Òlt e Garona
Aquel article cita pas pro sas fonts ().
Se dispausatz d'obratges o d'articles de referéncia o se coneissètz de sits web de qualitat tractant de tèma abordat aicí, mercé de completar l'article en balhant las referéncias utilas a sa vérifiabilité e en los ligant a la seccion « Nòtas e referéncias ».
En practica : Qualas fonts son esperadas ? Coma ajustar mas fonts ?
| Òlt e Garona | |
 |
 |
| |
| Administracion | |
|---|---|
| País |  França
|
| Region |  Novèla Aquitània
|
| Creacion del departament | |
| Capluòc (Prefectura) |
Agen |
| Sosprefecturas | Marmanda Nerac Vilanuèva d'Òut |
| President del conselh departamental |
Sophie Borderie |
| Prefècte | Daniel Barnier |
| Coda INSEE | 47 |
| Còdi ISO 3166-2 | FR-47 |
| Còdi Eurostat NUTS-3 | FR614 |
| Demografia | |
| Gentilici | Òlt-e-garonés |
| Populacion | 331 229 ab. (2021) |
| Densitat | 62 ab./km2 |
| Geografia | |
| Coordinadas | 44° 20′ nòrd, 0° 30′ es |
| Superficia | 5 361 km2 |
| Subdivisions | |
| Arrondiments | 4 |
| Circonscripcions legislativas | 3 |
| Cantons | 21 |
| Intercomunalitats | 12 |
| Comunas | 319 |
| Ligams | |
| Sit web | lotetgaronne.fr |
| modificar |
|
Òlt e Garona (/lɔ.t‿e.ga.ʁɔn/[Nòta 1], o /lɔ.t‿e.ga.ˈʁɔ.nə/ localament) es un departament francés. Se tròba en region Novèla Aquitània, en Guiana, per la riba drecha de Garona e en Gasconha per la riba esquèrra. Son nom ven de dos corses d'aiga : Òlt e Garona. L'INSEE e la Pòsta li atribuïsson lo còdi 47. Sa prefectura es Agen.
Istòria[modificar | modificar lo còdi]
Lo departament d'Òlt e Garona es format en 1790. Lo capluòc es partejat entre las comunas de Gulhon e d'Agen , abans de tornar definitivament a aquesta. Per crear lo departament novèl de Tarn e Garona en 1808, lo departament es amputat dels cantons de Montagut de carcin, de Borg Devisà, de Valença d'Agen e d'Autvilar .
Fins al , Òlt e Garona fasiá partida de l'anciana region Aquitània ; fa d'ara enlà partida de la region Novèla Aquitània.
Emblèmas[modificar | modificar lo còdi]
Blason[modificar | modificar lo còdi]
|
|
Blasonnement :
« Escartairat : a l'un, de golas a una agla d'argent volant de perfil e tenent de sas patas un listel tot parièr sul qual es escrich Agen en letras capitalas de sable, pausada a dextre, e una torre d'aur cobèrta en pabalhon de tres pèiras girouettées tot parièr, a senestre (Agen) ; al dos, de golas a quatre torns crénelées d'argent, aparedadas de sable, pausadas en crotz e confrontadas pels pès entre las qualas es pausada una crotz potencée tanben d'argent, al cap d'azur cargat de tres flors de liris d'aur (Marmanda) ; al tres, d'azur a un solelh d'aur (Nerac) ; al quatre, d'azur a un pont de cinc arcas pausat sus un riu d'argent, dominat per tres torres ajourées de sable, la del mièg mai nauta, lo tot d'argent (Vilanuèva d'Òut). »
Comentaris : adoptat oficialament en 2003[1].
|
Geografia[modificar | modificar lo còdi]
Lo departament d'Òlt e Garona fa partida de la region Novèla Aquitània. Es limitròf dels departaments d'Òlt , de Tarn e Garona, de Gèrs, de Landas, de Gironda e de Dordonha.
- Paisatges d'Òlt e Garona :
-
Tornon d'Agenés a l'èst. -
Entre Granhòs e Castèthgelós, dins l'oèst. -
Castèlnuèu de Gratacamba dins lo nòrd-èst.
Relèu[modificar | modificar lo còdi]
Dins l'ensemble, lo mièg natural òlt-e-garonés presenta de las modelats pro doç a causa de la natura dels terrens geologics qu'o constituïsson. La vasta zòna de platèls que cobrís mens de 400 000 ha es compausada de terrens d'origina marlosa o mollassique e de costals calcaris o argilo-calcaris.
La partida septentrionala d'Òlt e Garona, entre Garona, Òlt e Dropt, es puslèu constituïda de sèrras calcàrias a las formas onduladas. Sus las mòtas se plaçan qualques gròsses borgs coma los de Montflanquin, Montclar, Cancor o Castilhonés. Lo paisatge es obèrt amb de grands camps cerealièrs e de las pradas. Las regions pròchas de la bordadura nòrd orientala, dins lo Fumélois, presentan de formas mai contrastadas, a causa de l'existéncia de calcaris jurassics dins Carcin e cretacèus en Peirigòrd. S'agís del « país al bòsc », atal nommat a causa del manten d'un cobèrt forestièr important. Aquela region a egalament fornit de mineral de fèrre qu'a permés de fixar l'activitat metallurgica lo long dels rius e sus Òlt.
Entre Garona e Òlt se plaça lo País de Serres. Es format de costals calcaris aplatits sovent bordats de pichons bauces (d'ont la preséncia de caunas), separadas en correjas per de valons pro entraucats que se succedisson. Aquela forma a fach qu'aqueles costals son estats escaissats "sarras" e constituís un platèl que domina de faiçon marcada (de còps de mai de 100 m) las doas vals fluvialas. La banalitat es pas absoluda a causa del talh dels corses d'aiga que davalan lèu cap a las doas grandas vals (Séoune, Masse de Preishàs) e de l'existéncia de mòtas, las « puechs », a la cima de los quals son de còps plaçats de gròsses vilatges coma Tornon d'Agenés o Puegmiròl.
Al Sud e a l'Oèst d'Agen , las sèrras del Néracais se desvolopan sus la mollasse e anóncian los paisatges gerseses. De paisatges plan ondulats pòrtan una agricultura cerealièra e viticòla.
Los sables del massís landés recòbran lo quart sud-oèst sus 80 000 ha mai o mens. Landas d'Òlt e Garona son partida integranta de Landas de Gasconha : formas moutonnées, pins maritims, rotas rectilinèas, tradicions e populacions (gascons de la landa).
Entre Castèthgelós e lo Marmandais s'obrís un espaci de transicion de mai en mai marcat per una agricultura intensiva en s'aproximativament de la val de Garona.
Las planas tenon una plaça granda (mai de 100 000 ha), principalament las de Garona e d'Òlt , que s'alargan en d'unes endreches sus mantun quilomètre. Las divagacions de Garona dins sa val an obligat las vilas a se fixar sus sa riba drecha : Agen, Gulhon, Tonens, Marmanda. Las vias de comunicacion modèrnas, levat l'autorota, an fach tot parièr. Las zònas inondablas o umidas son sovent ocupadas de camps de milhs e de piboledas dont la produccion es utilizada dins l'industria de la fusta per la fabricacion de cagettes. Sus aquelas ricas tèrras domina pasmens una agricultura fruchièra e légumière.
Idrografia[modificar | modificar lo còdi]
Tres rasons explican principalament la frequéncia e la gravetat dels aigats en Òlt e Garona. Aquel fenomèn ten primièr a la concentracion excepcionala dels corses d'aiga dins aquela region. Otra los emissaris grands que son Tarn, en amont d'Agen , e Òlt dins sa partida centrala, totes dos menant las aigas tombadas dins lo sud del Massís central, una molonada de rius mai o mens longs, rejonhon Garona sus la riba esquèrra : Gèrs e la Baïse per las mai importantas. Aquela amassada, aliat a l'estrechor del lièch de Garona, que quitament en periòde de desbordament es encombrat de nombroses obstacles, rendon catastrofics los aigats provocats, segon lo cas, per las precipitacions e la fonta de las nèus. En mai, la màger part dels corses d'aiga an una febla hydraulicité en consequéncia de lor modèst penjal ; aquesta es inferiora a 0,5 per mila sus Garona a partir de Malausa en amont d'Agen.
Las donadas climaticas jògan egalament un ròtle determinant dins la montada de las aigas. La mejana Garona es sensibla a totas menas d'influéncias : pluèjas d'origina mediterranèa, dichas encara cevenòlas afectant principalament lo bacin superior de Tarn ; aquelas, oceanicas, frapant los Pirenèus e Lanamesa associadas a la fonta de las nèus ; aquelas, enfin, ligadas a las perturbacions tocant la partida occidentala del bacin. L'aigat grand de març de 1930 es de primièr tip, mentre qu'una de las mai recentas, la de , relèva puslèu de la darrièra influéncia. Enfin, cal pas negligir las violentas ramadas auratjosas, que dins lo melhor dels cases tòcan pas qu'una region pichona, mas pòdon tanben aténher una amplor excepcionala. Per un debit mejan de 650 m3/s al Mas-d'Agenés (1 800 m3/s a las nautas aigas e 120 m3/s a l'estiatge pendent los meses d'estiu), s'atenh de valors excepcionalas pendent los aigats grands de las cent darrièras annadas : 8 500 m3/s en , 7 500 m3/s en e en . Aqueles paroxismes s'acompanhan de quòtas maximalas despassant regularament de 10 m lo nivèl normal a Tonens, Marmanda e La Rèula. Lo recòrd es de 10,70 m a Tonens en 1930 (10 m en 1981), d'11,40 m a Marmanda en 1875, (10,56 en 1981). Agen fasent excepcion, los degalhs afèctan mai las campanhas que las vilas. Pendent la catastròfa mai recenta, la de , cap de pèrda en vida umana es pas estada deplorada, çò qu'èra pas estada lo cas en 1875 ont se comptèt 500 mòrts e en 1930 (200 mòrts per tot lo bacin). En 1981, los degalhs materials foguèron estimats a près de 25 milions d'euros per l'ensemble del bacin. Près de la mitat representa las pèrdas causadas per la submersion de mai d'80 000 ha dins la plana de Garona, valor netament mai nauta quand la montada de las aigas a luòc a la prima, al moment que los camps son semenats. Se concep, dins aquelas condicions, que los responsables politics e economics sián interessats per la mesa en aplicacion d'un certan nombre de mesuras qu'a per mira d'eliminar los risques d'aigats. Las solucions son conegudas dempuèi fòrt longtemps : bastir de grandas sèrvas sus Garona e sos principals afluents, afortir los endiguements e racionalizar lors implantacions, liberar lo lièch menor de totes los obstacles qu'entravan la circulacion rapida de las aigas al moment de lor montada. D'unas d'aquelas proposicions son pasmens inaplicablas e lo còst d'aquelas operacions proïbitiu. D'importantas òbras son estats entrepreses per protegir l'aglomeracion agenesa. Es tanben vertat qu'en relacion amb lo probable cambiament climatic, l'interès per aqueles projèctes grands se destiba perque i a pas agut d'aigats importants pendent aquestas annadas.
La tresena rason, e non la mendre, es la conversion ne massa per drenatge (sustot dempuèi las annadas cinquanta) de las zònas umidas (servissián de pastura al bestiar) en tèrras cerealièras o maraichères, aquò per noirir la populacion d'aprèp-guèrra. Èra una volontat politica de l'Union Europèa.
Climat[modificar | modificar lo còdi]
Òlt e Garona se situa dins la zòna climatica oceanica. Mas, s'agís d'un climat oceanic degradat amb una amplitud termica annala mai marcada e de las precipitacions mens abondantas que sul litoral aquitan. En mai, a la diferéncia del litoral, la prima (sustot a sa fin) i es mai asagat que l'ivèrn. Los vents dominants son d'oèst sens èsser exclusius[2].
| Donadas climaticas | Òlt e Garona (Agen)[3] | Mejana nacionala |
|---|---|---|
| Insolacion | 1984 oras per an | 1973 oras per an |
| Precipitacions | 716 millimètres per an | 770 millimètres per an |
| Brouillard | 70,6 jorns per an | 40 jorns per an |
| Auratge | 30 jorns per an | 22 jorns per an |
| Nèu | 4,8 jorns per an | 14 jorns per an |
| Mes | jan. | fév. | març | abril | mai | junh | jui. | agost | basse. | oct. | nov. | déc. | annada |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Temperatura minimala mejana (°C) | 3,1 | 4,5 | 5 | 6,7 | 10,6 | 13,2 | 15,4 | 15,1 | 13 | 10,6 | 6,6 | 4 | 8,2 |
| Temperatura mejana (°C) | 5,1 | 6,7 | 8,6 | 11,3 | 14,8 | 18,2 | 20,8 | 20,2 | 18 | 14 | 8,6 | 5,6 | 12,6 |
| Temperatura maximala mejana (°C) | 8,5 | 10,8 | 13,6 | 16,4 | 20,2 | 23,8 | 26,9 | 26,2 | 24,1 | 19 | 12,5 | 8,8 | 17,6 |
Demografia[modificar | modificar lo còdi]
S'Òlt e Garona compta 331 229 abitants en 2021 segon los darrièrs resultats de l'INSEE , demòra mens poblat qu'al mièg del XIXe sègle perque a conegut un declin demografic prononciat sus près d'un sègle. Après aver enregistrat una neta represa demografica après la Segonda Guèrra Mondiala, sa populacion progrèssa pas mai de faiçon regulara pendent las 25 darrièras annadas.
La despopulacion d'Òlt e Garona entre 1841 e 1921[modificar | modificar lo còdi]
La despopulacion es lo fach marcant de l'istòria demografica del departament pendent una centena d'annadas. Es possible de distinguir tres grandas fasas. Primièr un periòde de creissença contunha, dempuèi la fin del XVIIIe sègle fins cap a 1836-1841, seguida d'una baissa de la populacion, revelada pel recensament de 1846. D'ara enlà Òlt e Garona, tot coma los departaments vesins, pèrd d'abitants e aquel movement se perseguís fins a l'entremièg-guèrras .
Òlt e Garona a ganhat 22 450 personas en quaranta ans, siá en mejana 2 800 cada cinc ans ; la progression foguèt la mai fòrta entre 1821 e 1836 amb un ganh superior a 16 000 sus quinze ans. Se lo maximum foguèt efectivament atench en 1841 amb un pauc mai de 347 000 abitants, cal considerar que lo periòde de creissença èra interromput tre 1831. Pendent 80 ans, d'un recensament a l'autre, Òlt e Garona a perdut d'abitants. A l'endeman de la Primièra Guèrra Mondiala, Òlt e Garona comptava pas mai que 240 000 abitants contra 347 000 en 1841, siá una pèrda de 107 000 individús. L'inquietud ligada a aquela situacion es perceptibla per la reflexion amara de l'archivista departamental, comentant los resultats de 1911 : « la raça agenesa, pasmens tan graciosa e tant escarrabilhada, tiba de mai en mai a s'eliminar del sòl francés. Cada jorn fond jos nòstres uèlhs ».
Entre 1841 e 1921, solas dotze comunas dont los tres capluòcs d'arrondiment : Agen, sèti de prefectura, Marmanda, e Vilanuèva d'Òut aital coma qualques ciutats industrialas (Tonens, Castèthgelós, Miramont de Guiana, Lavardac, Fumèl) pèrdon pas d'abitants. A l'opausat, près de 30 % de las comunas an perdut mai de la mitat de lor populacion. Totas las autras comunas enregistran de fòrts tausses de reculada de lor populacion, la mitat d'entre elas perdent près de 50 % de lors abitants. Solas las comunas ruralas pròchas de las vals coneisson de diminucions mens fòrtas.
La reduccion del nombre de las naissenças es la principala causa del despoblament d'Òlt e Garona. En un sègle, de 1846 a 1946, a perdut mai de 130 000 personas en consequéncia de decèsses tròp nombroses respècte a las naissenças, deficit en partida compensat, solament, per un apòrt migratòri de mai de 50 000 individús, principalament dintra las doas guèrras e pendent la Segonda Guèrra Mondiala a causa de l'acuèlh de refugiats. Es entre 1901 e 1921 que la reculada de la populacion es lo mai prononciat a causa d'un deficit natural que raseja 40 000 individús (deficit de las naissenças e pèrdas umanas pendent la primièra guèrra mondiala) mentre que los apòrts migratòris son negligibles.
Es dificil d'encerclar las causas de la dénatalité. Doas causas almens son aquesidas : la baissa de la feconditat, que se pòt mesurar a partir de las annadas 1850, e l'envielhiment de la populacion que defend puèi tota represa. La febla feconditat fasiá pròva d'una limitacion volontària de las naissenças de la part dels abitants. I a pas agut d'estudis precises suls mejans utilizats per arribar a aquel resultat. Un mètge, bon coneisseire de las campanhas, a escrich que la repression sevèra dels avortaments, relevariá la natalitat d'un quart. La baissa de la feconditat auriá debutat plan d'ora dins la borgesiá, puèi auriá ganhat los proprietaris rurals vivent de la polyculture. La relativa riquesa de la plana de Garona permetiá de viure largament o quitament de s'enriquir, a condicion de restrénher las dimensions del coble.
En consequéncia de son resultat migratòri positiu, Òlt e Garona a ganhat environ 15 000 personas entre 1821 e 1901, çò qu'es pauc, se se sómia qu'aquò representava un pauc mens de 200 individús/an. Entre 1821 e 1851, l'abséncia de grands borroladises explica l'importància dels excedents pendent aquel periòde, aquestes essent d'autre biais mai auçats pendent las doas primièras decennias que pendent la darrièra. De 1851 a 1861, al contrari, las partenças l'emportèron sus las arribadas, en consequéncia dels desreglaments apareguts dins mantun domeni d'activitats : crisi de l'ancian sistèma de produccion agricòla, replec de d'unas activitats industrialas, declin de la batellerie, sus Garona e sos afluents, consecutiu a la concurréncia de novèls mòdes de transpòrt.
Òlt e Garona ofrissiá pasmens l'originalitat d'èsser l'un dels rars departaments rurals franceses, avent conegut un excedent de las arribadas sus las partenças sul periòde que cor fins a la Segonda Guèrra Mondiala. Peiregordins, Caussenards, lemosins, Pirenencs o encara avaironeses, se son dirigits cap a aquela region ; de nombroses toponims dins lo Marmandais evòcan en efièch uèi Auvèrnhe, los auvernhats, Orlhac, los Roergats, landeses de la còsta (Marensin) venguts pel gemmage dels pins maritims dins Landas d'Òlt e Garona. Tot autre foguèt l'arribada dels paisans de l'Oèst, que debutèt solament a la fin del XIXe sègle ; la mai importanta, la migracion dels vendeans, comencèt cap a 1890, culminant a la debuta del XXe sègle e s'escantiguèt un pauc abans la Primièra Guèrra Mondiala.
Malgrat que modèst, l'apòrt dels estrangièrs pòt pas èsser negligit. Abans 1850 se'n comptava mens de 2 000 en Òlt e Garona. Aquel nombre s'acreis fòrça après 1860, lo maximum essent atench en 1881 amb 7 000. Mai de 90 % d'aqueles estrangièrs èran espanhòls. Una minoritat pichona d'entre eles venián coma sasonièrs agricòlas ; d'unes se fixèron progressivament en prenent en balh de bòrias.
La màger part s'installèron dins las principalas vilas d'Agenés, ocupant en majoritat d'emplecs industrials, coma obrièrs e manòbras ; se regropèron dins qualques quartièrs, tal a Agen aquel de la Porte del Pin ont èran mai de 3 000 o encara dins lo Néracais e Castèthgelós per respondre al besonh de man-d'òbra de l'industria e la construccion de las linhas de camin de fèrre.
Entre las doas guèrras, l'arribada massisa dels italians, originaris per la màger part de la region de Venècia, es estada a l'origina del conflament de la populacion estrangièra en Òlt e Garona, talament qu'en 1936 los italians representavan mai o mens 60 % dels estrangièrs. Cap d'autra temptativa de poblament a pas encontrat tant de capitada, los poloneses essent pauc nombroses (mens de 2 000) malgrat una progression regulara de lors efectius, l'interès dels soïsses plan limitat e la proporcion d'espanhòls totjorn pro estable. Aquela populacion estrangièra èra fòrça mai jove que los autoctòns, la mitat dels individús avent mens de 30 ans e 2,5 % solament mai de 65 ans (contra 9 % per l'ensemble d'Òlt e Garona). Arribèron en efièch una majoritat de joves adults, per la màger part al cap d'una familha nombrosa. En mai, aqueles italians conservèron una feconditat fòrça mai fòrta pendent qualques annadas, çò qu'explicava la proporcion dels mainatges de mens de 15 ans, de l'òrdre de 30 % contra 23 % dins los païses garonencs. Pasmens aqueles immigrats, mai particularament los italians, se son tan perfièchament integrats dins lor territòri novèl, qu'an plan lèu adoptat las costumas localas en matèria de feconditat.
Aquel apòrt migratòri entre las doas guèrras a donc estiu un element puslèu favorable per Òlt e Garona durament tocat per la dénatalité e per las pèrdas ligadas als combats de la guèrra de 1914-1918. Mas, al contra de d'autras regions qu'an servit d'exutòri a las migracions perque avián besonh d'una man-d'òbra industriala, s'agissiá dins aquel cas de movements de repoblament de las campanhas.
Las formas novèlas de l'evolucion demografica après 1945[modificar | modificar lo còdi]
De l'entremièg-guèrras a las annadas 1980, Òlt e Garona a ganhat mai de 50 000 abitants. Respècte al periòde precedent, s'agís d'un cambiament fondamental que s'explica, en granda partida, per la plaça presa d'ara enlà per las vilas dins lo procediment general de creissença de la populacion d'aquela region : los centres urbans an conegut, dempuèi 1936, una progression sostenguda, al ritme de 5 a 10 % entre cada recensament, mentre que lo mond rural enregistrava una reculada continú. Pasmens, se la populacion s'acreis regularament es quasi totjorn a un ritme mai lent que lo de França e aquela creissença es sustot lo fach de las vilas mai importantas. Aquela creissença pausa mai suls apòrts migratòris que sul resultat natural regularament deficitari dempuèi lo mièg de las annadas 1970.
Après l'estagnacion de las annadas 1990, la populacion d'Òlt e Garona aumenta tornarmai, de faiçon neta per aténher près de 318 000 abitants segon las estimacions de 2005. Aquela creissença novèla es a metre en rapòrt amb l'atractivitat d'Aquitània al près dels migrants venguts de las regions al nòrd de Léger. Çaquelà, Òlt e Garona atira mens que lo litoral, compta mens d'abitants qu'a la debuta del XIXe sègle e demòra lo departament mens poblat d'Aquitània .
Après mai d'un sègle de dénatalité, Agenés es dintrat dins una novèla fasa demografica a partir de la Segonda Guèrra Mondiala. Las naissenças mai nombrosas que los decèsses an permés una creissença regulara de la populacion fins a la debuta de las annadas 1970. Puèi, en consequéncia de la partença dels mai joves cap a la region parisenca e las doas metropòlis regionalas, Bordèu e Tolosa, lo resultat natural es tornat venir negatiu. Las consequéncias de l'envielhiment de la populacion se fan netament sentir a la fin del XXe sègle, amb un deficit de mai de 3 000 personas dins la darrièra decennia.
L'envielhiment de la populacion (l'edat mejana es passada de 40 a 42 ans entre 1990 e 1999) augura pas res de bon, pertocant lo dinamisme demografic, per las annadas a venir, sustot que los adults joves contunhan de quitar lo departament mentre qu'aqueste atira d'adults ja maridats, amb de mainatges. Atal, entre 1990 e 1999, mai de 40 % dels novèls venguts an entre 30 e 60 ans e un tèrç d'entre eles an mai de 40 ans. Urosament, an de mainatges, los manca de 14 ans representant mai de 20 % dels arribants novèls dempuèi 1990. Aqueles elements explican que los inactius amassan 40 % (mainatges, esposas…) d'aqueles recents migrants cap a Òlt e Garona e i calriá ajustar los 13 % de retirats. Los emplegats e las professions intermediàrias, puèi los obrièrs, son los mai nombroses demest los actius.
Pendent la segonda mitat del XXe sègle, Òlt e Garona a conegut lo mai formidable exòde rural de son istòria. Las comunas ruralas an perdut, en mejana, près de 1 % de lors abitants per an entre 1954 e 1962, mas d'unas netament mai : dins 35 d'entre elas s'enregistra una pèrda annala superiora a 3 %. Lor aparenta dispersion sus l'ensemble del departament deu pas far illusion, soslinha al contrari los espacis mai frapats per aquel fenomèn de desercion de las campanhas. N'es atal dins lo País de Serres, perfièchament limitadas entre Òlt e Garona, ont los sols cases de creissença s'obsèrvan dins las vals a l'entorn de grandas ciutats. Los quites borgs, capluòcs de cantons, coma Montagut de carcin, La Ròca Timbaud o Preishàs son estadas incapablas de s'opausar a aquel exòde que s'ajustava a una longa dénatalité. L'atraccion d'Agen e de Vilanuèva d'Òut s'exercís aicí plenament. Las partenças son totas tanben frequentas dins Landas e lor bordadura levat dins qualques borgs o vilas, aital coma dins las sèrras de Gèrs, talament que tota la franja meridionala d'Agenés es estada afectada per aquel exòde. Aquí se tròban qualques unas de las comunas mens pobladas d'Òlt e Garona.
Jos un títol tust, « Sòç es condemnada a se morir ? », lo cònsol màger d'aquela borgada resumís l'evolucion recenta : « Quand èri mainatge, i aviá 1 200 abitants dins lo borg, ara 700. A cada còp que tornavi al país, segon l'azard de mos desplaçaments professionals, vesiái Sòç declinar ? Los mercands son passats, los maquinhons son passats, e las fièras an desaparegut, mentre qu'atiravan aicí tant de mond. Sus cinc cafès, ne subsistís pas qu'un ; sus tres restaurants, ne demòra pas mai qu'un sol, e encara aqueles tres restaurants nos an longtemps camoflat la realitat, coma atiravan de mond, avèm cregut que la vida èra totjorn aquí. » Dins los costals nòrd de Garona, mai particularament al contacte de Peirigòrd, la situacion es pas mai envejabla, e, de Duras a Vilareal, las pèrdas son considerablas, las partenças metent en dificultat los rars comèrcis o servicis restants, qu'a lor torre, al moment de lor barradura per retirada, pòdon provocar una èrsa novèla de migrants.
Totjorn presents, en Òlt e Garona, los estrangièrs pesan pasmens mens pesucs dins la populacion totala. D'un pauc mai de 33 000 a la sortida de la darrièra guèrra, lor nombre es passat a 17 500 cap a 1975, chifra encara en diminucion uèi puèi que son mens de 15 000 en 1999. A l'encòp, lor part es en reculada, tombant de 12 % de l'efectiu total a mens de 5 % actualament. Se s'es plan informat sus lor arribada, se manca per contra de precisions sus las partenças e la naturalizacion, çò que rend dificila tota explicacion d'aquela evolucion. Un certan nombre d'entre eles an recuperat lor país, italians, e sustot espanhòls, que per una part, èran de refugiats de la guèrra civila de 1936. Qualques unes an demandat a èsser naturalizats perque, s'essent assimilats sens dificultat, an preferit far soca en Agenés. Los italians son remplaçats per de personas originàrias de la Peninsula Iberica, sustot dels portugueses, dont l'efectiu apròcha 15 % de la populacion estrangièra, e per de Magrebins, Marroquins principalament. Se d'unes demòran dels salariats de l'agricultura, l'industria n'a aculhit lo mai grand nombre, mai particularament dins lo Fumélois.
Al moment del periòde dificil de la descolonizacion, França a degut aculhir mantun milièr de repatriats, totes franceses de nacionalitat, d'unes apartenissent pasmens a de culturas diferentas. Òlt e Garona a, fòrça ausit, beneficiat d'aquel apòrt. Un camp èra estat bastit, sul territòri de la comuna de Senta Liurada d'Òut, per recebre de presonièrs vietnamians, dont lo nombre atenhiá 2 000 en 1946. Puèi, aquel camp serviguèt per d'autres refugiats d'Indochina , après la desfacha de 1954 ; aquestes formèron una vertadièra comunautat a l'entorn d'una Pagòda bodista, amb lors pròpris comèrcis e activitats, al marge del borg. A pauc de distància d'ailà, a Biàs, a las pòrtas de Vilanuèva d'Òut, foguèt creat un centre d'acuèlh pels musulmans franceses d'Argeria, expulsats après l'independéncia d'aquel país. Dins d'estructuras provisòrias, mas totjorn foncionalas dins las annadas 1980, son estats albergats fins a 3 000 Harkis a partir de 1962. Al contra dels indochineses que se son pauc fixats dins Agenés, los Harkis an eissamat en direccion de las principalas vilas.
Tot autre es la venguda dels repatriats d'Africa del Nòrd de soca europèa qu'arribèron en massa, e foguèron dirigits principalament vèrms de las espleitacions agricòlas que crompèron. La primièra èrsa de 1954 a 1960 es constituïda de gents fortunadas que prenon possession dels domenis de vastas dimensions dins las vals aital coma dins los costals gerseses. Lor arribada faguèt una fòrta impression suls agricultors locals, a causa dels mejans financièrs dont dispausavan e de las tecnicas o metòdes comercials que metèron en practica, marcant de lor marca las produccions localas e menant qualques paisans locals a los imitar. Malgrat que lo nombre d'aqueles primièrs « colons » siá imprecises, lor efectiu èra modèst comparat a la venguda massisa de las « repatriats » en seguida dels acòrdis d'Évian, en 1962.
En Òlt e Garona, ne foguèt descomptat près de 20 000, entre 1962 e 1966, dont 83 % d'origina europèa, la plan granda majoritat avent abandonat Argeria. Totes pasmens se son pas aclimatats dins aquela region e sols un desenat de milièrs son demorats. Lor dispersion es pro fòrta en Òlt e Garona ; quatre cantons, los de Duras, Marmanda, Montclar e Vilanuèva d'Òut an aculhit mai de 50 familhas de « Pènegres » ; aquestes preferiguèron dins los autres cases, las vals de Garona e d'Òlt, mas laissèron Landas, las Sarras d'Agenés e lo nòrd del departament. Amb lo temps, un nombre pichon solament (manca de 2 000) an contunhat de trabalhar la tèrra, non sens capitada, sustot dins lo domeni de la produccion e de la comercializacion. Mas la majoritat granda dels repatriats an ara d'emplecs dins las autras brancas de l'activitat economica, residissent dins las vilas e los borgs de la region. Lo creis de la populacion d'Òlt e Garona profiècha pas a l'ensemble de las comunas del departament. La dinamica mai favorabla s'obsèrva a l'entorn de las tres principalas aglomeracions a causa de lor capacitat a crear d'emplecs e a fixar los migrants que venon de las autras comunas del departament, de las regions vesinas o de la rèsta de França.
L'evolucion recenta indica pasmens, que sola l'aglomeracion d'Agen demòra atractiva. Sa part dins la populacion totala s'acreis de contunh a causa de l'estagnacion de la populacion de Vilanuèva d'Òut e Marmanda. Dins los limits de l'aira urbana, valent a dire de la zòna dins la quala almens 40 % dels actius trabalhan dins l'aglomeracion, Agen regropa 30 % de la populacion d'Òlt e Garona en 1999 contra 27 % en 1982. En mai, sa capacitat a fornir d'emplecs als cobles joves permet a Agen de dispausar d'un resultat natural totjorn positiu mentre qu'es pas mai lo cas del departament e de la màger part de las autras vilas. Atal, se verifica, en Òlt e Garona coma dins la rèsta de França, la polarizacion al profièch d'un pòl màger concentrant las foncions de direccion entre Bordèu e Tolosa.
Comunas las mai pobladas[modificar | modificar lo còdi]
| Nom | Còdi INSEE |
Intercomunalitat | Superficia (km2) |
Populacion (darrièra pop. legala) |
Densitat (ab./km2) |
Modificar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Agen | 47001 | CA Aglomeracion d'Agen | 11,49 | 32 485 (2021) | 2 827 |  
|
| Vilanuèva d'Òut | 47323 | CA del Grand Villeneuvois | 81,32 | 21 629 (2021) | 266 |
|
| Marmanda | 47157 | CA Val de Garona Aglomeracion | 45,06 | 17 239 (2021) | 383 |
|
| Lo Passatge d'Agen | 47201 | CA Aglomeracion d'Agen | 12,89 | 9 373 (2021) | 727 |
|
| Tonens | 47310 | CA Val de Garona Aglomeracion | 34,78 | 9 337 (2021) | 268 |
|
| Nerac | 47195 | CC Labrit Comunautat | 62,68 | 6 881 (2021) | 110 |
|
| Senta Liurada d'Òut | 47252 | CA del Grand Villeneuvois | 30,94 | 6 496 (2021) | 210 |
|
| Nòstra Dama | 47032 | CA Aglomeracion d'Agen | 20,56 | 6 233 (2021) | 303 |
|
| Boèr | 47031 | CA Aglomeracion d'Agen | 16,50 | 5 723 (2021) | 347 |
|
| Folaironas | 47100 | CA Aglomeracion d'Agen | 28,86 | 5 484 (2021) | 190 |
|
| Fumèl | 47106 | CC Fumèl Vallée d'Òlt | 22,66 | 4 717 (2021) | 208 |
|
| Castèthgelós | 47052 | CC dels Costals e Landas de Gasconha | 30,59 | 4 521 (2021) | 148 |
|
| Lo Pont del Casse | 47209 | CA Aglomeracion d'Agen | 19,10 | 4 173 (2021) | 218 |
|
| Gulhon | 47004 | CC del Confluent e dels Costals de Preishàs | 28,28 | 4 118 (2021) | 146 |
|
| Lairac | 47145 | CA Aglomeracion d'Agen | 38,11 | 3 816 (2021) | 100 |
|
| unitats urbanas (aglomeracions) | Populacion |
|---|---|
| Agen | 80 999 |
| Vilanuèva d'Òut | 48 642 |
| Marmanda | 29 348 |
Economia[modificar | modificar lo còdi]
La poncha extrèma del bòsc landés cobrís lo sud-oèst del departament : las landas d'Òlt e Garona. Al sud-èst, la viticultura domina (armanhac), aital coma a l'extrèm nòrd ont sustot las còstas-de-Duras son lo perlongament del vinhal del bordalés. Al nòrd de Garona, culturas e elevatge son associats. Las vals son lo domeni de l'ortalatge e de las culturas fruchièras (prunèls d'Agen). Los principals sits industrials son Marmanda, Tonens, Fumèl e Agen. Lors industrias son diversificadas e de talha modèsta. L'ais de transpòrt Bordèu-Tolosa travèrsa lo departament (canal, TGV, autorota). Òlt e Garona es lo primièr productor de França de kiwis, avelanas e fragas. Otra los vins de Duras -patria de Marguerite- se tròba lo Buzet, las còstas del Marmandais, las còstas de Brulhés aital coma lo vin del Tsar e lo vin de País d'Agenés.
Agricultura[modificar | modificar lo còdi]
L'agricultura ocupa una posicion dominanta en Òlt e Garona tant pel nombre dels actius que pels revenguts tirats d'aquela activitat. Aquò ten a d'incontestables avantatges climatics e pédologiques, que fan que la val de Garona apareis mai especializada dins las culturas de produches fresques que tota autra region del Sud-oèst, e mai se la céréaliculture i ocupa totjorn una plaça granda. Aquò resulta tanben del trabalh dels òmes e de las causidas qu'an operats. Aquela especializacion cap al mercat a obligat Òlt e Garona a viure plan d'ora en economia dobèrta per tal de poder escórrer sas produccions cap a las autras regions francesas e a l'internacional. Se cultiva dins lo departament fòrça cerealas tala coma lo milh, lo blat, l'òrdi , etc.
Entre 2000 e 2010, un quart de las espleitacions d'Òlt e Garona an desaparegut. Las grandas espleitacions industrialas remplaçan progressivament las pichonas bòrias familialas. Los obrièrs agricòlas dins las espleitacions del departament son plan majoritàriament d'immigrats a causa de lor estatut precari[8].
Los eretatges[modificar | modificar lo còdi]
Qualques estudis an soslinhat que los païses de Garona apartenissián, al XVIIIe sègle, a las regions ricas, associant produccions agricòlas e industrialas. E mai se d'autras recèrcas mai recentas an mes en dobte aquela realitat, es probable que la val de Garona a efectivament conegut un periòde plan favorable al XVIIIe sègle. Lo XIXe sègle es estat mens favorable, çò qu'a pas empachat l'agricultura d'enregistrar de mutacions importantas en consequéncia de la disparicion de qualques produccions o del desvolopament de novèlas.
En 1806, 53 % de las tèrras utilas èran consacradas a las lauradas, 11 % a las vinhas e mens de 6 % als pastencs. Per aquela meteissa data : sus 41,5 milions de francs, las produccions vegetalas representavan 37,5 milions e las produccions animalas quatre milions de francs solament. A el sol, lo blat totalizava 45 % d'aqueles revenguts, e, amb las autras cerealas, demorava la cultura mai espandida dins los païses de la Mejana Garona. Aquela céréaliculture predominava sus las sèrras calcàrias e molassiques, situadas de part e d'autra de Garona e d'Òlt , aital coma dintra aqueles dos corses d'aiga. Granda riquesa d'exportacion (10 000 t) pels proprietaris, lo froment es estat la preocupacion granda d'aquestes, qu'an encoratjat son extension al detriment de las autras produccions, a l'excepcion del milh que deviá noirir los trabalhaires dels camps. La vinha enregistrèt un fòrt desvolopament. Pasmens los vins de qualitat èran alara pauc nombroses, installats suls costals que produsián dins la majoritat dels cases, dels vins blancs liquoroses, apelats tanben « vins poirits » perque la vendémia interveniá lo mai tard possible, coma actualament per las Sautèrnas. Conegut de longa tòca, lo prunièr empeutat (prunièr d'Empeuta) s'espandiguèt largament al XVIIIe sègle a l'entorn de Clairac, Tonens e Vilanuèva d'Òut. Plantat dins las vinhas, fornissiá un fruch plan saborós, se conservant perfièchament e podent èsser exportat.
Qualques plantas industrialas fasián, elas tanben la reputacion d'Agenés . Lo cambe que los paisans trabalhavan en associacion amb lo blat dins las tèrras de val servissiá sustot al vestiment e a de manufacturas de cordatges. Tre la fin del XVIIIe sègle, lo cambe reculava davant lo tabat, a causa de la pèrda dels mercats dins l'industria, e de la fin del monopòli de la Companhiá de las Índias. Introduch en 1637 dins la region de Clairac, lo tabat, plan lèu jol contraròtle de l'Estat, deviá aquerir plan lèu una notorietat granda e provocar un vertadièr afogament en çò dels agricultors tot a l'entorn de Tonens.
Las mutacions de l'agricultura pendent lo XIXe e de la debuta del XXe sègle[modificar | modificar lo còdi]
En 1856, lo sector agricòla fasiá viure 68 % de la populacion d'Òlt e Garona e ocupava mai de 70 % dels actius. En 1946, mai de la mitat dels abitants d'Òlt e Garona dependián encara de las activitats agricòlas e un nombre mai naut (57 %) trobava totjorn un emplec dins aquela branca. Entre aquelas doas datas, l'aviada de l'argumentar- dirècte permetèt a la majoritat dels esplechaires d'èsser mèstre de lors causidas culturaux. La miejairiá, plan espandit al XIXe sègle desapareis completament après la Segonda Guèrra Mondiala.
Aquela transformacion de las estructuras d'espleitacion s'acompanha de cambiament dins los practics culturales. Après aver aumentat pendent tot lo XIXe sègle per aténher 58,7 % en 1897, la part de las tèrras laurablas regrèssa al profièch de las pradas e de las culturas especializadas, mentre que lo vinhal vei las susfàcias plantadas reduchas de mitat (35 000 ha en 1936) en relacion amb la crisi del phylloxera e l'exclusion de la zòna d'apellacion « bordèu ». Ocupant mens de 10 000 ha dins la primièra mitat del XXe sègle, fruches e legums an, fin finala, una importància plan modèsta. Pasmens lor aparicion es capitala, perque presents dempuèi de temps, lor aviada dins lo novèl sistèma agricòla correspondiá a una influéncia mai granda de las vilas, a un desvolopament de la ret de camin de fèrre qu'obrissiá d'orizonts comercials mai largs atal coma una extension ja soslinhada de la polyculture. Atal, la tomata s'es impausada dins la mitat occidentala e cap a 1930, totes los cantons de l'arrondiment de Marmanda produsián mai de 1000 quintals de tomatas. Lo desvolopament èra ligat a d'exportacions de tomatas frescas cap a la capitala o dels païses estrangièrs, aital coma a una demanda acrescuda de las conserveurs. Dins la val d'Òlt e dins la de Garona, a l'agrat de la demanda nacionala, se cultivava las cebas, los espargues puèi los caulets-flòris d'ivèrn, las carròtas, l'api , lo salsefic, los peses, las mongetas verdas e enfin lo melon. Pendent lo meteis periòde, Òlt e Garona es vengut una region fruchièra. Lo prunièr d'Empeuta èra mai particularament recoltat dins lo Villeneuvois. Las malautiás qu'afectèron l'arbre, las condicions climaticas provoquèron tròp de variacions dins las recòltas per resistir a la concurréncia dels prunèls de Califòrnia. Lo chasselàs a constituït una novetat granda pendent son introduccion cap a 1880-1885 a Lo Pòrt Senta Maria e Preishàs. S'i ajustan lo desvolopament de las plantacions de pomièrs, perseguièrs, cerièrs, perièrs e albricotièrs dins los costals puèi dins las doas grandas vals.
D'agricultors de mens en mens nombroses[modificar | modificar lo còdi]
Majoritaris dins la populacion d'Òlt e Garona al moment de la Segonda Guèrra Mondiala, los agricultors o son pas mai tre la debuta de las annadas 1960. La diminucion de la populacion activa agricòla s'es amplificada puèi : un pauc mai de 50 000 actius en 1962, 25 600 en 1982, manca de 15 000 segon las estimacions de 2005 (mai en integrant los emplecs sasonièrs). La reduccion de la populacion dels cobles agricòlas es un pauc mai fòrta a causa de la diminucion del nombre de las personas dins la cellula familiala. Malgrat aquò Òlt e Garona compta encara una proporcion d'actius agricòlas superiors a la mejana francesa. Aquò ten en granda partida a la resisténcia de las pichonas espleitacions orientadas dins de produccions especializadas qu'utilizan una importanta man-d'òbra.
Lo nombre d'espleitacions a demesit de mitat entre 1979 e 2005, passant de mai de 17 000 a 8 100. Parallèlament, la talha mejana de las espleitacions a pas cessat de créisser entre aquelas meteissas datas per aténher 36 ha en 2005 contra a pena 20 ha en 1979. Curiosament, la part de las espleitacions de mens de cinc ha demòra establa (pròcha de 25 %), siá a causa de l'intensitat de la produccion agricòla quand s'agís de legums, sustot jos sarras, siá mai segurament per perseguida d'una activitat dins de bòrias en via de cessacion d'activitat. Son las espleitacions que comptan entre 5 e 50 ha que recuolan en percentatge e ne nombre, al profièch de la de mai de 50 ha que son d'ara enlà mai de 2 000. S'aquela evolucion afècta las espleitacions practicant polyculture e elevatge, concernís sustot las que se son orientadas cap a la céréaliculture e los oleaginoses aital coma las que se consacran quasi unicament a l'elevatge. Son los costals que son sustot tocats per aquela evolucion. Aquesta se deuriá perseguir de faiçon inexorabla a causa de la part importanta dels agricultors annadits : 1/3 an entre 50 e 60 ans, près de 25 % an mai de 60 ans. Aquela situacion influéncia los mòdes d'argumentar- e las estructuras de las espleitacions agricòlas. Mentre qu'o argumentar- dirècte, caracteristic de la dimension familiala de l'agricultura en Òlt e Garona, ocupava 80 % de la susfàcia agricòla utila (SAU) en 1980, sa part es tombada a mens de 50 % segon las estimacions de 2005, al sol profièch de l'afermatge qu'es uèi lo mòde dominant. La miejairiá, longtemps plan representat, sustot dins lo Marmandais, a l'origina de revindicacions nombrosas sus las qualas lo partit comunista a segut sa representacion, a quasi desaparegut. Es de mai en mai dificil de dintrar dins la profession d'agricultor o de prene la seguida d'una espleitacion familiala, perque lo lindal de rendabilitat s'es regularament auçat. Atal la susfàcia minimum per permetre l'installacion d'un agricultor jove es de 17 ha dins la plana e de 23 ha dins los costals. Solament, l'ectara de tèrra laurabla dins las planas de Garona e d'Òlt val 5 400 euros en 2005, 5 000 euros dins los costals sud de Garona, mens de 2 500 euros dins la partida orientala de las Sarras o lo Fumélois. E mai se la valor venala progrèssa pas mai dempuèi qualques annadas, aqueles montants son nauts e aquò explica en partida la capitada de l'afermatge. Aqueles cambiaments s'acompanhan d'una progression de l'agricultura de grop. Se compta atal 421 GAEC (Gropament agricòla d'espleitacion en comun).
Los agricultors òlt-e-garoneses, coma lors omològs de las autras regions agricòlas francesas, an profechat de la politica agricòla comuna. Cèrtas, aquesta jogava pauc dins lo domeni de la frucha e legums, traversat pasmens per de crisis nombrosas e de còps sevèras en relacion amb la casuda dels prèses, la subreproduccion e la concurréncia dels païses del sud d'Euròpa. Fins a las annadas 1990, la FNSEA e lo MODEF èran los dos sindicats mai influents en Òlt e Garona, lo primièr al cap de la Cambra d'agricultura quand lo segond s'acantonava dins un ròtle d'oposicion dins la defensa de las espleitacions pichonas. La reforma de la PAC a la debuta de las annadas 1990 a prigondament modificat los rapòrts per fòrça entre sindicats amb la montada en poténcia de la Confederacion paisana e sustot de la Coordinacion rurala. Dins las campanhas, de las pancartas o d'autres simbòls denonciavan la mòrt programada de la pichona agricultura familiala. Aquela fasa d'intensa colèra paisana a profechat un pauc a la Confederacion paisana e mai encara a la Coordinacion Rurala qu'a pres la presidéncia de la Cambra d'agricultura. Lo recent escrutinh, en 2007, a confirmat lo pes la Coordinacion Rurala, puslèu de drecha, dont la lista reivindicava « noirir d'òmes merita un digne revengut ». Garda donc la Cambra d'Agricultura sens èsser majoritari. La FNSEA regropa un tèrç dels membres dels diferents collègis, lo MODEF demòra estable a 11 % e la Confederacion paisana s'afondra a 9 %.
La produccion agricòla a la debuta del XXIe sègle[modificar | modificar lo còdi]
S'Òlt e Garona demòra una region de polycultures en relacion amb la dimension pichona de las espleitacions de tip familial e la volontat de despartir lo risc en practicant mantuna cultura sus de tèrras pro ricas per suportar una produccion intensiva, l'especializacion dins las culturas vegetalas s'impausa e progrèssa pendent las cinquanta darrièras annadas. La fòrça d'aqueles cambiaments es estada analisada per las espleitacions dels costals sud pendent lo darrièr mièg-sègle. A la sortida de la Segonda Guèrra Mondiala, l'espleitacion caracteriza partejava sas susfàcias e tirava sos revenguts en tres grands tèrces : elevatge, cerealas, vinha associada a d'arbres fruchièrs. En 2000, la reparticion es fondamentalament diferenta, sustot los revenguts son pas mai ligats dirèctament a la superficia ocupada. La vinha e l'elevatge se son afondrats. Las culturas grandas, cerealas e oleaginoses ocupan mai de mitat de las tèrras mas contribuïsson mai modèstament a la chifra d'afars de la bòria. Las culturas légumières e las de semenças de bledarabas an acrescut lor importància en superficia e son elas qu'asseguran las dintradas financièras mai importantas. Es lo resultat dels progrèsses de l'organizacion en matèria de comercializacion aital coma l'influéncia de las firmas grandas per las semenças de bledaraba. A l'opausat, una partida granda dels costals nòrd a causit de s'especializar dins las culturas grandas e l'elevatge.
Aquelas mutacions se retròban dins la valor totala de la produccion agricòla en Òlt e Garona dont la valor en 2005 èra quasi sièis còps mai nauta qu'en 1960, e dos còps mai qu'en 1980. Après aver leugièrament regressat al profièch de l'elevatge entre 1960 e 1970, la part de las produccions vegetalas dins aquela valor finala atenh 73 % en 2005. Se las cerealas i contribuïsson per un pauc mai de 10 %, lo pes de las culturas légumières e fruchièras es important, de l'òrdre de 30 %. Aiçò constituís una de las particularitats fòrtas de l'agricultura òlt-e-garonesa. L'elevatge es en replec, orientat mai cap a la produccion de carn que de lach dont la regression s'accelèra.
La produccion cerealièra arriba netament en cap de las superficias ocupadas, per una chifra d'afars de 119 milions d'euros en 2005. La cultura del blat es anciana, presenta dins totas las regions agricòlas d'Òlt e Garona. Èra pas lo cas del milh dont la cultura a progressat de faiçon plan espectaculara a causa dels prèses atractius e dels investiments considerables realizats per las collectivitats publicas, sustot lo Conselh departamental d'Òlt e Garona, per multiplicar las capacitats d'irrigacion . En 2005, 38 % de la Susfàcia agricòla utila es irrigada, siá mai de 110 000 ha. Dins un primièr temps lo milh s'a pogut desvolopar dins las planas de Garona e d'Òlt , puèi a ganhat los costals al ritme de la construccion de retengudas d'aiga dins las regions collinaires. Se recensa uèi mai de 3000 lacs dont la capacitat teorica es pròcha de 90 milions de m³.
Demest los oleaginoses, lo virasolelh, cultivat en sec, profiècha de la reculada del milh sus las tèrras dificilament irrigablas. Ocupa en 2005, 34 000 ha, siá 6000 en mai qu'en 2004. Lo virasolelh s'es espandit dins los costals sud e nòrd d'Òlt e Garona ont ocupa en mejana de 10 a 35 % de la SAU. Es particularament present dins lo Néracais ont sa difusion deu fòrça a l'influéncia dels esplechaires vesins del Gers. Lo còlza es totjorn davançat pel sòja que cobrís près de 10 000 ha, en zòna irrigada a mai de 90 %. La chifra d'afars dels oleaginoses es de 33 milions d'euros.
Lo pes de la filièra fruchièra e légumière se mesura mai a la chifra d'afars realizat qu'a las superficias cultivadas. Tres produccions se destacan netament : 65 milions d'euros per la pruna a prunèls, 35 milions d'euros cadun per la fraga e la tomata. Aquelas valors recòbran l'ensemble de las activitats de la filièra e pas solament la chifra d'afars dels agricultors. Òlt e Garona compta en efièch un vintenat d'establiments de transformacion dels prunèls e un trentenat d'estacions de condicionament per la frucha e legums. Existís tanben un mercat d'interès nacional a Agen e dels negociants privats plan actius a Agen, Marmanda e Vilanuèva d'Òut.
Lo vergièr de pruna a prunèl (prunièr d'Empeuta) cobrís mai d'8 000 ha e a liurat près de 100 000 t en 2005 (cal puèi tres quilogramas de prunas d'Empeuta per obtenir un quilograma de prunèls d'Agen). Son dinamisme ten al contraròtle de las operacions per la filièra organizada a l'entorn del burèu interprofessional del prunèl (BIP) qu'a per objectiu de regular lo mercat e d'assegurar la promocion e la comercializacion del « prunèl d'Agen ». Lo BIP (creat en 1963) a sauput passar lo marrit cap de las annadas 1970 (marridas recòltas e prèmi tròp bas) e obtenir lo sosten de Brussèlas. Los productors an obtengut l'inscripcion dels 118 cantons de l'aira de produccion dins una IGP (Identificacion geografica protegida) que garantís l'origina e la traçabilitat dels prunèls d'Agen. La filièra demòra pasmens plan sensibla als azards climatics e a las variacions de la demanda.
La cultura de la fraga cobrís près de 700 ha per una produccion totjorn superiora a 12 000 t, çò que plaça Òlt e Garona al primièr reng en Aquitània (amb Dordonha) e en França. La fraga es economicament importanta pel departament d'Òlt e Garona ont representa 20 % de la chifra d'afars de la frucha e legums e mai o mens 10 % de la chifra d'afars agricòla del departament. La cultura de la fraga fa viure mai o mens un milièr d'espleitacions e libre près del quart de las fragas francesas, sustot la varietat gariguette qu'arriba a maturitat tre la debuta del mes d'abril . Aquela precocitat permet als productors de fragas del departament d'Òlt e Garona de davançar los productors dels autres departaments franceses e d'ocupar sols lo mercat pendent las tres setmanas situadas entre la fin de las importacions espanhòlas e marroquinas, e l'arribada sul mercat de la produccion d'autres departaments. La plan fòrta concurréncia provòca una reculada regulara de la part de la produccion òlt-e-garonesa dempuèi un desenat d'annadas. Fins alara cultivadas en « plen camp » las diferentas varietats de fraga son uèi plaçadas jos abric de plastic e de mai en mai fan l'objècte d'una cultura fòra sòl per reprene l'iniciativa de cap a la concurréncia. Es en Òlt e Garona, que la fraga fòra sòl ganha lo mai de terren, amb uèi 65 ha. La produccion de fraga es presenta tot lo long de las doas vals de Garona e d'Òlt, a egalament ganhat los costals pròches sustot a proximitat dels principals centres de negòci : Marmanda, Nerac e Agen.
La tomata es una produccion destinada a l'encòp al mercat del fresc e a l'industria de transformacion. Pendent plan longtemps, lo departament èra demorat en cap en França pel volum de tomata, perdent pas sa posicion que pendent las annadas 1980. Òlt e Garona realiza encara 10 % mai o mens de la produccion francesa. La produccion de tomata de consèrva se fa en plen camp e es contractuala, valent a dire qu'abans la sason dels acòrdis son passats entre productors e conservadors, portant sus un prèmi e los tonatges a liurar. Aquela produccion es fòrça mens intensiva que la de las tomatas d'expedicion qu'es fòrça mai sonhada e especulativa. Aiçò explica que la tomata de consèrva cobrisca encara mai de 600 ha (dos còps mens pasmens qu'en 1980) per una produccion de près de 50 000 t. La tomata destinada al mercat de produches fresc cèssa pas de recular en susfàcia, 229 ha en 2005, perque la cultura en plen camp cedís lo pas a las culturas jos sarras, fòra sòl de mai en mai. La produccion de tomatas pel mercat del fresc es de 38 000 tonas en 2005, siá sensiblament mens que la tomata de consèrva. Lo Marmandais, brèç d'origina de l'introduccion d'aquela cultura, fornís a el sol entorn 23 000 tonas. Es dins aquela vila que s'es desvolopada l'una de las mai importantas espleitacions en fòra sòl de França, sus una quinzena d'ectaras. S'agissiá de respondre a la menaça espanhòla amb la dintrada d'aquel país dins l'Union Europèa e d'espandir la liurason sus un mai long periòde. Plan organizats dins diferentas cooperativas per controlar melhor los prèses e la mesa en mercat, los productors demòran someses a una viva concurréncia, font de divisions entre las organizacions, e devon dintrar d'ara enlà dins de rets de comercializacion dominats pels agricultors del sud e de l'oèst de França.
La vinha cobrís mai d'8 000 ha, libre près de 400 000 hl çò que representa près de 5 % de la chifra d'afars de l'agricultura departamentala, siá sensiblament çò meteis que lo blat. Gràcias als esfòrces dels viticultors locals la vinha e lo vin dintran dins una produccion de qualitat beneficiant del labèl AOC (Apellacion d'origina contrarotlada). Tres zònas dominan tant per las superficias que per las quantitats : lo país de Duras, las còstas del Marmandais (Bèlpuèg e Cocumont) e, sustot, lo vinhal de Buzet. Totas an en comun d'èsser animadas per de cavas cooperativas qu'an sauput far progressar la qualitat, obrir de novèls mercats, mas son somesas a una viva concurréncia. Atal, las de Cocumont e Marmanda an degut fusionar e operar de reestructuracions dolorosas. Darrièras arribadas coma AOC (dempuèi lo ) : las còstas de Brulhés, aquela apellacion essent partejada amb la Tarn e Garona e una partida pichona de Gèrs.
Las regions grandas de produccion agricòla[modificar | modificar lo còdi]
Las planas alluvialas regropan las tèrras mai ricas, dels esplechaires orientats cap al mercat, e l'essencial de las culturas especializadas d'Òlt e Garona. Son seguidas per de vias de comunicacion rapidas, recentas, permetent una expedicion accelerada dels produches, gràcias a la preséncia de nombrosas vilas que pòrtan de multiples servicis. Dins l'ensemble, las espleitacions pichonas son inferioras a 15 ha, sovent quitament fòrça mens. L'irrigacion es quasi pertot la règla, amb una preponderància dels pompatges individuals dins la capa o dirèctament dins los dos corses d'aiga. Podent pas afrontar amb sa familha al trabalh demandat al moment de la collècta de la frucha o dels legums, en plen estats, l'esplechaire recorrut a de sasonièrs. La MSA recensa en 2005 mai de 28 000 salariats dins l'agricultura. La màger partida d'aqueles salariats son dels sasonièrs. Venián d'Espanha , mai particularament de las províncias del Sud, o encara de Portugal. Arriban d'ara enlà de Marròc : près de 1000 en 2005 contra mens de 100 cinc ans mai d'ora. De novèls corrents se dessenhan actualament en provenença de païses d'Euròpa de l'Èst recentament dintrats dins l'UE . Dins la region de Marmanda, cerealas, culturas légumières, tabat (en reculada prononciat d'arreu la barradura de la Manufactura de Tonens) e vinha dominan netament. E mai se las cerealas dintran dins las rotacions culturales, la vocacion légumière e fruchièra (sustot los prunièrs) de la val d'Òlt es mai marcada amb de liurasons mai orientadas cap a la consèrva. Lo sector d'Agen , de la confluéncia d'Òlt a la de Tarn amb Garona, tot en balhant fòrça plaça a las culturas légumières e fruchièras, es benlèu lo mens especializat dels tres.
Costals e sèrras se desvolopan largament tre que se quita las planas e terrassas de las vals grandas, excepcion facha dels espacis densément boscoses dels quarts sud-oèst e nòrd-èst. En efièch, dins Landas e lo Fumélois, ont mai de 40 % de la susfàcia cadastrée es boscosa, l'espleitacion forestièra domina, l'agricultura demorant una activitat segondària dins l'encastre de pichonas unitats de mens de 10 ha dont los proprietaris ocupavan un emplec complementari dins d'establiments industrials pro nombroses a Castèthgelós o a Fumèl.
Malgrat un certan nombre de nuanças, s'obsèrva nombre de similituds dins las condicions de produccion de las sèrras e costals d'Òlt e Garona. Las tèrras i son concentradas dins las mans de qualques paisans : las unitats i despassan sovent 50 ha e la dimension s'acreis a mesura que nos alunham de vals. La situacion a despart de las infrastructuras grandas de transpòrt influéncia los tips de culturas possiblas dins los costals e las sèrras e, per seguida, la quantitat de tèrra necessària a un coble agricòla per viure sus l'espleitacion. Elevatge e culturas ferratgièras son las principalas activitats agricòlas dels costals situats al nòrd de la val de Garona e d'Òlt. Las susfàcias totjorn en èrba i son plan espandidas, ocupant 30 % de la SAU e balhant luòc a una espleitacion jos forma de fen, completada per de pasturas ont l'òrdi ocupa una plaça preponderanta. Aiçò explica l'existéncia d'un important tropèl de bovins, mai o mens 45 % de l'efectiu departamental, part qu'es encara en creis. Entre Òlt e Garona, dins las Sarras d'Agenés, se retròba lo meteis dualisme : céréaliculture tradicionala, oleaginós, pasturas, pradas naturalas e terrens de trajèctes pel bestiar, l'elevatge agafaire de còps un caractèr extensiu. Al sud de Garona, lo Néracais es marcat per l'associacion céréaliculture e oleaginós, lo virasolelh progressant lo mai. Las culturas légumières existisson dins las comunas mai pròchas d'Agen. La vinha se manten a proximitat de la cooperativa viticòla de Buzet, mas tanben enanant cap al Condomois (armanhac). Enfin entre Castèthgelós e Marmanda regna la polyculture associant cerealas (plaça importanta balhat al milh), culturas especializadas e elevatge.
Entrepresas[modificar | modificar lo còdi]
Lo departament compta 27 entrepresas publicant una chifra d'afars superior a 50 milions d'euros fòra taxas[9].
Torisme[modificar | modificar lo còdi]
Torisme rural e fluvial (200 km de vias navigablas), bastidas, castèls, caunas, gastronomia, gòlfs, fèstas estivalas.
Via verda (pista cyclable) d'87 km lo long de la canal de Garona. Véloroute (itinerari ciclista) lo long de la val d'Òlt . Canoa caiac suls diferents plans d'aiga del departament[10]. Téleski nautic sul lac del Moulineau a Damasan[11].
Las residéncias segondàrias[modificar | modificar lo còdi]
Segon lo recensament general de la populacion del , 5,9 % dels lotjaments disponibles dins lo departament èran de residéncias segondàrias.
Aquel tablèu indica las principalas comunas d'Òlt e Garona dont las residéncias segondàrias e ocasionalas despassan 10 % dels lotjaments totals en 2008[12] :
| Comuna | Populacion SDC | Nombre de lotjaments | Residéncias segondàrias | Proporcion de residéncias segondàrias |
|---|---|---|---|---|
| Reaub-Lissa | 584 390 | 101 | 25,89 % | |
| Barbasta | 1 488 943 | 239 | 25,33 % | |
| Lausun | 753 509 | 126 | 24,70 % | |
| Montflanquin | 2 344 | 1 492 357 | 23,93 % | |
| Pena d'Agenés | 2 459 | 1 308 183 | 13,99 % | |
| Castèlmauron d'Òut | 1 761 919 | 125 | 13,60 % |
Transpòrts[modificar | modificar lo còdi]
Cinèma[modificar | modificar lo còdi]
Politic[modificar | modificar lo còdi]
- Conselh departamental d'Òlt e Garona
- Intercomunalitats d'Òlt e Garona
- Lista de deputats d'Òlt e Garona
- Lista de circonscripcions legislativas d'Òlt e Garona
- Lista de senators d'Òlt e Garona
- Lista de conselhièrs generals d'Òlt e Garona
Administracion[modificar | modificar lo còdi]
En , lo president del Conselh departamental Pierre Camani (Partit socialista) constatant la marrida situacion financièra del departament afirma que l'exercici budgetari es impossible e anóncia refusar de pagar cinc versaments pel Revengut de solidaritat activa (RSA) correspondent a un vintenat de milions d'euros[13]. En mai, la Cambra regionala dels comptes es sasida per se penjar sus la situacion budgetària del departament[14]. En junh, la Cambra regionala dels comptes preconiza una auça d'almens 20 % de la part departamentala de la taxa fonsièra e mai de 5 milions d'economia[15].
- Lista dels prefèctes d'Òlt e Garona
- Arrondiments d'Òlt e Garona
- Comunas d'Òlt e Garona
- Ancianas comunas d'Òlt e Garona
Personalitats, òlt-e-garoneses celèbres[modificar | modificar lo còdi]
- Chimène Badi, cantaira de varietat francesa, viu a Vilanuèva d'Òut.
- Anthony Belleau, jogaire de rugbi originari de Montflanquin
- Abdelatif Benazzi, ancian jogaire de rugbi, ancian capitani de l'equipa de França de rugbi de XV.
- Rémy Boiron, comedian, contaire, autor e meteire en scèna, residís a Senta Liurada d'Òut
- Ludovic Boukherma, realizator nascut lo 5 de junh de 1992 a Marmanda.
- Zoran Boukherma, realizator nascut lo 5 de junh de 1992 a Marmanda.
- Francis Cabrel, autor-compositor-interprèt, nascut lo a Astahòrt.
- Pierre Camani, president del Conselh general e senator d'Òlt e Garona, nascut a Sent Leugèr en 1952.
- Bernard Campan, actor, nascut a Agen lo , ancian membre dels Inconeguts.
- Marouane Chamakh, fotbolaire internacional marroquin, ancian membre dels Girondins de Bordèu, nascut lo 10 de genièr de 1984 a Tonens.
- François Darlan (1881-1942) diguèt l'amiral Darlan, amiral e òme politic francés, nascut a Nerac.
- Philippe Dauzon (1860-1918), deputat d'Òlt e Garona (1893-1910), conselhièr general d'Astahòrt (1886-1918) e president del Conselh general (1899-1913).
- Marguerite Duras — nom de pluma de Marguerite Donnadieu — (1914-1996), escrivana, dramaturga, scenarista e realizatritz ; son pseudonim es inspirat de la comuna de Duras, près de la quala a viscut son paire.
- Armand Fallières (1841-1931), òme politic, cònsol màger de Nerac, deputat d'Òlt e Garona, ministre puèi president de la Republica francesa.
- Albert Ferrèsse, (1917-2011), expresident de la Federacion francesa de rugbi de XV e de la fondacion que pòrta son nom.
- Jean François-Poncet, senator d'Òlt e Garona, president de la comission dels afars estrangièrs del Senat, expresident del conselh general.
- Françoise Garner, cantatritz a la carrièra internacionala, nascuda a Nerac en 1933 ; soprano dramatica, a sustot enregistrat l'integrala de Norma en italian.
- Victor Griffuelhes (1874-1922, sindicalista francés nascut a Nerac ; foguèt secretari general de la CGT de 1902 a 1909.
- Enric IV (1553-1610), nascut a Pau, sejornèt a Nerac, rei de França de 1589 fins a sa mòrt.
- Louis Lamarque (1912-1991), artista pintre e gravaire nascut a Gulhon ont es inumat.
- Aimeric Laporte, fotbolaire internacional nascut a Agen, evoluant en equipa nacionala d'Espanha e a Al- Nassr FC.
- Georges Leygues (1857-1933), òme politic, (deputat, ministre de la Marina, president de la Comission dels Afars estrangièrs, creator del tombèl del Soldat desconegut a París).
- Gérard Duvergé, (1896-1944), regent libertari, militant laïca e anarquista.
- Roger Louret, meteire en scèna e comedian, nascut lo a Cors de Vertuèlh.
- Jean Claude Maurel, artista pintre, creator d'òbras monumentalas Vilanuèva d'Òut
- Léo Melliet (1843-1909), membre del conselh de la Comuna de París, deputat d'Òlt e Garona, nascut a Levinhac de Guiana.
- Louis Godefroy, (1911-1987), militant comunista, conegut per sos faches de resisténcia pendent la Segonda Guèrra Mondiala.
- Pierre Molinier, pintre e fotograf, nascut lo a Agen, mòrt a Bordèu lo .
- Antonin Nompar de Caumont, primièr duc de Lausun (1692), marqués de Puyguilhem, comte de Sant-Fargeau, capitani dels Gardas del còs del Rei, coronèl general dels dragons, militar e cortesan del XVIIe sègle nascut en 1633 a Lausun e mòrt en 1723.
- Jean Nouvel, arquitècte de reputacion mondiala, nascut a Fumèl, lo .
- Bernard Palissy, ceramista del XVIe sègle nascut a La CapèLa Bironç.
- Philippe Petit, musician-guitarrista de jazz, autor-compositor, nascut lo a Marmanda.
- Michel Polnareff, autor-compositor-interprèt, nascut a Nerac en 1944.
- Jacques Raphaël-Leygues, nascut en 1913, ancian conselhièr de l'Union Francesa, comissari principal de la Marina, deputat-cònsol màger de Vilanuèva d'Òut, ancian vicepresident de l'Assemblada nacionala, ambaissador de França en Còsta d'Evòri, foguèt president de la Societat de poètas franceses, defuntat en 1994.
- Jean-Claude Raspiengeas, jornalista e critic literari, nascut en 1958 en Òlt e Garona.
- Stéphane Cortina, actor de cinèma, nascut lo a Agen.
- Philippe Sella, ancian jogaire de rugbi, ancian membre de l'equipa de França de rugbi de XV, nascut lo a Tonens.
- Michel Serres, filosòfa e epistemològ, nascut lo a Agen.
- Raymond Soucaret, senator d'onor, cònsol màger de Francescàs, nascut en 1923 a Lo Nom Diu.
- Béatrice Uria-Monzon, mezzo-soprano, nascuda a Agen lo , filha d'Antonio Uria Monzon.
- André Vinhòlas (1920-2017), artista pintre e litograf nascut a Clairac ont es inumat.
- Naïma Charaï, femna politica, conselhièra regionala de Novèla Aquitània, expresidenta de l'ACSE , a crescut a Fumèl.
- Jean-Alban Bergonié nascut a Cassanuèlh, mètja e professor en oncologia, fondator de l'institut Bergonié.
- Michel Fau, actor e meteire en scèna de teatre, nascut a Agen en 1964.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar lo còdi]
Nòtas[modificar | modificar lo còdi]
- Prononciacion en francés estandard retranscricha phonémiquement segon la nòrma API.
Referéncias[modificar | modificar lo còdi]
- Armas adoptadas en 2003 pel Conselh General
- « los ivèrns freges son pas rars e de las geladas plan fòrtas son enregistradas dins aquel departament(−23,5 °C a Lavardac en genièr de 1985). Agen pòt conéisser de longas jornadas sens desgèl a causa de la famosa bruma glaçada garonenc. », Papy Louis, Atlàs e geografia del Miègjorn atlantic, p. 27, París, Flammarion, 1982.
- Donadas meteorologicas en linha de l'estacion d'Agen-La Garenne sul sit d'Infoclimat : http://www.infoclimat.fr/climatologie/index.php?s=07524&aff=details
- Donadas meteorologicas en linha de l'estacion d'Agen-La Garenne, Infoclimat.
- Sit sus la Populacion e los Limits Administratius de França - Ficha istorica del departament
- Populacion segon lo sèxe e l'edat quinquennala de 1968 a 2013 - Recensaments armonizats - Serias departamentalas e comunalas
- Fichas INSEE - Populacions legalas del departament per las annadas 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 e 2021
- « Se vòl de poloneses e dels Marroquins ! », sus Le Monde diplomatic
- « "Verif.com lista de las entrepresas del 47" », sus www.verif.com (consultat lo )
- ProD' Espòrts & Lésers
- Telesquí nautic de Damasan
- Font INSEE,chifras al 01/01/2008.
- « Òlt e Garona : lo Conselh departamental refusa de tot pagar pel RSA », sus Sudouest.fr, (consultat lo )
- « Òlt e Garona : la Cambra regionala dels comptes sasida, dos meses d'òbras s'obrisson », sus Sudouest.fr, (consultat lo )
- « Òlt e Garona : la Cambra regionala dels comptes preconiza una auça dels impòstes de 20 % », sus Sudouest.fr, (consultat lo )
Veire tanben[modificar | modificar lo còdi]
Articles connèxes[modificar | modificar lo còdi]
- Ortalatge
- Lista de ponts d'Òlt e Garona
- Volontaris nacionals d'Òlt e Garona pendent la Revolucion
- Lista de comunas d'Òlt e Garona
- Lista de glèisas d'Òlt e Garona
Ligams extèrns[modificar | modificar lo còdi]
- Ressorsa relativa a la geografia :
- Ressorsa relativa a la musica :
- Notícias dins de diccionaris o enciclopèdias generalistas :
- Prefectura d'Òlt e Garona
- Conselh departamental
