Aquitània (anciana region administrativa)

	; Ancian logo de la region Aquitània
Estatut	Region francesa
Prefectura de region	Bordèu
Lenga(s)	Francés
Populacion	3 316 889 ab. (2013)
Densitat	80 ab./km²
Superficia	41 284 km2
1972	Creacion de la region Aquitània.
1er genièr de 2016	Fusion dins Novèla Aquitània.
1998-2015	Alain Rousset (PS)

Aquitània (prononciat [a .k i .t ɛ n] en francés estandard e [a .k i .ˈ t̪ɛ .n̪ə] localament) es una anciana region administrativa del Sud-oèst de França (Còdi ISO 3166-2 : FR-B). Compreniá cinc departaments : Dordonha, Gironda, Landas, Òlt e Garona e Pirenèus Atlantics. Son capluòc, Bordèu, n'èra tanben la mai granda vila. Aquela region administrativa tirava son nom d'una partida de la Gàllia, dont los contorns an evoluat dempuèi l'Antiquitat per se fixar al XII^e sègle a l'ensemble de Peitau, de Lemosin, d'Engolmés , de Santonge, de Peirigòrd e de Gasconha^[1] regropats a l'entorn de Bordèu dins lo Ducat d'Aquitània. Sos abitants èran apelats los aquitans.

Dins l'encastre de la reforma territoriala, Aquitània a fusionat lo 1^er genièr de 2016 amb las regions Peitau-Charentas e Lemosin^[2]. La region novèla que los regropa pòrta lo nom de Novèla Aquitània.

Etimologia e denominacions[modificar | modificar lo còdi]

Aquitania es lo nom de la província romana creada per August e dont l'origina del nom demòra incertana. L'etimologia mai correnta del mot Aquitània (aqu-itan-ia /akwitania/) consistís a ne far un mot parent del latin aqua (aiga), çò que ne fariá lo « país de las aigas »^[3]. Tanben, segon d'unes autors latins, Aquitània, en latin Aquitania, vendriá del nom antic de la ciutat de Dacs, Aquæ (Tarbellicæ), mas aquelas ipotèsis son remesas en question. Segon Henry Montaigu, « lo nom d'Aquitània es mai probablament lo del pòble capital de son antiquitat : los Ausques o Auscii qu'an balhat puèi a lor oppidum d'Eliberris son nom modèrn d'Aush e dont los abitants se nomman encara auscitans^[4] ». Dins la meteissa vena d'una origina etimologica del pòble aquitan de lenga proto-basca, l'antropològ Julio Caro Baroja soslinha que lo mot « aquitan » ven de « ausci », lo plural de « auscus »^[5].

Lo tèrme « Aquitània » s'es aplicat pendent lo temps a de territòris diferents del Sud-oèst de la França actuala.

Presentada per Cesar (dins La Guèrra de las Gàllias) coma una entitat distinta de la Gàllia comprenent totes los païses al sud de Garona, la província romana d'Aquitània s'es espandida plan largament cap al nòrd jos l'Empèri. A l'invèrs, los païses mai meridionals foguèron un temps distinguits d'Aquitània, aparentament jos Trajan, e formèron la Novempopulanie correspondent aproximativament a « Gasconha ».

Las lengas regionalas d'Aquitània son l'occitan (Aquitània se ditz Aquitània [akiˈtanjɔ] o [akiˈtani]), lo basc (Akitania) e lo santongés, una varietat del peitavin-santongés (Aguiéne).

L'apellacion Guiana es la desformacion pels angleses del nom d'origina d'Aquitània passada jos lor dominacion : l'Aguiéne es venguda Guiana.

Geografia[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Geografia d'Aquitània.

Arcaishon sul litoral de Landas de Gasconha.

Amb sos 41 284 km², Aquitània es la tresena region metropolitana francesa per sa superficia^[6] e correspond atal a 8 % del territòri nacional. Region meridionala alunhada de París encerclada pels Pirenèus, lo Massís central e l'ocean Atlantic, correspond, sul plan fisica, al vast bacin sedimentari del Sud-oèst. Al nòrd, Dordonha e Garona drenan lo vinhal de Bordèu e los departaments de Dordonha, Gironda e Òlt e Garona. A l'oèst, se desplegan Landas de Gasconha, territòri natural a caval suls departaments de Gironda, de Landas e d'Òlt e Garona. Al sud, sul pèmont pirenenc, lo departament de Pirenèus Atlantics amassa País basc e Bearn.

Las regions Miègjorn-Pirenèus, Lemosin, Peitau-Charentas son respectivament limitròfs a l'èst, al nòrd-èst e al nòrd. A l'oèst, la region compta près de 300 quilomètres^{[réf. necessari]} de còstas, dichas « còsta d'Argent », dobèrtas sus l'ocean Atlantic, solament interrompudas pel bacin d'Arcaishon e per la baia de Sant Joan de Lus. Al sud, los Pirenèus e la Bidassoa marcan la frontièra amb Espanha ( Aragon, Navarra e lo País basc espanhòl).

Climat[modificar | modificar lo còdi]

Temperat a tendéncia oceanica. Totara caud e totara umid en estiu e una sason d'auton particularament doça, apelat estiu indian. De còps somés a de tempèstas ivernalas.

Idrografia[modificar | modificar lo còdi]

Los principals corses d'aiga son Garona, Dordonha, Ador, Òlt e lo Dropt.

Istòria[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Istòria d'Aquitània.

Emblèmas[modificar | modificar lo còdi]

Eraldica[modificar | modificar lo còdi]

Los « armas d'Aquitània e de Guiana » istorica se blasonnent atal : de golas al leopard d'aur, armat e lampassé d'azur.

Aquel blasonnement es pasmens lo de l'ancian ducat d'Aquitània, e pas lo de la region Aquitània, que possedissiá pas de blason oficial.

Moneda[modificar | modificar lo còdi]

En 2010, una pèça de 10 euros d'argent, gravada per Joaquin Jimenez, es estada mesa en circulacion en Aquitània. Representa la carta e la bandièra de la region. A cors legal en França.

Politica e administracion[modificar | modificar lo còdi]

Articles detalhats : Politica d'Aquitània e Conselh regional d'Aquitània.

Cooperacion interregionala[modificar | modificar lo còdi]

Al País basc, de nombrosas vilas de cada costat de la frontièra dont Sant Sebastian coopèran dins l'encastre de l'Eurocité Basque Baiona - San Sebastian. De ligams estreches son entretenguts amb Tolosa e la region vesina Miègjorn-Pirenèus.

Transpòrts[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Transpòrts en Novèla Aquitània.

Ret rotièra[modificar | modificar lo còdi]

Autorotas[modificar | modificar lo còdi]

L'A10 .
L'A62 .
L'A63 .
L'A64 .
L'A65 .
L'A89 .
L'A630 .
L'A631 .
L'A660 .

Traversada dels Pirenèus[modificar | modificar lo còdi]

Lo passatge transfrontalièr Irun-Hendaia, vilas ont los transpòrts tenon una plaça plan importanta.
Lo tunèl del Somport.
Lo còl del Portalet.

Ret ferrada[modificar | modificar lo còdi]

Tres grands aisses :

la linha París - Bordèu - Madrid per Irun, ais màger per l'economia e lo transpòrt, çò que crèa de desequilibris al nivèl regional :
- poders d'atraccion de Bordèu, de Baiona-Anglet-Biàrritz,
- desertificacion dels Pirenèus, de Dordonha, del departament d'Òlt e Garona.

La linha París - Bordèu - Madrid per Irun es totjorn estat una prioritat pels Estats franceses e espanhòl, tanben existís una linha TGV París - Tors plan lèu, puèi fins a Bordèu e Dacs.

L'ais transversal Bordèu - Tolosa.
L'ais transversal Espanha - Itàlia, per Irun, Pau, Tolosa, Ventemilha.

Article detalhat : TER Aquitània.

Ret fluviala[modificar | modificar lo còdi]

La canal del Miègjorn es una canal francesa que religa Garona a la Mediterranèa. Forma amb la canal laterala a Garona una via navigabla (lo « canal de las Doas-Mars ») de l'Atlantic a la Mediterranèa. Es estat perlongat per la canal de Ròse a Sète.

Es lo comèrci del blat que motivèt sa construccion. Bastit al XVII^e sègle, de 1666 a 1681, jol regne de Loís XIV, jos la supervision de Pierre-Paul Riquet, la canal del Miègjorn es la mai anciana canal d'Euròpa encara en foncionament^{[réf. desirada]}.

Transpòrt maritim[modificar | modificar lo còdi]

Lo grand pòrt maritim de Bordèu aculhís cada annada 1 600 vaissèls e tracta mai o mens nòu milions de tonas de merças (dont quatre milions de tonas d'idrocarburs). Aculhís egalament los elements de l'A380 ne transís cap a Tolosa.
Pòrt de Baiona.

Transpòrt aerian[modificar | modificar lo còdi]

Aeropòrts internacionals en Aquitània :

aeropòrt de Bordèu, situat a Merinhac ;
aeropòrt de Pau-Pirenèus a Usenh, situat a 17 km al nòrd-oèst de la vila de Pau ;
aeropòrt de Biàrritz-País basc, situat a Anglet ;
aeropòrt de Brageirac-Peirigòrd-Dordonha, situat a Brageirac. Vòls a destinacion de París aital coma de Grand Bretanha ;
aeropòrt Agen-La Garenne : vòls a destinacion de París ;
aeropòrt Peirigús-Bassillac : vòls a destinacion de París.

Economia[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Economia d'Aquitània.

Aquitània es la seisena region pertocant lo PIB, que s'auça a 4,5 % de la riquesa nacionala.

Sector primari[modificar | modificar lo còdi]

L'agricultura , la silvicultura, la pesca o encara l'aqüacultura jògan un ròtle màger dins l'economia regionala. Aquitània es la primièra region agricòla francesa. 10 % dels actius trabalhan dins lo sector agricòla mentre que la mejana nacionala se situa a l'entorn de 4 %^[7].

Aquitània es coneguda per son vin provenent del bordalés o dels costals de la Juranson. S'i produtz la màger partida dels prunèls d'origina francesa dont lo famós prunèl d'Agen mas tanben de las fragas, dels kiwis, del milh, de las carròtas, dels espargues, etc.

Aquela produccion vegetala es completada per la practica de l'elevatge (bearnesa, blonda d'Aquitània, bazadaise, bordalesa, gascona, marina landesa) en particular dins los Pirenèus e sul pèmont del Massís central. Mas, Aquitània demòra sustot la primièra region productritz de fetge gras.

Es encara la primièra region forestièra, lo massís forestièr de Landas ocupant 900 000 ectaras.

Sant Joan de Lus, Hendaia, Cap Berton e Arcaishon son los principals pòrts de pesca.

Enfin, l'ostréiculture del bacin d'Arcaishon es plan famosa.

Sector segondari[modificar | modificar lo còdi]

Lo sector segondari en Aquitània emplega en 2008 un pauc mens de 270 000 personas, siá 20 % de la populacion activa. La part de l'emplec aquitan dins lo sector segondari en França representa mai o mens 5 % del de la metropòli. S'Aquitània es pas jamai estada una region industriala, es de mai en mai en fasa amb l'evolucion d'aquel sector dins l'economia francesa e la plaça d'Aquitània dins lo territòri nacional s'es estabilizada pendent las darrièras annadas^[8].

Lo sector segondari se descompausa en dos grands ensembles : l'industria e la construccion de còps nommada bastiment e òbras publicas (BTP). L'industria totaliza un pauc mens de 160 000 emplecs en plaça de trabalh, siá 12,24 % de l'emplec total, taus un pauc mai feble que la mejana nacionala. Se la construccion amassa un pauc mens de 100 000 emplecs, sa part dins la populacion activa d'Aquitània, 7,56 %, es leugièrament mai nauta que dins l'ensemble de França.

Industria[modificar | modificar lo còdi]

L'evolucion dels efectius de l'industria entre 1954 e 2008 permet de desgatjar dos grands periòdes. De 1954 a 1975, los efectius de l'industria progrèssan regularament passant de 184 810 a 222 015, çò que s'acompanha d'una creissença modèsta de la part de l'industria dins la populacion avent un emplec, en 1975 lo « recòrd » de 23 % es atench. Aquela fasa es la de las « Trent Gloriosas » marcada pels efièches de la reconstruccion del país, de sa modernizacion, de las estrategias industrialas portadas per una planificacion dirigista, de la fòrta consomacion dins una societat de mai en mai urbanizada, sens oblidar qu'aquel periòde coïncidís egalament amb un fòrt exòde rural que fornís de contingents de man-d'òbra a l'industria.

Lo periòde mai recent es mens favorable, l'emplec industrial tomba a mens de 160 000 en 2008 e la part de l'industria dins la totalitat de l'emplec s'afondra a mens de 14 %. Las rasons ne son conegudas : crisis economicas repetidas dempuèi 1975 que fragilizan lo teissut industrial local tot coma las grandas multinacionalas implantadas en Aquitània, concurréncia acrescuda dins l'encastre de la mondializacion sustot dins las industrias de la persona. A aquò s'ajusta la dificultat de las entrepresas regionalas de s'adaptar als cambiaments, de s'obrir a l'internacional, d'aténher la talha critica per resistir als efièches de la mondializacion.

Fondaments de l'industrializacion d'Aquitània[modificar | modificar lo còdi]

S'Aquitània es pas jamai estada una granda region industriala a causa de l'abséncia de matèrias primièras al moment de l'aviada de l'industria al XIX^e sègle, n'es pas çaquelà un desèrt industrial^[9]. L'activitat industriala a doas originas principalas : lo dinamisme d'entrepreneires locals per contentar la demanda regionala e l'implantacion de grands grops, siá per de rasons estrategicas al moment de las doas grandas guèrras, siá per beneficiar dels avantatges ofèrts per Aquitània dins l'encastre de las politicas d'amainatjament del territòri.

Dins la darrièra partida del XIX^e sègle, la produccion industriala es propulsada per la demanda de las societats de camins de fèrre, per la construccion de barratges dins los Pirenèus. Atal, apareisson de las fargas a Fumèl (Societat Metallurgica de Peirigòrd), a Tarnòs (Forges d'Ador). Aquestas beneficiaràn d'una reconversion dins l'armament pendent los dos grands conflictes. Lor existéncia serà pasmens lèu menaçada. Las Fargas d'Ador barran en 1965 en daissant mai o mens 1 500 obrièrs sens trabalh. Passat dins la fauda de Saint-Gobain, la fondariá de Fumèl perseguís son expansion fins a las annadas 1970 e comptarà près de 3 000 salariats (e fins a 5 500 amb los emplecs indirèctes) abans de patir ela tanben una seria de plans socials e de cambiaments de proprietari. Comptant mens de 500 trabalhaires a la debuta de las annadas 2000, aquestes son pas mai que 38 quand lo tribunal de comèrci d'Agen pronóncia la liquidacion judiciària de l'usina lo 4 de junh de 2018^[10].

Lo desvolopament industrial de la fin del XIX^e sègle a egalament beneficiat de la preséncia de dos pòrts. L'installacion de las Fargas d'Ador a Tarnòs ten a la possibilitat d'exportar lo fèrre de Biscaia. A Baiona coma a Bordèu, l'aviada de las industrias agroalimentàrias ligadas a las importacions colonialas se perseguís : sucre, cacau, òli, etc. Bordèu possedís en mai d'obradors navals.

La Primièra Guèrra Mondiala a d'efièches positius sul teissut industrial local. Las comandas afluïsson dins las usinas existentas, las fargas sustot. Sustot, debutan los primièrs transferiments de las industrias de l'armament (poudrerie a Sent Medard de Jalas e a Brageirac) e de l'aeronautica . Pendent l'entremièg-guèrras a causa de las menaças d'un segond conflicte, lo procediment s'accelèra contunhant de profechar a Bordèu mas egalament al sud d'Aquitània amb l'installacion de Turboméca a proximitat de Pau. Es egalament pendent aquel periòde que l'estuari de Gironda fixa las primièras unitats de rafinatge.

La crisi de las annadas 1930 a mes en dificultat una majoritat d'entrepresas d'Aquitània. La Segonda Guèrra Mondiala a pas res adobat, d'una part perque i a pas agut de dinamica industriala e tanben a causa de la linha de despartiment que copava en dos la region. Atal s'explica la jos-industrializacion manifèsta d'Aquitània al recensament de 1954 e la dificultat per las entrepresas de profechar plenament de la represa economica plan fòrta que caracteriza las annadas 1960-70.

Çaquelà lo desvolopament industrial es real pendent aquel periòde. L'aumentacion de la consomacion favoriza las industrias agroalimentàrias e las industrias d'equipament de la persona. D'unes entrepreneires se senhalan per lor capitada e fauta de poder totes los mencionar, senhalam lo desvolopament de La Veiria a Sent Jorns de Maremne dins lo sector agroalimentari e lo d'UPSA a Agen (creada a Agen en 1935, UPSA es estat una societat independenta a capitals familials fins en 1994, ont ven filiala a 100 % de Bristol-Myers Squibb). L'existéncia de massises forestièrs dins Landas e Dordonha favoriza la creacion de novèlas usinas dins lo trabalh de la fusta e l'industria papetière.

Aquel periòde de l'après-Segonda Guèrra Mondiala es tanben marcada per la descobèrta e la mesa en valor del jaç de gas de Lac. Uèi agotat, aquel jaç a mentretant favorizat lo desvolopament industrial sul bacin de Lac gràcias a l'installacion d'una centrala termica uèi barrada e a sustot permés de dotar Pau d'un centre de recèrcas suls idrocarburs.

Pendent la presidéncia del general de Gaulle, lo complèx aerospacial es afortit çò que profiècha a l'aglomeracion bordalesa e al sud d'Aquitània. Enfin pendent las annadas setanta, mantuna multinacionala se ven installar en Aquitània a causa de causidas estrategicas europèas e per profechar dels avantatges que lor son procurats en s'implantant dins lo sud-oèst. Se pòt pas considerar que l'enrasigament es capitat, puèi que trenta mai tard, UBM (représ per Solectron) e Sony an barrat lors usinas mentre que la situacion de Ford a Blancafòrt demòra fragila^[11].

Principalas caracteristicas dels establiments industrials[modificar | modificar lo còdi]

Segon las donadas de l'INSEE de 2008, un pauc mai de 16 000 establiments industrials d'Aquitània emplegan environ 150 000 salariats. Atal, en mejana, un establiment industrial compte mens de dètz salariats e aquela donada fa pròva de l'importància del teissut dels totas pichonas entrepresas industrialas qu'òbran en Aquitània. Aquela situacion es pas plan alunhada de la que preval a l'escala de la França metropolitana. Pasmens, Aquitània es totjorn deçà de las valors nacionalas^[12].

La reparticion dels establiments industrials segon lo nombre de salariats permet d'afinar aquela percepcion de la talha : 85 % dels establiments industrials comptan mens de 20 salariats. Manifèstament, aquelas unitats apartenisson al mond de l'artisanat o de la plan pichona entrepresa. Una majoritat d'entre elas recorron pas a de salariats, los autres ne mobilizan plan pauc, çò que balha una valor mejana de 3 salariats. En tot aqueles talhièrs de mens de 20 salariats totalizan mens de 50 000 personas, siá un tèrç de l'ensemble dels efectius de l'industria. A contrario, las usinas de mai de 20 salariats, fòrça mens nombrosas, se'n compta mens de 2 500, amassan près dels tres-quarts dels 150 000 salariats de l'industria.

Aqueles establiments de mai de 20 salariats se descompausan en dos grands grops inegals. Un pauc mai de 2 200 se situan dins la lesca 20 a 250 salariats, siá 64 000 emplecs. Se solament 69 entrepresas emplegan mai de 250 personas, totalizan pasmens près de 40 000 pòsts de trabalh. Demest elas, Aquitània compta a pena un desenat d'unitats de mai de 1 000 salariats se s'excluguèt d'aquela lista EDF (centrala nucleara de Braud-Sant Loís e distribucion) e lo jornal Sud Oèst. La quasi totalitat d'aquelas unitats de produccion son de filialas de multinacionalas avent lor sedença sociala fòra d'Aquitània.

Una majoritat d'entre elas apartenís al sector de l'industria aerospaciala en seguida de l'implantacion d'establiments sustot ligats a las activitats militaras. Atal la societat Safran possedís tres usinas en Aquitània, orientadas dins la propulsion, per sas filialas Turboméca e la Snecma. L'usina Turboméca de Bordes (près de Pau) ocupa d'ara enlà lo primièr reng dins la region amb mai de 2 500 emplecs, mentre que la de Tarnòs es mens importanta. Lo grop Thales (ancianament Thomson-CSF) possedís doas unitats de produccion, tot coma Dassault Aviacion eretièr de las usinas de la societat dels avions Marcel Bloch, mentre qu'Astrium SAS, filiala d'EADS es al cap d'una sola usina. En defòra de l'industria aerospaciala, tres entrepresas despassan 900 salariats. S'agís de Ford Aquitània Industria installat a Blancafòrt dempuèi las annadas 1970, de Bristol-Myers Squibb (ancianament UPSA abans sa represa pel grop american) a Agen e de La Veiria, lo sol afar regional dins l'agroalimentari avent atench una tala importància.

Dins la lesca inferiora, se relèva una quinzena d'entrepresas qu'emplegan de 500 a 1 000 salariats. Aquel grop es mai diversificat e ofrís una basa regionala predominanta. S'i tròba en efièch una majoritat d'establiments nais en Aquitània per esplechar las ressorsas localas sustot pertocant las industrias agroalimentàrias, per respondre a la demanda del sector de la construccion o encara per ofrir qualques competéncias ponchudas dins las industrias de nauta tecnologia. Aquela categoria de 500 a 1 000 salariats es egalament plan afectada per las crisis economicas, los efièches de la concurréncia. Tanben s'obsèrva doas evolucions significativas. D'unas d'aquelas unitats de produccion an conegut la falhida o de plan grandas dificultats : plaçam dins aquela situacion las « establiments Capdevielle e fils » (trabalh de la fusta), las « postams Marty », la « Sogerma » especializada dins la mantenença aeronautica. La lista es pas exaustiva. D'autres PMI s'an degut adorsar a de firmas o de las ressorsas financièras per se'n sortir o contunhar de progressar : Lectra, especializada dins la copa dels vestits e Creuzet aeronautic ne fornisson dos exemples. Ajustam qu'aquel grop de PME de mai de 500 salariats compòrte pas mens de tres entrepresas agroalimentàrias (Concavas De Landiràs Louis Eschenauer, Formatjariá dels Restolhs e Delpeyrat) e una unitat de biotecnologia orientada santat animala (CEVA santat animala). Observam enfin, qu'aqueles afars, originaris lo mai sovent d'Aquitània, an d'implantacions mai ruralas que los plan grands grops. Lor disparicion tot coma lors dificultats afèctan seriosament lo teissut economic territorial de las vilas mejanas e de las vilòtas.

Aquel ancoratge local ven de mai en mai potent a mesura que se pren en compte los establiments industrials de mens de 500 salariats. Tot parièr, la part de las industrias agroalimentàrias dins aquel teissut industrial ven de mai en mai prononciada. Una quarantena d'establiments industrials apartenisson al grop dels PMI (pichonas e mejanas industrias) de 250 a 500 salariats. Sus aquela quarantena, es possible d'isolar las quatre usinas realizant mai de 200 milions de CA HT (chifra d'afars fòra taxas) en 2008 : Smurfit Kappa Cellulole del Pin, Acetex Quimia, Simorep e C^ie, e Fromarsac. Las tres primièras relèvan de çò que se crida l'industria pesuga mentre que Fromarsac depend de l'industria agroalimentària. Totas las quatre an en comun d'apartenir a de grands grops industrials a dimension internacionala : Smurfit es menaire dins las pastas a papièr, « Acetex quimia » es una filiala de l'american Celanese, Simorep es proprietat de Michelin e Fromarsac de Bongrain. Aquelas unitats escapan pas a las tensions economicas recentas. Atal, Celanese a barrat a la fin de 2009 son usina de Pardias, suprimissent per la meteissa escasença 350 emplecs. Mai globalament, lo ròtle dels IAA (9 establiments) e de las industrias de la fusta (5 establiments) s'afortís dins aquela categoria de las 250 a 500 salariats.

Aquela plaça ven encara mai importanta dins la lesca de las 100 a 250 salariats. Sus environ 110 unitats industrialas concernidas, près d'un trentenat son d'IAA e un desenat opèran dins las industrias utilizant la fusta coma matèria primièra. Pasmens, son pas aquelas brancas industrialas que genèran las chifras d'afars los mai nauts dins aquel grop de PMI. Una sola usina despassa lo lindal de 200 milions de CA HT, s'agís de las Fondariás d'acièr de l'Atlantic ocupant l'ancian sit de las Fargas d'Ador, a caval sus las comunas del Lo Bocau e de Tarnòs. Obèrta per una entrepresa del País basc espanhòl en 1996, aquela fondariá d'acièr electrica especializada dins la produccion de billettes eissidas de ferralhas de recuperacion a cambiat mantun còp de proprietaris abans de venir la filiala d'una societat industriala catalana. Seguisson quatre autras entrepresas que realizan entre 100 e 200 milions d'euros de CA HT : JLG França basat a Haulhet (fabricacion de nacèlas), Arysta Lifescience (produches phytosanitaires) a Noguèras, los establiments Decons (recuperacion e tractament dels metals) a Pian-Medòc e enfin Bardinet (ròms) implantat a Blancafòrt. S'un desenat d'unitats industrialas fan entre 50 e 100 milions d'euros de CA HT, la plan granda majoritat de las usinas emplegant de 100 a 250 personas rèsta de pichons afars als CA HT inferior a 50 milions d'euros.

Dins totas las autras lescas d'entrepresas, 50 a 100 salariats e 20 a 50 salariats, la chifra d'afars fòra taxa es totjorn inferiora a 20 milions d'euros. S'es dins lo domeni de la PMI operant principalament pel mercat regional e aquò se vei egalament a la plaça presa per las activitats tradicionalas tirant partit de las ressorsas e de la demanda localas. Atal, dins lo grop de las entrepresas de 50 a 100 salariats, siá entre 200 e 250 establiments segon las annadas, las IAA son las mai nombrosas (un trentenat), seguidas de près per las industrias de la fusta, puèi lo sector de las maquinas/equipaments (un vintenat). La part d'aquelas tres activitats dins lo teissut industrial regional s'afirma encara un pauc mai dins la lesca dins las plan pichonas PMI (20 a 50 salariats) puèi que sus 400 establiments repertoriats, una centena son d'IAA, mentre que fustas e maquina/equipament constituís a parts egalas un autre ensemble d'una centena d'usinas.

La comparason entre la situacion en Aquitània e França permet de soslinhar la plaça mai importanta de las PMI emplegant mens de 100 salariats dins la region Aquitània. En efièch, mentre que la part de las entrepresas grandas es sistematicament mai febla en Aquitània que dins la França entièra, lo rapòrt se vèrsa a partir de la lesca 50 a 99 salariats de tala faiçon que las plan pichonas PMI son surreprésentées en Aquitània. Aquò pòt aparéisser coma un element de feblesa quand s'agís de se desvolopar a l'internacional, quand conven d'afortir lo ròtle de la recèrca. Aquò pòt èsser tanben considerat coma un atot dins las crisis que se succedisson perque aquelas plan pichonas PMI resistisson un pauc melhor e i son sensiblas amb un certan retard respècte a la França entièra.

La produccion de la centrala photovoltaïque de Lòssa - Gavardan (Landas), inaugurada en 2011, equival a la consomacion electrica annala de mai o mens 37 000 abitants.

Emplec industrial e servicis a las entrepresas[modificar | modificar lo còdi]

Segon las donadas de l'INSEE de 2008, Aquitània comptabilizava 158 000 emplecs salariats dins l'industria fòra BTP (industria del bastiment de las òbras publicas). Conven d'ajustar mai o mens 8 000 emplecs non-salariats a aquela meteissa data. Atal, en aquela fin de la primièra decennia del XXI^e sègle, Aquitània totaliza mens d'emplecs industrials qu'a la sortida de la Segonda Guèrra Mondiala.

L'observacion de la corba de l'evolucion de l'emplec industrial salariat permet de desgatjar tres grands periòdes : una fasa de creissença fins en 1975, una prigonda crisi industriala entre aquela data e 1993, un declin persistent fins uèi.

De 1954 a 1975, Aquitània al meteis títol que l'ensemble de la metropòli a enregistrat una fòrta creissença de l'emplec industrial, en valor coma ne part de la populacion activa, sustot que lo fòrt exòde rural constatat pendent aquel meteis periòde redutz lo ròtle del sector primari al profièch del segondari e del terciari. Atal es atench un maximum de 220 000 emplecs salariats dins l'industria (fòra BTP). La creissença es estada plan regulara pendent aquela fasa, de l'òrdre de 1,5 % per an. Lo sector segondari es tirat per una fòrta demanda relevant d'una conjontura plan favorabla : reconstruccion de França, besonhs energetics en auça constanta e descobèrta del jaç del gas de Lac, urbanizacion accelerada assortida de la necessitat de bastir de novèls lotjaments, melhorament de las infrastructuras e de la qualitat de la vida, mecanizacion de l'agricultura, etc. Globalament, aqueles son las entrepresas regionalas que benefícian d'aquela fasa de creissença, mas los establiments deslocalizats, principalament dins lo sector aeronautic, i participan plenament.

Çaquelà, totas las brancas industrialas ne profièchan pas del meteis biais. L'industria de la quimia se distinguís per un taus de creissença particularament rapida. Otra la transformacion de las ressorsas energeticas a l'entorn del jaç de Lac e dels centres de rafinatge sus l'estuari, cal mencionar lo sector farmaceutic sustot present dins l'aglomeracion de Bordèu mas egalament a Agen (UPSA). Se tròba que dins la nomenclatura de l'epòca, la transformacion dels plastics se classe dins las industrias divèrsas qu'enregistran de tausses de creissença sostenguts. Las industrias de la fusta progrèssan egalament mai lèu que la mejana. Otra l'industria papetière que s'apièja sus las ressorsas localas, conven de soslinhar lo ligam pro fòrt qu'existís entre aquelas activitats e la plan fòrta demanda dins lo domeni de la construccion. Las industrias metallurgicas coneisson una creissença mejana tot en demorant lo primièr sector pertocant lo nombre d'emplecs salariats, siá près de 62 000 personas en 1975. Lo sector agroalimentari se senhala per una creissença mòla pendent tot aquel periòde. Fin finala, solas las industrias de la persona (textil, vestiment, cauçaduras, etc.) son ja afectadas per de grèvas dificultats de tala faiçon que los efectius demesisson entre 1954 e 1975, siá environ 9 000 salariats de mens.

De 1975 al mièg de las annadas 1990, l'industria de la region Aquitània coneis una crisi d'una extrèma gravetat. En près de vint annadas, es estat perdut environ 60 000 emplecs salariats e en 1993 se compta ja mens d'actius salariats dins l'industria qu'en 1954. Aquela brutala reduccion dels efectius concernís totas las brancas industrialas e l'installacion de las qualques entrepresas grandas (Ford, UBM, Sony) sufirà pas a invertir la tendéncia. L'industria de la fusta es afectada pel marasme dins la construccion, çò que se tradutz per 10 000 salariats en mens. Pasmens, la crisi es encara mai fòrta dins las industrias de la persona que pèrdon 25 000 emplecs per tombar a mens de 10 000 salariats en 1993.

Se rampelarà simplament per memòria qu'aquela evolucion resulta de la crisi economica que fach seguida al tust petrolièr. Pasmens, aquel tust energetic a mascat pendent un temps los efièches fòrça mai inquietants de la mondializacion sus d'estructuras entrepreneuriales pauc adaptadas per i resistir. Aquitània, d'una certana faiçon, aviá segut son desvolopament industrial sus una man-d'òbra disponibla e pro bon mercat. Foguèt, al costat de las rasons geopoliticas, una de las rasons de la venguda en Aquitània de multinacionalas en cèrca de mercats dins un mercat europèu en construccion. Aquel avantatge a pas resistit longtemps de cap al potencial e al còst de la man-d'òbra dins los païses del bacin mediterranèu puèi en Asia. Lo volontarisme industrial pendent los dos septennats del president F. Mitterrand a segurament evitat un declin industrial mai prononciat, mas a pas pogut empachar una reestructuracion industriala mai dificila a començar en Aquitània en rason caractèr familial de las entrepresas industrialas regionalas.

De 1993 a uèi, las evolucions se complexifient perque la reculada de las industrias tradicionalas s'amplifica alara d'autres sectors enregistran de creacions d'emplecs. Las industrias de la persona se rarefican sul territòri aquitan en perdent encara 50 % dels emplecs salariats entre 1993 e 2008. Amb environ 4 000 pòsts de trabalh, lo pes d'aquel sector es quasi vengut anecdotic. Las industrias de la fusta e del papièr perseguisson lor declin. Cèrtas, aquela branca fa encara trabalhar 17 000 personas en 2008, mas 7 000 emplecs son estats destruches pendent las quinze darrièras annadas. N'es tot parièr per las industrias divèrsas e mai se nos mantenèm a un mai naut nivèl amb encara mai de 20 000 salariats.

Urosament tres brancas, las IAA (industrias agroalimentàrias), la quimia e las industrias metallurgicas, an tornarmai creat d'emplecs entre 1993 e 2008. Cèrtas, a la popa meteissa d'aquelas tres brancas, se nòta d'evolucions diferenciadas, mas almens son d'ara enlà los tres domenis que pòrtan la dinamica industriala en region Aquitània.

Se comença de mesurar egalament las consequéncias de la crisi financièra de 2008 sus l'industria en Aquitània. Las donadas de Pòl emplec, pas totalament comparables a las de l'INSEE, indican la pèrda de 2 000 emplecs dins l'industria en 2008 e 4 500 en 2009. Es fòrça probable que 2010 fornirà egalament de marrits resultats. Sus l'annada 2009, Pòl emplec estima la baissa globala dels efectius dins totes los sectors de l'economia a 10 000 pòsts de trabalh, dont près de la mitat dins l'industria. En 2009, aquelas disparicions afèctan totes los departaments levat Landas qu'es tanben lo departament mens industrializat amb mens de 10 000 salariats. En Gironda, d'ara enlà departament lo mai industrializat amb près de 50 000 salariats, la baissa es de -5 % solament. S'avalora a 8 % dins lo cas de Pirenèus Atlantics mentre que los 10 % son atenches en Òlt e Garona e en Dordonha. Manifèstament, la capacitat de resisténcia dels departaments mai rurals es mendre que la dels territòris ont dominen las principalas aglomeracions de la region.

L'analisi de l'emplec industrial se pòt pas mai far se'n prene en compte los emplecs dins los servicis a las entrepresas. Çò que representa pasmens mai de 90 000 personas. Perque se per comoditat se contunha de distinguir tres grands domenis d'activitat, dont l'industria, una part creissenta dels emplecs associats a l'industria son uèi terciària e resulta del ròtle creissent de l'externalizacion de las tascas, dels besonhs en conselh e en recèrcas, sustot dins las entrepresas mai importantas.

L'INSEE regropa las entrepresas de servicis en quatre grandas categorias. Las mai nombrosas relèvan de las activitats de servicis administratius e de sosten, lor part essent pròcha de 50 % del total en Aquitània. Lo segond grop, un tèrç mai o mens de l'ensemble, es constituït de las activitats juridicas, comptablas, contraròtles e analisis tecnicas. La rèsta, mai o mens 20 % apartenís a la recèrca e al desvolopament scientific aital coma a las activitats que li son ligats. Quand se pren en compte lo sol nuclèu dur de la recèrca e del desvolopament scientific s'obsèrva que los efectius son concentrats dins los dos sols departaments de Gironda e de Pirenèus Atlantics.

La reparticion per departament dels emplecs salariats dins los servicis a las entrepresas confirma la superioritat del departament de Gironda. Als 50 000 actius dins l'industria stricto sensu cal ajustar près de 55 000 personas obrant dins los servicis a las entrepresas. Luènh darrièr, Pirenèus Atlantics totalizan près de 20 000 emplecs, pertocant los autres departaments aquitans mobilizan pauc d'efectius, de l'òrdre de 5 000 a 6 000 per cadun d'eles. Aquela superioritat de dos departaments pausa sus l'existéncia de las tres grandas aglomeracions dins lor sen. Es clar pasmens que lo pes industrial de l'aglomeracion bordalesa e mai largament de Gironda va en s'accentuant perque es dins la metropòli que se tròba las mai grandas capacitats de recèrca, los servicis de conselh e de gestion los mai competents. E es un procediment qu'es a l'òbra dins totes los païses industrializats perque de cap a la concurréncia dels païses emergents la principala solucion es de montar en qualitat dins la gamma dels produches e dels procediments. Solament per i arribar se cal prémer una ret de competéncias que solas las plan grandas aglomeracions son en mesura d'ofrir. La comparason amb Nauta Garona e l'aglomeracion de Tolosa es esclairanta. Vaquí doas entitats mai o mens comparablas, mas Tolosa fach mai pròva de de dinamisme dins las nautas tecnologias e a l'internacional a causa de la plaça presa per l'aeronautica civila. De çò fa los emplecs dins los servicis i son mai importants qu'en Gironda, siá 70 000 contra 54 000, e la recèrca ocupe 13 % dels actius contra 9 % en Gironda.

Principalas brancas industrialas[modificar | modificar lo còdi]

Industria aeronautica e espaciala[modificar | modificar lo còdi]

La filièra industriala aeronautica e espaciala d'Aquitània regropa l'ensemble de las entrepresas dont l'activitat concor a la construccion d'aeronaus e de sistèmas espacials, aital coma de lors sistèmas embarcats e sistèmas de propulsion. Regropa :

los mèstres grands d'òbra industrials cargats d'assegurar las foncions de concepcion, de definicion, d'assemblatge e d'ensages de las aeronaus e/o de lors sistèmas, aital coma lor manten en condicion operacionala ;
d'entrepresas sostractantas que fabrican de pèças dichas primàrias e dels sosensembles, aquela cadena logistica representant las 2/3 dels emplecs en Aquitània.

L'ensemble d'aquela industria aeronautica e espaciala en Aquitània es fòrta de 612 establiments emplegant 32 400 salariats (balhadas INSEE 2013), que se despartisson mai o mens per mitat dins las entrepresas aeronauticas e dins de sectors industrials relevant de la metallurgia, de la logistica e dels servicis. Aquela filièra regionala se concentra principalament en Gironda e dins Pirenèus Atlantics. L'industria aeronautica e espaciala d'Aquitània ten la posicion :

de menaire mondial per los aviam d'afars, las batariás de nauta tecnologia, los materials composits nautas resultats, los sistèmas de trens d'aterratge, las turbinas per elicoptèrs ;
de menaire europèu pels avions militars, los equipaments e sistèmas de cockpits, los ensages al sòl e en panatòri, los lançaires, la propulsion solida, los radars e sistèmas aeroportats, los sistèmas d'armas de dissuasion, las tecnologias de dintrada atmosferica ;
de menaire nacional per l'amainatjament interior d'aviam d'afars, la mantenença aeronautica, los sistèmas de drònes.

La filièra aeronautica e espaciala d'Aquitània cobrís atal un espèctre d'activitats inégalé, çò que li conferís tanben de constrenchas e dels enjòcs especifics, e la distinguís de fach de las d'autras regions.

Istoricament, l'aviada industriala del sector aeronautic e espacial en Aquitània (qu'a festejat son centenari en 2011) a primièr pausat sus l'engatjament d'òmes passionats per l'industria e l'aeronautica, que foguèron, entre autras, Marcel Dassault, Henri Potez, Joseph Szydlowski, qu'an, pendent l'entremièg guèrras, implantat lors usinas dins l'aglomeracion bordalesa, sus las ribas d'Ador fins als pès dels Pirenèus, per tal de los tirar a las menaças enemigas.

De fach, la filièra aeronautica e espaciala d'Aquitània entreten originalament un ligam indissociable amb l'industria de defensa, çò que conduch a parlar uèi de filièra industriala « ASD » (aeronautica, espaciala e de defensa).

En particular, 45 % dels establiments son plan dependents del sector militar (>25 % de la chifra d'afars) contra mens de 15 % dins lo cas de Miègjorn-Pirenèus.

La fisionomia industriala de la filièra ASD d'Aquitània es divèrsa.

Menaire mondial de las turbinas d'elicoptèrs, Turboméca (grop Safran) es installat a Bordes près de Pau (sedença sociala e 1^er centre de produccion ; 2 500 salariats) e a Tarnòs (supòrt als clients ; 300 salariats). L'entrepresa realiza près d'un miliard d'euros de chifra d'afars, çò qu'en fach la primièra entrepresa d'Aquitània sus aqueles dos critèris.

Dassault Aviacion emplega mai o mens 3 000 salariats sus tres establiments : Biàrritz es especializada dins los composits e l'assemblatge d'estructuras (1 200 personas). Merinhac (1 150 personas) assegura l'assemblatge final e la mesa en panatòri dels Rafale e dels Falcon. Aquel sit realiza egalament l'amainatjament e la modernizacion d'aviam. Enfin, Martinhàs (400 personas) realiza totas las voilures dels avions civils e militars.

Dins lo domeni espacial, Airbus Defence and Space (èx. Astrium ; 1 300 personas a Sent Medard de Jalas) concep, desvolopa e produtz los lançaires Ariane e los missils de la Fòrça de dissuasion. De son costat, Herakles (grop Safran) (eissit de la fusion de Snecma Propulsion Solida SPS amb SNPE Materials energetics SME ; mai o mens 2 000 personas en Gironda) concep, desvolopa e produtz de motors a propergol solid, dels materials energetics, dels composits thermostructuraux e organics, aital coma d'equipaments pirotecnics.

Thales Sistèmas Aeroportats (èx. establiment Thomson CSF a Peçac ; 1 000 collaborators) es especializat dins los sistèmas embarcats aeronautics tals coma los calculators de mission, los radars aeroportats de combat e de susvelhança, los sistèmas de drònes. Thales Avionics (ancianament Sextant Avionica al Haillan ; 1 000 collaborators) assegura la concepcion e lo desvolopament dels sistèmas de cockpits pels principals avionaires dins lo mond.

Sabena Technics es especializada dins la mantenença aeronautica, dont l'expertesa cobrís lo supòrt de las flòtas regionalas, mejans e longs corrièrs, aital coma lo sector militar.

Malgrat que non limitada a la region Aquitània, la cadena logistica d'aqueles mèstres grands d'òbra compren localament d'entrepresas de talha intermediària (ETI) e de nombrosas PME. Aquelas entrepresas son generalament representadas dins las estructuras regionalas de l'UIMM (Union de las industrias e dels mestièrs de la metallurgia Gironda-Landas e Ador-Atlantic). Son per d'unas egalament aderentas del Pòl Aerospace Valley.

D'un autre costat, conven d'evocar la fòrta preséncia en Aquitània d'entitats militaras dependent de l'armada de l'aire e de centres dependent de la Direccion generala de l'Armament (DGA). Las estructuras industrialas del ministèri de la defensa an per vocacion de realizar d'ensages o d'assegurar d'operacions de mantenença. Tal es lo cas del Talhièr industrial e aeronautic (AIA) de Bordèu (1 000 personas), dels centres de « DGA Ensages de missils » de Biscarròssa e de Sent Medard de Jalas, e enfin DGA « Ensages en panatòri » (Casaus) qu'assegura lo desvolopament e qualificacion dels aparelhs militars. La proximitat de las estructuras industrialas amb los actors operacionals (amb l'implantacion del CFA e de la SIMMAD sus la basa aeriana 106 de Merinhac), afortís d'un autre costat la posicion preeminenta d'Aquitània dins l'aeronautica de Defensa.

Enfin, la filièra ASD d'Aquitània compren egalament lo Centre d'estudis scientifics e tecnics d'Aquitània (CESTA), establiment del pòl defensa del CEA, qu'a per mission l'arquitectura dels caps nuclears, aital coma l'expertesa e l'espleitacion dels lasèrs de poténcia del programa Simulacion. Lo centre emplega 1 000 personas dins de sectors plan variats tals coma l'optica, l'electromagnetisme, la mecanica, l'engenhariá, l'informatica. Lo sit aculhís l'un dels mai grands lasèrs del mond : lo lasèr Megajoule.

Los membres de la filièra ASD d'Aquitània participan donc a dos pòls de competitivitat :

la « Rota dels lasèrs » dont la vocacion es de venir lo pòl de referéncia dins lo desvolopament e la difusion de las tecnologias innovantas de l'optica e dels lasèrs tanben plan dins las filièras de nauta tecnologia que dins la santat e las industrias alimentàrias ;
Aerospace Valley que fedèra las industrias aeronauticas e espacialas del Sud-oèst Grand (Aquitània e Miègjorn-Pirenèus) e qu'es estat labellisé Pòl mondial pel ministèri de l'Industria.

Aquela filièra industriala, qu'es egalament representada al nivèl nacional pel Gropament de las industrias francesas aeronauticas e espacialas (GIFAS), s'a sauput federar localament dins una associacion professionala, Bordèu Aquitània Aeronautica e Espacial (BAAS) que facilita, al nivèl regional, la concertacion regulara entre los industrials e los partenaris institucionals per tal de favorizar lo desvolopament de las entrepresas e lor atractivitat en particular al près dels joves.

En efièch, lo recrutament e la formacion professionala son segurament demest los enjòcs màgers e duradisses de la filièra industriala aeronautica. De fach, dempuèi 2010, se pòt notar en particular :

la creacion de « Aérocampus Aquitània », campus eissit d'una associacion entre la region Aquitània e los industrials locals, que concentra sus un sol sit l'ensemble de las vias de formacion ofrent un cursus complèt en mantenença aeronautica anant del bac al diplòma d'engenhaire, en formacion iniciala o continua ;
un novèl Centre de formacion de l'industria (CFAI) a Bordes (64) que, als costats dels autres CFAI (que dependon de l'UIMM) respondon a de besonhs de formacions especificas, dins l'encastre de la formacion contunha de salariats o dels demandaires d'emplecs e en aprendissatge industrial.

Enfin, la filièra industriala ASD d'Aquitània e sas industrias de nauta tecnologia, benefícian localament d'una ret de competéncias situadas dins los laboratòris e centres de recèrca de las universitats e de las escòlas d'engenhaire. Conven de citar en particular :

lo regropament de las escòlas d'engenhaires de l'Institut Politecnic Bordèu que, tre setembre de 2014, apareisserà jos son identitat novèla, INP Bordèu- Aquitània, regropant uèch escòlas d'Aquitània ;
lo centre de formacion e recèrca Bordèu-Talença de l'ENSAM ;
lo centre de ressorsas en engenhariá e mantenença aeronautica, a Merinhac, del collègi Sciéncias e Tecnologia de l'Universitat de Bordèu, aital coma los departaments tecnologics de l'IUT a Gradinhan ;
los laboratòris universitaris de recèrca associadas al CNRS (ICMCB, LCTS, I2M, IMS, LATEP, LFC-R, etc.) participant als aisses estrategics del pòl de competitivitat Aerospace Valley ;
los centres tecnologics adorsats als laboratòris de recèrca (CANOE, Composita-Ador, RESCOLL) ;
la cadièra STAH (Sistèmas tecnologics per l'aumentacion de l'Uman) finançada per la Region Aquitània per l'Escòla nacionala superiora de cognitique.

Per èsser exaustiu sus aquel ecosistèma, se pòt citar aqueles novèls actors economics, plantolièras, incubateurs e centres d'afars, qu'an vist progressivament lo jorn, coma :

Bordèu Technowest que favoriza l'acuèlh e lo desvolopament de las entrepresas en lor ofrissent un environament favorable a la creacion e a la creissença de novèlas activitats ;
Bordèu Aéroparc qu'es, amb 1 570 ha, lo mai grand pargue tecnologic francés dedicat a las tecnologias eissidas de l'aeronautica.

Per conclure, se lo mercat de l'aeronautica civila es en plena creissença en consequéncia del renovelament de las flòtas, dels programas a venir e de l'aumentacion dels viatjaires en particular dins la zòna Asia-Pacifica, la filièra aeronautica, espaciala e de Defensa en Aquitània coneis de perspectivas diferentas segon la natura de sas activitats. Dins un contèxt de concurréncia acrescuda e de budgèts militars ne baissa, la capitada del programa Ariane 6 pel segment espacial coma la del Rafale export pel sector aeronautic, son d'enjòcs màgers per la filièra d'Aquitània.

Enfin, la resulta de nombroses projèctes, qu'a per mira del desvolopament de produches innovants coma de procediments industrials performants, condiciona tanben l'adaptacion, e donc l'avenidor de la filièra ASD d'Aquitània :

d'un costat, s'agís de relevar totes los desfises, de l'avion electric al cockpit del futur, de las aeronaus de novèla generacion als satellits a propulsion electrica, dels materials composits thermostructuraux a las nanotecnologias, etc. ;
d'autre, s'agís de metre en plaça l'usina del futur, usina espandida a l'ensemble dels actors industrials dins una organizacion collaborativa e connectada, e d'i atirar los futurs talents.

Industrias metallurgicas[modificar | modificar lo còdi]

Lo vast amassa de las industrias metallurgicas amassa d'activitats plan diferentas anant del trabalh del fèrre a las industrias aeronauticas e espacialas en passant per las industrias electricas e electronicas. Se lo trabalh del fèrre es estat lo fondament del desvolopament industrial, es estat progressivament suplantat per la branca de las industrias aeronauticas e espacialas qu'an un efièch d'entrainament sus tot lo teissut de las industrias metallurgicas a causa d'una utilizacion de sostractants. Aquel ensemble de las industrias metallurgicas regropa près de 55 000 salariats e se descompausan en cinc grops dont quatre son d'importància comparabla. Las construccions aeronauticas navalas e ferroviàrias representan un quart del total. Seguisson las industrias d'equipaments mecanics (24 %), lo sector de la transformacion dels metals (21 %) e lo de las industrias electricas e electronicas (21 %). La rèsta es compausada de l'industria automobila (8 %) e dels equipaments domestics (1 %).

Fondariá e trabalh dels metals[modificar | modificar lo còdi]

Dins las industrias metallurgicas, las activitats especializadas dins lo trabalh dels metals son estats « laminadas » pendent las quaranta darrièras annadas. La disparicion de las Fargas del Lo Bocau (1 700 salariats) es estada realizada per etapas entre 1962 e 1965 e s'es acompanhat de la creacion de novèlas entrepresas per compensar aquela barradura catastrofica pel teissut industrial local. En 1995, amb de capitals espanhòls (País basc dins un primièr temps puèi catalan actualament, obrís una fondariá d'acièr electrica especializada dins la produccion de billettes d'acièr a partir de ferralhas de recuperacion. Celsa France installada a caval sus Tarnòs e Lo Lo Bocau emplega 250 salariats mas genèra una chifra d'afars de mai de 400 milions d'euros. Dins lo bacin de Lac, l'usina d'alumini de Noguèras pasmens relativament recenta, es estada barrada per Pechiney a la debuta de las annadas 1990. Los obradors navals de Gironda (1 600 salariats), a Bordèu, desapareisson pendent una longa agonia pendent las annadas 1970. N'es tot parièr d'usina metallurgica de Fumèl que, de plans socials en plans socials, es passada de 3 000 salariats a mens de 500 actualament sens que son avenidor siá clarament assegurat (dempuèi 2009, la fondariá de Fumèl es estada represa per Metaltemple Aquitània, filiala del grop italian B4 Italia). Aquela desindustrializacion a agut mai de consequéncias dins lo Fumélois perque èra mai dificil de compensar aquel declin per la creacion de novèlas activitats.

Autras transformacions dels metals e equipament mecanic[modificar | modificar lo còdi]

S'una fòrta proporcion de las industrias metallurgicas assegura de missions de sostractança en respondent a las comandas de grands grops, particularament los del complèx espacial e aeronautic, ne demòra pas mens qu'aquelas activitats an tanben lor vida neta e respondon als besonhs d'autras activitats industrialas. Gràcias a una produccion plan variada, anant de la pala idraulica o de la nacèla fins a la tina d'un reactor nuclear, de las tòlas embotidas a de pèças patissent un usinatge complèx, de las lunetas a la caçairòla, los equipaments de la mecanica e de la transformacion dels metals son sollicitats per la màger part de las autras activitats industrialas, e mai las industrias agroalimentàrias e apareisson atal indispensablas a l'evolucion tecnologica de las brancas industrialas.

Aquelas activitats de transformacion dels metals e de l'equipament mecanic son lo fach de pichonas entrepresas que majoritàriament comptan mens de cinquanta salariats, sovent pas mai d'un desenat. Es impossible de far una analisi exaustiva, se considèra donc que manca d'un desenat d'establiments qu'emergisson a causa de lor talha e de lor saber-far.

Pertocant los equipaments mecanics quatre afars permeton de soslinhar la varietat e las competéncias amolonadas que plaçan d'unas en posicion de menaira. Lectra, ancianament « Lectra-sistèma », es una entrepresa, fondada a la debuta de las annadas 1970 en Gironda, qu'es vengut lo menaire mondial de solucions textilas en matèria de copa, de concepcion e de desvolopament. Brandida per la conjontura e per d'errors de management, l'entrepresa es estada tornada capitalizar, son sèti desplaçat a París, mas una usina de 500 salariats demòra en Gironda. Tot autre es la societat Bonnet-Neve, resultat d'una seria de regropament d'afars, menaire dins lo domeni dels mòbles refrigerats e de las unitats de refrigeracion, que possedís una usina a Hendaia. Lafon SA, simpla installacion petrolièra a diversificat sas activitats per venir un especialista dels automats de distribucion de carburants e d'estacions de lavatge. Enfin, JLG França, basat a Haulhet en Òlt e Garona, es un dels principals constructors de nacèlas en Euròpa.

La diversificacion de las principalas entrepresas de la transformacion dels metals es tota tanben granda e rend dificila una presentacion sintetica. Exameca SA, basat a Sèrras Castèth près de Pau, es un bon exemple de grop sostractant de l'industria aeronautica, mas egalament present dins la tudelariá e lo domeni de la mesura ; 350 emplecs en tot. De talha identica, Signatura, installat a Urrugne, apartenís al grop Burelle al cap de Plastic Omnium e es l'especialista de la senhalizacion rotièra. Mantun afar opèra dins las construccions metallicas en relacion amb l'industria de la construccion. Atal Cance (près de 300 salariats) implantat a Nai a debutat dins la serrurerie abans d'alargar sas activitats a la menusariá e a las construccions metallicas. Loubat-fraires a Senta Liurada d'Òut e Garrigues a Colairac-Sent Circ son presentas sul dentelh de las barraduras e menusariás. D'autres son orientats mantenença industriala, tals A2M mantenença metallurgia a Saint-Aubin-de-Blaye ; pasmens l'afar a traversat una sevèra crisi dempuèi 2007. Enfin, qualques establiments intervenon dins l'embalatge metallic coma Ramondin a Tòssa (Landas) e Rexam França localizat a Mont.

La construccion automobila ocupa pas una plaça importanta en Aquitània, mas la venguda de Ford a Blancafòrt (aglomeracion de Bordèu) a la debuta de las annadas 1970, qu'a comptat fins a 4 000 salariats, a agut d'efièches en matèria de sostractança. L'avenidor d'una de las doas usinas del grop american contunha de suscitar de crenhenças tanben plan demest los salariats de la firma que dins tot lo teissut economic e en çò de las politicas. En efièch, tre l'origina, una de las doas usinas a fabricat de bóstias de cambi pel mercat american. Ford fòrça tocat per la crisi economica e financièra, mas tanben per l'evolucion del mercat automobil, a decidit de barrar l'unitat de produccion trabalhant pel mercat dels Estats Units.

La mobilizacion dels actors politics locals, apiejats pel governament, conduch a la venda de l'usina, en 2009, a la HZ Holding, entitat a capitals alemands, que s'engatja a mantenir almens 1 600 emplecs e a diversificar la produccion, sustot dins l'eolian. Ford Aquitània Industria ven alara First Aquitània Industria En fach, aquela solucion se revèla pro lèu sens avenidor, a tal ponch qu'a la prima 2011, Ford anóncia reprene l'usina de Blancafòrt, en preservant mens de 1 000 emplecs, perque la demanda es tornada partir als Estats Units e qu'existís de novèls mercats amb una bóstia de cambi novèla. Los sindicats s'inquietan pasmens d'avenidor de l'usina e constatan que de centenas d'emplecs son estats perduts.

Industrias agroalimentàrias (IAA)[modificar | modificar lo còdi]

Segon las fonts, DRAAF (Direccion regionala de l'Alimentacion, de l'Agricultura e del Bòsc) o INSEE, lo potencial de l'industria agroalimentària es sensiblament diferent. En 2006, la DRAAF considerava que las IAA mobilizavan un pauc mai de 20 000 salariats despartits dins 4 000 entrepresas. En 2008, l'INSEE avança de las donadas sensiblament diferentas : près de 900 entrepresas e près de 30 000 salariats. Doas annadas d'escart pòdon pas sufire a explicar aquel escart. Aquò ten a çò que los dos organismes prenon pas ne compta las meteissas basas per efectuar aquel recensament. Atal, la basa d'Agreste que gerís la DRAAF escarta los mestièrs de la fornariá o los charcutièrs. Qué que ne siá, amb de 20 000 a 30 000 salariats segon l'opcion retenguda, las IAA demòran una activitat fondamentala en Aquitània^[13].

A la sortida de la Segonda Guèrra Mondiala, Bordèu constituïssiá lo principal foguièr de concentracion de l'industria agroalimentària en Aquitània en relacion amb sas activitats portuàrias : huileries, rafinariás del sucre, espiritós, chocolateries, sécheries de merluça, fabricas de pastas alimentàrias, etc. Aquel potencial s'es lèu délité per doas rasons essencialas : l'evolucion de l'activitat del pòrt e sa reculada respècte a d'autres pòrts franceses o europèus, la concentracion de las IAA al profièch d'autras localizacions coma dins la bescuchariá. Parallèlament, la rèsta d'Aquitània fins alara acantonat a d'entrepresas pichonas, trabalhant de còps saisonnièrement, se dòta d'entrepresas mai dinamicas a causa de l'evolucion de la demanda, de l'accion dels poders publics e del ròtle dels organismes cooperatius de mai en mai poderoses.

Sens que se'n pòsca far una règla absoluda, lo desvolopament de las industrias agroalimentàrias es estat realizat en se prement las especificitats localas. S'a ja mencionat lo ròtle del trafic portuari sus l'installacion d'IAA dins la metropòli regionala e mai secondairement dins los entorns de Baiona. Per la rèsta del territòri aquitan, ressortís que l'industria de la carn e del peis es dominanta dins lo sud de Landas e lo nòrd de Pirenèus Atlantics, que la de la bevenda es fòrça representada en Gironda, la de la frucha e legums es plan una especificitat d'Òlt e Garona, mentre que l'industria lachièra es marcada sul pèmont pirenenc. Sola la transformacion de las farinas e la de la confisariá son mai dispersadas.

Un desenat d'afars emergent dins l'industria agroalimentària en Aquitània, dont sièis realizan mai de 200 milions d'euros de chifra d'afars en 2008 e son egalament las qu'emplegan lo mai de salariats, fins a 1 000 per dos d'entre elas : Lindt e La Veiria. Aquelas societats importantas desentonan dins una activitat industriala ont la talha pichona es lo mai sovent la règla. En efièch, dos tèrces de las entrepresas comptan mens de dètz salariats mentre que son mens de 100 a dispausar de 50 salariats e mai. En evocant qualques unas dels establiments mai importants es possibla de comprene lor insercion a partir de las produccions localas, lor aviada qu'a pas pogut èsser assegurat qu'en s'adorsant a un mai grand grop. Es solament per aquela rason que lor istòria serà un pauc detalhada.

Existís fin finala plan dels ponches comuns entre La Veiria e Delpeyrat, doas entrepresas agroalimentàrias qu'an fach de fetge gras la basa de lor desvolopament tot en se diversificant sustot dins lo peis per la primièra e cap als plats cosinats per la segonda. Doas entrepresas a las mans d'ara enlà de doas poderosas cooperativas agricòlas del sud d'Aquitània, Lur Berri e Maïsadour. Lo fondator de La Veiria a creat son entrepresa a Sent Jorns de Maremne en 1946, esitant pas a s'anar suls mercats de Bordèu per escórrer sa produccion de fetge gras e de salmon d'Ador . Pierre Delpeyrat sasís tre 1890 l'oportunitat que representa « l'appertisation » per vendre de trufas, del fetge gras e d'autras especializacions de Peirigòrd. Pasmens, un sègle mai tard, Delpeyrat se deslocaliza dins Landas, principal foguièr de produccion de fetge gras, a Sent Pèr deu Mont. Las doas entitats fan mai de 200 milions d'euros de chifra d'afars, an la particularitat de vendre sustot als moments festius de l'annada, principalament pendent las fèstas de Nadal, d'escórrer prioritàriament lor produccion dins los circuits de la distribucion granda. Darrièr ponch comun, aqueles dos grands grops que fan trabalhar mai de 1 000 personas en Aquitània, son adorsats a doas grandas cooperativas agricòlas. Es en 1998 que Maïsadour pren lo contraròtle de Delpeyrat que fusiona a aquela escasença amb Sarrade, tot en acreissent la talha de l'afar en procedissent a de crompas d'autras entrepresas, dins las annadas 2000, operant sus de segments pròches : plats cosinats, carnsaladariá, cambajon, etc. En reprenent Comtessa del Barry, produch naut de gamma vendut dins las botigas, Delpeyrat sembla optar tanben pel naut de gamma. De son costat, La Veiria èra estada venduda en 2004 al grop agroalimentari Alfesca d'origina islandesa que se presentava coma lo menaire dels aliments festius (fetge gras e salmon). Pasmens, tre aquela primièra operacion, la cooperativa Lur Berri implantada a Aïcirits-Camou-Suhast dins Pirenèus Atlantics èra presenta a nautor de 35 % e fornissiá los fetges grasses a La Veiria. Profechant de la sortida del grop Alfesca, Lur Berri ven de portar sa part a 60 % e pren donc lo contraròtle de La Veiria.

Mai globalament, en defòra de las doas societats presentadas çai sus, las industrias de la carn se senhalan per la vitalitat de mantun autre entrepresas tant per lor chifra d'afars que lo nombre de lors salariats. Citam, dins lo sector de la copa de la carn, « los Bordièrs Landeses » a Sent Sever aital coma Sobeval a Boulazac.

Se l'essencial del lach produch en Aquitània es pauc transformat per èsser vendut jos una forma condicionada per la consomacion dels cobles, una modèsta part es destinada a la produccion d'iogorts o autres laches fermentada e la rèsta a la liurason de formatges. Coma la part mai importanta de la produccion lachièra se concentra dins dos departaments, Pirenèus Atlantics e Dordonha, es pas estonant que las doas principalas formatjariás d'Aquitània s'i localizen tanben e totas doas aparteniscan al grop Bongrain. Se sap que lo conceptor d'aquela societat en 1956 a fondat son estrategia sus la comercializacion d'especialitats formatgièras sul modèl del Caprici dels Dieus. Las doas usinas d'Aquitània s'inscrivon dins aqueles objectius. La formatjariá de Marçac-sus-Eila libre amb doas autras unitats en França de las pastas frescas coma St Môret e tatara. La Formatjariá dels Restolhs a Juranson fa partida d'aquelas unitats formatgièras recrompadas pel grop Bongrain e ela tanben s'inscriu dins un ensemble orientat cap a la liurason de produches de caractèr tal Sant Albray e Etorki.

Quatre entrepresas emergent dins lo domeni de la bescuchariá e de la confisariá. Coma dins las autras brancas de las IAA ja presentadas, son adorsats a de grops poderoses, çò qu'assegura lor perennitat e lor desvolopament de cap a una concurréncia totjorn mai fòrta. Lu compta una usina (500 salariats mai o mens) a Cestàs qu'es puslèu especializada dins la produccion de bescuèches chocolatés. Lu s'es associat dins son darrièr investiment a la firma bèlga Còsta d'Aur per liurar un produch destinat puslèu als adults. Dins un tot autre registre « Martine Especialitats » basada a Condat-sus-Trincou, de creacion recenta (1984), a optat per la pastissariá industriala çò qu'a portat son aviada, passant de 30 salariats a près de 500. Pasmens, l'equilibri es sovent fragil malgrat la venda de la societat a en mai grands grops, talament qu'es lo management que gerís uèi l'usina amb l'ajuda de dos fonzes de finançament. Enfin, dos chocolateries an una talha importanta. La de Begla es ligada a la marca Cémoi dempuèi la presa de contraròtle dins las annadas 1990 pel grop cantalós. Fòrça mai importanta es l'usina Lindt a Auloron-Senta Maria (mai o mens 1 000 salariats segon los periòdes). Aquela usina Lindt es una de las mai importantas del mond dins sa dobla orientacion : una liurason regulara tot lo long de l'annada de tauletas e produches pralinés e una fòrça mai importanta produccion sasonièra per las fèstas de Nadal. D'aquel fach, lo plen emplec es atench pendent l'estiu perque es a aquel moment que se prepara las liurasons per la fin de l'annada.

Mantuna entrepresa implantada sus las tèrras viticòlas de Gironda asseguran l'elevatge del vin e la mesa en botelha. Una d'aquelas societats s'impausa per l'amplor de sa chifra d'afars, pròche de 200 milions d'euros, « las cavas de Landiràs Louis Eschenauer ». L'establiment es la proprietat de las « Grands Chais de França », un dels primièrs negociants franceses de vins e d'alcoòls. Landiràs constituís pel grop un centre essencial tirant partit de la proximitat del grand pòrt maritim de Bordèu. L'establiment es installat sus 72 ha, compòrta de grandas capacitats d'estocatge e dispausa d'una capacitat de mai d'un milion de botelhas per jorn.

Malgrat una importanta produccion de fruches e legums e l'especializacion granda de la gorguièra garonenca dins aquel sector de l'activitat agricòla, l'industria agroalimentària de la frucha e legums a enregistrat un certan nombre de dificultats per se desvolopar. L'orientacion de la profession al benefici de la comercializacion suls mercats grands de fresc coma Rungis es estat un obstacle perque l'IAA de la frucha e legums exigís una continuitat dins l'aprovesiment. D'aquel fach, solas doas firmas ressortisson dins aquela branca de las IAA : Bonduelle Sud Euròpa basat dins Landas e sustot « Mèstre Prunille » localizat a Cassanuèlh, un dels principals menaires dins la transformacion e la comercializacion dels prunèls. Notam tanben la barradura de la manufactura de tabat de Tonens en 2000 ; la pèrda de mai de 300 emplecs a agut d'efièches plan negatius dins aquela vilòta de mens de 10 000 abitants.

Lo grop Olano, transportaire frigorific, a sa sedença a Sant Joan de Lus ont emplega una centena de personas.

Autras activitats industrialas[modificar | modificar lo còdi]

Coma per las industrias agroalimentàrias, las ressorsas localas intervenon dins lo desvolopament de l'industria quimica e de las industrias del papièr e de la fusta, mentre que las industrias de la persona an beneficiat principalament de la man-d'òbra locala. Pasmens, aquelas diferentas brancas an egalament en comun de totalizar d'efectius salariats mendres, mens de 20 000 per la quimia-farmacia e papièr-fusta, mens de 5 000 per las industrias de la persona literalament sinistradas. Enfin, se la quimia e la farmacia an mantengut lo nivèl de lor activitat sens jamai èsser capable de prene d'importància malgrat l'aprovesiment regional, las industrias de la fusta e del papièr aital coma las industrias de la persona son particularament sensiblas a la concurréncia internacionala, çò que se tradutz per una reculada regulara dels emplecs e de nombrosas crisis demest los establiments mai importants.

Quimia, farmacia e plastics[modificar | modificar lo còdi]

L'aviada de la produccion d'electricitat, la descobèrta e l'espleitacion del jaç de gas de Lac an permés lo desvolopament d'una industria quimica en Aquitània^[14]. Pasmens, se retendrà la malescaduda dels projèctes d'una plataforma quimica fondada sul petròli importat e sus l'usatge de l'electricitat. La crisi petrolièra del mièg de las annadas 1970, seguit d'una crisi economica, a condemnat l'operacion. En mai, l'arrèst de la produccion de gas natural dins lo jaç de Lac provòca una recomposicion de las activitats quimicas. Dins lo meteis temps, tres establiments asseguran l'aviada de l'industria farmaceutica : dos (Labaz e Sarget) s'implantan dins l'aglomeracion de Bordèu, UPSA a Agen.

Aquela istòria condiciona la localizacion actuala de l'industria quimica e parèt-quimica. Dos grands foguièrs s'impausan, lo de l'aglomeracion bordalesa e sustot l'ensemble anant del sud de Landas al jaç de Lac qu'assòcia las entrepresas eretièras de l'industria de la gemma e aquelas fondadas sul petròli e lo gas de Lac. En defòra d'aqueles dos pòls, sols emergent los sits de Brageirac e Agen.

Malgrat l'agotament del jaç de gas natural, la barradura de la centrala termica, lo bacin de Lac consèrva una industria quimica dominada per la quimia de basa assortida d'una diversificacion en quimia fina. Es possible de distinguir quatre plataformas dins çò que d'unes considèran coma un complèx quimic. Lo sit de Mont es especializat dins las matèrias plasticas. Total, qu'a pres lo contraròtle d'Elf Aquitània, demòra present sus la plataforma de Lac. Sus la comuna de Pardias son valorizats los produches e sosproduches del gas natural. Enfin Morencs aculhís puslèu d'entrepresas orientadas dins la quimia fina. Aquel ensemble es traversat per de reestructuracions, o fa lo mai marcant essent la barradura en 2009 d'Acetex, principala usina del bacin de Lac. Çaquelà l'existéncia d'un complèx autoriza d'espèrs, la premsa anonciant a la fin de 2011 la venguda del japonés Toray que poiriá installar una unitat de produccion de fibra de carbòni.

Entre Soston e Dacs dins lo sud de Landas, mantun establiment interven dins la quimia de basa e la parachimie. Tres d'entre eles comptan mai de 200 salariats. Variplast Condicionament França, implantat a Soston, es especializat dins los embalatges de plastics per l'industria agroalimentària. MLPC Internacional, a Arrion, filiala d'Arkema , es orientat dins la produccion d'agents de vulcanizacion pel mercat de la transformacion del cauchó. Fin finala, sola la societat DRT, localizada a Dacs tre 1932, totjorn a las mans de capitals familials, consèrva una activitat eretada la transformacion de gemma. Mas l'aprovesiment se fa dins lo mond entièr, lo grop a doas usinas en Asia e l'essencial de las vendas se fa a l'internacional.

Lo pòl quimic bordalés es lo mai diversificat, mai orientat d'ara enlà dins la parachimie e la farmacia que dins la quimia de basa. Aquesta se concentra puslèu suls bòrds de Garona de Bassens a Ambès. Otra la produccion d'engrais, la principala unitat es l'usina Simorep filiala de Michelin que libre dempuèi 1964 del cauchó sintetic a las usinas del grop Michelin. De 20 000 tonas per an al començament, s'es passat a 150 kt/an çò que mobiliza près de 400 salariats. Una partida de l'industria quimica contenta la demanda del complèx aerospacial. Es sustot lo cas de la SNPE especializada dins la produccion de polvera e d'explosius implantada a Merinhac ; una de las mai importantas usinas de l'aglomeracion amb un milièr de salariats. Tres dels mai importants laboratòris farmaceutics an conegut de fortunas divèrsas. Nascut de l'esperit d'entrepresa d'un farmacian local, los laboratòris Sarget localizats a Merinhac son estats integrats dins lo grop alemand Degussa que li fornissiá lo sargénol e li obrissiá lo mercat de la Bétadine, abans d'apartenir d'ara enlà al grop suedés Meda AB. Labaz a Ambarés, uèi proprietat de Sanofi, es una usina de fabricacion e de condicionament de formulas secas e de produches injectables jos formas d'ampolas. Enfin, CEVA Santat Animala a Liborna, fòrt de mai de 500 emplegats, inicialament creat per Sanofi, uèi proprietat de sos salariats, es (segon la societat) lo noven grop farmaceutic veterinari mondial.

Brageirac es estat pendent longtemps animat per l'activitat de l'usina Brageirac NC apartenissent al grop SNPE, orientada dins la produccion de nitrocellulòsa. Progressivament la produccion s'es contractada e los emplecs tanben. En 2011, la SNPE deviá vendre son unitat a la societat espanhòla Maxam, çò que se deuriá traduire per una pèrda d'una centena d'emplecs.

La situacion es diametralament diferenta a Agen ont l'entrepresa UPSA (Union Farmaceutica de las Sciéncias Aplicadas) fondada per un mètge local (lo doctor Camille Bru)^[15], venduda al grop american Bristol-Myers Squibb (BMS) en 1994, demòra un dels mai gròsses emplegaires local e regional amb 1 400 salariats. Doas usinas e una plataforma logistica permeton de liurar sul mercat tota la gamma de las antalgiques dempuèi l'aspirina e lo paracetamòl fins a la morfina. Dempuèi 1994, lo grop american a investit regularament dins sas doas unitats agenesas que liuran la mitat de lor produccion a l'exportacion.

Industrias de la filièra bevi[modificar | modificar lo còdi]

La filièra fusta es constituïda de dos grands tips d'activitats qu'utilizan principalament la fusta del bòsc de Landas e secondairement lo de Dordonha. Las industrias de la primièra transformacion (pasta a papièr, ressatge, talh, etc.) son plan sovent lo fach d'entrepresas de talha importanta per realizar d'operacions que necessitan de fòrts investiments. Las industrias de segonda transformacion (papièr/carton, mòbles, menusariá e contraplacats, etc.) necessitan pas tant de mejans. Son donc pluses dispersadas geograficament e a las mans d'entrepresas de dimension mai reducha, quitament artisanala^[16].

Se las industrias de la filièra bevi tenon una plaça importanta dins las industrias d'Aquitània e an fach l'objècte, regularament, de projèctes sostenguts pas las autoritats nacionalas e regionalas, ne demòran pas mens somesas a de plan fòrtas tensions ligadas a la concurréncia internacionala, al cambiament de la mòda sustot dins lo bastiment e los mòbles, a las consequéncias de las tempèstas sul massís forestièr.

Aquelas tensions explican l'evolucion dels efectius de la filièra. Près de 27 000 emplecs en 1954 e 36 000 en 1975, l'annada del maximum. Dempuèi, la reculada es constanta, los plans socials se succedisson dins las entrepresas de ressatge e de segonda transformacion que son las mai afectadas per las evolucions del mercat, mentre que dins l'industria del papièr la tendéncia es a la reduccion dels emplecs per s'adaptar a la concurréncia internacionala. Tre la debuta de las annadas 1990, la filièra torna tombar a 24 000 emplecs, dont mai o mens 6 000 dins lo papièr e lo carton e 18 000 dins los autres sectors de la filièra. En 2008, las industrias de la fusta totalizan a pena 17 000 emplecs, en fach manca de 13 000 se s'inclutz pas lo sector de l'estampariá, sustot los emplegats del jornal Sud Oèst. Un pauc mens de 3 000 personas participan a la fabricacion de pasta a papièr mentre qu'un pauc mens de 10 000 òbran dins la fabricacion d'articles de fusta dins d'entrepresas qu'uèch còps sus dètz comptan mens de 10 salariats. La reculada es constanta e espectacular, se deuriá malurosament perseguir tant la conjontura actuala es desfavorabla.

L'industria papetière fornís de pastas a partir de sosproduches de la fusta (copas d'esclarzidas e connèxas de ressècs) e de mai de papièrs reciclats. S'una dotzena d'establiments participan a aquela produccion, quatre dominan aquel sector marcat per la concentracion e la preséncia de grands grops de dimension internacionala. Aquela branca es estada longtemps dominada pel grop Cellulòsa del Pin filiala de Saint-Gobain (usinas de Condat-sus-Vézère, Factura e Tartàs), abans de se desengatjar al profièch de grops estrangièrs.

Creada a l'èst de Dordonha a la debuta del XX^e sègle, l'usina de Condat-sus-Vézère es uèi una filiala del grop papetier europèu Lecta especializat dins la fabricacion de papièr colcat per l'edicion publicitària e los libres polits. Sa capacitat es en mai 500 000 t/an e emplega près de 800 salariats. L'usina Smurfit-Cellulòsa del Pin de Factura ocupa una plaça importanta dins lo dispositiu de produccion de papièr kraft a partir de fibras verges de pin maritim : un pauc mai de 500 000 t/an en mobilizant 450 personas. Lo grop irlandés Smurfit a recentament fusionat amb lo neerlandés Kappa çò qu'entraina de reestructuracions dont lo sit girondin a pas a sofrir per ara. L'establiment papetier de Gasconha Paper a Mamisan es de talha identica, egalament especializat dins la liurason de papièr kraft mas se vòl tanben un actor novèl dels papièrs colcats especials. Aquela unitat es integrada dins lo grop regional Gasconha plan diversificat dins la filièra bevi. Enfin, l'usina de Tartàs, proprietat del grop canadian Tembec dempuèi 1999, emplega 250 personas e fornís 150 000 t/an de dos tips de pastas : BIOFUF a usatge sanitari e BIOFLOC a usatges multiples e a valor aponduda mai granda.

Una partida de la produccion de pasta a papièr es utilizat sus plaça per la fabricacion d'articles de papièr o carton. Aquela activitat mobiliza 1 500 personas mai o mens, dins d'establiments de mejana dimension, filialas lo mai sovent dels grops grands papetiers. L'usatge mai frequent es lo de l'embalatge (cartons ondulats e sacs).

L'embalatge de fusta es egalament una especificitat d'Aquitània. S'estima que 1 800 salariats mai o mens fornisson d'embalatges pel transpòrt jos la forma de paletas, de caissas e autras embalatges industrials, mas egalament dels produches d'embalatge en relacion amb l'activitat viticòla locala (barricas e caissas a vin). L'entrepresa mai importanta, especializada dins la liurason de paletas, es Beynel-Manustock dont la creacion a Belin e Beliet remonta a 1945. Aquela PME de mai de 250 salariats a obèrt d'autres establiments, dont recentament lo del Teich. Pasmens, per èsser en mesura d'afrontar los investiments d'aquela creissença, Beynet-Manustock ven de dintrar en 2009 dins lo grop PGS (Paleta Gestion Servicis) menaire francés dins aquela activitat.

L'industria dels panèls de fustas fabrica dels contraplacats, dels panèls de particulas e dels panèls de fibras destinats als autres sectors de la filièra bevi coma l'amoblament, mas tanben en direccion del bastiment. Un desenat d'entrepresas balhan de trabalh a un milièr de salariats. Dos d'aquelas PME apartenisson a de grands grops. La societat austriana Egger a pres en 1994 lo contraròtle de la fabrica de panèls a Arrion. Encara mai importanta, amb mantun establiment, Gasconha Wood, filiala del grop Gasconha, s'acontenta pas de liurar de panèls, alargant son activitat als autres sectors de la filièra bevi.

Gasconha Wood es sustot present dins la fabricacion de menusariá, de parafuèlh, de postams, dont la destinacion es lo bastiment tant per la construccion que per l'amainatjament. S'estima que la branca capuse e menusariá industriala de fusta amasse un pauc mai de 3 000 salariats, mentre que los postams-parafuèlhs e motladuras, un dels sectors fars de la region compte un pauc mai de 2 000 emplecs. S'i pòt ajustar l'amoblament e aqueles 1 000 trabalhaires. Son aquelas diferentas brancas que sofrisson lo mai de las crisis a repeticion, de la concurréncia dels autres materials (plastics e alumini). Se las pichonas, quitament plan pichonas entrepresas, son nombrosas, existissiá pasmens qualques PME en mai 400 salariats. Son uèi en falhida o en granda dificultat. Es lo cas de Capdevielle a Haget (Landas) qu'a depausat son bilanç e es a l'encòp tot lo saber far local en matèria d'amoblament que desapareis perque Haget podiá aparéisser coma la « capitala » de l'amoblament a causa de las nombrosas usinas i operant. Autre simbòl d'aquelas dificultats, los postams Marty localizats près de Fumèl (Òlt e Garona) coneisson tota una seria de plans socials per ensajar de salvar un afar que balhava de trabalh a mai de 500 personas al mièg de las annadas 2000 ; es Tarkett França que repren l'usina, conservant pas que 130 obrièrs.

La filièra fusta es pro importanta per obtenir lo supòrt de las collectivitats territorialas tot lo long de las darrièras annadas. Atal, s'explica l'obtencion del labèl Pòl de competitivitat nacional pel projècte « Xylofutur » dont la vocacion principala es de far emergir dels projèctes innovants al profièch de la totalitat de la filièra. Aquel pòl compta 143 membres actius dont 16 grandas entrepresas, dels centres de recèrcas (19)

Industrias de la persona[modificar | modificar lo còdi]

Se lo declin de l'emplec dins las filièras de la fusta apareis important, es de sinistre que cal parlar per tractar d'industrias de la persona : 45 000 emplecs en 1954, siá aitant que las industrias metallurgicas, a pena 4 000 en 2008 e la baissa se poiriá perseguir. Aquela evolucion negativa a començat tre las annadas 1960 a causa de la concurréncia totjorn mai fòrta de la produccion estrangièra perque las industrias de la persona en Aquitània èran tanben fondadas sus d'avantatges de man-d'òbra per una produccion puslèu de bas de gamma.

S'agissiá d'una industria fòrça presenta dins la màger part de las vilas, e mai l'aglomeracion de Bordèu. Pasmens, per mantuna vilòta, s'agissiá d'una mono-activitat creatritz de nombroses emplecs. Citam las activitats lanièras a Auloron-Senta Maria, las usinas de cauçaduras a Maulion, Hasparren, Miramont de Guiana, Neuvic e Nontron. Dins totas aquelas vilòtas, la contraccion de l'emplec es estat plan fòrta en qualques annadas. Atal Auloron-Senta Maria comptava un desenat d'afars familials fasent trabalhar 1 200 personas ; tre 1975, n'i aviá pas mai que cinc e solament 350 obrièrs e uèi practicament mai res. Quitament evolucion dins totas las vilòtas ligadas a la fabricacion de cauçaduras puèi qu'actualament an perdut lors entrepresas, sovent plan importantas pels efectius. Mai de 800 emplecs suprimits en çò de Soussial a Miramont de Guiana, mai encara (près de 2 000 emplecs dins las annadas 1960) a l'usina Marbot (grop Bata) de Neuvic qu'a barrat definitivament en 2010 mentre que demorava pas mai que 73 obrièrs. Las barraduras per falhidas e relocalizacions dins los païses ont la man-d'òbra èra melhor mercat son totas tanben nombrosas dins las mai grandas vilas. Atal, demòra pas mai grand causa de las industrias de la persona dins l'aglomeracion de Bordèu. Lo darrièr conflicte mai mediatic concernís la decision d'un fons de plaçament de barrar l'usina Arena de Liborna que fornissiá de malhòts de banh ; près de 150 emplecs desapareisson en 2006.

D'ara enlà, solas sèt entrepresas despassavan la centena de salariats dins las industrias de la persona al mièg de las annadas 2000 e cap de n'a pas mai de 200. Dos d'entre elas, Bidegain SA e Tonon Laburthe son localizats dins Pirenèus Atlantics, dos dins Landas, una a Blancafòrt dins l'aglomeracion de Bordèu e dos en Dordonha a Sant-Cyprien e Nontron. Los tempses son dificils e l'emplec contunha de se contractar, puèi que dins lo cas de Teton SA a Sant-Cyprien, i a ara mens de 70 obrièrs e n'es tot parièr per Tonon Laburthe a Pontac.

Territòris industrials[modificar | modificar lo còdi]

En estudiant las brancas grandas de las activitats industrialas, s'a pogut observar que la localizacion de las industrias dependián a l'encòp dels eretatges sovent ligats a l'existéncia de ressorsas localas (matèrias primièras mas tanben man-d'òbra disponibla), a las prigondas evolucions en comparason de la mondializacion e de la concurréncia qu'indusís e sustot a la necessitat de desvolopar d'activitats de nauta tecnologia que dependon de las potencialitats en matèria de recèrca mas tanben de servicis.

Totes aqueles elements esclairan la carta novèla dels territòris industrials en Aquitània : lo pes de l'aglomeracion bordalesa, lo ròtle màger jogat per las principalas vilas, lo declin prononciat, sovent inexorable, de l'industria dins las vilòtas e lo mond rural.

Abans de perseguir, cal abordar una autra evolucion dins las localizacions a l'interior dels espacis urbans. La barradura de las usinas mai ancianas inseridas dins los quartièrs centrals, l'aparicion de zònas industrialas dins las annadas 1980 en relacion amb las politicas d'amainatjament dins las aglomeracions per profechar dels espacis disponibles dins las comunas limitròfas, l'atractivitat de las vias grandas autoroutières, tant de factors que possan a analisar los territòris industrials en prenent en compte las airas urbanas. Aquestas permeton de prene melhor en compte las dinamicas dins las franjas de las aglomeracions e atal de mesurar melhor la part de caduna de las vilas dins l'emplec industrial total.

Segon l'INSEE, Aquitània dispausava de mai o mens 150 000 emplecs industrials. La cinquantena d'airas urbanas ne regropava un pauc mai de 130 000, siá près de 90 % del total. Dins aquelas airas urbanas, la metropòli bordalesa espotís totas las autras pel volum dels emplecs industrials que s'i concentran, siá un pauc mai de 52 000 o encara 35 % del total dels actius dins l'industria dins la Region. Seguisson, amb quatre còps mens de personas, las doas principalas vilas mejanas, Pau e Baiona. Aquelas tres airas urbanas, Bordèu – Pau – Baiona, amassa un pauc mai de la mitat dels emplecs dins l'industria (53 %). Se se pren en compte las cinc primièras airas urbanas en ajustant a las tres primièras, las prefecturas d'Agen e de Peirigús qu'an respectivament 5 600 e 4 000 emplecs, s'atenh quasi 60 % del total dels actius de l'industria en Aquitània. En alargant a las dètz primièras (las cinc seguentas son Brageirac, Auloron-Senta Maria, Marmanda, Vilanuèva d'Òut e Lo Mont de Marçan) s'arriba a 68 %. Atal, las dètz primièras airas concentran los dos tèrces dels emplecs industrials. La correlacion entre la talha de las vilas e l'importància de l'emplec industrial es evidenta levat dins dos cases : Auloron-Senta Maria es mai plan classada pertocant lo nombre d'emplecs industrials mentre qu'Arcaishon es en arrièr de l'alinhament çò qu'aisidament comprensible a causa de sa vocacion toristica.

Una segonda correlacion pòt èsser establida : mai las aglomeracions urbanas son importantas (dins lor zonatge en aira urbana) mens los actius de l'industria son representats en percentatge de la populacion activa totala. Lo classament, en relacion amb la part de l'industria dins l'emplec total, plaça en primièra posicion amb 40 % la plan vilòta de Haget dins Landas (5 000 abitants dins son aira urbana). En segonda posicion se tròba Saint-Seurin-sur-l'Isle amb 33 % d'emplecs dins l'industria. Seguisson puèi un desenat d'airas urbanas per las qualas la part de l'industria es compresa entre 20 e 30 %. Demest elas se relèva de las vilòtas dempuèi de temps qualificats d'industrialas : Morencs, Maulion, Nontron, Mamisan, Fumèl, Auloron-Senta Maria, Terrasson-Lavilledieu. Un fòrt taus d'emplecs dins l'industria respècte a una mejana nacionala a 13 % significa pas que los efectius son importants. Solas Auloron-Senta Maria, Morencs e Fumèl comptan mai de 1 000 actius dins l'industria. Mas totas dependon encara fòrça del nombre pichon d'entrepresas que los animan e procuran d'emplecs. Nos trobam lo mai sovent en posicion de mono-industria. Es dire se las reestructuracions en cors frapan de plen foet los pichons centres industrials d'Aquitània, lo mai sovent inserits dins lo mièg rural. Son de bacins d'emplecs que deperisson e dels bacins de vida que se contractan fins a pèrdre d'abitants.

Lo cas de Fumèl (Òlt e Garona) fornís l'exemple melhor dels efièches devastators de las reestructuracions industrialas sus la dinamica d'un bacin pichon d'emplecs representatiu de las modalitats de formacion d'un aparelh industrial fondat sus de ressorsas localas e una man-d'òbra disponibla, grossit puèi per de fluxes migratòris. Los avantatges del sit (proximitat de jaç de fèrre e de carbon) se revèlan uèi un andicap a causa de l'alunhament de Fumèl dels aisses grands de circulacion. Malgrat los esfòrces de la Region e de las collectivitats localas las creacions d'emplecs son pas pro nombrosas. Tanben l'aira urbana de Fumèl a perdut de populacion, çò qu'es probablament lo sol cas en Aquitània. Après un pic de 17 000 abitants en 1975, las pèrdas de populacion se succedisson talament que l'aira urbana de Fumèl compta 14 248 abitants en 2008, siá mai o mens aitant qu'en 1962. Las dificultats recentas de las « Postams Marty » agrava la santat economica d'aquela vilòta industriala.

Plan d'autres exemples permetrián de mostrar que los pichons centres industrials encara plan actius dins las annadas 1970 an vist desaparéisser lors entrepresas e los emplecs. Mens de 500 personas trabalhant encara dins l'industria a Castèthgelós, Miramont de Guiana, Tartàs. Las barraduras recentas dins l'industria del mòble a Haget son pas encara totalament presas en compte dins las donadas de l'INSEE en 2006, mas es certan que los recensaments venents soslinharàn la gravetat dels darrièrs eveniments dins la »capitala del mòble ».

De plan nombrosas vilòtas an pas jamai agut d'activitats industrialas importantas dins lo passat. A causa de lors activitats dins lo comèrci e los servicis tornats dins lor bacin de vida, los tausses d'emplecs dins l'industria demòran inferiors a la mejana francesa. La màger part an entre 10 e 12 % d'actius dins l'industria : La Rèula, Ribérac, Ortès ne son d'exemples. D'unas comptan mens de 10 % d'emplecs industrials : Lesparre, Lengon, Pèira Horada. Biscarròssa dins Landas enregistra lo mai feble taus : 3,2 %.

A contrario, se las vilas mejanas, las qu'an 20 000 abitants e mai, concentran los emplecs industrials proporcionalament a lor talha, la part de l'industria dins l'ensemble de las activitats recuolan regularament e se situa al dejós de la mejana en França. En efièch, a l'excepcion de la vilòta mejana de Marmanda (16,7 % d'actius dins l'industria), totas las autras possedisson un taus inferior a 13 %. Se Pau e Baiona an un taus pròche de la mejana de França, aquel taus es pas mai que de 10 % dins l'aira urbana de Bordèu, alara quitament que la metropòli d'Aquitània totaliza mai de 50 000 emplecs dins l'industria.

S'agís d'una evolucion ineluctabla, resultat del creis rapid dels emplecs terciaris dins las vilas. Mecanicament lo taus d'actius dins l'industria recuola a causa de l'emplec qu'estagna quitament declina mentre que lo terciari contunha de progressar en volum. Çò que permet de relativizar lo declin de l'industria dins las mai grandas vilas d'Aquitània, principalament las tres mai importantas : Bordèu, Baiona e Pau. En efièch, una partida dels emplecs en relacion amb l'industria se retròba dins los servicis tornats a las entrepresas. Se s'intègra aqueles actius als de l'industria se retròba dels efectius quasi tant importants coma dins las annadas 1975.

Ne demòra pas mens que l'emplec industrial recuola, e mai dins las vilas grandas. Sul periòde 1999-2008, las donadas de l'INSEE permeton de desgatjar un resultat negatiu de près de 3 000 salariats. La reculada dels emplecs industrials dins l'aira urbana de Bordèu, -1 836 sul meteis periòde, participi fòrça a aquel declin industrial. Otra Bordèu, las pèrdas mai nautas en emplecs industrials s'obsèrvan dins las airas urbanas d'Ortès (-690), Baiona (-440), Nerac (-413), Tonens (-378), Haget (-368), Solhac (-366) e Fumèl (-265) per se'n tenir a las que pèrdon mai de 200 emplecs.

Una autra mitat de las airas urbanas coneis, segon l'INSEE, un resultat positiu dels emplecs industrials entre 1999 e 2008. Cèrtas, aquò goma pas las pèrdas pendent los periòdes anteriors, mas aqueles resultats positius fan pròva del dinamisme de qualques vilas mejanas, e mai de vilòtas. Sus aquel periòde es Agen, prefectura d'Òlt e Garona qu'enregistra lo ganh mai important (+561) seguit per Pau (+527). Amb de 200 a 300 emplecs en mai, venon Lo Mont de Marçan, Vasats, Blaye e Cap Berton. Marmanda, Morencs, Arcaishon, Peirigús e Liborna an un resultat positiu comprés entre 100 e 200 personas.

Aquelas variacions negativas o positivas an pauc d'efièches sus la concentracion dels emplecs industrials dins qualques airas urbanas. Las de Bordèu, de Pau e de Baiona amassan 52 % dels actius de l'industria en Aquitània. Mas la supremacia de Bordèu es incontestabla amb un pauc mai de 50 000 personas obrant dins l'industria.

Industria dins l'aglomeracion de Bordèu[modificar | modificar lo còdi]

Cèrtas, la contraccion dels emplecs es neta respècte a las annadas 1970 ont se relevava environ 65 000 actius dins l'industria dins los limits de la CUB (comunautat urbana de Bordèu). A aquela data, l'activitat industriala èra concentrada dins las vint e sèt comunas de la CUB. Quitament en prenent l'aira urbana qu'uèi miralha melhor las dinamicas urbanas de la metropòli, manca 15 000 emplecs. Pasmens, aquela pèrda deu èsser relativizada perque los servicis a las entrepresas an progressat talament qu'aquel sector concentra uèi mai de 70 000 emplecs dins l'aglomeracion de Bordèu e davançan atal netament la branca industriala al sens estricte.

La fòrça de l'aglomeracion bordalesa residís dins la creissença de sa populacion, çò que favoriza lo dinamisme de las entrepresas que respondon a l'aumentacion dels produches locals (dins lo girgon dels economistas, s'agís d'economia residenciala) e dins la preséncia d'un environament favorable per d'entrepresas qu'opèran suls mercats estrangièrs e mai somesas a la concurréncia : transpòrts variats e diversificats, universitats dotadas de laboratòris de recèrca, servicis a las entrepresas, etc. Ça que la, l'industria de l'aglomeracion bordalesa a conegut de nombrosas barraduras d'entrepresas, principalament dins las industrias de la persona. Pas solament, puèi que l'implantacion de Solectron dins las annadas 1970 s'es acabada sus una falhida. Rèsta tanben a federar los diferents actors d'una filièra que sovent an d'estacas parisencas quitament europèas. Al desvolopament de las tecnopòlis succedís uèi la politica dels pòls de competitivitat mesa en plaça per l'Estat^[17]. Bordèu pòt se targuer de participar o de pilotar quatre projèctes. S'a ja evocat lo Pòl de competitivitat mondial, « Aerospace Valley » amassa d'entrepresas de Tolosa e de Bordèu operant dins l'aeronautica, l'espaci e los sistèmas embarcats. S'aquò confòrta la plaça aeronautica de Bordèu, lo foncionament d'aquel pòl de competitivitat ne mòstra egalament los limits perque l'essencial de las fòrças e dels emplecs mobilizats se tròban a Tolosa (mai de 5 000 salariats dont mitat de quadres contra 800 a Bordèu) e se sasís melhor lo caractèr constrenhent de la dominacion de l'aeronautica militara dins la metropòli d'Aquitània. Profechant del desvolopament a far un trabalh del Lasèr Megajoule (LMJ), las collectivitats territorialas sostenon un pòl de competitivitat « Rota dels lasèrs » fondat sus la recèrca e sas aplicacions en se prement lo Comissariat a l'energia atomica (CEA) e sus una cinquantena d'entrepresas mobilizant environ 700 salariats.

Plan dels projèctes novèls s'inscrivon territorialament dins las franjas de l'aira urbana que dispausa de terrens necessaris. A aquel títol, Canejan e Cestàs s'afirman de mai en mai, al meteis títol que las comunas situadas lo long de l'A10 (dicha « Aquitània »), l'A89 (dicha « la Transeuropèa ») e dins una mendre mesura la RD 936. Lo CEA es installat al Barp. Çaquelà, los paisatges industrials eretats del XIX^e sègle, essencialament lo long de Garona sus sa riba drecha, o resultant de las fasas d'amainatjament de la segonda mitat del XX^e sègle, a proximitat de la rocada, estampan lor marca dins la metropòli bordalesa tot en enregistrant un certan nombre de mutacions. Atal, se la màger part de las zònas industrialas amainatjadas en relacion amb los principals escambiadors sus la rocada concentran totjorn una part importanta de las activitats industrialas, lor terciarizacion es sovent plan avançada al ritme de la reculada de l'industria e de l'atrach comercial dels escambiadors. A Floirac coma a Bordèu, lo long de las ribas de Garona, l'empresa industriala s'esfaça al ritme de las barraduras d'entrepresas e de la mutacion d'ancianas bosigas. Enfin, lo bèc d'Ambès apareis de mai en mai enclavat çò que frena son renovelament mentre que lo complèx aerospacial, pròche de l'aeropòrt, es versat sus sos costats per la butada d'una urbanizacion que s'avança cap al litoral.

Industria dins las aglomeracions de Pau e Baiona[modificar | modificar lo còdi]

Las doas grandas aglomeracions de Pau e Baiona mobilizan 13 000 actius de l'industria caduna. Es quatre còps menses que Bordèu e aquel escart es pròche d'aquel obtengut quand se pren compte la populacion totala. Pasmens, dins lo cas de Pau, sembla judiciós d'ajustar los 1 700 emplecs de l'aira urbana de Morencs, perque las doas entitats an segut una partida granda de lor desvolopament sul jaç de Lac.

A la sortida de la Segonda Guèrra Mondiala, se comptava a Pau que nòu entrepresas de mai de 100 salariats operant dins las industrias tradicionalas. Mas la venguda d'entrepresas parisencas e sustot l'aviada del jaç de Lac an cambiat la dona. L'aglomeracion de Pau en i inclusent l'aira urbana de Morencs assòcia d'industrias de produccion dins lo domeni de la quimia sul bacin de Lac pròpriament dich e de l'aeronautica, mas egalament una potencialitat dins lo domeni de la recèrca, lo floron en essent lo centre de recèrca tecnica e scientifica de Total. Coma a Bordèu, las entrepresas industrialas an quitat Pau per las comunas de l'aira urbana. L'industria agroalimentària es plan representada a Lons, a Lescar (sètge d'Euralis una de las mai importantas cooperativas d'Aquitània) e a Juranson. L'industria aeronautica e espaciala se situa principalament dins las comunas de Bordes (sètge de Turboméca) d'Arudi e Bidòs. Las implantacions industrialas se realizan egalament cap al nòrd profechant de la preséncia de l'aeropòrt e l'autorota novèla. Sèrras Castèth fixa de nombrosas entrepresas de mecanica de precision liurant a l'aeronautica mentre que Sauvanhon dispausa d'activitats mai diversificadas. Dins l'aira urbana de Morencs, coma dins la comunautat d'aglomeracion de Pau, l'ora es a la diversificacion de las activitats. Los projèctes portats per las collectivitats territorialas an per mira de balhar a las entrepresas los servicis dont an besonh e a desvolopar las nautas tecnologias per tal de permetre al teissut industrial local de se renovelar.

En 2010, la region paulina a capitat a obtenir lo labèl Pòl de competitivitat nacional per son projècte « Avenia ». S'agís d'una temptativa de federar las entrepresas operant dins lo domeni dels géosciences, fòrça presenta dins lo bacin de Lac e l'aglomeracion de Pau. Aquel pòl a per mira de conciliar dos enjòcs màgers per França : l'independéncia energetica e lo desvolopament duradís. Tres aisses son mai particularament privilegiats : lo desvolopament responsable de las energias fossilas, l'estocatge geologic del CO₂ e l'estocatge sosterranh de l'energia.

Coma Pau, Baiona a pauc d'entrepresas industrialas sul territòri comunal. Demest d'entrepresas de dimension puslèu modèstas, sol Plastitube apròcha 200 salariats. Las activitats industrialas se situan principalament sus la riba drecha d'Ador, sustot a Tarnòs e al Lo Bocau, mas egalament a Anglet que la tòca al sud. Dos sectors industrials dominan. Lo de las industrias metallurgicas es ligat a la preséncia del pòrt. Prenent la seguida d'una longa tradicion siderurgica, una fondariá d'acièr litorala s'es implantada en 1996 (capitals espanhòls) e es alimentada per de ferralhas importadas pel pòrt de Baiona. S'una partida de las installacions d'aquela fondariá d'acièr vèrsa sus Tarnòs en territòri landés, las activitats industrialas d'aquela comuna son netament mai diversificadas totjorn en ligam amb lo pòrt. Pasmens, Tarnòs dispausa egalament d'una usina Turboméca e l'industria aeronautica constituís de fa lo segond sector industrial dominant de l'aira urbana de Baiona. En efièch, otra Turboméca a Tarnòs, Anglet benefícia de la preséncia de dos establiments de Dassault aital coma de mantuna entrepresa sostractanta. En tot, l'aira urbana de Baiona totaliza 13 000 emplecs industrials essencialament concentrats dins la comunautat d'aglomeracion de Baiona e per una part mai febla a Sant Joan de Lus.

Los projèctes industrials s'apièjan sul desvolopament de las nautas tecnologias e suls ligams amb la recèrca. Aqueles projèctes son d'ara enlà portats per la comunautat d'aglomeracion Còsta Basque-Ador. De faiçon generala, l'aglomeracion vòl afortir las zònas technopolitaines, sustot tres d'entre elas. Izarbel a Bidart regropa 90 entrepresas, tres laboratòris e dels espleches d'ajuda a la creacion d'entrepresa innovanta. Technocité a Baiona es orientada cap a l'aeronautica, l'espacial e los sistèmas embarcats. Lo campus technopolitain en construccion a Anglet a per mira de començar las directivas del darrièr Grenelle Environament.

Bastiment e òbras publicas[modificar | modificar lo còdi]

Lo sector de la construccion, constituït per las activitats dins lo bastiment e las òbras publicas, ocupa una plaça non negligibla en Aquitània amb mai o mens 100 000 emplecs, dont près d'80 000 salariats, e environ 28 000 entrepresas. La construccion es plan sensibla a la conjontura economica, penalizada per las crisis economicas mas portat pasmens per la creissença de la populacion en Aquitània e la demanda de lotjaments que ne resulta, atal coma pels investiments de las collectivitats e de las entrepresas pertocant las òbras publicas^[8].

Lo BTP, una activitat plan ligada a la demanda[modificar | modificar lo còdi]

Compausant d'activitat industriala e totjorn tractada dins aquel encastre, lo sector de la construccion segon la denominacion actuala de l'INSEE^[18], presenta una complexitat polida e se plaça a l'articulacion entre l'industria pròpriament dicha e los servicis. Notam bèl primièr que d'unas brancas industrialas ja analisadas anteriorament an un ligam plan fòrt amb lo BTP. Es mai particularament lo cas del trabalh de la fusta mas egalament de la partida de la metallurgia qu'aliment lo sector de la construccion. A la popa meteissa del sector de la construccion, lo caractèr industrial es indenegable cada còp que las entrepresas liuran d'infrastructuras exigent una fòrta tecnicitat. D'autres en revenge, coma los mestièrs que participan a l'equipament e a la foncionalitat del lotjament, son plan pròches dels servicis.

E mai se una part de l'activitat del BTP depend dels finançaments nacionals, quitament europèus s'agissent de grands projèctes structurants, ne demòra pas mens qu'aquel sector de la construccion es plan dependent de la demanda locala. Per la claror de l'analisi conven d'abordar separadament l'activitat bastiment e la de las òbras publicas.

Pertocant lo bastiment, lo dinamisme de l'activitat pausa principalament sus la produccion de lotjaments nòus (37 %) e la renovacion dels lotjaments ancians (32 %). La rèsta, siá 31 % relèva de la produccion d'autras formas de construccions nòvas (agricultura, industria, comèrcis e servicis) e de lor reabilitacion^[19]. En 2010, las mesas en obrador per de construccions individualas s'auçavan a près de 15 000. S'i ajustavan un pauc mens d'8 000 lotjaments en abitat collectiu. Siá un total de 22 400 lotjaments per Aquitània, ne baissa de 2 % respècte a l'annada precedenta. Perque, lo sector de la construccion es particularament sensible a la conjontura financièra e economica e las crisis que se coneis dempuèi 2008 se son sulcòp traduchas dins la produccion de lotjaments. En efièch, en 2006 e 2007, las mesas en obrador portavan sus 30 000 lotjaments per an.

Sens cercar l'exaustivitat a prepaus de las evolucions enregistradas en Aquitània dempuèi las annadas 1950, es possible de desgatjar qualques tendéncias grandas. Las qualas trobarem una traduccion dins l'evolucion dels efectius abordada çai-après. Lo sector de la construccion a conegut una creissença plan sostenguda dempuèi la debuta de las annadas 1950 fins a 1975. Intervenon en efièch una seria de factors plan favorables dont la reconstruccion del país, l'urbanizacion associada a l'exòde rural e lo melhorament del nivèl de vida dels franceses dins aquela fasa de creissença economica. Tanben, entre 1954 e 1976, es estat bastit mai de 400 000 lotjaments en Aquitània a un ritme de mai en mai sostengut : mens de 4 000 lotjaments annalament dins las annadas 1950, mai de 20 000 a la debuta de las annadas 1970^[20]. Vertat es que los programas grands a l'origina dels ensembles grands dins las principalas aglomeracions d'Aquitània jògan un ròtle màger dins aquela produccion de lotjaments. Pendent aquela fasa l'abitat collectiu arriba a representar près d'80 % de las realizacions.

Après 1975, lo sector de la construccion es fòrça influenciat per la seria de crisis qu'afèctan l'economia. Pasmens, la principala evolucion ten a la reculada de l'abitat collectiu de cap a la demanda d'ostals individuals dins un perimètre urban de mai en mai alargat. Aquel fenomèn afècta totas las vilas d'Aquitània. D'ara enlà, las construccions individualas dominan largament, lo collectiu totalizant pas en mejana qu'un tèrç de la produccion de lotjaments.

Mas es una tresena evolucion favorabla a Aquitània, la fòrta creissença del nombre de residéncias segondàrias. S'aquela tendéncia s'obsèrva pertot, e mai dins d'unas regions de l'interior d'Aquitània e a aquel títol l'èst de Peirigòrd n'a largament profechat, demòra qu'es lo litoral aquitan qu'es lo principal beneficiari de cap a aquela demanda. Lo bacin d'Arcaishon totaliza mai de 20 000 residéncias segondàrias, se'n compta un pauc mens de 10 000 a Biàrritz. Amb 5 000 residéncias segondàrias venon puèi La Canau, Biscarròssa, Cap Berton, Sant Joan de Lus e Hendaia. Otra la satisfaccion de la demanda en provenença de l'estrangièr (sustot al País basc e dins lo sud de Landas) e del territòri nacional, s'i pòt veire sustot l'efièch de proximitat de la capitala regionala per las estacions toristicas mai pròches.

Las òbras publicas (TP) dependon plan fòrça dels investiments de las collectivitats territorialas, l'Estat tenent d'ara enlà una plaça infima (mens de 10 % en mejana). Es lo resultat de las politicas de desconcentracion administrativa e de refortiment de las competéncias de las Regions e dels Departaments. Cèrtas, l'investiment privat es luènh d'èsser negligible puèi qu'apròcha 30 % dels investiments, mas es plan las grandas òbras finançadas per las collectivitats qu'asseguran lo dinamisme de las entrepresas de las TP^[21].

La tipologia dels obradors grands fa ressortir la plaça de las òbras rotièras, de 35 % a 39 % segon las annadas pendent lo periòde 2006-2008. Aquela part es en progression regulara dempuèi la debuta de las annadas 2000 a causa de la presa en carga de las rets per las collectivitats territorialas. L'entreten de la ret rotièra existissent ocupa una plaça essenciala e qualques projèctes grands son anonciats, tala la ligason autoroutière de Salles a Sent Jorns de Maremne dins l'encastre d'una delegacion de servici public per un montant de 400 milions d'euros e una liurason a l'orizont 2015. En segonda posicion dins los obradors grands de TP, se tròba los obratges d'art e las òbras grandas de terrassament sovent ligats a las rotas. Demest los obratges d'art, senhalam lo pont levant en construccion a Bordèu sus Garona permet de religar Bacalan a La Bastida d'un còst de près de 100 milions d'euros, liurat en 2013.

Los autres grands obradors comprenon las operacions sus las rets d'aiga e d'assaniment, las rets electricas. Se los programas portant sus las linhas ferroviàrias son demorats modèstes fins en 2008, las òbras preparatòrias a l'arribada de la LGV a Bordèu an fornit de trabalh a las entrepresas de TP, entretant que sián arrestats definitivament los traçats de la LGV en direccion de Tolosa e del País basc e la debuta de las òbras inicialament previstas en 2013 dins lor primièra fasa per un còst global estimat a près de vint miliards d'euros.

Principalas caracteristicas de l'emplec dins lo BTP[modificar | modificar lo còdi]

En 2009, lo BTP realiza una chifra d'afars de mai de sièis miliards d'euros, emplec un pauc mai de 97 000 personas dont 77 300 salariats. Se compta d'un autre costat 28 350 entrepresas dont la mitat mai o mens dispausa pas de salariats^[22]. Lo pes del sector de la construccion es estable dins l'economia e l'emplec en Aquitània. Progrèssa quitament aquestas annadas amb lo manten de la demanda, mas demòra al dejós de 10 % de l'emplec total.

En considerant l'evolucion de l'emplec sul long tèrme, s'obsèrva que lo sector de la construccion retròba los nivèls atenches a la fin de las annadas 1960 e a la debuta de las annadas 1970, tant pertocant l'emplec total que lo nombre de salariats^[23]. Pasmens, la recession que s'installa progressivament a partir de 1975 e que s'agrava dins la decennia 1980, met en dificultat las entrepresas qu'avián la talha de pichonas PME dins un sector ont l'artisanat domina. Plan dels afars an desaparegut dins la tormenta e son sovent las vilòtas mejanas que son estadas las mai expausadas. De lor costat las entrepresas nacionalas del BTP avent installat d'agéncias en Aquitània an tanben reduch lor voilure pendent aquel periòde.

En 2009, lo bastiment e las òbras publicas se diferéncian dins lo rapòrt entre lo nombre d'entrepresas e los efectius salariats. En efièch, los obradors exigisson de competéncias que se tròban pas sovent que dins de grops de talha nacionala o dins de PME localas. Tanben, las òbras publicas se caracterizan per un nombre pichon d'entrepresas, manca de 400, qu'utilizan un pauc mai de 5 000 salariats. A l'invèrs, lo bastiment se definís per una atomizacion de las entrepresas, tot en creant d'emplecs salariats dins qualques brancas de la construccion. La mitat de las entrepresas del bastiment an pas de salariats, 43 % utilizan de 1 a 9 salariats e solament 6 % dels establiments dispausan de mai de 10 salariats. Lo sector de la construccion demòra aquel o l'artisanat e la plan pichona entrepresa jòga un ròtle grand. Aquela diferenciacion es relativa per las entrepresas identificadas TP perque las mai importantas intervenon a l'encòp dins las TP e dins lo bastiment pròpriament dich.

Los efectius salariats de la construccion se despartisson en tres grandas categorias d'importància plan inegala. Los mestièrs de la produccion totalizan, en 2009, près de 55 000 salariats dont près de 10 000 dins la maçonariá. Tecnicians e enquadrament d'obradors mobilizan près de 10 000 salariats ; los tecnicians comptan per un tèrç d'aquel total, seguits pels caps d'obradors e los conductors d'òbras. A notar lo nombre pichon d'engenhaires, mens de 500. Enfin, la profession emplega d'administratius e dels comercials, mai de 10 000 salariats en 2009. S'agís quasi exclusivament d'administratius puèi que los comercials son mens de 1 000.

Los mestièrs de la produccion dins la construccion se dispèrsan en 19 brancas, sens comptar que d'unes salariats dintran pas dins cap d'aquelas categorias. Aquela especializacion plan importanta dels còsses de mestièrs explica tanben en partida l'importància dels artisans que trabalhan sols, dins la construccion, l'amainatjament e l'entreten dels ostals e dels apartaments. Coma mencionat, son los maçons que son los mai nombroses : près de 5 000 entrepresas en Aquitània, dont una mitat sens salariats, e 8 200 salariats en 2009. Venon en segonda posicion, pel nombre de salariats, 4 000, mas egalament pel nombre d'entrepresas, los pintres en bastiment ; lo caractèr artisanal es encara mai prononciat que per la maçonariá tant es important lo nombre d'artisans sens salariats. Seguisson puèi, amb de 2 000 a 3 000 salariats cadun, electricians, menusièrs, carpentièrs e conductors d'engenhs.

Aquitània compta pasmens qualques entrepresas grandas dins lo BTP^[24]. Las quatre primièras per la chifra d'afars de 100 a 200 milions d'euros son totas de las agéncias de grand grop que còfan un territòri correspondent al Sud-oèst Grand dempuèi Bordèu. En fach, calriá ajustar a aqueles quatre, l'entrepresa Spie (Societat parisenca per l'industria electrica) basada a Tolosa per la gestion del Sud Grand de l'Atlantic a la Mediterranèa. Pertocant los grops grands qu'an causit d'installar a Bordèu lor burèu regional, se relèva dins l'òrdre Eiffage TP e construccion, DV Construccion filiala regionala de Bouygues Construccion, SCREG Sud-oèst filiala de Colas e Eurovia filiala de Vinci. Aquelas doas darrièras afars essent mai especializats dins las rets rotièras. De notar que la SCREG es nascuda en Gironda a l'iniciativa d'un comerçant bordalés qu'a creat en 1917 la Societat Quimica de Gironda que prepausava un betum per las rotas. Es en 1964 que la firma ven SCREG (Societat quimica rotièra e d'entrepresa generala) a causa de son obertura cap a las TP. La crisi petrolièra brot puèi la SCREG a integrar un mai grand grop en passant jol contraròtle de Colas.

Lo grop girondin Fayat apartenís a sas entrepresas grandas e realiza d'ara enlà fòra d'Aquitània l'essencial de son activitat^[25]. L'entrepresa es nascuda a Liborna après la Segonda Guèrra Mondiala. Per creissença intèrna, mas sustot extèrna en prenent lo contraròtle d'autres afars del BTP dins las autras regions francesas sustot en Illa de França (Razel e sas 4 500 salariats), en Lengadòc e en PACA, Fayat es vengut un grop que se classariá en quatrena posicion en França darrièr Vinci, Bouygues e Eiffage. Lo grop Fayat, present tanben a l'internacional, compte mai de 15 000 salariats, dont los dos tèrces opèran dins çò que demòra lo còr del mestièr de la firma, la construccion e las TP.

Demest las autras grands entrepresas del BTP, relevam dos afars principalament regionalas : IGC e Mas. An una chifra d'afars vesin d'80 milions d'euros e emplegan de 200 a 400 salariats. IGC, installada a Baishac e Calhau sus la RN 89, se definís coma un constructor d'ostals individuals (près de 1 500 en 2010). A l'origina de Mas, la construccion d'infrastructuras industrialas sul bacin de Lac. Aquela firma especializada dins las òbras publicas, s'es puèi diversificada dins la construccion, alargant sa zòna geografia al Sud Grand de França e un pauc a l'estrangièr. Amb 400 salariats en Aquitània e mai de 700 en tot, aquel grop es un dels mai importants demest los qu'an una identitat regionala.

La reparticion dels emplecs es foncion de la talha de las vilas[modificar | modificar lo còdi]

Sus mai o mens 100 000 emplecs dins lo sector de la construccion, 81 000 se situan, segon lo recensament de l'INSEE, dins las airas urbanas^[26]. Ne pòt pas èsser autrament tant lo BTP relèva de çò que se nomma una activitat presenciala començada localament per contentar la populacion residenta o de passatge. A aquel títol, la carta de l'emplec dins lo BTP dins las airas urbanas es una còpia perfiècha de la de l'ierarquia urbana.

Encara un còp, amb près de 34 000 emplecs, la metropòli regionala domina totas autras aglomeracions d'Aquitània puèi que Pau e Baiona seguisson amb 7 000 a 8 000 emplecs caduna, davançant elas meteissas largament las vilas mejanas seguentas : Peirigús, Agen, Brageirac, Dacs (2 000 a 3 000 caduna)… L'aira urbana de Bordèu sola representa 1/3 de l'emplec total del sector de la construccion en Aquitània, mas la part de Bordèu raportada a l'ensemble de las unitats urbanas escalabra a mai de 40 %. Las tres primièras unitats urbanas d'Aquitània, Bordèu-Pau-Baiona, regropan la mitat dels actius del BTP e aquela part s'envòla a 61 % quand se considèra que l'ensemble de las unitats urbanas. Darrièra observacion que confòrta las precedentas, las nòu primièras unitats urbanas d'Aquitània totalizan 65 % dels emplecs del sector de la construccion e concentran 80 % de l'emplec del BTP dins las airas urbanas.

La supremacia de Bordèu se deu mesurar egalament qualitativament en ligason amb la preséncia de direccions regionalas per las mai grandas entrepresas del BTP. Atal, Vinci qu'es lo menaire mondial dins aquel domeni dispausa de quatre direccions regionalas : Vinci Energias, Vinci Facilities, Vinci construccion e Eurovia. Es pas fortuit d'observar que lo grop s'es installat a Merinhac en relacion amb l'ofèrta de burèus dins aquela comuna e la proximitat de l'aeropòrt. Ajustam qu'Eurovia contròla d'ara enlà l'entrepresa Signatura a Urrugne (64). Bouygues qu'ocupa la segonda plaça mondiala possedís doas direccions regionalas amb Bouygues immobiliari dont lo sèti es dins un immòble dels bacins a ondada e DV Construccion localizada a Merinhac. Enfin, Eiffage es plan present dins l'aira urbana de Bordèu amb uèch establiments dont doas direccions regionalas, la de l'energia e de la Construccion. Ajustam, que l'entrepresa locala Fayat participa a aquel dardalh de Bordèu.

Segon l'INSEE, entre los recensaments de 1999 e 2008, lo sector de la construccion a creat 24 000 emplecs. S'agís d'un periòde particularament fast venent après la crisi de la debuta de las annadas 1990 mentre que lo darrièr recensament pren pas ne compta los efièches de la crisi financièra e economica actuala. Rars son las airas urbanas que pèrdon d'emplecs pendent aquel meteis periòde e s'agís de pichonas airas urbanas coma Lesparre, Salias o encara Miramont de Guiana. Se totas autras enregistran de ganhs, se notarà que lo resultat es encara mai favorable que la talha de l'aira urbana es importanta. Atal, l'aira urbana de Bordèu a acrescut sos efectius dins lo BTP d'11 500 emplecs, seguits per las airas urbanas de Baiona (2 600), Pau (1 800), Peirigús e Agen (1 000 caduna). Non solament l'aglomeracion bordalesa concentra practicament la mitat dels novèls emplecs apareguts entre 199 e 2008, mas las cinc primièras airas urbanas ne totalizan quasi los tres quarts.

Çaquelà, la part del sector de la construccion es en general inferiora a 10 % de l'ensemble dels actius e mai se aquela part a progressat dins quasi totas las airas urbanas a causa d'un doble mecanisme : aumentacion dels emplecs dins lo BTP e reculada dels efectius dins l'industria. Convendriá egalament de far per caduna de las airas urbanas una analisi fina per desgatjar lo dinamisme d'una o mantuna entrepresa locala. Un classament de las airas urbanas en foncion del percentatge dels emplecs del sector de la construccion dins lo total de l'emplec fa ressortir que son pes es encara mai fòrt que l'aira urbana es de talha modèsta. Quatre airas urbanas comptan 10 % e mai d'emplecs dins lo BTP : Mussidan (20 %), Tonens e Solhac (12 % caduna) Biscarròssa e Gulhon (10 a 11 % caduna). Dins las plan grandas airas urbanas, la part del BTP es de 7 % en mejana.

Sector terciari[modificar | modificar lo còdi]

Lo patrimòni arquitectural, gastronomic, cultural e natural d'Aquitània atira de nombroses toristas. Biàrritz e Arcaishon son d'estacions balneàrias a la reputacion ja anciana. Mas lo torisme balneari tiba a ganhar tota la còsta e concernís encara Hendaia, Sant Joan de Lus, Cap Berton, Òssagòr, Lo Bocau Vielh, Mamisan-Plaja, Biscarròssa-Plaja, La Canau e Solac. La reputacion de territòris tals lo País basc, Peirigòrd, Dordonha, lo bordalés es pas mai a far e n'es tot parièr per d'espacis naturals tals coma la duna del Pilat, los platèls calcaris de Carcin, Landas de Gasconha e los Pirenèus.

Lo termalisme a una importància economica per las onze estacions termalas que compta Aquitània, en particular a Dacs (la primièra vila termala de França) e Sent Pau d'Acs.

Educacion[modificar | modificar lo còdi]

Ensenhament superior[modificar | modificar lo còdi]

Comunautat d'universitats e establiments d'Aquitània.
Universitat de Bordèu.
Universitat Bordèu Montaigne.
Universitat de Pau e dels Païses d'Ador (UPPA), dispausa de mantun sit : Pau, Baiona, Tarba e Lo Mont de Marçan.
Veire tanben l'article Bordèu, capítol « Ensenhament ».

Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Demografia[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Demografia d'Aquitània.

Populacion[modificar | modificar lo còdi]

S'aquel bendèl es pas mai pertinent, retiratz-o. Clicatz aicí per ne saber mai.

D'unas informacions figurant dins aquel article o aquela seccion deurián èsser mai plan religadas a las fonts mencionadas dins las seccions « Bibliografia », « Fonts » o « Ligams extèrns » (mai de 2016).

Podètz melhorar la vérifiabilité en associant aquelas informacions a de referéncias amb l'ajuda d'apèls de nòtas.

Al recensament de 2013, Aquitània compta 3 316 889 abitants^[27] çò que fa pròva d'una aumentacion demografica persistenta, après la despopulacion enregistrada pendent la segonda mitat del XIX^e sègle e la primièra partida del XX^e sègle. Aquitània es tornada venir atractiva perque es lo resultat migratòri favorable que pòrta la creissença retrobada^[28].

Despopulacion pendent près d'un sègle (1851-1954)[modificar | modificar lo còdi]

Mentre que de 1801 a 1851, Aquitània a ganhat un pauc mai de 400 000 abitants, la segonda mitat del XIX^e sègle es marcada una modèsta progression de la populacion, de l'òrdre de 60 000 individús. Dos mecanismes permeton de comprene aquel ralentiment. Totes los departaments son afectats per una baissa significativa de las naissenças a causa d'un certan maltusianisme practicat per quasi totas las classas socialas, mas mai significativament dins la populacion rurala alara netament dominanta. D'autra part, l'exòde rural comença d'afectar las campanhas, urosament al profièch principalament de la vila de Bordèu portada per la creissença de son economia e de son pòrt, çò que permet a Aquitània d'estabilizar, en leugièra creissença, sa populacion a 2 270 000 personas en 1901.

S'imagina sens pena los efièches devastators de la Primièra Guèrra Mondiala sus l'evolucion de la populacion entre 1901 e 1921. Non solament lo periòde èra pas propici un còp de las naissenças a causa de las incertituds politicas e economicas, mas en mai dels milièrs de joves aquitans son partits al front, fasent tombar la feconditat familiala pendent lo conflicte, mas egalament après perque bon nombre d'aqueles adults joves son estats tuats. Lo resultat natural ven fòrça negatiu jol doble efièch d'una febla feconditat e d'una aumentacion del nombre dels decèsses pendent la Primièra Guèrra Mondiala.

Entre las doas guèrras e pendent la Segonda Guèrra Mondiala, s'a assistit a una leugièra represa de la creissença de la populacion en Aquitània. La region comptava 1 715 665 abitants en 1946. A aquela evolucion leugièrament favorabla doas explicacions : l'immigracion e l'arribada de franceses caçats per l'avançada de l'armada alemanda. L'entremièg-guèrras a conegut una primièra fasa de repoblament en recorrent a de populacions estrangièras. Foguèron principalament d'italians recrutats per trabalhar dins d'espleitacions agricòlas desprovesidas de braces per efectuar los trabalhs de la tèrra. Òlt e Garona es estat la principala destinacion d'aqueles italians venguts particularament de la plana de Pò. Conven d'i ajustar d'espanhòls fugidís la guèrra civila se debanant dins lor país. L'exòde dels abitants de França del nòrd jos la butada de las tropas alemandas a conduch d'unes d'aqueles refugiats a se fixar per un long periòde en Aquitània.

Al recensament de 1954, Aquitània compta tornarmai 2 221 000 abitants, siá la meteissa valor qu'en 1851. Se la represa demografica es reala en rason sustot d'un novelum de la feconditat e de la perseguida de corrents migratòris, deu pas mascar qu'aquel creis permet de retrobar tot escàs lo nivèl atenh un sègle de per abans.

Redreçament demografic de las annadas 1960 a nòstres jorns[modificar | modificar lo còdi]

A partir de 1954, Aquitània enregistra regularament de ganhs de populacion : mai de 200 000 personas entre 1954 e 1968, idèm entre 1968 e 1982, 300 000 mai o mens entre 1982 e 1999. Los tres milions d'abitants son atenches al moment que se dintra dins lo XXI^e sègle. Lo recensament de 2006 fix a près de 3 200 000 lo nombre d'aquitans.

Aquela creissença s'acompanha de dos cambiaments espectaculars. Après de tausses de creissença de la populacion en Aquitània mai modèstas que los de la màger part de las autras regions, aquel taus passa a 1 % annalament, çò qu'es melhor que la mejana nacionala (0,7 %) e plaça Aquitània demest las regions mai dinamicas pertocant la creissença de la populacion, darrièr Lengadòc-Rosselhon e Miègjorn-Pirenèus. Pròva que la mitat sud del país es vengut uèi atractiva. En efièch, aquel taus de creissença pausa principalament sus d'apòrts migratòris. Aiçò constituís lo segond cambiament espectacular. Aquitània, malgrat los ganhs de populacion, demorava una tèrra de partença pels mai joves qu'anavan cercar d'emplecs dins las regions mai dinamicas, region parisenca en cap. S'uèi, los 20 a 25 ans contunhan d'aver un resultat negatiu a causa de partenças superioras a las arribadas, n'es pas mai tot parièr per las autras lescas d'edats e se pòt pas mai dire qu'Aquitània aculhís solament de retirats tornant al país^[29].

Aquel redreçament deu pas ocultar que sul plan de la densitat, Aquitània, amb 76 abitants al km², demòra plan deçà de la mejana nacionala pròcha de 100. En mai, aquela creissença es inégalitaire^[30].

Lo pes de Gironda s'acreis regularament[modificar | modificar lo còdi]

Un primièr grafic « la populacion en Aquitània, basa 100 en 1851 », permet d'apreciar las diferentas trajectòrias de creissença dels departaments aquitans. 1851 essent l'annada del maximum per totes los departaments, observam las evolucions respècte a aquel optimum qu'es seguit d'una fasa de despopulacion per Aquitània. Las situacions son plan contrastadas.

Gironda caracole en cap amb un indici que passa de 100 a près de 230, siá mai de 100 % de taus de creissença. Mentre que la rèsta d'Aquitània sofrís de despopulacion, Gironda contunha de ganhar d'abitants. En despièch d'una plan leugièra baissa entre 1990 e 1999, son taus de creissença demòra regular e plan sostengut dins lo periòde recent. Es evident qu'aquela situacion es estrechament ligada a la preséncia de l'aglomeracion de Bordèu e a l'atractivitat del litoral, sustot lo bacin d'Arcaishon. Çò punteja serà evocat mai luènh.

Dos departaments, Pirenèus Atlantics e Landas, comptan d'ara enlà mai d'abitants qu'en 1851^[31]. Pasmens, lo taus de creissença de 20 % per Landas e de 30 % per Pirenèus Atlantics demòra plan deçà d'aquel atench per Gironda. En mai, a la debuta de las annadas 1980, Landas avián pas retrobat lor nivèl de 1851. Pendent las dètz darrièras annadas, lo taus de creissença d'aqueles dos departaments feblisson pas tant son favorizats per l'atractivitat de lor litorals e dins lo cas de Landas per la proximitat de l'aglomeracion de Baiona.

Los dos darrièrs departaments aquitans, Òlt e Garona e Dordonha, an totjorn pas retrobat lor nivèl de populacion de 1851, malgrat de tausses de creissença favorablas. A aquò doas rasons principalas. Fòrça agricòlas al moment de la despopulacion, desprovesits de grandas vilas, an enregistrat las regressions de populacion las mai fòrtas, mai de 100 000 abitants de mens cadun entre 1851 e 1936. Dins las annadas seguentas, lo taus de creissença tornat venir positiu demòra tròp febla per compensar de tan pesugas pèrdas. Sustot qu'aqueles dos departaments son tocats per un exòde rural amplificat pendent lo periòde dels « Trent gloriosas »

Aquelas inegalitats sul plan de la creissença explican que lo pes demografic de Gironda es en constanta aumentacion e aquò ressortís clarament dins lo grafic « Part dels departaments dins la populacion d'Aquitània ». Mentre que lo « pes » demografic èra d'òrdre de 33 % en 1876, atenh quasi 45 % en 2006. Solas Pirenèus Atlantics acreisson lor part, mas de faiçon mens significativa. Gironda e Pirenèus Atlantics regropan en 2006 près dels dos tèrces de la populacion d'Aquitània. D'aquel temps la part dels autres departaments regrèssa de contunh, a l'excepcion de Landas a condicion que la fòrta creissença observada pendent la darrièra decennia per aquel departament se perseguisca dins las annadas que venon. Qué que ne siá, Dordonha, Landas e Òlt e Garona, amassan pas mai qu'un tèrç dels abitants d'Aquitània contra 50 % en 1876.

O creis natural gauta d'ara enlà un ròtle modèst dins aquela creissença[modificar | modificar lo còdi]

Al meteis títol que França, Aquitània enregistra una represa de la natalitat après la Segonda Guèrra Mondiala. E mai se aquela represa es mens fòrta que per la França entièra, los tausses de natalitat son d'ara enlà pro auçats per permetre de desgatjar un resultat natural positiu. Encara avalorat a 14 ‰ dins las annadas 1969, lo taus de natalitat cabussa a 11 ‰ dins la decennia seguenta (nos reportarem al grafic « evolucion de la natalitat e de la mortalitat en Aquitània ») talament que lo resultat natural s'aprima lèu, abans de venir negatiu dins las annadas 1980 e 1990, en debit de la baissa regulara del taus de mortalitat. La decennia actuala amòrsa un novelum de las naissenças çò que s'acompanha d'un resultat natural tornarmai positiu^[32].

Nos dobtam que los departaments d'Aquitània participan a sas evolucions de faiçon plan diferenciada. Lo grafic « Evolucion del resultat natural en Aquitània per departaments (‰) » permet de desgatjar mantuna tendéncia pendent las darrièras annadas. En consequéncia de naissenças mens nombrosas en Aquitània, lo resultat natural per ‰ es inferior de dos ponches al de la França entièra. Sola Gironda se rapròcha del comportament nacional. Un grop de tres departaments, Landas – Òlt e Garona – Pirenèus Atlantics, presentan d'evolucions comparablas amb de resultats naturals quasi totjorn negatius, sens pasmens generar de grèus deficits. Dordonha, enfin, se senhala a l'encòp per son feble taus de natalitat e sa mai fòrta mortalitat, çò que se tradutz per un deficit natural negatiu comprés superior a −3 ‰.

Un còp mai, son los comportaments demografics observats en Gironda qu'asseguran a Aquitània un ganh de las naissenças suls decèsses. Se se pren en compte las donadas per 2008, lo resultat natural positiu (+4 862) de Gironda compensa a el sol las pèrdas dels autres departaments (dont mai 1 000 personas en Dordonha) de tala faiçon qu'Aquitània a ganhat un pauc mens de 3 800 personas.

Per comprene las evolucions del creis natural en Aquitània, cal far intervenir doas grandas explicacions : la feconditat dels cobles e l'estructura per edats.

Pertocant la feconditat dels cobles, Aquitània contunha de se desmarcar en avent un indici (nombre de mainatges per femna en edat de procrear) inferior al de la mejana en França. En 1982, lo taus de feconditat d'Aquitània èra de 1,7 mainatge per femna en edat de procrear contra 1,9 per la França entièra. Aquel escart es identic en 2006.

Las causas se complican quand s'obsèrva los resultats per departament (veire lo grafic). En efièch, lo taus de feconditat, superior a 1,8, es mai auçat dins los departaments mai rurals, mentre qu'es mai feble dins los departaments mai urbanizats, Pirenèus Atlantics e sustot Gironda, ont lo taus de feconditat es inferior a 1,7.

L'estructura per edats es fin finala l'element mai determinant dins l'evolucion del creis natural dins los departaments aquitans. A causa de la partença dels mai joves adults, del manten de las personas annadidas e de l'arribada de retirats, los departaments mai rurals vielhisson. E quals que sián los progrèsses realizats en matèria de suènhs, la preséncia d'una fòrta proporcion de personas annadidas indusís un taus de mortalitat naut coma se l'a mostrat sustot per Dordonha^[33].

En fasent lo rapòrt dels mens de 20 ans suls mai de seissanta ans, se dreça la carta de l'indici de joventut de las diferentas zònas d'Aquitània (veire la figura). Atal se destacan, a causa de lor indici de joventut plan favorabla, las aglomeracions grandas de la region Aquitània. Malgrat una feconditat mai bassa que l'ensemble d'Aquitània, l'aira urbana de Bordèu desgatja un resultat natural important. A notar pasmens que Peirigús e Baiona an un indici mens favorable. Peirigús a causa de l'envielhiment mai prononciat e Baiona probablament a causa de l'arribada de retirats sul litoral basc. Es tanben per aquela rason que l'aira urbana d'Arcaishon a un resultat natural negatiu.

Los departaments qu'an conservat un caractèr mai rural, Dordonha, partida interiora de Landas e Òlt e Garona, son afectats per l'envielhiment de la populacion, çò qu'indusit dels tausses de mortalitat nauts que compensan pas las naissenças.

Atractivitat actuala d'Aquitània en matèria de migracions residencialas[modificar | modificar lo còdi]

Aquitània es estada fins a las annadas 1960 una tèrra de partenças fauta de poder fixar sus son territòri jos-industrializats totes los que quitavan las campanhas. La situacion s'invertís puèi de tala faiçon que la part del resultat migratòri dins la creissença totala de la populacion d'Aquitània s'acreis de mai en mai. Aquela part del resultat migratòri dins la represa de la creissença demografica, èra de 35 % dins las annadas 1960, de 60 % en mejana dins las annadas 1970-1980 e de 90 %, de còps mai segon las annadas, dempuèi 1990. En 2009, l'INSEE, sus la basa d'estimacion, fixa a 0,88 lo taus annal de creissença degut al resultat migratòri per las dètz darrièras annadas. A aquela meteissa data, a títol de comparason, lo taus mejan annal per la França entièra es de 0,25. Aquela acceleracion de l'excedent migratòri pòrta la creissença de la populacion en Aquitània : pendent las dètz darrièras annadas, 90 % dels abitants novèls en Aquitània son eissits del resultat migratòri, siá mai de 260 000 personas^[34].

Aquel excedent resultant de las migracions residencialas (cambiament de luòc de residéncia) profiècha a totes los departaments d'Aquitània, mas pas dins las meteissas proporcions (veire lo grafic).

Gironda es lo beneficiari grand d'aqueles cambiaments de residéncia, puèi qu'atira mai de 110 000 personas contra 45 000 cap a Pirenèus Atlantics, de l'òrdre de 30 000 en Dordonha e Landas, 23 000 en Òlt e Garona. Es tanben Gironda qu'a lo mai grand nombre de sortents. Pasmens, lo diferencial dintra dintrants e sortents demòra plan favorable a Gironda, que ganha 30 000 novèls venguts contra 15 000 al melhor dins Pirenèus Atlantics e Landas, mens encara en Dordonha e Òlt e Garona^[31].

Aquel excedent migratòri concernís totas las lescas d'edats. Mai de la mitat dels aquitans novèls an entre 30 e 59 ans, dont un tèrç a mens de 45 ans. En venent en familha amb de mainatges, aquestes confòrtan la lesca d'edats de 5 a 14 ans, sustot dins las vilas e mai particularament dins l'aglomeracion bordalesa. Sola la lesca de las 20 a 29 ans enregistra un resultat negatiu a causa de partença d'aqueles adults joves vèrms de las vilas universitàrias o cap als pòls economics mai atractius. Per aquela rason dels fluxes migratòris importants demòran amb la region parisenca^[35].

De migracions internacionalas mai diversificadas[modificar | modificar lo còdi]

Un pauc mens de 40 000 novèls aquitans provenon de l'estrangièr pendent lo periòde 1999-2006. Aquel apòrt es modèst per comparason amb lo resultat de las migracions residencialas, mas s'inscriu dins una longa tradicion d'immigracion^[36].

Tenent compte de l'arribada d'immigrants europèus, italians principalament, Aquitània podiá aparéisser coma una tèrra d'acuèlh a la sortida de la Segonda Guèrra Mondiala. S'i relevava 4,8 % d'estrangièrs, siá un pauc mai que la mejana en França. Es a la fin de las annadas 1950 qu'aquela immigracion repren per respondre als besonhs en man-d'òbra dins las campanhas, al desvolopament de l'industria dins las vilas e dins qualques centres mono industrials tal Fumèl en Òlt e Garona, a la demanda del bastiment e de las òbras publicas a causa de la construccion de lotjaments dins d'ensembles grands e d'infrastructuras rotièras. Beneficiant de sa proximitat respècte a la peninsula Iberica, Aquitània atira d'espanhòls primièr, puèi de portugueses, enfin dels Marroquins e dels argerians. Aquel apòrt migratòri atenh un pic tre la fin de las annadas 1960, talament qu'Aquitània comptava 145 000 immigrats al recensament de 1975.

A causa de la crisi economica ligada al tust petrolièr, de las restriccions a l'immigracion aplicadas pels diferents governaments, los fluxes d'immigrats se ralentisson e sustot se diversifican. Los immigrants en provenença de l'Africa subsahariana, de Turquia, de païses asiatics se fan mai nombroses. S'i ajustan de novèls venguts de nacionalitat europèa, mai particularament los britanics que s'installan, sustot, en Dordonha.

Los espanhòls son de mens en mens nombroses a causa de la causida de venir francés, dels decèsses e de qualques retorns al país. Aquò demòra pasmens la comunautat estrangièra la mai plan representada en Aquitània. Los portugueses son quasi tanben nombroses d'ara enlà, mas los fluxes s'agotan. Lo nombre d'italians regrèssa fauta de novèlas arribadas e a causa dels decèsses dins una populacion que vielhís e qu'adòpta la nacionalitat francesa. Los ciutadans asiatics progrèssan egalament, mas dins de proporcions mendres.

A aquel estadi fa besonh de far la distincion entre immigrats e estrangièrs (se reportar a l'esquèma). Segon lo recensament de 2006, Aquitània compta 175 000 immigrats, siá un pauc mai de 5 % de la populacion totala d'aquela region. Sus aquel nombre, mai de 70 000 nascuts a l'estrangièr an aquerit la nacionalitat francesa. Son principalament los espanhòls e los portugueses que fan aquela demarcha, mas de mai en mai de personas originàrias del Magrèb fan tot parièr. Demòran mai o mens 101 300 immigrats considerats coma d'estrangièrs perque an una autra nacionalitat que francesa. A aquela valor conven d'ajustar las naissenças demest aquelas familhas estrangièras, çò que pòrta a 117 000 la populacion estrangièra en Aquitània.

Aqueles estrangièrs s'installan prioritàriament en mièg urban, siá en seguida de migracions residencialas après una primièra installacion en mièg rural, siá dirèctament pels fluxes mai recents, sustot los en provenença dels païses asiatics. D'aquel fach, Gironda cumula los mai gròsses efectius d'estrangièrs (55 000) e las provenenças mai diversificadas ; son mai de 20 000 de nacionalitats divèrsas. Portugués (11 000) e Marroquins (9 600) forman las comunautats mai importantas, seguits pels espanhòls e los britanics. Se relèva 25 000 estrangièrs dins Pirenèus Atlantics ont se nòta sustot la fòrta preséncia espanhòla (8 400) a causa de la proximitat frontalièra. Dordonha constituís un cas plan particular a causa de la fòrta preséncia de britanicas qu'an apreciat aquel departament e crompat de las residéncias. En consequéncia dels besonhs en man-d'òbra dins las espleitacions légumières e fruchièras, d'autras comunautats estrangièras son plan representadas. Es per aquela meteissa rason que l'Òlt e Garona fix dels estrangièrs, principalament dels marroquins. Fin finala, sol lo departament de Landas tomba al dejós de 10 000 estrangièrs, principalament originaris de la peninsula iberica e trabalhant sustot dins lo bastiment.

Creissença de la populacion activa[modificar | modificar lo còdi]

Après una fasa de leugièr replec de la populacion activa en Aquitània entre 1954 e 1975, en oposicion totala amb la creissença observada dins la rèsta del territòri metropolitan a causa de la creissença economica pendent aquel periòde, lo nombre d'actius en Aquitània progrèssa d'ara enlà regularament passant d'un milion d'actius a la debuta de las annadas 1970 a près de dos milions al recensament de 2006. Aquela evolucion es a metre en rapòrt amb la creissença de la populacion, l'arribada de migrants adults que venon conflar l'efectiu dels trabalhaires, lo nombre totjorn mai naut de femnas demest los actius.

Lo taus d'activitat vària en relacion amb los periòdes de la vida. D'òrdre de 70 % per l'ensemble de la populacion, tomba a mens de 50 % per la lesca dels adults joves e per la de las personas pròchas de la retirada. La dintrada dins la vida activa de las 15 a 24 ans es de mai en mai tardiva en relacion amb la perseguida dels estudis per una part totjorn mai granda d'estudiants, mas egalament en consequéncia de la dificultat de despenjar un primièr emplec çò que pòt d'autre biais possar un certan nombre a perseguir dels estudis dins lo superior^[37]. Pertocant los 55 a 64 ans, se retròba un taus d'activitat plan bas, manca de 40 %, signe tangible de las partenças a la retirada totjorn possibla en França a partir de 60 ans, mas tanben de las mesas en préretraite plan practicadas en França a la diferéncia d'autres païses de l'espaci europèu. Es plan ausit entre 25 e 54 ans que lo taus d'activitat atenh las cimas^[38].

Se las femnas son totjorn mai nombrosas a èsser activa, ne demòra pas mens qu'an mai de mal que los òmes a i arribar. Dins totas las lescas d'edats, lo taus d'activitat de las femnas es inferior al dels òmes. Relevam, particularament, que las femnas dintran encara mai dificilament que los òmes dins lo mercat del trabalh : lo taus d'activitat de las femnas de 15 a 24 ans cabussan al dejós de 30 %. E es pas la maternitat que justifica una tala diferéncia quand se sap que las naissenças intervenon de mai en mai tardivament.

Mens d'agricultors e mai d'emplegats[modificar | modificar lo còdi]

Los cambiaments dins las categorias socioprofessionalas son espectaculars entre la fin de la Segonda Guèrra Mondiala e uèi. Pendent las annadas 1950 e 1960 s'assistís a un vertadièr esfondrament dins la categoria « d'agricultors esplechaires » aital coma dins la de las « Artisans, comerçants, caps d'entrepresa ». Aquelas doas categorias totalizan en 2006 a pena 10 % de la populacion activa en Aquitània : 3,9 % pels agricultors esplechaires, 7,2 % pel mond dels artisans e dels comerçants. Ça que la, aquelas valors son mai nautas, de dos ponches, qu'en França metropolitana, çò que s'explica pel caractèr rural mai marcat en Aquitània.

La part de las « quadres e professions intellectualas superioras » aital coma la de las « professions intermediàrias » a regularament progressat per aténher respectivament 12,3 % e 23,7 % en 2006. Aquò tradutz la montada de las foncions d'enquadrament e de las pòstas a qualificacion. Dins las professions intermediàrias s'i tròba de personal de santat (infirmièras) e del social (assistentas socialas sustot) que son en constanta aumentacion en responsa a las demandas de la societat. Pasmens, aquelas categorias son leugièrament jos-representadas en Aquitània respècte a la França metropolitana.

En Aquitània coma en França, los emplegats son d'ara enlà mai nombroses que los obrièrs e aquelas doas categorias regropan mai de 50 % de la populacion activa : 29,7 % d'emplegats (28,6 % en França) e 23,8 % d'obrièrs (23,2 % en França).

Se la part dels emplegats es quasi identica d'un departament a l'autre en Aquitània, n'es pas tot parièr per las autras categorias socioprofessionalas. Gironda, departament lo mai poblat e sustot aquel dominat per una aglomeracion de mai de 700 000 abitants, se desmarca dels autres a causa de la surreprésentation de las foncions d'enquadrament, amb de valors pròchas de la mejana nacionala, aital coma per la mendre part dels obrièrs, artisans e agricultors esplechaires. Dins una mendre mesura, Pirenèus Atlantics presentan las meteissas caracteristicas. Cap de dobte que las foncions metropolitanas de Bordèu e, a un gra inferior, aquelas regropadas dins las doas aglomeracions de Baiona e Pau (mai de 100 000 abitants), constituïsson de factors favorables a la fòrta representacion dels quadres, de las professions intellectualas e de las professions intermediàrias, tant dins lo sector public que lo sector privat. S'i localizan egalament las mai grandas entrepresas que recorron al « servici a las entrepresas » çò qu'acreis la part dels emplegats al detriment dels obrièrs.

Per oposicion los tres autres departaments demòran marcat per la ruralitat : percentatge mai naut d'agricultors esplechaires, d'artisans e comerçants, mendre apèl a las foncions d'enquadrament e fòrta representacion del mond obrièr. Aqueles caractèrs son mens prononciats dins Landas a causa de l'urbanizacion en relacion amb lo torisme litoral, mai accentuats dins los dos departaments de l'interior, Dordonha e Òlt e Garona essent mai dependents de las activitats agricòlas.

Una terciarizacion acrescuda[modificar | modificar lo còdi]

Regularament, sustot entre los dos darrièrs recensaments, lo sector agricòla es en reculada mentre que lo de l'industria plafona e aquela pèrda o aquela estagnacion en efectiu tradutz lor esfaçament respècte al sector terciari qu'amassa mai de « 900 000 » personas en 2006, siá mai de 70 % de la populacion activa en Aquitània.

L'agricultura compta d'ara enlà environ 80 000 actius e representa pas mai que 6 % dels actius d'Aquitània. Aquel sector demòra pasmens mai important en Aquitània qu'en França metropolitana ont s'es tombat jos la barra de 4 %.

Aquitània es quasi totjorn estat considerat coma sòus-industrializada. En mai, aquel sector d'activitat es dominada per de pichonas e mejanas entrepresas somesas de mai en mai a la concurréncia internacionala. Qualques grops grands, principalament dins las vilas grandas an creat d'emplecs, atal coma d'entrepresas innovantas. Aiçò permet d'estabilizar los emplecs a l'entorn de 165 000 actius pendent la darrièra decennia. La part de l'industria, 13 % per Aquitània, es inferiora al taus observat en França metropolitana (15 %). Dins los dos cases pasmens, la desindustrializacion es a l'òbra e se deuriá perseguir.

Lo nombre d'actius dins l'industria deu èsser raprochat d'aquel observat dins lo sector « servici a las entrepresas » qu'amassa mai de 140 000 emplecs en Aquitània e pòt atal aparéisser coma tot tanben important. Solament los ligams entre entrepresas industrialas e servici a las entrepresas es evident. Las primièras externalisent una partida de lors activitats dins de domenis tan diferent coma la recèrca o la restauracion e lo netejatge. Se l'evolucion es la meteissa en Aquitània e en França, conven de soslinhar que la part del servici a las entrepresas es un pauc mai febla en Aquitània (11 %) qu'en França metropolitana (13 %) perque las entrepresas grandas i son mens nombrosas mentre que son aquestas qu'externalisent lo mai d'unes procediments. Aquel servici a las entrepresas es pas qu'un dels elements del sector terciari qu'apareis de mai en mai coma un forratot regropant, a l'excepcion de la construccion, la majoritat de las activitats qu'apartenisson pas al domeni de la produccion. Otra los servicis a las entrepresas, doas brancas comptan per lors efectius ; lo comèrci e los servicis als particulars. Amb quasi 170 000 emplecs, lo comèrci despassa en efectiu l'industria. Es dins aquel sector que se recruta la majoritat dels emplegats que predominan dins las categorias socioprofessionalas. La branca del servici als particulars es en creissença contunha, favorizat per una demanda sociala sostenguda, pels besonhs en matèria de santat e per de mesuras fiscalas incitativas per que los cobles crèen d'emplecs.

Al meteis títol que las categorias socioprofessionalas e per las meteissas rasons dins la majoritat dels cases, se relèva de fòrtas diferéncias entre los departaments. La gironde se senhala per la plaça qu'ocupa lo sector dels servicis a las entrepresas que fach jòc egal amb lo comèrci. La preséncia de la metropòli bordalesa es pas estrangièra a la dominacion d'aquelas doas brancas, mas s'i ajusta lo ròtle que jòga Bordèu per tota sa zòna d'influéncia que cobrís tot o partida d'Aquitània. En aquel sens aquelas donadas soslinhan la vocacion regionala d'una aglomeracion granda. Se pòt notar egalament que lo departament de Landas apareis un pauc mai industrializadas probablament a causa de las activitats ligadas al bòsc, mas tanben perque las autras activitats son mens plan representadas. Òlt e Garona se desmarca amb un taus mai naut dins la branca comèrça, Dordonha per la de la construccion.

Las meteissas donadas represas per departaments e tanpauc per grands sectors d'activitats permeton de far ressortir amb tot tant de fòrça qu'anteriorament la dominacion de Gironda en Aquitània. Res d'estonant puèi que las activitats son estrechament ligadas a l'importància de la populacion. Gironda « pesava » mai de 45 % de la populacion d'Aquitània, n'es practicament tot parièr per cada sector d'activitats, totjorn a mai de 40 %. Pasmens, aquel agach per departament fach ressortir melhor encara l'especificitat de la dominacion de Gironda dins la part dels servicis a las entrepresas qu'escalabra a près de 60 %. Es plan lo ròtle de l'aglomeracion bordalesa dins son departament e dins sa region qu'explicita los tausses observats en Gironda.

Caumatge[modificar | modificar lo còdi]

L'evolucion del caumatge en Aquitània es comparabla a çò que s'obsèrva en França metropolitana. Sovent mai naut que lo del país, de còps un pauc mens. De mens de 2 % de la populacion activa a la debuta de las annadas 1970, la part del caumatge a considerablament aumentat a causa de la crisi economica ligada a l'encariment del petròli, puèi de depressions successivas qu'afèctan l'economia mondiala e que se repercutisson sus la creissença economica nacionala e regionala^[39]. Los tausses de caumatge los mai nauts s'obsèrvan a la debuta de las annadas 1990, al delà d'11 % annalament e fins a 13 % en 1994. Puèi, la descreissença del caumatge se manifèsta dins la segonda partida de las annadas 1990 per aténher 8 % de la populacion activa. Pendent aquel periòde, lo taus de caumatge en Aquitània es un pauc mai naut que lo de la França metropolitana.

Pendent las primièras annadas de la decennia 2000, lo caumatge torna un pauc partir a l'auça mas s'estabiliza a l'entorn de 9 % abans de conéisser una reculada plan significativa entre 2005 e 2007, al dejós d'8 % qu'èra pas arribat dempuèi de temps. Malurosament, aquel melhorament es sens endeman perque la crisi financièra qu'esclata a partir de 2008 propulsa tornarmai lo taus de caumatge vèrms de las cimas. Los 9 % son despassats e es a crénher que la degradacion pendent l'annada 2010 se perseguisca. Se lo taus de caumatge en Aquitània es leugièrament inferior al de la França metropolitana, es dificil de ne tirar de conclusions significativas sus la resisténcia melhora de l'economia locala. Val esperar melhor per verificar qu'aquel mendre impacte en region Aquitània es pas solament lo fach d'un descalatge dins l'efièch de la crisi, aquesta se podent puèi perlongar mai longtemps en Aquitània.

La situacion de cada departament en comparason del caumatge, al sens del recensament de 2006, fa aparéisser lo comportament melhor de Pirenèus Atlantics, la similitud granda entre la situacion de Gironda e la de França e la bona resisténcia dels autres departaments. Pasmens, al sens del recensament, lo grafic a l'interès de metre en lum lo ròtle del caumatge de las femnas dins lo taus general del caumatge. Quand çò taus de caumatge es al pièger de 10 % pels òmes, es largament superior per las femnas, escalabrant quitament a près de 14 % dins Landas, Dordonha e Òlt e Garona. Es probable que nombre d'emplecs femenins sián sasonièrs tant dins lo sector agricòla que dins lo del torisme. Una causa es certana, es mai aisit per una femna de trobar de trabalh dins lo departament de Gironda malgrat que la part de las femnas demest los caumaires siá ja mai fòrta dins la França metropolitana, que dins los autres departaments d'Aquitània. Es dins Landas que las femnas an lo mai de mal a non pas èsser expulsat del mercat del trabalh. Atal se verifica que l'aglomeracion granda permet mai aisidament de trobar un emplec, sustot pels dos membres del coble.

A l'encòp, l'atractivitat de Gironda e sustot de l'aglomeracion bordalesa sus las populacions a la recèrca d'un trabalh, a d'efièches negatius sul taus de caumatge perque nombre de sos demandaires tròban pas sulcòp un emplec.

A l'escala de las zònas d'emplecs d'Aquitània, s'obsèrva qu'en 2009, los bacins d'activitats en zòna rurala son mai afectats que los autres per la montada del caumatge. Mentre qu'al quatren trimèstre 2009 lo taus de caumatge d'Aquitània es d'8,9 %, despassa 10 % dins quatre territòris : Brageirac, Bordèu-Medòc, Bordèu-Cubzac, lo sud de Landas e Vilanuèva d'Òut. I cal veire l'efièch de las dificultats qu'encontran d'entrepresas industrialas de talha plan mejana en posicion de mono-activitat dins lor zòna d'emplec.

Demest las diferentas rasons que jògan dins la montada del caumatge, se sap que la manca de qualificacion e/o de formacion es un factor important. E mai se se pòt plànher que 18 % dels aquitans dispausan pas de cap de diplòma (20 % dins la França metropolitana), se deu pasmens soslinhar que lo nombre de diplomats progrèsse segon d'evolucions comparablas a las del país. De progrèsses demòran a efectuar dins la mesura ont solament un gròs tèrç dels abitants d'Aquitània detenon un bachelierat o un diplòma de nivèl superior. De notar que los qu'acaban lors estudis superiors, al delà de las doas primièras annadas, son mens nombroses en proporcion que per la França entièra, signe de las partenças d'aqueles joves cap a d'autras regions mai atractivas, sustot l'Illa de França.

Principalas vilas[modificar | modificar lo còdi]

Se caliá caracterizar l'urbanizacion d'Aquitània de faiçon rapida, se poiriá considerar pas que Bordèu e qualques vilas grandas coma Pau, Baiona e d'autres capluòcs de departaments. La realitat es mai complèxa. Sustot, las evolucions recentas fan pròva d'un refortiment de l'urbanizacion, d'una evolucion cap al litoral, de la persisténcia de l'exposicion urbana e d'una concurréncia totjorn mai acrescuda entre las vilas^[40].

Grandas vilas[modificar | modificar lo còdi]

Comunas las mai pobladas[modificar | modificar lo còdi]

Classament de las comunas d'Aquitània las mai pobladas (10 000 abitants o mai ; populacion municipala en 2013).

Reng	Comuna	Nombre d'abitants	Departament
1	Bordèu^[41]	243 626 ab.	Gironda
2	Pau^[42]	77 575 ab.	Pirenèus Atlantics
3	Merinhac^[41]	68 386 ab.	Gironda
4	Peçac^[41]	60 763 ab.	Gironda
5	Baiona^[42]	47 492 ab.	Pirenèus Atlantics
6	Talença^[41]	41 517 ab.	Gironda
7	Anglet^[42]	39 184 ab.	Pirenèus Atlantics
8	Agen^[43]	34 344 ab.	Òlt e Garona
9	Lo Mont de Marçan^[44]	31 334 ab.	Landas
10	Vilanava d'Ornon^[41]	30 663 ab.	Gironda
11	Peirigús^[45]	30 036 ab.	Dordonha
12	Sent Medard de Jalas^[41]	29 178 ab.	Gironda
13	Brageirac^[45]	28 063 ab.	Dordonha
14	Begla^[41]	26 104 ab.	Gironda
15	La Tèsta de Buc^[41]	25 587 ab.	Gironda
16	Biàrritz^[42]	24 993 ab.	Pirenèus Atlantics
17	Gradinhan^[41]	24 439 ab.	Gironda
18	Liborna^[41]	23 947 ab.	Gironda
19	Vilanuèva d'Òut^[43]	23 462 ab.	Òlt e Garona
20	Lo Boscat^[41]	23 207 ab.	Gironda
21	Senon^[41]	22 882 ab.	Gironda
22	Aisinas^[41]	21 762 ab.	Gironda
23	Dacs^[44]	20 776 ab.	Landas
24	Larmont^[41]	20 770 ab.	Gironda
25	Gujan-Mestràs^[41]	20 294 ab.	Gironda
26	Marmanda^[43]	18 028 ab.	Òlt e Garona
27	Bruges	16 954 ab.	Gironda
28	Hendaia^[42]	16 887 ab.	Pirenèus Atlantics
29	Floirac^[41]	16 531 ab.	Gironda
30	Cestàs^[41]	16 438 ab.	Gironda
31	Blancafòrt^[41]	15 297 ab.	Gironda
32	Ambarés e La Grava^[41]	14 609 ab.	Gironda
33	Biscarròssa^[44]	13 983 ab.	Landas
34	Vilhèra^[42]	13 479 ab.	Pirenèus Atlantics
35	Sant Joan de Lus^[42]	12 967 ab.	Pirenèus Atlantics
36	Sent Pau d'Acs^[44]	12 956 ab.	Landas
37	Tarnòs^[44]	12 269 ab.	Landas
38	Lons^[42]	12 106 ab.	Pirenèus Atlantics
39	Endarnòs^[41]	11 575 ab.	Gironda
40	Auloron-Senta Maria^[42]	10 794 ab.	Pirenèus Atlantics
41	Ortès^[42]	10 569 ab.	Pirenèus Atlantics
42	Sent Andriu de Cubzac^[41]	10 495 ab.	Gironda
43	Arcaishon^[41]	10 476 ab.	Gironda

Intensa de l'urbanizacion en Aquitània[modificar | modificar lo còdi]

Region rurala, Aquitània enregistra amb un certan descalatge la butada de l'urbanizacion qu'afècta França coma la màger part dels païses industrializats. En 1954, las comunas ruralas, las que regropavan mens de 2 000 abitants aglomerats, amassavan 55 % de la populacion d'Aquitània, siá una situacion invèrsa del territòri nacional ont las comunas urbanas (mai de 2 000 abitants aglomerats) totalizavan 55 % de la populacion del país. Pendent las annadas 1960, en relacion amb l'industrializacion qu'afortís l'atractivitat de las vilas, la populacion urbana ven majoritària en Aquitània : 59 % en 1968, 65 % en 1982. Se la butada de l'urbanizacion es manifèsta, demòra mendre que per l'ensemble del país^[46].

Perseguir l'analisi de l'urbanizacion pel periòde actual ven un pauc mai complèxa, perque es d'ara enlà dificil de s'acontentar de classar las comunas en foncion de lor capacitat a aténher 2 000 abitants aglomerats. Mentretant, l'INSEE a degut prene en compte los efièches de l'exposicion urbana dins las comunas pròchas del centre urban, puèi dins las que son de mai en mai alunhadas. A las unitats urbanas associant la vila-centra e sa banlèga, se son ajustadas las airas urbanas que temptan de prene melhor en compte la periurbanizacion en incorporant de comunas jos l'influéncia dirècta de la vila-centra en prenent en compte los desplaçaments quotidians pel trabalh.

Sus aquela basa, l'INSEE prepausa al recensament de 2006, aquela reparticion novèla entre urban e rural (veire la figura). 70 % dels aquitans resident dins d'espacis a dominanta urbana contra 30 % dins lo rural^[47]. Per comparason amb l'ensemble del territòri francés, la ruralitat d'Aquitània es mai marcada, puèi que per la França entièra, 82 % dels abitants apartenisson a d'espacis urbans.

Pasmens la ruralitat en Aquitània es una nocion que diferís segon lo departament a lo qual s'apartenís. Atal, la part de la populacion inscricha dins d'espacis a dominant urban apròchi 80 % dins lo cas de Pirenèus Atlantics e despassan 85 % dins lo cas de Gironda. En contrapartida, los tres autres departaments afichan de valors fòrça mai feblas, talament que i a totjorn mai de rurals que d'urbans en Dordonha e sustot dins Landas ont l'INSEE totaliza 39 % d'abitants dins los espacis a dominanta urbana.

En realitat lo rapòrt dintra urban e rural es encara mai complèx. Coma s'o pòt constatar sul grafic çai contra, los espacis a dominanta urbana regropan lo pòl urban (vila-centre e banlèga), de las comunas monopolarisées, valent a dire jos l'influéncia de la vila granda, aital coma de comunas multipolarisées, somesas a l'influéncia de doas aglomeracions (per exemple, las comunas situadas entre l'aglomeracion de Bordèu e la d'Arcaishon). S'es aicí dins la logica de las airas urbanas. Pel rural lo decopatge compren doas entitats : lo pòl d'emplec e sa corona e las autras comunas ruralas. Solament lo pòl d'emplec e sa corona constituís una vila, lo mai sovent classada coma unitat urbana per l'INSEE. Sos abitants son tanben dels urbans. En fach, l'INSEE, a plaçat en espaci a dominanta rurala, dels ensembles urbans isolats, irradiant sus de territòris a vocacion rurala manifèsta. Las vilòtas de Ribérac (Dordonha), Lesparre (Gironda), Morcens (Landas) Nerac (Òlt e Garona) e Maulion (Pirenèus Atlantics) illustran aquela situacion. Se se pòt en revenge interrogar sul cas d'autras unitats urbanas plaçadas dins los espacis a dominanta rurala : Cap Berton e Biscarròssa (Landas) son d'entitats urbanas isoladas coma l'a decidit l'INSEE, o plan dels satellits de l'aglomeracion de Bordèu e de Baiona ? Çò punteja serà evocat mai luènh.

En considerant que la populacion urbana amassa los abitants de las airas urbanas e de las unitats urbanas, e mai se aquestas son mai fòrça inseridas dins un teissut rural, se pòt avançar qu'80 % dels aquitans son de ciutadins e 20 % dels rurals.

Armadura urbana : Bordèu e las autras unitats urbanas[modificar | modificar lo còdi]

En prenent en compte las unitats urbanas^[48], es possible de desgatjar las linhas grandas de l'armadura urbana d'Aquitània. Aquesta se caracteriza per l'esclafadoira dominacion d'una plan granda aglomeracion multicommunale, Bordèu, que regropa un pauc mai de 800 000 abitants en 2006, per la preséncia de doas autras unitats urbanas qu'apròchan 200 000 abitants (Pau e Baiona)^[49], per l'existéncia d'una punhada d'unitats urbanas que comptan de 50 000 a 100 000 ciutadins (Agen, Peirigús, Brageirac e Arcaishon), per un vintenat d'autres que possedisson entre 10 000 e 50 000 residents, enfin per un nombre mai naut de pichonas unitats urbanas de mens de 10 000 abitants. Globalament, Aquitània compta una centena d'unitats urbanas las qualas amassan un pauc mai de 400 comunas.

Sus un periòde de trenta ans, del recensament de 1975 al de 2006, una sola unitat urbana a perdut de populacion. S'agís de la de Fumèl, citat industriala, pesugament penalizada per las reestructuracions qu'an afectat son usina metallurgica (mai de 2 000 supressions d'emplecs) aital coma d'autras entrepresas dins d'autres sectors d'activitats. La vilòta situada als confinhs d'Òlt e Garona e d'Òlt compta uèi mens de 14 000 abitants contra 15 000 abans la crisi.

Per totas las autras, la creissença es indenegabla, perque se se se'n ten a las solas unitats urbanas de +10 000 abitants en 2006, lor populacion urbana es passada de 1,4 milion de personas a près de 1,9 milion. Pasmens, dos cases de figura se presentan : siá la creissença se fa a perimètre constant sus tot lo periòde, siá resulta tanben de l'agrandiment de l'unitat urbana per incorporacion de novèlas comunas dont las construccions novèlas son en continuitat amb lo bastit existent.

Las tres grandas unitats urbanas, Bordèu – Pau - Baiona, acreisson lor perimètre. Atal l'aglomeracion multicommunale de Bordèu, passa de 44 comunas en 1990 a una cinquantena en 2006. Tot parièr, 20 comunas constituïsson l'unitat urbana de Baiona contra 17 de per abans. Mai espectacular es lo cambiament de perimètre de la capitala de Bearn que dobla lo nombre de comunas que compausa son unitat urbana, çò que li permet de davançar plan leugièrament Baiona. Pasmens, doas situacions son mai espectacularas, perque l'incorporacion de novèlas comunas s'acompanha de l'absorcion de vilòtas classadas fins alara demest las unitats urbanas. Atal, l'unitat urbana de Brageirac èra compausat de quatre comunas en 1990, de 21 comunas al recensament de 2006, dont la vilòta de Senta Fe La Granda situada en Gironda çò que pòrta la populacion de l'aglomeracion multicommunale de Brageirac a 63 000 abitants contra 32 600 en 1975. Del meteis biais, l'unitat urbana de Vilanuèva d'Òut s'es agrandida de las comunas plaçadas mai en aval lo long d'Òlt, dont la ciutat de Senta Liurada d'Òut, çò qu'explica en granda partida lo doblament de la populacion entre 1975 e 2006, siá 45 000 ciutadins dins aquel perimètre novèl.

Dins la màger part de las autras unitats urbanas, lo perimètre es demorat estable al darrièr recensament de la populacion, çò qu'exclutz pas la perseguida de la creissença demografica e meteissa una acceleracion espectaculara per qualques unas d'entre elas. Endarnòs, Arès, Viganòs e Cap Berton doblan lor populacion entre los recensaments de 1975 e 2006. La creissença pendent lo meteis periòde atenh 70 % a Biscarròssa, 65 % a Hendaia e près de 60 % a Arcaishon. Totas benefícian de la butada de l'urbanizacion sul litoral. Sola excepcion demest las qu'an una creissença fòrta, Lengon (+62 %) en amont de Bordèu sus Garona.

La lectura de la carta (veire la figura « la populacion de las unitats urbanas en 2006) pòrta qualques esclairatges suplementaris. Las unitats urbanas se despartisson pas de faiçon unifòrma dins l'espaci aquitan. Otra la dominacion de Bordèu, se relèva que las autras unitats urbanas an una populacion encara mai importanta que son pro alunhadas de la metropòli d'Aquitània. Aiçò se verifica per Peirigús e Agen, mai encara per Pau e Baiona.

La plan granda majoritat de las unitats urbanas se plaçan suls aisses grands de comunicacion, qu'eles meteisses manlèvan las vals grandas que travèrsan lo territòri d'Aquitània. I a un fòrt contrast entre los alinhaments de vilòtas sus l'ais de Garona, d'Eila o Dordonha, e las implantacions isoladas d'unitats urbanas dins los espacis rurals de Dordonha e d'Òlt e Garona. Cap d'estonament d'observar lo feble nombre d'unitats urbanas dins lo massís landés a causa de las feblas densitats umanas. L'aglomeracion del Mont de Marçan apareis fòrça sola.

Se relèva enfin lo ligam plan fòrt entre nombre naut d'unitats urbanas e la proximitat d'una plan granda aglomeracion. A aquel títol, Bordèu se destaca amb una vertadièra nebulosa d'unitats urbanas dins un rai d'una cinquantena de km. Fenomèn tot tanben sensible a l'entorn de l'aglomeracion multicommunale de Baiona e egalament dins lo cas de Pau, mas a un gra mendre.

Aiçò demòstra que l'unitat urbana a pas mai una pertinéncia sufisenta per arrestar los fenomèns d'urbanizacion. Estatisticament, se constata que lo pes demografic de Bordèu dins l'ensemble de las unitats urbanas de mai de 10 000 abitants regrèssa un pauc entre 1975 e 2006, Manifèstament, l'exposicion urbana se desvolope al delà del perimètre de l'unitat urbana e profiècha tanben a las vilòtas que son dins son orbita^[50].

Permanéncia de l'armadura urbana dins lo temps[modificar | modificar lo còdi]

La carta de la ret de las vilas segondàrias en 1954 (veire la figura correspondenta), siá un mièg-sègle de per abans, permet de verificar la permanéncia de l'armadura urbana en Aquitània. Los elements grands de l'organizacion urbana son ja en plaça, mentre qu'a aquela data, la region es encara a dominanta agricòla çò que se tradutz per en mai fòrtas densitats dins lo mond rural. Bordèu es ja a despart. Fòrta de sas « 100 000 » abitants tre la debuta del XIX^e sègle, la comuna-centre plafona a l'entorn de 250 000 abitants mentre que las comunas que la cenhon prenon d'importància. Es en 1954, una aglomeracion que regropava onze comuna e totalizava un pauc mens de 500 000 ciutadins.

L'ierarquia entre las autras vilas identificadas coma talas en 1954 èra la meteissa qu'uèi per las mai pobladas : Pau e Baiona dins lo sud d'Aquitània, Agen Brageirac e Peirigús dins lo quadrant nòrd-èst, Lo Mont de Marçan e Dacs dins Landas. Cap passava pas la barra de las 100 000 abitants, la màger part totalizava 30 000 residents quitament mens. Se l'urbanizacion del litoral pareissiá mens evidenta qu'actualament, èra possible d'identificar ja aquel fenomèn dins lo País basc e tot a l'entorn del bacin d'Arcaishon.

Aquela permanéncia resulta d'una longa istòria. Bordèu, Agen e Peirigús s'afirman tre l'epòca gallo-romana a causa de lor situacion sus las vias grandas de circulacion dins l'Empèri roman e de las foncions que i tenon. Dins la majoritat dels autres cases, las vilòtas actualas devon lor existéncia a la preséncia d'un castèl, a la creacion d'una abadiá, d'una bastida. Cèrtas, es mens aquel caractèr al demorant plan espandit, que lor avantatge de situacion a un moment balhat que lor permet d'impausar lor supremacia e de s'afirmar coma un element de l'armadura urbana regionala. Atal, per exemple, mentre que tant de bastidas an brotat après lor creacion, Liborna e Vilanuèva d'Òut an sauput tirar partit de lor posicion de caireforc sus una via de circulacion.

Es al moment de la Revolucion e de l'Empèri, que se dessenhan las posicions aqueridas per las vilòtas aparegudas pendent las fasas anterioras. L'ierarquia actuala, pausa incontestablament sus la situacion administrativa determinada entre la fin del XVIII^e e la debuta del XIX^e sègle. Fòra Bordèu, las aglomeracions mai importantas son de prefecturas o de las sosprefecturas. I a pas cap de determinisme dins aquela afirmacion, mas lo constat qu'en fixant una organizacion de l'espaci dins cada departament, lo poder balhava un avantatge indenegable a las vilas dotadas de foncions administrativas e d'una capacitat de dardalh sus lor territòri a l'entorn.

La carta de 1954 miralha aquela realitat. Segur i a d'excepcions a la règla. Lo desvolopament de l'industria es a l'origina de l'aviada de mantuna vilòta que jogavan pas de ròtle màger dins la carta administrativa departamentala. Otra Fumèl dont es ja estat question, se relèva los cases de Morcens (espleitacion de lignit) e sustot Morencs dont l'existéncia es ligada a la descobèrta contemporanèa del gas de Lac. S'i ajustan las estacions balneàrias sus la còsta basca e a l'entorn del bacin d'Arcaishon. Arcaishon es d'autre biais una creacion del Segond Empèri.

L'interès de la carta de la ret de las vilas segondàrias es de far ressortir un classament fondat sus la talha e las foncions dominantas determinadas per l'importància dels sectors grands d'activitats al recensament de 1954. Las vilas mai pobladas apareisson a aquela data coma de centres comercials e administratius amb mai de 45 % d'emplecs dins lo terciari. Las estacions toristicas benefícian d'aquelas meteissas foncions, atal coma de vilòtas pasmens inseridas dins lor mièg rural, coma Lengon. Qualques sosprefecturas, principalament Vilanuèva d'Òut, Marmanda e Sarlat, son consideradas coma de mercats rurals perque lor populacion activa residenta comptava mens d'emplecs d'actius dins lo terciari que las precedentas mentre que lo sector primari es mai fornit.

S'una mitat de las vilas d'Aquitània en 1954 dependiá ja del desvolopament del sector terciari per portar lor creissença economica e demografica, una autra mitat mai o mens aviá lor sòrt ligat a la plaça tenguda per las activitats industrialas e artisanalas. Aquò es plan significatiu per quasi totas las vilòtas de Pirenèus Atlantics e d'Òlt e Garona. Lo mai sovent, aquelas ciutats èran marcadas per la mono-activitat : metallurgia a Fumèl o Castèthgelós, papetariá a Terrasson-Lavilledieu o Factura, industrias de la persona dins los centres urbans del pèmont pirenenc o a Mussidan. Aquelas activitats an largament beneficiat del periòde de fòrta creissença economica de las annadas 1960, tirada a l'encòp per la demanda nacionala e sustot pels besonhs regionals e locals. La crisi que debuta en 1975 e la concurréncia acrescuda dins l'encastre de la mondializacion, meton a mal aquel teissut industrial de PME insufisentament armadas per resistir a la concurréncia e per far evoluar lor produccion. Çaquelà, aquela reculada del sector segondari a pas agut d'efièch tròp negatiu sus la creissença demografica, levat dins lo cas de Fumèl. L'aviada del terciari a pogut compensar las pèrdas dins l'industria.

Las airas urbanas : exposicion urbana e concentracion dels emplecs dins los pòls

Aquitània a pas escapat al movement que condutz los abitants a laissar lo centre de las vilas al profièch de las banlègas dins un primièr temps, puèi las comunas ruralas que forman lo périurbain. S'aquel movement se perseguís, a conegut sa fasa maximala entre los recensaments de 1975 e de 1982. Aquel cambiament, tirava una partida granda de sa valor a una definicion de las vilas fondadas sus la continuitat del bastit. L'INSEE a prepausat per i remediar la nocion d'aira urbana^[51] que permet de conjugar doas variablas dels mòdes de vida actuals : residéncia de mai en mai alunhada principalament per accedir a la proprietat immobiliària mas obligacion de contunhar a se tornar, per i trabalhar, dins lo còr de las vilas^[52].

En 1999, segon l'INSEE, las airas urbanas d'Aquitània recobrissián près de 30 % de l'espaci regional, siá entre quatre e cinc còps mai qu'en 1968. Se cinc abitants sus dètz residissián dins una aira urbana en 1968, se'n comptava sèt sus 10 en 2006. Es dire lo refortiment de l'atractivitat de las principalas vilas, mas aquel procediment demòra mens marcat en Aquitània que dins la rèsta del territòri francés.

En reconstituïssent las airas urbanas dempuèi lo recensament de 1968, dins los limits d'aquestas al recensament de 1999 (veire la figura), l'INSEE balha la possibilitat d'apreciar l'intens borronament qu'afècta las vilas d'Aquitània, fenomèn encara mai visible que l'aglomeracion es plan poblada. En 1968 lo perimètre de las airas urbanas se superpausava a pauc de causa près a la pròcha banlèga. Puèi, la fòrta periurbanizacion enregistrada pendent los recensaments de 1975 e 1982 se tradutz per la constitucion de las aureòlas qu'encerclan lo pòl urban (comuna centre e pròche banlèga) ont los emplecs se mantenon. Pendent las doas darrièras decennias l'exposicion urbana se perseguís en incorporant de comunas de mai en mai alunhadas de tala faiçon que de novèlas continuitats s'esbòçan.

Atal, l'unitat urbana de Terrasson-Lavilledieu en Dordonha tòca l'aira urbana de Briva. Las airas urbanas d'Agen e de Vilanuèva d'Òut se mesclan per butada de l'urbanizacion lo long de la RN 21 que los religa. L'aira urbana de Pau es de mai en mai espandida, a tal ponch que se ven fretar a la d'Auloron-Senta Maria e que dintra en contacte amb la de Tarba. Mai significatiu encara son las evolucions observadas a l'entorn de las airas urbanas de Baiona e de Bordèu. L'aira urbana de Hendaia apareis integrada dins la de Baiona, mentre que cap a l'oèst (Kanbo) e cap al nòrd-nòrd-èst, l'aira urbana de Baiona se perlonga per tota una seria d'unitats urbanas dont la populacion s'acreis en rason justament de preséncia de la vila granda. L'interrogacion sus la necessitat de considerar una entitat bordalesa versant sul Libournais e lo bacin d'Arcaishon es recurrenta dempuèi mantuna annada. Las extensions successivas de l'aira urbana a l'agrat dels recensaments confirman aquel apròchi, mas la question de la continuitat se pausa tanben quand se considèra las dinamicas recentas cap a Biscarròssa al sud del bacin e cap a Lengon sus l'ais de Garona.

Baiona e Bordèu son egalament las doas aglomeracions ont la densification compte aitant que l'extension de lor perimètre per incorporacion de novèlas comunas per explicar la creissença demografica de lor aira urbana respectiva. Atal, per Bordèu, l'INSEE prepausa un comparatiu de la variacion de la densitat de populacion dels cobles pendent las annadas 1990 (veire figura). Aquela representacion, exprimida en abitant per km² e per an, permet de far qualques constatàvem importantas. L'exposicion urbana s'acompanha d'una densification entre los recensaments de 1990 e 1999 a tal ponch que las aureòlas de densification observadas entre los recensaments de 1990 e 1999 despassan pas l'actuala zòna ont la variacion de densitat actuala es compresa entre 1,1 e 2,5 per abitant e per an. En mai, aquela densification s'avança mai luènh encara lo long de qualques aisses grands coma al sud-èst cap a Lengon e a l'èst cap a Liborna. Bordèu e lo bacin d'Arcaishon son pas mai separats que per una forma d'ocupacion que privilègie encara los febles densitats. Cap de dobte que la densification se farà mai fòrta pendent las decennias venentas. Notam enfin que la variacion de densitat demòra la mai fòrta al còr de las airas urbanas e qu'es pas mai limitada dins lo cas de Bordèu a la sola comuna centre. I cal veire l'efièch de las politicas de densification suls territòris urbans los mai ancianament ocupats. Las operacions immobiliàrias en cors suls ancians terrens industrials de la riba drecha de Garona dins la comuna de Bordèu participan, a títol d'exemple, a aquel creis de la densification.

Lo recensament de 2006 confòrta l'atractivitat de Bordèu e del litoral[modificar | modificar lo còdi]

Un pauc mai de 2 100 000 personas resident d'ara enlà dins las dètz e sèt airas urbanas que compta Aquitània, siá de l'òrdre de 150 000 ciutadins suplementaris respècte al recensament de 1999. D'ara enlà, sèt aquitans sus 10 vivon dins d'espacis ont l'exposicion urbana se desvolopa en foncion de l'importància dels emplecs ofèrts dins la comuna-centra e sa pròcha banlèga. Dins aquel ensemble de 17 airas urbanas, lo pes de la de Bordèu es considerable, pròche de 50 % e en plan leugièra progression dintra los dos darrièrs recensaments. Tot tanben significatiu de la plaça presa per las tres grandas aglomeracions d'Aquitània, las airas urbanas de Bordèu, Pau e Baiona amassan mai de las 2/3 (69 %) dels ciutadins abitants dins d'airas urbanas, un pauc mai de 45 % de la populacion totala d'Aquitània.

L'analisi de las variacions pendent lo periòde intercensitaire (1999-2006) fa ressortir tres grops d'airas urbanas. Un primièr ensemble es format de las qu'enregistran un taus de creissença, sul periòde, inferior a 5 %, siá sièis airas urbanas : la mai febla progression concernís las airas urbanas d'Auloron-Senta Maria e Ortès, seguisson puèi las de Sarlat, Vilanuèva d'Òut, Brageirac e Peirigús. Sèt autras airas urbanas coneisson una variacion positiva compresa entre 5 % e 10 % : es sustot lo cas de las tres vilas las mai pobladas, aital coma Agen, Lo Mont de Marçan, Liborna e Marmanda. La creissença es superiora a 10 % dins quatre airas urbanas : Arcaishon, Dacs, Hendaia e Lengon. Coma soslinhar pas, dins lo cas d'aquelas quatre darrièras, que doas d'entre elas son dins la dralha de l'aglomeracion bordalesa mentre que los dos autres son jos l'influéncia de Baiona.

Es pas possible de se'n tenir a las evolucions dins lo grop de las airas urbanas. De dinamicas demograficas se produson a lor periferia coma o mòstran los resultats del recensament de 2006, çò que tiba a provar que los perimètres de las airas urbanas recòbran pas plan exactament los procediments d'exposicion urbana. Per o mostrar, s'a portat sus una carta las airas urbanas e s'obsèrva la creissença urbana entre 1999 e 2006 en periferia d'aqueles espacis urbans e périurbains (veire la figura).

De faiçon generala, totas las periferias de las airas urbanas benefícian de la proximitat d'una vila importanta. Pasmens, aquela butada en periferia demòra modèsta dins las airas urbanas de la mitat orientala d'Aquitània, principalament per l'aira urbana de Pau-Auloron-Senta Maria que compta ja environ 170 comunas. Observam pasmens, dins lo cas de Sarlat l'inadéquation entre lo perimètre de l'aira urbana e lo de la zòna periferica concernida per de dinamicas mai recentas.

Es pasmens dins l'orbita de las airas urbanas de Bordèu e de Baiona que las comunas perifericas enregistran de ganhs de populacion significatius. Quasi totas las comunas entre l'estuari de Gironda e Biscarròssa son tocadas per aquelas dinamicas novèlas, l'atrach del litoral essent totjorn mai naut. Se l'immediat rèirepaís de Baiona coneis de variacions positivas, es principalament al nòrd-nòrd-èst de l'aglomeracion, lo long del litoral e en direccion de Dacs e de Pèira Horada, que la butada urbana sembla la mai fòrta.

Cal relativizar aquela avançada de l'urbanizacion en defòra del perimètre de las airas urbanas o de las unitats urbanas, perque, lo mai sovent, las comunas afectadas per aqueles ganhs son pauc pobladas e, tot comptat e debatut, aquò modifica pas significativament lo pes demografic de las airas urbanas. A títol d'exemple, lo recòrd de creissença, exprimit en % durant lo periòde intercensitaire es lo fach de la comuna de Dume (+80 %) al sud de Sent Sever perque passa de 133 a 240 abitants. Las doas comunas seguentas avent un fòrt taus de creissença, possedisson egalament de mens de 500 abitants, se situan dins lo canton de Tartàs oèst, entre Dacs e Lo Mont de Marçan.

Mas es d'evolucions qu'interpèlan e permeton de pausar la question de la pertinéncia, dins lo futur, dels perimètres actuals dels espacis urbans e périurbains a l'entorn de Baiona e de Bordèu^[53]. Cèrtas, aquelas comunas o aquelas unitats urbanas concernidas son d'estacions toristicas que profièchan de l'afogament pel litoral. Cèrtas, contentan pas al critèri de 40 % d'actius se desplaçant cap al còr de l'aglomeracion. Incontestablament, pasmens, son de mai en mai dins l'esfèra d'influéncia de Bordèu o Baiona e lor pròpria extension urbana pòt aparéisser coma un perlongament d'aquelas grandas vilas tan pròchas.

Se las ciutats toristicas de la Poncha del Medòc demòran un pauc a despart d'aquelas dinamicas favorablas, totas las autras estacions frequentadas pels bordaleses enregistran de fòrtas creissenças. De nòrd al sud, s'obsèrva las evolucions seguentas : Vendais-Montalivet ganha 300 abitants entre los recensaments de 1999 e 2006 (+18 %), La Canau despassa d'ara enlà 4 000 ciutadins (+30 %), Carcan atench 2 000 residents (+33 %), Lo Pòrge progrèssa de 1 500 a 2 200 personas (+45 %), l'unitat urbana d'Arès -Lèja-Lo Horet apròcha 15 000 abitants (+15 %). Aquelas evolucions demograficas menan a se pausar de las questions sus la zòna urbana qu'encercla lo bacin d'Arcaishon^[54]. Actualament, es partejada entre l'aira urbana de Bordèu per sa partida nòrd, la d'Arcaishon al sud e l'unitat urbana d'Arès-Lèja-Lo Horet a l'oèst. Aquel decopatge miralha la realitat ?

Aqueles movements demografics vèrsan d'ara enlà de departament de Gironda per afectar la partida del departament de las landas pròcha del bacin d'Arcaishon e de l'aglomeracion de Bordèu. A una ora de Bordèu, Sanguinet enregistra una de las mai fòrtas creissenças demograficas pendent lo darrièr periòde intercensitaire : +45 %. La ciutat pichona que profiècha de sa posicion sul lac grand e de la proximitat de las estacions toristicas en bòrd de mar, atench ara un pauc mai de 2 000 abitants. Se Biscarròssa coneis una progression mens rapida en percentatge, apareis pasmens coma una vila toristica a despart entièra amb aquelas 12 000 abitants en 2006, siá près de 3 000 personas suplementàrias dempuèi 1999. E aqueles ganhs afèctan tanben de las vilòtas mai alunhadas del litoral coma Parentís (+11 %) que compta 5 000 ciutadins o Ishós (+13 %).

Pertocant l'aglomeracion de Baiona, la butada fòra de l'aira urbana se concentra sus la partida nòrd. Se l'efièch torisme jòga, sustot a l'entorn de Cap Berton, l'atractivitat d'aquela zòna ten mai a l'existéncia de doas autorotas e de lors escambiadors, aital coma a la proximitat de la vila de Dacs. L'aira urbana de Baiona incorpòra ja de comunas landesas, totas las del canton de Tarnòs, mai La Vena e Òrcs dins lo canton de Sent Vincenç de Tiròssa. Lo recensament de 2006 soslinha que la progression demografica concernís uèi de comunas fòrça mai alunhadas. Globalament, l'arrondiment de Dacs progrèssa de 12 % e ganha un pauc mai de 20 000 abitants. Lo canton de Sent Vincenç de Tiròssa es totjorn lo principal beneficiari d'aquela progression demografica, principalament Sent Joan de Marsac e Sauvion (+34 % caduna), la comuna de Sent Vincenç de Tiròssa (+27 %) que compta ara près de 7 000 ciutadins. Cap Berton es leugièrament mai poblada mas progrèssa pas que de 13 %.

Del tot novèl es la creissença de la populacion dins lo canton de Pèira Horada o dins lo de Bidaishe. Cèrtas los ganhs de populacion son modèstes perque totas las comunas afectadas son pauc pobladas en defòra de Pèira Horada, mas enregistran quasi totas dels tausses de progression superiors a 15 % pel periòde 1999-2006 e aculhisson de novèls venguts. En tot, lo canton de Bidaishe ganha un pauc mens de 800 abitants e lo de Pèira Horada 1 300 e aquela vilòta compta d'ara enlà 3 500 ciutadins.

Aquela avançada de l'urbanizacion al contacte de l'aira urbana de Baiona es egalament perceptible dins lo rèire País basc. Lo canton de Kanbo ajusta 2 000 personas a sa populacion de 1999, aqueles novèls venguts privilegiant l'installacion dins lo capluòc que totaliza ara près de 6 000 abitants.

Urbanizacion, intercomunalitat e amainatjament de l'espaci urban[modificar | modificar lo còdi]

La necessitat de considerar uèi l'urbanizacion d'Aquitània al prisma de las unitats urbanas o de las airas urbanas conduch egalament a observar s'aquelas evolucions interferisson amb la progression de l'intercomunalitat e la faiçon dont aquesta a pres en compte lo ròtle de las vilas (veire la figura « Airas urbanas e intercomunalitat »)^[55].

La lei de 1999, dicha Chevènement, fixa lo ròtle dels EPCI (Establiment public de cooperacion intercomunala) a fiscalitat neta en reconeissent tres nivèls : comunautat de comunas (CDC), comunautat d'aglomeracion (CA) e comunautat urbana (CU). Aquitània compta una comunautat urbana, uèch comunautats d'aglomeracion mentre qu'existís 17 airas urbanas. Una plan larja majoritat de las unitats urbanas d'Aquitània son de CDC.

Sola l'aglomeracion de Bordèu possedís las caracteristicas (almens 500 000 abitants) permetent d'èsser una comunautat urbana. La CUB (comunautat urbana de Bordèu) regropa 27 comunas dempuèi sa creacion en 1968. Se son perimètre èra adaptat a la situacion demografica de las annadas 1960, apareis uèi, sens quitament considerar l'aira urbana, que las 27 comunas recòbran pas qu'una partida de l'unitat urbana. Cap de cambiament de perimètre sembla pas actualament possible e aquò serà encara mai dificil que las comunas fòra CUB, apartenissent a l'unitat urbana, s'opausen sovent amb determinacion a tota temptativa de modificacion del perimètre de la CUB en denonciant l'egemonisme de la vila-centre. De fach, coma o mòstra la figura, a l'entorn del nuclèu qu'es la CUB, se son constituïdas de comunautats de comunas gelosas de preservar lor autonomia e lor capacitat a ofrir de terrens a las entrepresas e als particulars. Conven de senhalar tanben, qu'aquelas comunautats de comunas qu'encerclan la CUB comptan quasi totjorn manca de 10 comunas, qu'aqueles regropament son fondadas mai sus d'afinitats politicas o de proximitat que sus de projèctes e qu'enfin lor superficia es mai granda a l'oèst perque las comunas landesas son plan vastas comparat a l'extrèm parcelatge comunal de l'Entre doas Mars, per exemple.

Per venir una comunautat d'aglomeracion, cal respectar tres critèris : amassar almens 50 000 abitants, dispausar d'una comuna avent al minim 15 000 abitants e que l'entitat novèla siá geograficament d'una sola peça e sens enclava. Quand s'obsèrva la situacion en Aquitània, se constata que i a pas qu'uèch CA, qu'aquestas son quasi totjorn en inadéquation amb lo perimètre de l'unitat urbana. Qualques unas d'aqueles CA son d'ancians districtes ; tals Baiona e Arcaishon. Dins aqueles dos cases, nos sèm acontentat de passar de perimètre del districte al de la comunautat d'aglomeracion. La CA de Baiona compòrta tres comunas (Baiona, Anglet e Biàrritz) amassant un pauc mai de 100 000 personas quand l'aira urbana es dos còps mai poblada. La comunautat d'aglomeracion del Bacin d'Arcaishon Sud totaliza un pauc mai de 50 000 ciutadins sus quatre comunas : Arcaishon, La Tèsta, Gujan-Mestràs e Lo Teish.

Notam egalament que la CA de Pau amb aquelas 14 comunas coïncidís pas per perfièchament amb l'unitat urbana e mai se compte 150 000 abitants. Situacion parièra dins la CA d'Agen qu'amassèt sèt comunas solament e pasmens 62 000 ciutadins. Es la situacion de l'intercomunalitat a Peirigús qu'es la mai damatjosa per una reflexion melhora sus la gestion dels territòris urbanizats. En efièch, la CA de Peirigús regropa 13 comunas situadas a l'oèst, mentre que las de l'èst se retròban dins una CDC dont totas las comunas apartenisson a l'aira urbana, dont la mai poblada, Boulazac, sus la quala son installadas de nombrosas entrepresas industrialas e comercialas, font de recèptas fiscalas importantas.

Per totas los autres CA e las a venir, es estat o serà mai dificil d'arribar a la barra de 50 000 abitants a causa de l'obligacion d'incorporar de comunas pauc pobladas e de conéisser lo risc de se trucar a la resisténcia de las que calriá inclure dins la perimètre per que i aja pas d'enclava. Se dins aqueles cases de figura, l'adeqüacion dintra aira de la comunautat d'aglomeracion e l'aira urbana es pròcha es pas jamai perfiècha perque coma a Peirigús las oposicions entre elegits conduson a d'incoeréncias. La CA del Mont de Marçan a pogut èsser creada en 2002 quand l'adesion de tres comunas a permés d'aténher lo lindal de 50 000 abitants. Es una CA ont solas quatre comunas sus 18 comptan mai de 1 000 personas, dont un pauc mai de 30 000 pel capluòc de Landas. A calgut esperar 2007 per que nasca la CA de la Granda Dacs en començant per la reünion de quatre comunas dins una CDC (1993), puèi la creacion d'un SIVOM amassant 20 comunas dels cantons sud e nòrd.

Volontari per l'aparicion d'una CA de Marmanda, son cònsol màger i a pas pogut arribar, perque dins un perimètre plan alargat, prenent en compte l'aira urbana, rendut necessari per la necessitat d'aténher lo lindal de 50 000 abitants, tres comunas s'i son opausadas. L'Estat avent pas tengut compte de lor volontat de non pas èsser dins lo perimètre, an obtengut ganh de causa al près del tribunal administratiu, argüissent de lor caracteristica rurala alara quitament que desvolopan de zònas d'activitats en beneficiant de lor proximitat respècte a Marmanda e a Tonens. Actualament, lo cònsol màger de Liborna considèra una CA que, a causa de las oposicions dels elegits de las comunas de la partida occidentala del Libournais, se deuriá realizar amb la partida orientala de l'aira urbana, la qu'es la mai la mai alunhada de Bordèu. A calgut 10 ans de tractacion per que las tres CDC de l'aglomeracion de Brageirac fusionen çò que deuriá permetre la naissença d'una CA de 53 000 abitants en 2012.

De cap a de construccions intercomunalas tanben variadas dins los espacis urbans, s'imagina sens pena que los apròchis dins lo domeni de la planificacion urbana son pauc aisits e diferentas segon las zònas grandas d'urbanizacion. Se se'n ten a la sola planificacion urbana, mas convendriá tanben d'agachar coma los EPCI, a partir de lors competéncias, principalament en matèria de desvolopament economic e duradís, gerisson los espacis urbanizats dont son la carga.

Instaurat per las leis SRU de 2000, l'esquèma de coeréncia territoriala (SCOT) es un document d'urbanisme que determina, a l'escala de mantuna comuna o gropament de comunas, l'organizacion del territòri, las orientacions grandas en matèria de politicas publicas (abitat, desplaçaments, economia). Dempuèi Grenelle II, aqueles documents d'urbanisme (aital coma los AGRADADA) devon precisar los esfòrces a realizar per reduire la consomacion d'espaci, los desplaçaments e assegurar un equilibri dins la reparticion de las activitats dins lo territòri concernit.

Mai encara que dins la rèsta del territòri metropolitan, lo parcelatge intercomunal observat en Aquitània es a l'origina d'un retard important dins la mesa en plaça de las SCOT e permet pas dins mantun cas d'optar pels perimètres mai pertinents per la gestion melhora dels espacis urbans (veire la figura Espacis urbanizas e amainatjament del territòri en Aquitània). Los tres quarts del temps en efièch, a calgut metre en plaça de sindicats mixtes a la territorialitat mai espandida que las EPCI existentas dins las airas urbanas, per tal de prene melhor en compte la periurbanizacion activa sus las franjas de las aglomeracions.

Lo retard pres dins l'elaboracion de las SCOT a benlèu permés de determinar de perimètres que son mai en fasas amb l'exposicion urbana. Peirigús, Marmanda, Vilanuèva d'Òut, Lo Mont de Marçan, Dacs e mai recentament Pau (2010) an optat per de SCOT que cobrisson de faiçon pro perfiècha lor aira urbana. Ne serà probablament tot parièr per Brageirac, mas lo sindicat mixte es a far un trabalh de constitucion.

Coma se lo pòt aisidament imaginar, es dins los espacis urbans jos influéncia de las tres principalas vilas d'Aquitània que la reflexion suls perimètres es estat la mai complèxa. Caliá dins los vastes espacis d'urbanizacion un o mantuns SCOT ? L'observacion de la situacion actuala (plan cambiadissa perque de projèctes de SCOT son en discussion coma a Liborna, Lengon e Brageirac) mòstra que los elegits an optat per mantuns SCOT. Atal, mentre que los perimètres dels SCOT d'Auloron-Senta Maria e de la region de Lac son estats arrestats en 2008, lo de Pau a pas espelit qu'en 2010, rèsta d'autre biais a confirmar, mas deuriá probablament coïncidir amb l'aira urbana de la vila principala de Bearn. Mens vast, l'aira urbana de Baiona es uèi cobèrta per tres o quatre SCOT segon que s'inserís la Granda Dacs dins aquela dinamica demografica del sud-oèst d'Aquitània. Aquela causida miralha los decopatges intercomunals e las rivalitats entre la partida nòrd e sud del litoral del País basc e las partidas landesas de l'aglomeracion.

Las discussions per determinar lo perimètre mai pertinent per gerir melhor e orientar l'evolucion de l'aglomeracion de Bordèu an abotit a la creacion del Sindicat mixte de l'esquèma director de l'aira urbana bordalesa (Sysdau) en 1996. Son perimètre qu'amassa un pauc mens de 100 comunas per 167 000 ha, dont Bordèu Metropòli (Anciana comunautat urbana de Bordèu), recobrís pas qu'una partida de l'aira urbana de Bordèu (al sens INSEE). En mai, los elegits an pas seguit las recomandacions dels servicis de l'Estat qu'estimavan que lo SCOT deviá concernir non pas la sola aira urbana de Bordèu, mas egalament las d'Arcaishon e Liborna, çò que correspond a l'ais de desvolopament urban de l'aglomeracion.

A l'entorn d'aquel SCOT central, aprovat en 2014, se constata que las comunas del litoral an pres d'avança sus las de la partida orientala. Se la Poncha del Medòc dispausa d'un SCOT operacional, concernís pas la totalitat del Medòc. Lo SCOT dels Lacs Médocains, en projècte dempuèi 2008, concernís pas totas las comunas entre aqueles lacs e lo SCOT de l'aira metropolitana bordalesa ; tot parièr tòca pas lo del bacin d'Arcaishon. Un autre SCOT es en preparacion (SCOT 2033) sus las autras comunas del Medòc. La creacion d'un Pargue Natural Regional sus aquel territòri emblematic de la region deuriá egalament cambiar la dona dins las annadas a venir. Almens, lo SCOT del bacin d'Arcaishon e de la Val de Leyre pren en compte la totalitat d'aquel espaci plan cobejat a las pòrtas de Bordèu. En revenge, aquel SCOT s'interromp suls limits departamentals perque las oposicions son fòrtas, sustot de la part dels departaments, d'acceptar que de decopatges administratius vèrsan de limits departamentals.

Del meteis biais, lo SCOT del Libournais, inclutz lo sector de Senta Fe La Granda, mentre que los servicis de l'INSEE plaçan aquel ensemble dins l'aira urbana de Brageirac. Aicí tanben, lo limit departamental s'impausa dins la determinacion dels espacis someses a un document d'urbanisme.

Se, dins aquel apròchi de l'urbanizacion, se se'n ten als documents SCOT a causa de lor ligam amb la dimension de las airas urbanas, cal pas pèrdre de vista que d'autras analisis son a efectuar per articular las SCOT als plans locals d'urbanisme (AGRADADA), sabent qu'aquestes son majoritàriament comunals e que los cònsols màgers consèrven una libertat considerabla en matèria d'amainatjament urban de tala faiçon que la gestion de l'exposicion urbana rèsta somesa a de decisions comunalas.

Rets urbanas en Aquitània e dins sa periferia[modificar | modificar lo còdi]

Lo primièr esquèma d'armadura urbana èra estat establit en 1965. Distinguissiá, en foncion de la populacion e dels servicis ofèrts, cinc nivèls : una capitala regionala Bordèu, una jos-capitala Pau, tres centres principals (Baiona, Agen e Peirigús), uèch centres segondaris (Lo Mont de Marçan e Dacs, Arcaishon e Liborna, Marmanda e Vilanuèva d'Òut, Brageirac e Sarlat) e enfin nòu centres relais sovent religats als precedents (Ortès, Auloron-Senta Maria, Aira-sus-Ador, Biscarròssa, Paulhac Blaye Lengon, Senta Fe La Granda, Fumèl). Coma s'o a pogut constatar dins las linhas que precedent, aquela organizacion urbana fa pròva d'una plan granda estabilitat fins a l'aurièra de las annadas 1980. Mas a partir d'aquela data, la crisi de l'industria met en dificultat un certan nombre de vilòtas, sustot la butada litorala de l'urbanizacion afortís lo pes de Baiona, reduch l'influéncia d'Agen e mai encara de Peirigús, mentre que la supremacia de la metropòli regionala es confortada^[56].

La figura correspondenta soslinha lo foncionament actual en ret mai qu'en nivèls coma aquò èra estat definit dins las annadas 1960. L'environament es pas mai lo meteis : las vilas an pas mai principalament un rapòrt a lor zòna d'influéncia, son tanben en competicion e las evolucions de las mai importantas an un efièch sus las de reng inferior. Abordar l'analisi jos l'angle de la ret permet d'explicar las interaccions entre las compausantas d'un sistèma urban dominat per Bordèu. En mai, es pas mai possible d'analisar las vilas d'Aquitània sens se replaçar dins un environament mai larg en integrant la periferia e sens abordar las perspectivas europèas.

Lo sistèma urban aquitan pòt èsser qualificat de « polarizat integral » assortit de relacions linearas entre la metropòli polarisante e las vilas que son jos son influéncia. Las vilas mejanas de 100 000 abitants e mai son dispausadas en aureòla a almens 100 km de Bordèu. Totas aquelas vilas son ligadas a lor metropòli per d'autorotas o de las vias rapidas e per l'aglomeracion paulina se serà causa facha en decembre de 2010. Ben ausit, la dominacion de Bordèu suls capluòcs dels dos departaments charenteses es pas totala, seriá pas-çò que perque dependon administrativament de Peitieus. En mai la situacion al sud d'Aquitània es un pauc mai complèxa perque las airas urbanas de Pau e de Tarba se jonhon e totas doas pòdon jogar de lor proximitat respècte a Tolosa.

De fach, se s'obsèrva Aquitània e sa periferia, se constata que lo sud-oèst de França apartenís a un sistèma urban bipolar dins lo qual Bordèu e Tolosa son mai rivalas que complementàrias. Aquela bipolaritat pesa sus la realizacion de las infrastructuras grandas del futur coma la linha a granda velocitat (LGV). Es averat d'ara enlà que sa construccion se deu perseguir fins a Tolosa per assegurar la rendabilitat.

En obrissent un pauc mai l'agach sus la periferia e en se limitant a la faciada atlantica, se nòta que se Bordèu es plan al centre, es pas qu'una de las quatre metropòlis que malhan aquel territòri. Es un autre element de la ret a l'escala de França, aqueste còp, caduna d'aquelas vilas milionàrias o quasi, se posicionant a almens 200 km. Dins aquel esquèma, Nantas a pauc de ligams amb Bordèu e Tolosa tant es granda la proximitat de París, plaça immancabla dins l'organizacion urbana de França, çò que justifica pels presidents de Region que Bordèu e Tolosa dispausan lèu d'una LGV cap a París e los païses del nòrd d'Euròpa. Çaquelà, Tolosa jòga d'autras cartas coma una ligason mai dirècta cap a Lion e l'espaci renan o en direccion de Barcelona.

Solament, a las pòrtas sud d'Aquitània, se tròba la conurbacion del País basc dont Bilbao es la capitala economica incontestabla. Malgrat qualques relacions politicas e economicas entre Bordèu e Bilbao, malgrat qualques temptativas per federar las politicas publicas entre Baiona e Sant Sebastian, la frontièra contunha de frenar tota reflexion sus la situacion urbana d'aquela partida del litoral atlantic. Solament, s'es drech de s'interrogar sus l'evolucion futura de l'aira urbana de Baiona prèsa al sens mai larg possible, valent a dire en incorporant las avançadas de l'urbanizacion cap a Dacs. Se poiriá en efièch, jos aquel angle, considerar que Baiona es una compausanta septentrionala de la conurbacion dont Bilbao es lo menaire incontestat. Çò que demòra purament teoric per de rasons politicas, pòt lo venir dins lo futur e aquò deuriá conduire tre ara a soscar als impactes possibles pertocant lo desvolopament e l'amainatjament.

Mai globalament encara, Bordèu, al meteis títol que las autras metropòlis d'aquela faciada atlantica, a pas una dimension europèa satisfasenta tant sul plan de la populacion d'especificitats economicas que de capacitats a assolidar sa plaça dins la competicion que se liuran las vilas grandas. L'esquèma plaçant Bordèu dins lo marge del còr dinamic de l'Union Europèa demòra d'actualitat.

Plaça de la Borsa e miralh d'aiga a Bordèu.

Residéncias segondàrias[modificar | modificar lo còdi]

Aquel tablèu indica las comunas d'Aquitània que comptavan en 2008 mai de 3 000 residéncias segondàrias^[57].

Vila	Departament	Rés. segondaris
Biàrritz	Pirenèus Atlantics	9 409
Arcaishon	Gironda	9 213
Lèja-Lo Horet	Gironda	7 013
La Canau	Gironda	6 525
Biscarròssa	Landas	5 930
Cap Berton	Landas	5 635
Sant Joan de Lus	Pirenèus Atlantics	5 579
Senhòssa	Landas	4 972
Hendaia	Pirenèus Atlantics	5 332
Mamisan	Landas	3 886
La Tèsta de Buc	Gironda	3 517
Solac	Gironda	3 499
Sòrts e Òssagòr	Landas	3 232
Vendais-Montalivet	Gironda	3 223
Bordèu	Gironda	3 168
Lo Bocau Vielh	Landas	3 013

Cultura[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Cultura en Aquitània.

Lengas[modificar | modificar lo còdi]

Article connèx : Aquitan.

Las lengas regionalas parladas en Aquitània son al nombre de tres : l'occitan , lo basc e lo santongés.

Los dialèctes occitans parlats en Aquitània son :

lo gascon parlat dins Gironda, lo sud d'Òlt e Garona, Landas, e mai lo bearnés parlat dins Bearn (Pirenèus Atlantics). Son especificitat es tala coma es sovent considerat coma una lenga a despart entièra dins l'ensemble lingüistic d'òc ;
lo lengadocian del sud de Dordonha al nòrd d'Òlt e Garona en passant per l'extrèm es de Gironda ;
lo lemosin parlat dins lo centre e lo nòrd de Dordonha.

Lors locutors son en Aquitània 160 600 segon un estudi de l'INSEE de 1999. Se retròban per l'essencial dins lo mond rural : un quart son agricultors o ancians agricultors. Lo mond agricòla e rural rèsta en qualque mena lo gardian de l'occitan : es en Dordonha qu'es relativament lo mai espandit, puèi dins Landas e Pirenèus Atlantics.

lo basc parlat tradicionalament al País basc (la partida occidentala de Pirenèus Atlantics) : las províncias bascas de Bassa Navarra, de Sola e de Labord. Al País basc, se compta 63 000 adults bascofòns. Dins la rèsta d'Aquitània, n'i a 11 000.

De faiçon mai confidenciala, lo santongés (varietat del peitavin-santongés, dialècte de lenga d'oil) es parlat dins qualques sectors. Se distinguís principalament lo País Gabay (dins la partida septentrionala del departament de Gironda), la Pichona Gavacheria (enclava dins la zòna occitanofòna, a l'extrèm-oèst de Gironda), la comuna del Verdon-sus-Mar (al nòrd del Medòc) e qualques localitats a l'extrèm-nòrd de Peirigòrd. Al contra de l'occitan e al basc, benefícia pas del sosten del conselh regional.

Enfin, demest las lengas parladas dins la region per un nombre significatiu de locutors, cal tanben mencionar las lengas de las immigracions mai o mens recentas (espanhòl, italian, portugués o encara arab - dins sas diferentas formas dialectalas - e d'autras lengas indoeuropèas o non).

Gastronomia[modificar | modificar lo còdi]

Primièra region viticòla de França, Aquitània genèra lo quart de la produccion viticòla de l'Exagòn, França essent lo primièr país productor al mond.

La Guiana girondina, Landas de Gasconha, Bearn, lo País basc e Agenés ofrisson totas las especialitats gastronomicas del Sud-oèst :

Ustras d'Arcaishon
Lampresa a la bordalesa
Escaravissa a la bordalesa
Ceps, dont lo cep de Bordèu
Buòu de Chalòssa
Buòu de Vasats (IGP)
Fetge de vedèl a la bordalesa
Anhèl de Paulhac
Polalhas de Landas
Salmis de palomba
Fetge gras, confit, magret e autres planièrs derivats del rit e de l'auca (tarrissa de fetge gras al sauternes…)
Piperada dins Bearn e lo País basc
Garbura
Tourtière e croustade
Pacherenc
Trufas de Sorges dins Peirigòrd
Ensalada landesa (o sieta landesa)
Tomata de Marmanda
Prunèls d'Agen en Òlt e Garona
Canelé
« Meravilhas » (bonhetas)
Vin : la partida viticòla de Gironda, apelada en tèrmes œnologiques lo bordalés (vinhal de Bordèu), es donc la primièra region viticòla tant en quantitat qu'en famosa.
Madiran (AOC), vin a caractèr produch dins Pirenèus Nauts, Bearn e Gèrs.

Bearn a desvolopat qualques especialitats :

Galina al pòt
Juranson, vin blanc sec o doça
Botifarra bearnesa
Saussa bordalesa (o saussa mercand de vin)

Nòta : la saussa bearnesa a pas res de bearnés puèi qu'es estada inventada en region parisenca.

Lo País basc a tanben sas especialitats :

Veire tanben Cosina occitana.

Arquitectura[modificar | modificar lo còdi]

Abitacions tradicionalas[modificar | modificar lo còdi]

La botigueta bordalesa
La villa d'Arcaishon
L'ostal landés (l'oustaou )
L'ostal basc (etxea o etchea)

Elle èra l'element central de la vida sociala e politica dels basques, perque sols los caps de familha proprietàrias d'un ostal assistissián a las amassadas del vilatge. Sol l'ainat de la familha eretava l'ostal.

L'ostal bearnés (la casa)

Pierre angular de l'identitat de la familha, l'ierarquia sociala s'establissiá sus la basa de la « casa » transmesa amb l'ensemble de las tèrras a l'ainat. L'ostal bearnés es bastit amb de còdols del gave gris dins lo mortièr. De teulas planièras o mai sovent de las lausas son presentas suls teulats. L'una de las caracteristicas essencialas de l'ostal bearnés es atal sa teulada : lo penjal pòt aténher 50°, o quitament plus.

Al País basc coma dins Bearn, los ostals vàrian segon las vals, segon las airas geograficas.

Patrimòni[modificar | modificar lo còdi]

Patrimòni uman[modificar | modificar lo còdi]

I auriá mai de mila castèls e maines ; aquí los mai coneguts :

Dordonha :

Hautefort, Castelnaud, Commarque, Monbazillac, Beynac, Èrm, Bourdeilles, Biron, Milandes (proprietat de Joséphine Baker), Montfort, Puymartin.

La val de la Vézère amb las caunas de Las Caus, las caunas de las Eyzies, La Ròca Sant Cristòl, la cauna de Rouffignac e lo celèbre abric de Cro-Magnon.

Las vilas famosas de Sarlat, Brageirac, Nontron e sa mascarada de las Soufflaculs, sos jardins de las arts, son Pòl dels Mestièrs d'Arts, sa coutellerie « Peirigòrd », Peirigús e sas roïnas gallo-romanas.

Lo pargue del Bournat, l'abadiá de Brantôme (XI^e sègle), lo pargue arqueologic de Beynac.

Se tròba egalament de nombrosas bastidas, sustot a Monpazier, Francescàs, Vilafranca de Peiregòrd, Domme e sos barris, e Eymet e son castèl.

Gironda :

Castèl de Ròca Talhada, castèl de Langoiran, castèl de Vilandraut, Malle, Cazaneuve, Cadilhac, Castèl Beychevelle.

Òlt e Garona :

Castèl de Bonaguil, castèl de Duras, castèl de Gavaudun, castèl dels Reis ducs, bastidas de Vilanuèva d'Òut, Montflanquin, Viana e Tornon d'Agenés, Pont-canal d'Agen.

Pirenèus Atlantics :

Lo castèl de Pau.

Lo departament de Dordonha compta dètz vilatges fasent partida de l'associacion dels mai polits vilatges de França.

Patrimòni natural[modificar | modificar lo còdi]

Resèrva naturala regionala de la Palun de Groléjac

Personalitats conegudas[modificar | modificar lo còdi]

Article detalhat : Lista de personalitats d'Aquitània.

Arts e literatura[modificar | modificar lo còdi]

Francois Mauriac (1885-1970), escrivan
Miquèl de Montanha (1533-1592), pensaire e òme politic
Montesquieu (1689-1755), escrivan, autor de D'esperit de las leis (1748)
Edmond Rostand, escrivan e dramaturg, autor de Cyrano de Bergerac (1897)
Jean Anouilh (1910-1987), escrivan e dramaturg, autor de la pèça de teatre remanejada Antigòna (1944)

Cinèma, teatre e musica[modificar | modificar lo còdi]

Kendji Girac, nascut en 1996 a Peirigús
Hortense Schneider, cantatritz
Maurice Ravel (1875-1937), compositor
Francis Cabrel (1953-), cantaire
Pascal Obispo (1965-), cantaire
Noir Désir, grop de ròck
Gojira, grop de heavy metal
Chimène Badi, cantaira
Joël Dupuch, ostreïcultor, comedian
Pierre Bellemare, nascut lo 21 d'octobre de 1929 a Boulogne-Billancourt, escrivan, òme de ràdio, animator e productor de television francés.

Economia e industria[modificar | modificar lo còdi]

Jacques Valade (1930-), òme politic, engenhaire quimista e president de l'ADISCO

Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Istòria e militaras[modificar | modificar lo còdi]

Jaufré Rudel, nascut a Blaye cap a 1113, celèbre trobador.
Alienòr d'Aquitània, nascuda cap a 1122.
Clamenç V (1264-1314), arquevesque de Bordèu puèi Papa d'Avinhon.
Gaston Febus (1331-1391), senhor feudal.
Pey Berland, arquevesque de Bordèu de 1430 a 1458.
Enric IV (1553-1610), rei de França.
Jean-Baptiste Bernadotte (1763-1844), rei de Suècia amb lo nom de Carles XIV Joan de Suècia.

Politic[modificar | modificar lo còdi]

Montesquieu (1689-1755), moralista, pensaire e filosòfa.
Armand Fallières (1841-1931), òme politic, president de la Republica francesa.
Jacques Chaban-Delmas (1915-2000), òme politic, Primièr ministre, cònsol màger de Bordèu.
Alain Juppé (1945-), òme politic, Primièr ministre, cònsol màger de Bordèu.
François Bayrou (1951-), òme politic, ministre, deputat.
La Familha Guadet vièlha familha de Sent Milion dont lo mai celèbre de sos membres, Élie Guadet, lo Girondin èra ja lo descendent de cònsols màgers e jurats, d'una familha coneguda dins Aquitània, dempuèi lo XVI^e sègle.
André La Barrèra (1928-2006), òme politic, senator, ministre, cònsol màger de Pau.
Henri Emmanuelli (1945-2017), òme politic, deputat, president de l'Assemblada nacionala, secretària d'estat, president del conselh general de Landas.
Geneviève Darrieussecq (1956-), femna politica cònsol màger del Mont de Marçan (2008-2017).

Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar lo còdi]

Frédéric Bastiat (1801-1850), economista
Jean-Pierre Bouchard, psicològ e criminològ.
Comandant Jacques-Yves Cousteau (1910-1997), nascut a Sent Andriu de Cubzac en Gironda
Pierre Bourdieu (1930-2002), sociològ

Espòrt[modificar | modificar lo còdi]

René Lacoste (1904-1996), jogaire de tenís (naissença a París, fin de vida a Sant Joan de Lus)
Louison Bobet (1925-1983), ciclista
Robert Paparemborde (1948-2001), jogaire de rugbi de XV
Didier Deschamps (nascut en 1968), ancian fotbolaire (venceire de la Liga dels Campions en 1993 amb Marselha, e de la Copa del mond 1998 amb França), entrainaire (campion 2009-2010 amb Marselha), jornalista esportiu
Tony Estanguet (canoa caiac : campion olimpic 2000, 2004 e 2012)
Bixente Lizarazu, ancian fotbolaire, jornalista esportiu (campion del mond amb l'equipa de França en 1998)
Christophe Dugarry, ancian fotbolaire, jornalista esportiu
Jean-Michel Larqué, ancian fotbolaire, jornalista esportiu
Alain Giresse, ancian fotbolaire, entrainaire
Marouane Chamakh, fotbolaire
Patrick Battiston, ancian fotbolaire, entrainaire
Lilian Laslandes, ancian fotbolaire
Nicolas Escudé, jogaire de tenís
Julien Escudé, fotbolaire
Édouard Cissé, fotbolaire
Raphaël Ibañez, jogaire de rugbi de XV (talonaire)
Fabien Pelous, jogaire de rugbi de XV (2^e linha)
Serge Betsen, jogaire de rugbi de XV (3^e linha ala)
Myriam Borg-Korfanty, anciana jogaira d'andbòl (campiona del mond 2003)

FC Girondins de Bordèu, club de fotbòl evoluant en Liga 1
Biàrritz olimpica, club de rugbi de XV evoluant dins lo Top 14 Orange
Aviron baionés rugbi prò, club de rugbi de XV evoluant dins lo Top 14 Orange
SU Agen, club de rugbi de XV evoluant dins lo Top 14 Orange
US Dacs, club de rugbi de XV evoluant en Pro D2
Estadi montois, club de rugbi de XV evoluant en Pro D2 avent batut Pau a la finala de Pro D2 2012, promogut en Top 14 Orange
Union Bordèu Begla, club de rugbi de XV evoluant dins lo Top 14 Orange
Seccion paulina, club de rugbi de XV evoluant en Pro D2 vencut de cap al Mont de Marçan en finala de Pro D2 2012 a l'estadi Jacques-Chaban-Delmas a Bordèu
Vam bearnés Pau-Lac-Ortès, club de basquet evoluant en Pro A
Boulazac Basquet Dordonha, club de basquet evoluant en Pro B

Mèdia[modificar | modificar lo còdi]

Aquela seccion es voida, insufisentament detalhada o incomplèta. Vòstra ajuda es la benvenguda ! Coma far ?

Films virats en Aquitània[modificar | modificar lo còdi]

Los Corredors del temps : Los Visitaires 2, realizat per Jean-Marie Poiré en 1998, en partida virat al castèl de Beynac.
Marrida, realizat per Jean-Patrick Benes e Allan Mauduit, sortit lo 12 de novembre de 2008.
Los Mocadors Pichons, de Guillaume Canet, sortit en 2010, amb François Cluzet, Benoît Magimel, Gilles Lellouche, Marion Cotillard e Jean Dujardin.

Serias televisadas[modificar | modificar lo còdi]

La Ribèira Espérance, realizat per Josée Dayan en 1995 per França 2.
Seccion de recèrcas, creat per Steven Bawol e Dominique Lancelot en 2006 (totjorn en produccion) per TF1. L'unitat especiala de Gendarmariá nacionala èra basada a Bordèu per las sèt primièras sasons mas, dempuèi 2014, es basada a Niça.
Familha d'acuèlh, creat per Stéphane Kaminka (totjorn en produccion) per França 3.

Nòtas e referéncias[modificar | modificar lo còdi]

Nòtas[modificar | modificar lo còdi]

Referéncias[modificar | modificar lo còdi]

↑ Wace, « Peitou e Gascuinne [ount nun] Aquitània », Bayeux, ca. 1165, in A. J. Holden, Lo Roman de Rou, t. I, p. 162, A. e J. Picard, París, 1970.
↑ [1]
↑ Enciclopèdia Larousse del XX^e sègle, París, 1932
↑ Istòria secrèta d'Aquitània, Henry Montaigu, Albin Michel, 1979, 316 p. (ISBN 2226007520)
↑ Estudios vascos T. 13 Los vascones i sauputs vecinos, Julio Caro Baroja, Volum 13 d'Estudios vascos, Txertoa, 1985, 190p. (ISBN 8471481367)
↑ Veire Region francesa.
↑ Lo Conselh regional d'Aquitània, « lo sit institucional del Conselh regional d'Aquitània presidit per Alain Rousset », sus aquitaine.fr per Wikiwix (consultat lo 12 d'octobre de 2023).
↑ ^{a e b} L'autor d'aquela contribucion es un professor de las Universitats a la retirada qu'es estada membre puèi director del CESURB (Centre de recèrcas suls espacis urbans) associat al CNRS. Dins aquel encastre a menat de recèrcas sus las vilas, l'industria e l'amainatjament del territòri. A publicat un obratge als Éd. Masson en 1995, Las Activitats industrialas en França.
↑ Pels legidors que desiran aprigondir l'apròchi istoric, quatre obratges generals sus Aquitània permeton de far lo ponch a tres datas diferentas : Barrère P., Heisch R. e Lerat S., « la region del Sud-oèst », PUF, 1962 ; Lajugie J. e divèrs, « Aquitània, 25 ans d'evolucion economica e sociala 1950-1975 », Éd. Cervesa, 1977 ; Delfaud P., « l'economia de la Region Aquitània », Éd. Sud Oèst, 1996 ; DRIRE/INSEE, « Panorama de l'industria en Aquitània », 1998.
↑ L'Usina Novèla, 4 de junh de 2018.
↑ Per aprigondir los factors de localizacion, se pòt consultar sul sit de l'INSEE « Industria Aquitània : factors de localizacion e de relocalizacion », 2010.
↑ Las donadas son disponiblas dins las basas de donadas de l'INSEE aital coma del SOS. S'Egalament disponible sul sit de l'INSEE. La principala dificultat dins l'analisi de las entrepresas ten a la volatilitat de l'informacion los concernissent. Plan sovent las donadas disponiblas son obsoletas e plan de las entrepresas an barrat o plan son estadas represas per d'autras. La sola possibilitat de pegar a l'actualitat pausa sus las entresenhas fornidas per qualques sits especializats dins l'informacion sus las activitats de las entrepresas a condicion qu'aquestas i sián repertoriadas. Es possible tanben de consultar lo sit web « França, lo tresaur de las regions » http://tresordesregions.mgm.fr/ que balha d'informacions per cantons e per comunas.
↑ Per aprigondir, se pòt consultar Agreste Aquitània n^o 17, març de 2009, Las Industrias agroalimentàrias en Aquitània.
↑ INSEE, Retornament de conjontura al darrièr trimèstre 2008 dins l'industria quimica.
↑ « Una capitada exemplara », sus Fondacion Bru (consultat lo 22 de mai de 2023).
↑ Cambra regionala de comèrci e d'industria Aquitània, Las industrias de la fusta, revista Situacion Aquitània n^o 64, 2004
↑ Ministèri de l'Industria, http://www.competitivite.gouv.fr
↑ Dins los resultats del recensament de 2008, l'INSEE plaça dins la rubrica Construccion, las activitats que concernisson lo bastiment e las òbras publicas. Solament, lo mot construccion se pòt aplicar als mestièrs relevant del bastiment (produccion de lotjaments), çò qu'introduch de las confusions. Tanben dins lo tèxt que seguís lo mot construccion sol s'aplicarà als mestièrs del bastiment mentre que l'utilizacion de « sector de la construccion » cobrirà l'ensemble del BTP.
↑ De donadas suplementàrias son accessiblas en consultant las quatre fonts seguentas : Pargue locatiu social : los arrendaires socials retròban lor dinamisme, L'annada economica e sociala 2010 en Aquitània, chap. « Abitat », INSEE Aquitània ; 2009 : una annada encara tèrna e dificila per la construccion nòva, L'annada economica e sociala 2009 en Aquitània, chap. « Construccion », INSEE Aquitània ; Plan regional de prevencion bastiment e òbras publicas, annada 2011, OPPBTP, Agéncia Aquitània ; Lo Lotjament en 2010, region Aquitània, Direccion regionala de l'environament, de l'amainatjament e del lotjament.
↑ Dumas J., Las industrias de la construccion, in « Aquitània 25 ans d'evolucion economica e sociala », IERSO, Éd. Cervesa, 1977
↑ Per aprigondir, es possible de consultar los dossièrs de la Federacion de las òbras publicas d'Aquitània e de l'INSEE.
↑ Las donadas pertocant l'emplec dins lo BTP pòdon èsser diferentas segon las fonts, segon los tips d'emplec pres en compte a causa de l'importància del trabalh interimari dins lo sector de la construccion, segon las annadas consideradas perque la profession es sensibla a la conjontura economica.
↑ Per mai de detalhs sus aquelas evolucions anterioras, se reportar a l'obratge de Pierre Delfaud, L'economia d'Aquitània, Éd. Sud Oèst, 1996
↑ Es plan dificil de realizar una lista exaustiva de las entrepresas grandas del BTP a causa de la preséncia de grands grops nacionals a vocacion egalament europèa dont las agéncias intervenon dins un territòri mai espandit qu'Aquitània. Verif.com (ligam sus Internet : http://www.verif.com/hit-parade/01-ca/02-par-region/e-aquitaine) prepausa una lista de las 500 mai grandas entrepresas d'Aquitània, demest elas una quinzena apartenissent al BTP. Mas aquela lista es incomplèta perque pren pas ne compta las antenas d'Aquitània restacadas a una direccion regionala exteriora (Tolosa plan sovent), de còps erronèa a l'agrat de las mutacions plan rapidas dins la profession.
↑ Nos reportarem a la mesa al ponch recenta far per B. Broustet, jornalista a Sud Oèst, lo 12 de genièr de 2012
↑ Las donadas sus la Construccion son eissidas del darrièr recensament de l'INSEE en 2008 e disponibles sus son sit. S'a d'un autre costat causit de mesurar la reparticion dels emplecs per airas urbanas per tal de prene vertadièrament ne compta totas las entrepresas del BTP qu'opèran dins los espacis mai urbanizats mentre qu'aquestas s'installan sovent a lor periferia per de rasons fonsièras.
↑ Populacions legalas 2013 de las regions sul sit de l'INSEE , consultat lo 7 de genièr de 2016.
↑ L'autor d'aquelas linhas es un universitari a la retirada especialista en geografia e amainatjament del territòri. Las linhas que seguisson e los documents que los acompanhan son lo fach d'un trabalh personal utilizant las estatisticas de l'INSEE. Per aprigondiment, qualques publicacions seràn mencionadas.
↑ « la creissença demografica s'accelèra en Aquitània dempuèi 1999 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 181, genièr de 2009
↑ « Orizont 2030 : 3,6 milions d'aquitans », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 167, agost de 2007
↑ ^{a e b} « lo litoral aquitan espandís son influéncia », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 177, junh de 2008.
↑ « Entre 1990 e 2006, los aquitans vivon un pauc mens ne coble », Aquitània e-publicacion, n^o 6, febrièr de 2010
↑ « 60 000 aquitans annadits dependents a l'orizont 2015 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 150, genièr de 2006
↑ « l'efièch migracions residencialas tresvira pas la dona sociodémographique », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 188, genièr de 2010
↑ « Arribada d'actius en Aquitània entre 2000 e 2005 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 172, genièr de 2008
↑ Lo Dossièr INSEE Aquitània « las populacions immigradas en Aquitània », abril de 2004, Aquitània
↑ « Joves e territòris, l'atractivitat de las vilas estudiantas e dels pòls d'activitat », INSEE Primièra, n^o 1275, genièr de 2010
↑ « Un jove aquitan sus dos trabalha o cerca un emplec », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 157, setembre de 2006
↑ INSEE Las Quatre Paginas Aquitània, « lo caumatge aquitan dins la tendéncia nacionala, malgrat un contèxt mens desfavorable », mai de 2010, n^o 190
↑ L'autor d'aquela contribucion sus las vilas en Aquitània es un universitari bordalés a la retirada qu'es estada membre puèi director d'una equipa de recèrcas del CNRS analisant las vilas. De çò fa las linhas que seguisson son lo resultat d'un trabalh estrictament personal, e mai pertocant los grafics e las cartas. Per aprigondir d'unes ponches, seràn mencionadas al fil de la presentacion qualques referéncias disponiblas sul web.
↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u e v} 33-Gironda - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.
↑ ^{a b c d e f g h i e j} 64-Pirenèus Atlantics - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.
↑ ^{a b e c} 47-Òlt e Garona - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.
↑ ^{a b c d e e} 40-Landas - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.
↑ ^{a e b} 24-Dordonha - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.
↑ INSEE Aquitània, 1999, Las quatre paginas, « l'urbanizacion se perseguís » e tanben INSEE Aquitània, Las quatre paginas, 2005, « Trent ans de desvolopament urban »
↑ L'espaci urban es l'ensemble, d'una sola peça, de mantuna aira urbana e de las comunas multipolarisées que s'i restacan. Dins l'espaci urban multipolar, las airas urbanas son siá contigüas, siá religadas entre elas per de comunas multipolarisées. Aquel espaci forma un ensemble connèx. Un espaci urban compausat d'una sola aira urbana es dich monopolaire.
↑ Segon l'INSEE, la nocion d'unitat urbana pausa sus la continuitat de l'abitat : es considerada coma tala un ensemble d'una o mantuna comuna presentant una continuitat del teissut bastit (pas de copadura de mai de 200 mètres entre doas construccions) e comptant almens 2 000 abitants. La condicion es que cada comuna de l'unitat urbana possedís mai de mitat de sa populacion dins aquela zòna bastida.
↑ INSEE Aquitània, @publicacions, 2007, « Airas urbanas de Bordèu Pau e Baiona : un aquitan sus dos i viu en 2005 »
↑ INSEE Aquitània, Las quatre paginas, 2000, « las unitats urbanas entre exposicion e densification »
↑ Una aira urbana es definida precisament coma l'ensemble constituït per un pòl urban (aglomeracion ofrissent almens 5 000 emplecs) e sa corona périurbaine dins los quals trabalha almens 40 % de la populacion activa residenta
↑ Agéncia d'estudis e d'urbanisme de Can-metropòli, n^o 212 010, Las airas urbanas francesas, Evolucion de la populacion entre 1999 e 2006
↑ Prefectura de Gironda, 2006, « la creissença urbana, estat dels luòcs en Gironda »
↑ De Gironda, 2006, La creissença urbana, Lo bacin d'Arcaishon
↑ Se trobarà sul sit del conselh regional d'Aquitània tota una seria de cartas dont aquesta disponibla sul ligam seguent http://aquitaine.fr/cartes/admin/aq_admin-03_epci.pdf
↑ Jean-Paul Carrejat, Sistèmas urbans e dinamics dels territòris sus la faciada atlantica europèa, en collaboracion amb P. Laborde Datar, Éd. de l'Auba, març de 1995. Joël Pailhé, « Aquitània, un modèl localizat », revista Mapamonde, març de 1995
↑ Sit del recensament de l'INSEE, chifras al 01/01/2008

Veire tanben[modificar | modificar lo còdi]

Suls autres projèctes Wikimedia :

Aquitana (anciana region administrativa), sus Wikimedia Commons

Bibliografia[modificar | modificar lo còdi]

Sylviane Cousin, Claude Royer, François Sigaut e Jean Cuisenier (intr.), Lo guida del patrimòni rural : 400 musèus e colleccions d'agricultura, Besançon, Los guidas de la manufactura, 1991, 381 p. (ISBN 978-2-7377-0237-2, BNF 37018156)
400 musèus, ecomusèus, colleccions d'agricultura presentats per l'Associacion francesa dels musèus d'agricultura, 2^e éd., obratge publicat amb lo concors de la Direccion dels Musèus de França (DMF), 2. Aquitana, p. 31-54
.

Articles connèxes[modificar | modificar lo còdi]

Existís una categoria consacrada a aqueste prepaus : Aquitana (anciana region administrativa).

Gasconha - Gascon
Occitan - Occitània
Reialme d'Aquitània - Guiana - Blason d'Aquitània
Basque - País basc - Toponimia basca
Bearnés - Bearn
Bacin aquitan - Grand Sud-oèst francés
Mascaret

Ligams extèrns[modificar | modificar lo còdi]

[1] Wace, « Peitou e Gascuinne [ount nun] Aquitània », Bayeux, ca. 1165, in A. J. Holden, Lo Roman de Rou, t. I, p. 162, A. e J. Picard, París, 1970.

[2] [1]

[3] Enciclopèdia Larousse del XX^e sègle, París, 1932

[4] Istòria secrèta d'Aquitània, Henry Montaigu, Albin Michel, 1979, 316 p. (ISBN 2226007520)

[5] Estudios vascos T. 13 Los vascones i sauputs vecinos, Julio Caro Baroja, Volum 13 d'Estudios vascos, Txertoa, 1985, 190p. (ISBN 8471481367)

[6] Veire Region francesa.

[7] Lo Conselh regional d'Aquitània, « lo sit institucional del Conselh regional d'Aquitània presidit per Alain Rousset », sus aquitaine.fr per Wikiwix (consultat lo 12 d'octobre de 2023).

[prof-8] {a e b} L'autor d'aquela contribucion es un professor de las Universitats a la retirada qu'es estada membre puèi director del CESURB (Centre de recèrcas suls espacis urbans) associat al CNRS. Dins aquel encastre a menat de recèrcas sus las vilas, l'industria e l'amainatjament del territòri. A publicat un obratge als Éd. Masson en 1995, Las Activitats industrialas en França.

[9] Pels legidors que desiran aprigondir l'apròchi istoric, quatre obratges generals sus Aquitània permeton de far lo ponch a tres datas diferentas : Barrère P., Heisch R. e Lerat S., « la region del Sud-oèst », PUF, 1962 ; Lajugie J. e divèrs, « Aquitània, 25 ans d'evolucion economica e sociala 1950-1975 », Éd. Cervesa, 1977 ; Delfaud P., « l'economia de la Region Aquitània », Éd. Sud Oèst, 1996 ; DRIRE/INSEE, « Panorama de l'industria en Aquitània », 1998.

[10] L'Usina Novèla, 4 de junh de 2018.

[11] Per aprigondir los factors de localizacion, se pòt consultar sul sit de l'INSEE « Industria Aquitània : factors de localizacion e de relocalizacion », 2010.

[12] Las donadas son disponiblas dins las basas de donadas de l'INSEE aital coma del SOS. S'Egalament disponible sul sit de l'INSEE. La principala dificultat dins l'analisi de las entrepresas ten a la volatilitat de l'informacion los concernissent. Plan sovent las donadas disponiblas son obsoletas e plan de las entrepresas an barrat o plan son estadas represas per d'autras. La sola possibilitat de pegar a l'actualitat pausa sus las entresenhas fornidas per qualques sits especializats dins l'informacion sus las activitats de las entrepresas a condicion qu'aquestas i sián repertoriadas. Es possible tanben de consultar lo sit web « França, lo tresaur de las regions » http://tresordesregions.mgm.fr/ que balha d'informacions per cantons e per comunas.

[13] Per aprigondir, se pòt consultar Agreste Aquitània n^o 17, març de 2009, Las Industrias agroalimentàrias en Aquitània.

[14] INSEE, Retornament de conjontura al darrièr trimèstre 2008 dins l'industria quimica.

[15] « Una capitada exemplara », sus Fondacion Bru (consultat lo 22 de mai de 2023).

[16] Cambra regionala de comèrci e d'industria Aquitània, Las industrias de la fusta, revista Situacion Aquitània n^o 64, 2004

[17] Ministèri de l'Industria, http://www.competitivite.gouv.fr

[18] Dins los resultats del recensament de 2008, l'INSEE plaça dins la rubrica Construccion, las activitats que concernisson lo bastiment e las òbras publicas. Solament, lo mot construccion se pòt aplicar als mestièrs relevant del bastiment (produccion de lotjaments), çò qu'introduch de las confusions. Tanben dins lo tèxt que seguís lo mot construccion sol s'aplicarà als mestièrs del bastiment mentre que l'utilizacion de « sector de la construccion » cobrirà l'ensemble del BTP.

[19] De donadas suplementàrias son accessiblas en consultant las quatre fonts seguentas : Pargue locatiu social : los arrendaires socials retròban lor dinamisme, L'annada economica e sociala 2010 en Aquitània, chap. « Abitat », INSEE Aquitània ; 2009 : una annada encara tèrna e dificila per la construccion nòva, L'annada economica e sociala 2009 en Aquitània, chap. « Construccion », INSEE Aquitània ; Plan regional de prevencion bastiment e òbras publicas, annada 2011, OPPBTP, Agéncia Aquitània ; Lo Lotjament en 2010, region Aquitània, Direccion regionala de l'environament, de l'amainatjament e del lotjament.

[20] Dumas J., Las industrias de la construccion, in « Aquitània 25 ans d'evolucion economica e sociala », IERSO, Éd. Cervesa, 1977

[21] Per aprigondir, es possible de consultar los dossièrs de la Federacion de las òbras publicas d'Aquitània e de l'INSEE.

[22] Las donadas pertocant l'emplec dins lo BTP pòdon èsser diferentas segon las fonts, segon los tips d'emplec pres en compte a causa de l'importància del trabalh interimari dins lo sector de la construccion, segon las annadas consideradas perque la profession es sensibla a la conjontura economica.

[23] Per mai de detalhs sus aquelas evolucions anterioras, se reportar a l'obratge de Pierre Delfaud, L'economia d'Aquitània, Éd. Sud Oèst, 1996

[24] Es plan dificil de realizar una lista exaustiva de las entrepresas grandas del BTP a causa de la preséncia de grands grops nacionals a vocacion egalament europèa dont las agéncias intervenon dins un territòri mai espandit qu'Aquitània. Verif.com (ligam sus Internet : http://www.verif.com/hit-parade/01-ca/02-par-region/e-aquitaine) prepausa una lista de las 500 mai grandas entrepresas d'Aquitània, demest elas una quinzena apartenissent al BTP. Mas aquela lista es incomplèta perque pren pas ne compta las antenas d'Aquitània restacadas a una direccion regionala exteriora (Tolosa plan sovent), de còps erronèa a l'agrat de las mutacions plan rapidas dins la profession.

[25] Nos reportarem a la mesa al ponch recenta far per B. Broustet, jornalista a Sud Oèst, lo 12 de genièr de 2012

[26] Las donadas sus la Construccion son eissidas del darrièr recensament de l'INSEE en 2008 e disponibles sus son sit. S'a d'un autre costat causit de mesurar la reparticion dels emplecs per airas urbanas per tal de prene vertadièrament ne compta totas las entrepresas del BTP qu'opèran dins los espacis mai urbanizats mentre qu'aquestas s'installan sovent a lor periferia per de rasons fonsièras.

[27] Populacions legalas 2013 de las regions sul sit de l'INSEE , consultat lo 7 de genièr de 2016.

[28] L'autor d'aquelas linhas es un universitari a la retirada especialista en geografia e amainatjament del territòri. Las linhas que seguisson e los documents que los acompanhan son lo fach d'un trabalh personal utilizant las estatisticas de l'INSEE. Per aprigondiment, qualques publicacions seràn mencionadas.

[29] « la creissença demografica s'accelèra en Aquitània dempuèi 1999 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 181, genièr de 2009

[30] « Orizont 2030 : 3,6 milions d'aquitans », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 167, agost de 2007

[4P_177-31] {a e b} « lo litoral aquitan espandís son influéncia », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 177, junh de 2008.

[32] « Entre 1990 e 2006, los aquitans vivon un pauc mens ne coble », Aquitània e-publicacion, n^o 6, febrièr de 2010

[33] « 60 000 aquitans annadits dependents a l'orizont 2015 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 150, genièr de 2006

[34] « l'efièch migracions residencialas tresvira pas la dona sociodémographique », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 188, genièr de 2010

[35] « Arribada d'actius en Aquitània entre 2000 e 2005 », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 172, genièr de 2008

[36] Lo Dossièr INSEE Aquitània « las populacions immigradas en Aquitània », abril de 2004, Aquitània

[37] « Joves e territòris, l'atractivitat de las vilas estudiantas e dels pòls d'activitat », INSEE Primièra, n^o 1275, genièr de 2010

[38] « Un jove aquitan sus dos trabalha o cerca un emplec », Lo Quatre paginas INSEE Aquitània, n^o 157, setembre de 2006

[39] INSEE Las Quatre Paginas Aquitània, « lo caumatge aquitan dins la tendéncia nacionala, malgrat un contèxt mens desfavorable », mai de 2010, n^o 190

[40] L'autor d'aquela contribucion sus las vilas en Aquitània es un universitari bordalés a la retirada qu'es estada membre puèi director d'una equipa de recèrcas del CNRS analisant las vilas. De çò fa las linhas que seguisson son lo resultat d'un trabalh estrictament personal, e mai pertocant los grafics e las cartas. Per aprigondir d'unes ponches, seràn mencionadas al fil de la presentacion qualques referéncias disponiblas sul web.

[Gironde-41] {a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u e v} 33-Gironda - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.

[PyrAtl-42] {a b c d e f g h i e j} 64-Pirenèus Atlantics - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.

[Lot-et-Gar-43] {a b e c} 47-Òlt e Garona - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.

[Landes-44] {a b c d e e} 40-Landas - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.

[Dordogne-45] {a e b} 24-Dordonha - Populacions legalas 2013 de las comunas del departament sul sit de l'INSEE , consultat lo 9 de genièr de 2016.

[46] INSEE Aquitània, 1999, Las quatre paginas, « l'urbanizacion se perseguís » e tanben INSEE Aquitània, Las quatre paginas, 2005, « Trent ans de desvolopament urban »

[47] L'espaci urban es l'ensemble, d'una sola peça, de mantuna aira urbana e de las comunas multipolarisées que s'i restacan. Dins l'espaci urban multipolar, las airas urbanas son siá contigüas, siá religadas entre elas per de comunas multipolarisées. Aquel espaci forma un ensemble connèx. Un espaci urban compausat d'una sola aira urbana es dich monopolaire.

[48] Segon l'INSEE, la nocion d'unitat urbana pausa sus la continuitat de l'abitat : es considerada coma tala un ensemble d'una o mantuna comuna presentant una continuitat del teissut bastit (pas de copadura de mai de 200 mètres entre doas construccions) e comptant almens 2 000 abitants. La condicion es que cada comuna de l'unitat urbana possedís mai de mitat de sa populacion dins aquela zòna bastida.

[49] INSEE Aquitània, @publicacions, 2007, « Airas urbanas de Bordèu Pau e Baiona : un aquitan sus dos i viu en 2005 »

[50] INSEE Aquitània, Las quatre paginas, 2000, « las unitats urbanas entre exposicion e densification »

[51] Una aira urbana es definida precisament coma l'ensemble constituït per un pòl urban (aglomeracion ofrissent almens 5 000 emplecs) e sa corona périurbaine dins los quals trabalha almens 40 % de la populacion activa residenta

[52] Agéncia d'estudis e d'urbanisme de Can-metropòli, n^o 212 010, Las airas urbanas francesas, Evolucion de la populacion entre 1999 e 2006

[53] Prefectura de Gironda, 2006, « la creissença urbana, estat dels luòcs en Gironda »

[54] De Gironda, 2006, La creissença urbana, Lo bacin d'Arcaishon

[55] Se trobarà sul sit del conselh regional d'Aquitània tota una seria de cartas dont aquesta disponibla sul ligam seguent http://aquitaine.fr/cartes/admin/aq_admin-03_epci.pdf

[56] Jean-Paul Carrejat, Sistèmas urbans e dinamics dels territòris sus la faciada atlantica europèa, en collaboracion amb P. Laborde Datar, Éd. de l'Auba, març de 1995. Joël Pailhé, « Aquitània, un modèl localizat », revista Mapamonde, març de 1995

[57] Sit del recensament de l'INSEE, chifras al 01/01/2008

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

v · m Las airas urbanas de Novèla Aquitània
Mai d'un milion d'abitants	Bordèu
Mai de 100 000 abitants	Agen Engolesme Baiona Briva Limòtges Niòrt Pau Peirigús Peitieus
Mai de 50 000 abitants	Arcaishon Brageirac Lo Mont de Marçan Châtellerault
Mai de 20 000 abitants	Dacs Garait Liborna Marmanda Auloron-Senta Maria Tula Vilanuèva d'Òut

v · m Províncias istoricas de França (XVIII^e sègle)
Reialme de França	Alsàcia Engolmés Anjau Artés Aunis Auvèrnhe Bearn e Navarra Berry Bourbonnais Borgonha Bretanha Champanha Corsega Daufinat Flandra e Hainaut Fois Franca Comtat Guiana e Gasconha Illa de França Lengadòc Lemosin Lorena-e-Barrois (Tres Avescats, Barrois, Luxemborg, Lorena neta) Lionés Maine e Pèrca Marcha Nivernés Normandia Orleanés Picardia Peitau Provença Rosselhon Santonge Torena
Empejora colonial	Antilhas (Dominique Granada Guadalope Martinica Sant Domingo Tabago) Bastion de França Senegal Guaiana Índias orientalas Madagascar (de facto unicament Fort-Dauphin Bada d'Antongil e Illa Santa Maria) Mascareignes (Illa de França Illa Borbon) Novèla-França (Acàdia Canadà Illa-Reiala Loïsiana Tèrranòva Sant Pèire e Miquelon Bada del Nòrd) Illas Poulo-Condore Seichèlas
Fòra del reialme	Créhange Comtat Venaicin Dabo Lixing Maiòta Vilas liuras de Menton e Ròcabruna Montbéliard Mulhouse Niça Nòva Caledònia Polinesia Salm Sarrewerden Savòia Comtat de Tenda Wallis e Futuna
Províncias e territòris perduts	Andòrra Aragon Bouillon Catalonha Escartons d'Ors e de Châteaudauphin Flandra Gènoa Guernesey Jersey Luxemborg Milanés Menòrca Monegue Navarra Palatinat Païses Basses meridionals (West-Flandra, Tournaisis, Luxemborg, Limborg, Hainaut, Brabant, Namur, Gueldre) Pèmont Saluces País de la Sarre