Landas (departament)

Un article de Wikipédia, l'enciclopèdia liura.
Page d’aide sur l’homonymie

Deu pas èsser confondut amb Landas de Gasconha.

Landas
Blason de Landes
Landes (département)
Administracion
País Drapeau de la France França
Region Novèla Aquitània
Creacion del departament
Capluòc
(Prefectura) 		Lo Mont de Marçan
Sosprefecturas Dacs
President del
conselh departamental 		Xavier Fortinon (PS)
Prefècte Cécile Bigot-Dekeyzer [1]
Còdi INSEE 40
Còdi ISO 3166-2 FR-40
Còdi Eurostat NUTS-3 FR613
Demografia
Gentilici Landés
Populacion 422 976 ab. (2021)
Densitat 46 ab./km2
Geografia
Coordinadas 44° 00′ nòrd, 0° 50′ oèst
Superficia 9 243 km2
Subdivisions
Arrondiments 2
Circonscripcions legislativas 3
Cantons 15
Intercomunalitats 18
Comunas 327
Ligams
Sit web landes.fr
modificar Consultez la documentation du modèle

Landas (/lɑ̃d/[Nòta 1] ; en occitan : Las Lanas /ləs 'lanes/) son un departament del Sud-oèst de França, relevant geograficament del « Miègjorn atlantic »[2].

Restacat administrativament a la region Novèla Aquitània, es dividit en dos arrondiments e pòrta lo numèro 40 dins la numerotacion departamentala francesa. Sa prefectura es Lo Mont de Marçan.

Istòria[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Istòria de Landas.

Lo departament de Landas estiu creat a la Revolucion francesa lo en aplicacion de la lei del , a partir d'una partida de la província de Guiana e Gasconha. Mai precisament, divèrsas entitats territorialas eretadas l'Ancian Regim son alara estadas amassadas, çò que conferís a aquel territòri administratiu una certana eterogeneïtat entre la Chalòssa agricòla, puslèu virada cap a Bearn, e lo bòsc mai pròche de Gironda.

Jean-Louis Gintrac (1808-1886) Abitants de Landas
Musèu de las Bèlas arts (Bordèu).

A l'aurièra de l'epòca contemporanèa (1789-1850), lo departament èra en partida cobèrt de landas mal drenadas (sus mai o mens 60 % a 70 % de l'espaci), landas que li an paradoxalament balhat son nom, mentre que la franja sud èra constituïda de costals als sòls rics, cultivats e boscoses. Aquela landa èra entretenguda per cremada per tal de provesir en noiridura los tropèls grands de motons (entre 900 000 e 1 milion de bèstias en 1850), susvelhats per de pastors montats sus d'escaças  ; l'usatge d'aquestas permetiá de complir mai aisidament de grandas distàncias (15 a 20 quilomètres per jorn), tot en susvelhant lo tropèl, en consequéncia d'una quasi abséncia de relèu. Abans la lei relativa a l'assaniment e de mesa en cultura de Landas de Gasconha del 19 de junh de 1857, lo regim agropastoral es generalizat : posa sa fòrça dins lo liure usatge dels comunals majoritaris. Puèi la sistematizacion de las plantacions de pins (esplechats per lor resina e lor fusta), acompanhada de la venda dels comunals pendent la segonda mitat del XIXe sègle, a completament modificat lo paisatge e l'estalvi dels dos tèrces del departament, tot en contribuïssent a son enriquiment rapid.

Fins al lo departament de Landas fasiá partida de l'anciana region Aquitània.

Emblèmas[modificar | modificar lo còdi]

Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Blason[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Armorial de las comunas de Landas.
Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Geografia[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Geografia de Landas.

Lo departament de Landas fa partida de la region Novèla Aquitània. Es limitròf dels departaments de Gironda, d'Òlt e Garona, de Gèrs e de Pirenèus Atlantics, e es banhat per l'ocean Atlantic lo long d'una còsta sablosa de 106 km bordada de nautas dunas (porcion de la còsta d'Argent). Es lo segond departament mai vast de França metropolitana après Gironda. Es principalament dividit en doas partidas : Landas de Gasconha e lo País d'Ador.

Lo bòsc de Landas es lo mai grand bòsc de França. Cobrissiá mai o mens 67 % del departament abans la tempèsta Klaus de , dins sa partida nòrd, e cobrís egalament una partida granda de Gironda e d'Òlt e Garona (arrondiment de Nerac). La principala esséncia es lo pin maritim.

Mas lo bòsc de Landas ocupa pas tota la superficia. Al sud del departament, al delà d'Ador , se tròba Chalòssa, país mai ondulat e verdolent, tèrra agricòla partejada entre los elevatges de buòus e de rits e la cultura del milh, aital coma lo vinhal de Tursan a l'èst.

Los ponches extrèms del departament :

La vila avent lo mai grand nombre d'abitants es Lo Mont de Marçan (30 629 ab.) e Baudinhan (53 ab.) es la vila comptant lo mens d'abitants.

Lo departament culmina a 237 m d'altitud sus la comuna de Lauret, al lòcdich "Nautuc" al limit amb Pirenèus Atlantics e Gèrs al sud-èst.

Territòris e païses[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Territòris e païses de Landas.

Jos l'Ancian Regim, lo territòri de las Landas actualas fasiá partida de la província de Gasconha e compreniá mantun país natural, dont la forma, la talha, las frontièras e las apellacions an pogut cambiar pendent lo temps.

Al moment de la creacion dels departaments, un grand ensemble omogenèu es estat dividit de la faiçon seguenta :

  1. Una vasta partida de Landas de Gasconha : País de Bug, Landas del Medòc, Landas del Bazadais e una partida de la Landa Granda son estats restacats a Gironda.
  2. La partida sud de Landas de Gasconha, a la quala es estada ajustada una seria de pichons païses lo long d'Ador regropats aicí amb lo nom de païses de l'Ador landés, es estada restacada al departament de Landas.

Climat[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Climat de Landas.

Lo climat es de tip oceanic, marcat per d'ivèrns doces e de las temperaturas estivalas puslèu caudas.

Las pluèjas son despartidas en totas sasons, rarament violentas mas mai importantas en auton e ivèrn.

Los vents oceanics bufant del nòrd–oèst al sud–oèst dominan largament e bufan de còps en tempèsta devastatritz, coma en 2009, amb Klaus qu'a frapat Landas de plen foet. De vents de mai de 170 km/h son enregistrats[3].

Economia[modificar | modificar lo còdi]

  • Produccion avicòla : rit gras (7,5 milions de rit gras per an), pol, auca…
  • Elevatge bovin (buòu de Chalòssa)
  • Agricultura : milh, espargue, vinha, carròta, piment…
  • Silvicultura e industria derivada (papetariá  ; èx. : Papetariás de Gasconha a Mamisan…)
  • Termalisme
  • Torisme balneari e torisme verd
  • Produccion de vin, AOC Tursan, IGP Landas…
Article detalhat : Economia de Landas.

Transpòrts[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Transpòrts dins Landas.
Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Demografia[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Demografia de Landas.

Los abitants de Landas son los landeses.

En 2021, lo departament comptava 422 976 abitants[Nòta 2], en aumentacion de 4,9 % respècte a 2015 (França fòra Maiòta : +1,84 %).

Evolucion de la populacion  [ modificar ]
1791 1801 1806 1821 1826 1831 1836 1841 1846
-224 272 240 146 256 311 265 309 281 504 284 918 288 077298 200
1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891
302 196 309 832 300 839 306 693 300 528 303 508 301 143 302 266 297 842
1896 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946
292 884 291 586 293 397 288 902 263 937 263 111 257 186 251 436 248 395
1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2011
248 943 260 495 277 381 288 323 297 424 311 461 327 334 362 827 387 929
2016 2021 - - - - - - -
405 010422 976-------
(Fonts : SPLAF - populacion totala del departament dempuèi sa creacion fins en 1962[4] − puèi basa INSEE − populacion sens dobles comptes de 1968 a 2006[5] puèi populacion municipala a partir de 2006[6].)
Istograma de l'evolucion demografica

Segon l'INSEE, la populacion de Landas passarà de 327 000 abitants (1999) a 438 000 abitants (2030) siá la 2e melhora creissença de populacion de l'anciana region Aquitània (après Gironda).

Comunas las mai pobladas[modificar | modificar lo còdi]

Lista de las quinze comunas las mai pobladas del departament
Nom Còdi
INSEE 		Intercomunalitat Superficia
(km2) 		Populacion
(darrièra pop. legala) 		Densitat
(ab./km2) 		Modificar
Lo Mont de Marçan 40192 CA Lo Mont de Marçan Aglomeracion 36,88 30 674 (2021) 832 modifier les données modifier les données
Dacs 40088 CA Grand Dacs Aglomeracion 19,70 21 347 (2021) 1 084 modifier les données modifier les données
Biscarròssa 40046 CC dels Grands Lacs 160,48 14 551 (2021) 91 modifier les données modifier les données
Sent Pau d'Acs 40279 CA Grand Dacs Aglomeracion 58,45 14 317 (2021) 245 modifier les données modifier les données
Tarnòs 40312 CC de Senhans 26,26 12 920 (2021) 492 modifier les données modifier les données
Sent Pèr deu Mont 40281 CA Lo Mont de Marçan Aglomeracion 26,25 9 871 (2021) 376 modifier les données modifier les données
Cap Berton 40065 CC de Maremne-Ador-Còsta-Sud 21,75 9 185 (2021) 422 modifier les données modifier les données
Soston 40310 CC de Maremne-Ador-Còsta-Sud 100,38 8 421 (2021) 84 modifier les données modifier les données
Sent Vincenç de Tiròssa 40284 CC de Maremne-Ador-Còsta-Sud 20,98 7 956 (2021) 379 modifier les données modifier les données
Mamisan 40184 CC de Mamisan 114,83 7 364 (2021) 64 modifier les données modifier les données
Parentís 40217 CC dels Grands Lacs 111,55 7 195 (2021) 65 modifier les données modifier les données
La Vena 40133 CC de Maremne-Ador-Còsta-Sud 24,48 7 007 (2021) 286 modifier les données modifier les données
Aira 40001 CC d'Aira 57,78 6 220 (2021) 108 modifier les données modifier les données
Sent Martin de Senhans 40273 CC de Senhans 45,35 6 076 (2021) 134 modifier les données modifier les données
Ondres 40209 CC de Senhans 15,13 5 855 (2021) 387 modifier les données modifier les données

Cultura[modificar | modificar lo còdi]

Corsa landesa - un escartaire en accion.
Article detalhat : Cultura dins Landas.

Lengas[modificar | modificar lo còdi]

Limits lingüistics del gascon.

Lo francés, lenga oficiala nacionala, es parlat e comprés per l'ensemble de la populacion.

La lenga autoctòna, l'occitan , es parlada dins lo departament jos son dialècte gascon, dins las varietats occidentala e orientala.

Gascon occidental

Lo dialècte occidental es usitat dins la màger partida del territòri landés : Aguais, País de Bòrn, Chalòssa (en partida), Granda Landa, Maremne, Marensin e Senhans.

Gascon oriental

Lo dialècte oriental es parlat dins lo sud-èst del departament.

Lo gascon es ensenhat a aquel jorn dins l'Ensenhament public pel sistèma de la paritat orària dins cinc comunas del departament : Dacs, Montfort, Morcens, Sent Martin de Senhans e Vius-Lo Bocau[7].

Gastronomia[modificar | modificar lo còdi]

Landas es lo departament francés comptant lo mai grand nombre de produches agricòlas reconeguts amb un labèl de qualitat[8].

Se'n compta sèt :

La defensa e la promocion de la gastronomia landesa son efectuadas per una associacion departamentala nommada Qualitat Landas, fondada per la volontat del conselh general de Landas e de la Cambra d'Agricultura de Landas,

Es principalament a partir d'aqueles produches que son preparats los plats que fan la reputacion de la cosina landesa. Lo rit demòra l'animal rei : nombrós son los landeses que n'auçan o que los crompan entièrs cada annada per ne far de consèrvas. Los mercats al gras son legion, los mai importants essent probable los d'Amor , de Dacs, de Pèira Horada e del Mont de Marçan. Totes los tròces del rit (mas tanben de l'auca) son consumits. Las preparacions mai apreciadas demòran pasmens :

  • lo fetge gras (cuèch, mi-cuèch o fresc),
  • lo magret (fresc, mas tanben fumat o secat),
  • las cuèissas e manchons confits,
  • lo gresièr confit,
  • las rilhetas e graissarem (o mai comunament titiouns o titions, mot gascon per graissarem)…

Que s'agisca del rit, del pol o del buòu, la faiçon mai espandida d'acomodar las carns es de los acompanhar de patanas cuèchas dins la graissa de rit, quitament de ceps.

L'un dels plats mai famoses de la cosina departamentala demòra la sieta landesa, compausada d'espargues, de milhs, de pinhons de pin, de cambajon de Baiona (tres produches immancables dins Landas), de lescas de magret fumat o secat, de gresièrs confits e de fetge gras.

Enfin, en matèria de pastissariá, Landas son lo brèç del pastís landés e de la tourtière (natura, a las pomas, als prunèls).

D'autra part, lo departament compta mantuna taula granda, demest las qualas la de Michel Guérard a Las Aigas (3 estelas al guida Michelin) e de Jean Coussau, installat a Magesc (2 estelas al Guida Michelin). Los cap grands-cosinièrs estelats Alain Ducasse (dos còps 3 estelas al guida Michelin) e Hélène Darroze (2 estelas al guida Michelin) son originaris de Landas. L'animatritz de television Maïté a d'un autre costat contribuït a popularizar la cosina gascona, dins son emission quotidiana La Cosina dels mosquetaires.

Construccion[modificar | modificar lo còdi]

Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Torisme[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Torisme dins Landas.

Lo torisme es una ressorsa màger del departament.

Se concentra plan majoritàriament sus las zònas costièras (Biscarròssa, Mamisan, Contis, Viela-Sent Gironç, Moliets, Massanjas, Lo Bocau Vielh, Soston, Senhòssa, Òssagòr, Cap Berton, La Vena, Tarnòs…) ont la reputacion de las condicions de surf a fach lo torn del mond (mantuna espròva per an).

Cal pas tanpauc oblidar de citar lo torisme « gastronomic », perque Landas son famosas culinairement pel fetge gras, dels magrets, dels pols de Sent Sever, dels vins AOC Tursan a Gèuna.

Lo torisme termal atira de nombroses curistas amb las estacions de Dacs, Sent Pau d'Acs, Saubuça-los-Banhs, Preishac o encara Las Aigas.

Tres dels quatre camins istorics del pelegrinatge de Sant Jaume de Compostèla traversavan lo territòri del departament actual de Landas :

S'ajusta egalament lo traçat de la via de Solac Litoral Aquitan.

Lo balisatge recent d'aqueles camins medievals tiba a dinamizar una forma novèla de torisme.

Las residéncias segondàrias[modificar | modificar lo còdi]

Segon lo recensament general de la populacion del , 22,6 % dels lotjaments disponibles dins lo departament èran de residéncias segondàrias.

Aquel tablèu indica las principalas comunas de Landas dont las residéncias segondàrias e ocasionalas despassan 10 % dels lotjaments totals en 2008 :

Comuna Populacion SDC Nombre de lotjaments Residéncias segondàrias % residéncias segondàrias
Moliets e Mar 821 3 313 2 874 86,73 %
Lo Bocau Vielh 1 591 3 826 3 013 78,73 %
Senhòssa 3 131 6 508 4 972 76,40 %
Gastas 571 867 584 67,30 %
Sòrts e Òssagòr 3 672 5 114 3 232 63,20 %
Massanjas 953 1 088 665 61,12 %
Viela-Sent Gironç 1 139 1 435 850 59,27 %
Léon 1 766 2 121 1 238 58,38 %
Cap Berton 7 763 9 903 5 635 56,90 %
Las Aigas 494 487 263 53,95 %
Sent Julian de Bòrn (Contis) 1 427 1 565 843 53,87 %
Mamisan 6 903 7 343 3 886 52,92 %
Lit e Micse 1 475 1 624 856 52,69 %
Asur 549 616 321 52,13 %
Biscarròssa 12 355 12 067 5 930 49,15 %
Senta Aulàdia de Bòrn 1 062 876 358 40,94 %
Soston 7 090 5 639 2 283 40,49 %
Mesòs 863 645 221 34,31 %
Sanguinet 3 092 1 965 626 31,86 %
La Vena 4 543 2 238 392 17,53 %
Dacs 20 528 14 999 2 567 17,11 %
Parentís 5 051 2 790 477 17,09 %

Fonts :

Politic[modificar | modificar lo còdi]

Article connèx : Conselh departamental de Landas.

Dempuèi la debuta de las grandas luchas socialas qu'an agitat lo departament pendent los XIXe e XXe sègles[10], lo departament de Landas se caracteriza per un fòrt ancoratge a esquèrra. Los partits de doctrinas socialista e comunista an trobat sus aquelas tèrras marcadas per de fòrtas e dolorosas tensions dintra classas dominantas e dominadas, una terranha fertila. Aquela adesion massisa a las valors d'esquèrra s'explica egalament per la populacion, essencialament compausada pendent longtemps pels obrièrs agricòlas (bordièrs e bordièrs, gemmeurs,…) e de l'industria (Forges d'Ador al Lo Bocau e a Tarnòs, industrias papetières…).

En despièch dels progrèsses socials e de l'evolucion de la populacion, las idèas liberalas e de drecha arriban totjorn pas a s'implantar dins Landas, que representan encara a aquel jorn un dels nauts luòcs del socialisme francés. Atal, en 2007, suls trenta cantons que compta lo departament, sols dos son representats al conselh general per d'elegits de drecha : Michel Herrero pel canton de Gavarret e Pierre Dufourcq pel canton de Granada. En 2008 pasmens, malgrat un contèxt nacional desfavorable, la drecha empòrta un canton suplementari : lo canton de Parentís (Alain Dudon, UMP).. En mai, l'esquèrra pèrd la comuna del Mont de Marçan al profièch de la lista Modèm/UMP. Lo PS pèrd egalament lo canton de Sòra a causa d'una peripecia administrativa, dont profiècha la comunista Nicole Bippus. La reparticion actuala dels sètis es la seguenta[11],[12],[13]:

Reparticion dels sètis al conselh departamental de Landas (2015-)
Partit politic Nombre de sètis Conselhièrs departamentals
PS 18
 * Xavier Fortinon (president).
* Dominique Coutière, Monique Lubin, Odile Lafitte, Jean-Luc Delpuech, Muriel Lagorce, Rachel Dutquety, Paul Carrère, Olivier Martinez (vicepresidents).
* Gabriel Bètlòc, Dominique Degos, Sylvie Bergeroo, Didier Gaugeacq, Magali Valiorgue, Catherine Delmon, Gloria Dorval, Henri Bedat (aparentat).
PCF- FG 2 * Yves Lahoun, Jean-Marc Lespade, Eva Belin.
UMP 11
 Geneviève Darrieussecq, Alain Dudon, Pierre Mallet, Patricia Cassanha, Chantal Gonthier, Marie-France Gauthier, Xavier Lagrave, Lionel Camblanne, Anne-Marie Dauga, Mathieu Ara.

Los deputats :

Boris Vallaud es membre del Partit socialista.

Lionel Causse membre de la Republica en Marcha.

Fabien Lainé membre de l'Union dels Democratas e Independents.

Deputats de Landas (XIIIe legislatura)
Circonscripcion Nom Dempuèi Autres mandats en cors
1re Florence Delaunay 2012-de mai de 2014 puèi dempuèi Suplenta d'Alain Vidalies (nommat ministre delegat a las relacions amb lo parlament de 2012 a març de 2014 puèi nommat secretari d'Estat cargat dels Transpòrts, de la Mar e de la Pesca, entre e ).
2e Jean-Pierre Dufau 1997 * Maire de Cap Berton (1989 - 2012).
3e Monique Lubin 2017 * Suplenta de Henri Emmanuelli defuntat lo . Vicepresidenta del conselh departamental de Landas (dempuèi 2015).
vacant (demission lo )
Articles connèxes : Lista dels deputats de Landas, Lista dels senators de Landas e Lista de conselhièrs generals de Landas.

Administracion[modificar | modificar lo còdi]

landeses celèbres[modificar | modificar lo còdi]

Jean-Charles de Borda.

Gastronomia[modificar | modificar lo còdi]

Personalitats esportivas[modificar | modificar lo còdi]

Personalitats militaras de carrièra[modificar | modificar lo còdi]

  • Henri Lacladère, militar francés, se pòrta volontari e s'engatja dins l'armada francesa a solament 20 ans, 22 ans de servicis, 12 campanhas militaras nascut a Soston e desbarca puèi se morís al combat per França a la Poncha de Grèu, Medòc Aquitània.

Personalitats televisualas[modificar | modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias[modificar | modificar lo còdi]

Nòtas[modificar | modificar lo còdi]

  1. ↑ Prononciacion en francés estandard retranscricha phonémiquement segon la nòrma API.
  2. ↑ Populacion municipala legala en vigor al 1er genièr de 2024, millésimée 2021, definida dins los limits territorials en vigor al 1er genièr de 2023, data de referéncia estatistica : 1er genièr de 2021.

Referéncias[modificar | modificar lo còdi]

  1. ↑ « Cécile Bigot-Dekeyzer novèla prefècta de Landas », Sud-oèst,‎ (lira en linha).
  2. ↑ Louis Papy, Lo Miègjorn atlantic, atlàs e geografia de la França modèrna, Flammarion, París, 1984, p. 21.
  3. ↑ Sit de l'IFN
  4. ↑ Sit sus la Populacion e los Limits Administratius de França - Ficha istorica del departament
  5. ↑ Populacion segon lo sèxe e l'edat quinquennala de 1968 a 2013 - Recensaments armonizats - Serias departamentalas e comunalas
  6. ↑ Fichas INSEE - Populacions legalas del departament per las annadas 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 e 2021
  7. ↑ « Ensenhament bilingüe francés occitan:l'Estat s'engatja », sus www.ac-bordeaux.fr (consultat lo )
  8. ↑ Veire sits Qualitat Landas del Conselh General, e dels vins de Tursan
  9. ↑ Lo pol de Landas foguèt la primièra polalha francesa a se veire atribuïr un labèl rog en 1965. Font
  10. ↑ Veire lo sit del Conselh General consacrada a l'istòria sociala de Landas
  11. ↑ Renovelament dels cantons d'Aira , Dacs-Sud, Granada, Monthòrt, Mugron, Parentís, Polhon, Ròcafòrt, Sabres, Sent Martin de Senhans, Sent Sever, Sòra, Soston, Tartàs-Èst, Tartàs-Oèst e de Vilanava de Marsan en 2008
  12. ↑ Veire la pagina del Conselh General de Landas consacrada a l'amassada departamentala e als elegits
  13. ↑ Veire la pagina del Conselh general de Landas consacrada a l'istoric de l'institucion

Veire tanben[modificar | modificar lo còdi]

Suls autres projèctes Wikimedia :

Articles connèxes[modificar | modificar lo còdi]

Bibliografia[modificar | modificar lo còdi]

  • [Chabas 1967] David Chabas (préf. Yves-Bertrand Burgalas (prefècte)), Vilas e vilatges de Landas, t. 1, Cap Berton, editat a compte d'autor, , 46 p. (lira en linha [PDF] sus excerpts.numilog.com).

Ligams extèrns[modificar | modificar lo còdi]

Aquel document proven de « https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=landes_(departament)&oldid=214290889 ».