Las nòrmas

Las Nòrmas Ortograficas de l'aranés

Lo 14 de genièr de 1983 las Nòrmas ortograficas de l'aranés son estadas adoptadas per un decret signat pel president de la Generalitat de Catalonha e, coma talas, publicadas en DOG num. 312 del 16 de març de la meteissa annada. L'emplec d'aquestes e aquestas dins totes los quadres de la vida vidanta de la societat aranesa : administracion, ensenhament e afars particulars, sustot a comptar de son oficializacion (Loi de regim especial de la Val d'Aran de junh de 1990) a determinat qu'aqueles ponches de la nòrma ortografica balhavan luòc a qualques ambigüités que caliá levar.

Per gerir aquel objectiu, lo Conselh general d'Aran a creat una comission compausada per de personas avent apartenit a la Comission qu'aviá elaborat las Nòrmas ortograficas de 1983, regissent lo burèu OFEA (Oficina de Foment e Ensenhament der Aranés del Conselh General d'Aran), tot en mantenent un contacte estrech amb lo Conselh de la lenga occitana, de lo qual fasián egalament partida qualques personas qu'èran estadas membres de l'anciana Comission.

Las diferéncias dintra las doas « nòrmas », l'originala e la revisada, son plan pichonas e superficialas quand s'aplican plan, çò que permet d'afirmar que se pòt parlar d'una sola nòrma qu'a doas variantas.

Grafia comuna de la lenga occitana

Lo nòrma ortografica emplegada, recomandada e gerida pel Congrès permanent de la lenga occitana es la « grafia classica ». Aquela nòrma es reconeguda pel Ministèri francés de l'Educacion Nacionala, per la Generalitat de Catalonha e pel Conselh general d'Aran. Es egalament estada adaptada a l'occitan alpin oriental de las vals occitanas d'Itàlia.

Es estada amorsada dins la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Loís Alibèrt publicada en 1935, puèi, après la segonda guèrra mondiala, aquela nòrma ortografica de l'occitan es estada gerida dins l'Institut d'Estudis Occitans (I.E.O.) e s'es adaptada a las variantas grandas de la lenga. En 1997, dels universitaris e dels militants culturals an creat lo Conselh de la lenga occitana (C.L.O.).

L'autoritat scientifica d'aquel conselh es estada reconeguda pel Conselh general d'Aran e per las associacions e las federacions istoricas occitanas, mas lo C.L.O. a pauc a cha pauc abandonat sas activitats a la debuta de las annadas 2000. De membres del C.L.O. an redigit un tèxt comun amb de principis principals e de las modalitats d'organizacion per un organisme de regulacion de l'occitan. Lo tèxt a agut un consensus politic e institucional e a l'Amassada de Vielha en Val d'Aran lo 23 de mai de 2008 ont èran representadas las collectivitats territorialas, las institucions e las associacions istoricas. Amassa, an lançat lo procediment de creacion de l'organisme de regulacion de l'occitan : lo Congrès permanent de la lenga occitana, mes en plaça oficialament a l'Ostalariá de la Region Aquitània a Bordèu lo 16 de decembre de 2011.

lo Conselh lingüistic del Congrès es a actualizar e de completar las nòrmas ortograficas e oralas del Conselh de la lenga occitana. Per las principalas relacions grafia-phonie, podètz ja consultar sul sit dels tablèus illustrats sonorement preparats pel Congrès per respondre als besonhs dels usatgièrs.

Vals occitanas d'Itàlia

Nòrmas ortogràficas, chausias morfològicas e vocabulari de l'occitan alpin oriental

La « Comission Internacionala per la Normalizacion Lingüistica de l'occitan Alpin » es estada creada en 1999 sus proposicion de la Comunautat de Montagne de Val Maira e dins l'encastre de la mesura 4.2 de la convencion Interreg II Itàlia-França.

Aquela comission èra formada per Giovanna Bianco, Franco Bronzati, Jean-Michel Effantin, Felip MARTEL e Rosella PELLERINO, amb la collaboracion de Dario AGHILANTE, e coordinada per Xavier Lamuela. Sa tòca èra de prepausar una ortografia e una varietat referenciala per l'ensemble dels parlars occitans alpins presents dins lo territòri de la Region Piemont e d'illustrar sa causida amb un diccionari d'8 000 mots.

Conven de mencionar quala es la relacion entre la lenga de las vals de Piemont e los autres dialèctes occitans. Los parlars del nòrd, de las vals d'Ors, Cluson e Sant Martin, contunhan sens cambiaments importants los del costat francés ; mai al sud, se fa gradualament la transicion cap al piemontés, mas las caracteristicas occitanas son totjorn presentas e la referéncia a l'ensemble de la lenga es totjorn possibla.

Una varietat referenciala deu èsser generalament compresa e acceptada. Un principi util per l'establir es lo que consistís a cercar la forma de lenga que, aprise per un estrangièr, li permetriá de comunicar normalament en balhant l'impression de parlar una varietat que seriá pas jamai la de l'interlocutor, mas que poiriá èsser la d'un luòc pro pròche. Dins nòstre cas, la fragmentacion dialectala permet pas de far aquò per tot l'ensemble de las varietats presentas, mas en o fasent per las varietats centralas, s'obten ja un modèl de lenga disponibla per qualques usatges generals. D'autra part, dins la varietat prepausada, tot en causissent las caracteristicas dels parlars centrals, de solucions avent d'autras originas son estadas acceptadas quand semblavan preferiblas, generalament perque èran mens tributàrias de las influéncias italiana e piemontesa.

Cossí que siá, en emplegant l'ortografia comuna, cadun pòt escriure dins sa pròpria varietat d'una faiçon accessibla per l'ensemble dels occitanofòns ; aquò permet l'usatge de varietats localas dins plan de las situacions que demandarián l'usatge de la varietat referenciala simplament en tirant qualques caracteristicas tròp marcadas. Cal tenir compte que la practica generala de l'occitan admet una longa seria de caracteristicas dialectalas dins l'usatge cultivat ; aquela proposicion de varietat referenciala deu donc èsser presa coma un exemple de forma possibla per l'usatge general e non pas coma una lenga normativa rigida. Es pas que la practica abituala d'aquela forma de lenga que permetrà de fixar çò que cada varietat locala li poirà portar e çò que convendrà a l'usatge general. En consequéncia, la gramatica e lo diccionari son presentats coma una caracterizacion de la varietat prepausada, en daissant de plaça, sus plan dels ponches, a de solucions alternativas.

Xavier Lamuela, coordinator de la Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l'occitan Alpin