Aqueles tablèus illustran la prononciacion de l'occitan per las relacions entre la grafia e la phonie de la lenga. Seguisson lo qu'es de valorizar çò qu'es comun en respectant la diversitat. Prepausan, per cada grafèma, sa prononciacion occitana, las principalas variacions foneticas e dels sons per ausir lo grafèma prononciat.
Introduccion
« Mai de mila ans nòstres fas... » cantava Claudi Martí.
Òc, aquò fa mai de mila ans que s'escriu l'occitan.
Cal plan dire que d'unes o sabon pas encara. Una collèga me disiá en 2006 : « Mas lo patés, enfin vòli dire l'occitan, un còp èra, aquò s'escriviá pas ! ». Per « l'un còp èra », li ai parlat dels trobadors, de Godolin qu'a son estatua sus una plaça de Tolosa, de Mistral qu'a agut un prèmi Nobel, de literatura escricha, se, se, e non orala. Li ai explicat calmament que la grafia es la faiçon d'escriure un mot, un son, e mai generalament un sistèma d'escritura organizat, coerent, normé digan d'unes, per escriure una lenga. Se, se, totas las lengas se pòdon escriure. Li ai confirmat qu'existís de las lenga avent mai d'una grafia, qu'òc s'o vei a cada còp dins La Dépêche per l'occitan, mas qu'es pas perque i a doas grafias que i a doas lengas.
La grafia dicha classica de l'occitan que presentam aicí repren sus mantun ponch la grafia dels trobadors. Òc, aquò fa mai de mila ans qu'un escapolon de mots s'escrivon del meteis biais.
Es a la fin del sègle XIX e a la debuta del sègle XX que de gents coma Josèp Ros puèi Prospèr Estieu, Antonin Perbòsc, Josèp Salvat, an començat de trabalhar a l'unificacion de la grafia de l'occitan en prepausant un sistèma adaptat de la grafia dels trobadors, diferent de la grafia mistralenca.
Puèi Loís Alibèrt, en se prement las òbras realizadas pel catalan per Pompeu Fabre e per l'occitan per Prospèr Estieu e Antonin Perbòsc, a lançat amb sa Gramatica ocitana segon los parlars lengadocians (1935), los principis grands de la novèla grafia dicha classica. L'Institut d'Estudis Occitans, creat en 1945, a organizat l'adaptacion d'aqueles principis de la grafia classica a las autras grandas variantas de l'occitan gràcias al trabalh de personas coma Robèrt Lafont, Pèire Bèc, Josèp Migòt, Joan Rós…
Passarem sus las bregas bizantinas per d'unes cambiaments de grafèmas, « s » e « z » per exemple, o del sistèma d'accentuacion. Ai vist un jorn ne classa un paure bon professor qu'aviá d'escolans qu'utilizavan doas edicions d'un meteis manual amb dos sytèmes d'accentuacion diferents. Imaginatz lo bazar... Tre qu'escriviá quicòm, una partida de la classa fasiá saber qu'èra pas atal dins son libre e los autres disián que se.
En 1997 lo Conselh de la lenga occitana (CLO) a pres la relèva per assegurar la gestion de la nòrma grafica e ortografica. A prepausat de recomandacions en complement de las òbras precedentas. Son ara en usatge, per l'essencial, sus una bona partida del territòri occitan.
Lo Congrès compta, dempuèi sa creacion, dins las missions que li an fisadas los actors associatius e publics de l'occitan que l'an volgut e installat, la de gerir e de far conéisser la grafia classica.
La grafia classica
Es la grafia de nòstra istòria e de la dignitat retrobada de nòstra lenga. Fa l'unitat dels parlars occitans e la continuitat de la lenga medievala a uèi.
Es una grafia supòrt, englobante. Un meteis mot escrich pertot de la meteissa faiçon pòt aver de prononciacions diferentas. La correspondéncia dintra grafia e phonie es diferenta d'una region a l'autre, mas es atal en realitat, mai o mens, dins totas las lengas. Se l'aprenent, lo néo-locutor, coneis pas las claus d'aquelas correspondéncias, se pòt enganar. Segur, la grafia supòrt e englobante a de limits. I existís efectivament de las diferéncias entre variantas que son presas en compte graficament. Per exemple, la « hèsta » gascona se pòt pas escriure « fèsta » e « chabra » se pòt pas escriure « cabrèt ».
Enfin, la grafia classica a egalament lo meriti de plan mostrar la parentat de l'occitan amb las autras lengas romanicas.
Dins las generacions novèlas de bona volontat qu'aprenon la lenga, mas egalament dins los autres, las interferéncias grafia-phonie son plan tròp fòrtas e menan un bon nombre d'errors e de marridas prononciacions.
Se cal pas barrar las aurelhas. La grafia « paur » fach dire [pawr] a mai d'un, mentre que se ditz pas quasi enlòc de la sòrta, e totòm sap egalament que lo « a » final e lo « o » son de grafèmas que n'enganan encara fòrça.
Mestrejar la relacion grafia-phonie es pas tanben facila a far que çò que s'a pogut lo dire, sustot ara que los joves conescan pas pro la lenga, l'ausiscan pas pro, deseretats coma son, e que d'unes la legisson mai que l'ausisson pas sens aver pro de referéncias oralas solidas, fòrça premudas l'audicion, la practica e dels modèls. La grafia classica necessita coma tota grafia un aprendissatge, un bon entrainament. Passar de l'oral a l'escrich e de l'escrich a l'oral es pas totjorn facil de far, encara mai qu los cambiaments grafics an creat una mena d'insecuritat.
I a mai d'un escolan que gausa pas parlar en-defòra de la classa. Trabucan a causa de grafèmas mal oralisées e parlan un occitan francizat sens la prosodia qu'o caracteriza. Las nòrmas graficas mal assimiladas venon fonts d'error, de las trapèlas.
Los objectius d'aqueles tablèus oralisés
Son pas las òbras, dont d'unes son plan ponchuts, que mancan sul subjècte de la grafia classica, mas son escampilhats, sovent parcials (generals o per una sola varianta), pas totjorn facilas a mestrejar o a aquerir. La prononciacion es balhada amb la grafia francesa o amb l'alfabet fonetic internacional que, sol, es pas una garantida de bona prononciacion.
Es per aquò — e es pro novèl — que dins l'esplech que realiza lo Congrès, la prononciacion oralisée per de locutors ven illustrar, concretizar, exemplariser, modéliser la teoria.
E sabèm malgrat qu'es marrit de voler far parlar sens sa, solament amb l'escritura. Es coma de voler far nadar sens aiga. En mai, de las errors s'amolonan.
Amb aqueles tablèus, lo Congrès vòl :
- facilitar pels usatgièrs la coneissença, la compreneson, la difusion e la bona utilizacion de la grafia classica, factor plan important d'unitat de la lenga occitana. La grafia classica es pas encara pro coneguda e, quand l'es, es pas totjorn pro mestrejada ;
- contribuïr a melhorar la relacion grafia classica - prononciacion e limitar las interferéncias que causan una pèrda de la qualitat de la lenga orala de las apprenants ;
- balhar de referéncias escrichas e oralas ;
- respondre a la demanda de las collectivitats territorialas que nos an fisat, e que nos reconeisson, aquel ròtle de referéncia, de regulacion, de gestion de la grafia. Vòlon poder dire a de portaires de projèctes que coneisson pas plan la grafia classica : « Anatz veire lo Congrès ».
Segur, i a pas totas las variantas, totes los parlars dins aqueles tablèus. Ne sèm demorats — grand principi del Congrès – a çò qu'es comun e a las principalas variantas. I a pas encara totas las illustracions sonòras previstas. D'unes conselhièrs nos an dich al començament, e amb rason, mentre que i aviá pas encara d'illustracion sonòra, que « una gata i retrobariá pas sos pichons » mas segur que, quand totes los gatons miaularàn, que tot serà oralisé, cada gata reconeisserà fòrça mai aisidament sos pichons.
Aquela produccion del Congrès serà melhorada amb l'ajuda del Conselh lingüistic que trabalha sus l'actualizacion e la reformulacion de las nòrmas en usatge amb de complements sonòrs.
L'illustracion sonòra de las relacions grafia-phonie serà completada en insistissent sus çò qu'es lo mai enganaire, en integrant los mots dins de frasas per ne veire l'estructura, n'ausir la prosodia, l'accent de frasa, las assimilacions... Cal plan i soscar e plan causir mots, frasas, extraches de tèxtes, dires, locutors, per que sián d'una lenga reala, significatius, pro pedagogics sens tròp e per que pòrten de sens per èsser pro agradius e evocadors.
La Parabòla del filh perdut, l'avèm represa e adaptada en omenatge a Pèire Bèc, a que l'occitan deure tant.
Ajustarem egalament de tèxtes literaris redigits per la lenga culte, e dels extraches de collectatge per la lenga populara sovent mèstra per la fonologia.
De desvolopaments pedagogics preparats per una collaboracion entre lingüistas e ensenhaires son ja demandats.
Acabarai en mercejant totes los qu'an trabalhat d'un biais o d'un autre per aquela produccion, amb una mencion especiala per Maurici Romiu, vicepresident del Conselh lingüistic del Congrès, qu'a acceptat la responsabilitat, e egalament lo risc, de la direccion scientifica d'aquela primièra version.
Gilabèrt Mercadier, president del Congrès