Origina del projècte

L'idèa del Basic – lexic francés-occitan per l'ensemble de la lenga, integrat uèi al dicod'Òc, es nascuda d'un objectiu, d'un dels principis del Congrès e de mantuna constatacion sociolingüistica.

Un dels objectius, un dels principis del Congrès es de contribuïr a confortar l'unitat de l'occitan e la consciéncia d'aquela unitat en respectant sa diversitat.

Las constatacions son :

• un còp èra Mistral, Piat e d'autres an pres en compte l'ensemble de la lenga, mas quasi totes los lexics e diccionaris modèrns en grafia classica son dialectals o dins un estandard que, de fach, pòt pas èsser acceptat pertot.
• los qu'aprenon la lenga o fan donc, essencialament, amb de lexics e dels diccionaris que lor mòstran pas qu'una partida de la lenga, la de lor grand « zòna dialectala », çò que confòrta pas la consciéncia de l'unitat. Al contrari, aquò pòt portar d'unes a creire que i a mai d'una lenga e que l'occitan es pas la lor.
• tròp de mond dich encara « nosautres, parlam pas l'occitan, parlam aquò o aquò » o « nosautres, disèm atal » coma s'aquò se disiá pas, se podiá pas dire endacòm mai, mentre que, sovent, aquò se tròba als quatre cantons d'Occitània.
• se cultiva las diferéncias e se valoriza pas pro las convergéncias.

Valorizar l'unitat dins la diversitat

Lo Basic es un lexic qu'es estat concebut amb una arma centripèta, per valorizar l'unitat dins la diversitat, mostrar çò qu'es comun, çò que se sembla e que, jol mantèl cambiadís de la prononciacion, d'una evolucion o d'una grafia diferenta, ven plan de la meteissa soca. Mòstra egalament çò qu'es especific, emblematic de tala o tala varianta granda e qu'es un critèri d'adesion.

Totes los qu'an participat a aquel trabalh son sovent estats estonats de veire que trobavan de similituds aquí ont los esperavan pas.

Lo Basic, en mai de favorizar la consciéncia de l'unitat de la lenga, deu permetre de relativizar la variacion e sustot de facilitar l'intercompreneson entre variantas, l'obertura a l'ensemble de l'occitan que fa sovent defaut.

Dins lo passat, la variacion pausava benlèu mens de problèmas pels locutors. Lor èra familiara, mai coneguda que l'es pas pels locutors e apprenants d'uèi qu'utilizan essencialament lo francés. La lenga occitana servís sovent a se diferenciar, e existís una tendéncia a apiejar d'avantatge sus las diferéncias que sus las semblanças. Cal dels espleches modèrns que prenon en compte l'ensemble de la lenga e de sas variantas. Un lexic en linha ne pòt far partida dins l'espèra del grand diccionari general de la lenga dont avèm besonh, e dont lo Congrès e son Conselh lingüistic an decidit e dobèrt la creacion.

Crear lo Basic amb aqueles objectius es pas estat facil, perque curiosament, la variacion es estada fòrça mai estudiada que çò qu'es comun, a çò que semble. Pas facil tanpauc de reglar lo cursor per causir çò qu'es comun, çò que se sembla, çò qu'es especific e que cal conservar.

• S'es tròp naut, lo cursor espotís de variacions a las qualas las gents son sensiblas. Se se reconeisson pas pro dins çò que lor es prepausat, i a pas d'adesion, e sens adesion i a pas d'avenidor. Se la distància es tròp granda, aquò pòt menar a un refús, una repulsion, quitament de çò qu'es prepausat.
• Se lo cursor es tròp bas, prioriza la variacion, alara çò qu'es comun, çò que se sembla se vei pas pro.

Perqué una version provisòria ?

Quand avèm començat, avèm pas pres l'entièra mesura de tot lo trabalh que demandava lo Basic se voliam tractar en un còp l'ensemble de la lenga. Avèm comprés, en fasent lo quasèrn de las cargas e los primièrs ensages amb un escapolon de mots, que seriá long. Avèm vist que nos podiam pas apiejar, curiosament, sus quasi cap d'estudi prealable sul subjècte del vocabulari comun. Nos caliá tornar a las fonts que son los diccionaris, los atlasses lingüistics. Lo multidictionnaire e la basa lexicala del Congrès nos an fach ganhar fòrça temps.

Nos caliá tanben mobilizar la coneissença de la lenga d'uèi qu'aviá l'equipa, a començar per sos directors scientifics. Caliá pasmens se mesfisar de la tendéncia centrifuga de d'unas fonts a priorizar çò qu'es plan especifica, localizat, mentre qu'al contrari, cercàvem abans tot s'i aviá quicòm de comun e las semblanças. Se caliá egalament mesfisar de las accepcions que pòdon cambiar d'una varianta a l'autre.

se sèm estadas per ara dins l'obligacion de nos limitar a un lexic occitan de Lengadòc e de Gasconha, al sens geografic, istoric e lingüistic, es per mantuna rason :

• es aquí que i a lo mai d'escolans qu'estúdian l'occitan ;
• las collectivitats territorialas d'aquelas regions son las qu'ajuden lo mai lo Congrès e l'ensenhament de l'occitan ;
• de responsables d'aquelas regions èran demandaires d'un tal lexic ;
• i aviá urgéncia e èra pas possible, dins los delais balhats, de prene en compte l'ensemble de la lenga.

Començam donc per un pichon Basic, parcial e provisòri, per doas grandas variantas, en esperant de poder trobar, se l'experiéncia demòstra l'interès d'aquela produccion, los mejans, las competéncias e las collaboracions indispensablas per alargar lo projècte cap a l'Èst e lo Nòrd, a tota la lenga. Baste siá !

Aquel lexic se vòl pas normatiu, malgrat que calga far de causidas. Lo mai sovent la causida es pro evidenta, mas dins d'unes cases es pro dificil e pren de temps. Lo Basic es per ara un ensag dobèrt que va èsser experimentat per de professors e lors escolans.

Un trabalh collectiu

Mercegi lo vintenat de personas qu'an participat a aquel trabalh, de laboratòri d'una certana faiçon, sens precedent, en començant per Patraicí Pojada e Maurici Romiu, membres del Conselh lingüistic del Congrès que, en mai de nos aconselhar e de nos guidar, an contribuït a nosautres formar. Una mencion especiala egalament per Domenge Castèl-Annaud pel desvolopament e lo tractament de las donadas, e per Vincenç Rivière, co-autor, per sa participacion a la concepcion e a la coordinacion del trabalh. Enfin tornarmai un mercé grand a Maurici Romiu, vicepresident del Conselh lingüistic, qu'a acceptat la pesuga responsabilitat (per dire pas lo risc !) d'una longa e menimosa relecture e correccion.

Gilabèrt Mercadièr, president del Congrès permanent de la lenga occitana