Wikipédia:Vérifiabilité
Aquel tèxt expausa una règla de Wikipédia en francés, una nòrma largament acceptada per las wikipédiens que deu normalament èsser seguida per totes los redactors. Totas las modificacions d'aquel tèxt devon miralhar lo consensus. Dins lo dobte, expausatz-los de per abans en pagina de discussion.
La vérifiabilité es l'una de las règlas essencialas de Wikipédia que resulta del principi de la neutralitat de ponch de vista. Amb la defensa de publicar d'òbras ineditas, las règlas determinan çò que pòt o non èsser publicat dins Wikipédia. Devon èsser interpretadas las unas respècte als autres, e es recomandat als contribuïdors de Wikipédia de plan los conéisser e de se los apropriar.
Una informacion pòt pas èsser mencionada que se los legidors la pòdon verificar, per exemple s'es ja estada publicada per una font fisabla. Los contribuïdors devon fornir una tala font per totas las informacions contestadas o susceptiblas de l'èsser. Dins lo cas contrari, pòdon èsser retiradas.
La carga de la produccion d'una font verificabla incombís al contribuïdor que desira ajustar una informacion. Contenta completament a aquela obligacion s'assòcia clarament (per exemple per un remandament a una nòta en bas de pagina) l'informacion en question a una citacion d'una font fisabla que lo pièja.
La vérifiabilité es pas la vertat : nòstras opinions personalas sus la natura vertadièra o falsa de las informacions an pas cap d'importància dins Wikipédia. Çò qu'es indispensable, es que totas las informacions susceptiblas d'èsser contestadas, aital coma totas las teorias, opinions, revindicacions o arguments, sián atribuïts a una font identificabla e verificabla.
Es particularament important d'assegurar la vérifiabilité de las informacions extraordinàrias o polemicas, amb de fonts d'una qualitat proporcionala a lor gra extraordinari o polemic.
Motivacions
Una de las criticas màgers a la contra de Wikipédia es l'abséncia de procediment de validacion, los detractors en dedusissent que las informacions son pas fisablas se res permet pas de s'assegurar de la competéncia e eventualament de l'onestetat dels redactors. En efièch, per las personas qu'o desiran, l'anonimat de las contribucions es relativament plan garantit per Wikipédia e quala que siá se pòt prevaler d'una expertesa sens jamai aver a la provar. En definitiva, Wikipédia ofrís pas cap d'esplech permetent d'avalorar la validitat de las assercions que son avançadas dins un article, e es fòrça improbable qu'aquela situacion evolue a l'avenidor, perque aquò necessitariá la remesa ne causa de mantun dels principis fondators.
Lo sol mejan a nòstra disposicion per ofrir un contengut util es donc de nos pausar sus d'institucions que son ustensilhadas per verificar la validitat d'aquestas e donc de renviar lo legidor vèrms de las publicacions que los an reconegudas coma validas.
Qualas son las fonts fisablas a utilizar ?
Fonts fisablas
Los articles de Wikipédia se devon fondar sus de fonts fisablas e independentas per permetre la verificacion dels faches e l'exactitud de las informacions presentadas. Aquelas fonts devon aver un rapòrt dirècte amb las informacions presentas dins l'article. La fisabilitat de las fonts depend de l'autor, de l'editor, del contèxt e del ligam entre las afirmacions e la font. Las fonts melhoras son publicadas per d'estructuras o de las personas avent los mejans de verificar, d'analisar, de retalhar los faches, los arguments e las pròvas. Las publicacions universitàrias e scientificas son generalament las fonts mai fisablas, sustot en sciéncias o en medecina, mas tanben dins de domenis tals coma l'istòria e la filosofia. Es egalament possible d'utilizar de fonts fisablas que sián pas universitàrias, en foncion de las disciplinas. Las principalas fonts fisablas son :
- las publicacions e manuals universitaris ;
- los obratges publicats per d'ostals d'edicion respectadas ;
- los jornals grand public.
Fonts pauc o pas fisablas
Los editors, sustot de premsa, que publican de fonts fisablas pòdon egalament publicar del contengut mai discutible. Se d'unes organs de premsa publican de contengut avent una expertesa professionala podent èsser considerat coma de fonts fisablas, aquelas quitament editors pòdon publicar de contengut qu'es pas considerat coma una font fisabla coma d'unes blògs, de las tribunas o dels editorials.
Los editors o autors avent una marrida reputacion en matèria de verificacion dels faches, o qu'an un conflicte d'interèsses aparent, produson generalament de fonts de marrida qualitat. Las publicacions avent un caractèr extremista, promocional o que se fondan sus d'elements tals coma las rumors o las opinions personalas, son egalament vistas coma de fonts de marrida qualitat. Los documents autopubliés coma d'unes libres, letras d'informacion, sits web personals, wikis, blògs, fòrums e rets socialas son generalament pas acceptablas coma fonts. Aquelas fonts non fisablas deurián pas èsser utilizadas que per sourcer l'exactitud de las afirmacions de lors autors.
Accessibilitat de las fonts
Fonts papièr e fonts pagantas
D'unas fonts fisablas pòdon èsser pas aisidament accessiblas. Una font en linha pòt necessitar un pagament e una font imprimida se pòt trobar unicament dins las bibliotècas universitàrias. De fonts istoricas raras pòdon quitament èsser disponiblas unicament dins de colleccions e archius particulars e pauc accessibles. Es pas pasmens pas un motiu per regetar aquelas fonts. Se de fonts mai accessiblas son disponiblas, es possible de los preferir o de los ajustar a las primièras.
Fonts non francofònas
Las referéncias non francofònas son autorizadas sus Wikipédia en francés. Las fonts francofònas son pasmens a favorizar, se son de qualitat equivalenta, per un lagui d'accès facilitat a las fonts. Se se desira citar una font non francofòna, dins un tèxt, es totjorn preferible de traduire l'extrach, en mai de la citacion iniciala.
Vérifiabilité en foncion del contengut
Sourcer en prioritat las assercions mai importantas e non las mai comunas
L'exigéncia de fonts concernís abans tot las informacions controvertidas, importantas o pauc conegudas. Las informacions mai importantas o las mai controvertidas necessitan la preséncia de fonts fisablas, los mai indiscutibles possible. D'informacions susprenentas o excepcionalas necessitan de las fonts d'una qualitat excepcionala. A l'invèrs, las assercions mai trivialas (que son normalament conegudas de totes e aisidament verificables pel legidor) an pas besonh d'èsser obligatòriament sourcées. La necessitat de sourcer s'impausa pas plenament qu'en cas de demanda motivada. Es per exemple inutil d'anar cercar una font per escriure que Charles de Gaulle es un òme politic o que lo dòlar canadian es la moneda de Canadà.
La vérifiabilité implica pas la pertinéncia
Malgrat que la màger part de las informacions degan èsser verificablas per èsser inclusas dins un article, invèrsament la vérifiabilité d'una informacion es pas un critèri d'inclusion sufisent. Un consensus pòt determinar que d'unas informacions seràn introduchas dins l'article o dins un autre article, o deuràn èsser escartadas, en se conformant per exemple a Sintèsi inedita o a Importància disproporcionada.
Contengut non sourcé
Las informacions non sourcées presentas dins los articles pòdon recebre de balisas {{referéncia necessària}}, aital coma de balisas similaras qu'existisson jos diferentas formas (veire aquel tablèu). La pagina de discussion de l'article es egalament un luòc propici per metre en evidéncia las eventualas mancas de referéncias. Descriure dins la boita de resumit las rasons qu'an possat a pausar aquelas balisas es egalament desirabla. Lo contengut qu'es pas associat a una referéncia risca d'èsser suprimit.
Se pòt atal suprimir una afirmacion inverificabla. En cas de contestacion de la supression, es al que vòl inserir una informacion que torna de ne fornir la font.
Ligam amb las autras règlas e recomandacions
Vérifiabilité e neutralitat de ponch de vista
Dins d'unes cases, existís mantuna font de qualitat qu'arriban a de conclusions diferentas sus un subjècte balhat. La politica de neutralitat de puntejat vista seguida per Wikipédia declara que totas aquelas fonts fisablas devon èsser presentadas e que los redactors dels articles se devon pas prononciar sus la validitat de tala o tala posicion. Nòstre trabalh coma redactors consistís simplament a resumir çò que dison las fonts fisablas.
La neutralitat de puntejat vista es pas en contradiccion amb la vérifiabilité : en efièch, dins lo cas d'un subjècte controvertit, la neutralitat de ponch de vista es destinada a ofrir al legidor la possibilitat de se fargar sa pròpria opinion, amb l'ajuda de l'ensemble de las informacions mai fisablas e las mai objectivas possiblas : que defend qual ponch de vista e perqué ? Es majoritari o minoritari ? Quals son los enjòcs en preséncia ? En cas de desacòrd entre las fonts, atribuïr lo tèxt a l'autor : "Jean Paul sosten X, mentre que Jacques manten Y".
Es tanben important d'acordar pas a un ponch de vista mai de plaça que n'a pas dins l'ensemble de las publicacions sul subjècte. En particular, un ponch de vista tròp anecdotica o tròp marginal — quitament associat a una publicacion extèrna — e que pòt pas èsser contextualizat, a pas sa plaça dins un article. Aquela precaucion es sustot importanta per se premunir contra lo negacionisme e las temptativas de manipulacions del meteis tip.
Vérifiabilité e notorietat
L'existéncia de fonts fisablas es l'indicator mai pertinent dels cases per determinar l'admissibilitat d'un article. L'importància qu'es balhada a las fonts dins los debats d'admissibilitat es ligada al besonh de fiabiliser los articles amb de fonts segondàrias e independentas. A l'invèrs, l'abséncia de fonts fisablas tractant d'un subjècte indusit de las dificultats per redigir un article enciclopedic.
Vérifiabilité e trabalh inedit
Las nocions de Trabalh inedit e de Vérifiabilité son estrechament ligadas, car :
- l'ensemble del contengut sus Wikipédia deuriá poder èsser religat a una font fisabla, qu'ela siá explicitament citada dins l'article o non ;
- las fonts devon aver un rapòrt dirècte amb las informacions qu'elas sourcent. Las fonts devon pas èsser l'objècte d'interpretacions personalas per sostenir un ponch de vista ;
- los articles se devon fondar principalament sus de fonts segondàrias fisablas. E mai se las fonts primàrias pòdon èsser apropriadas dins d'unes cases, lor utilizacion risca d'èsser problematica.
Aprene a sourcer
Page d'ajuda
- Wikipédia:Citatz vòstras fonts, perqué e coma plan los causir, los contestar, los demandar...
- Wikipédia:Fonts fisablas, per identificar las fonts e referéncias esperadas sus Wikipédia
- Ajuda:Presentatz vòstras fonts, las diferentas sintaxis, los modèls mai utilizats, etc.
- Ajuda:Presentatz vòstras fonts/avançada, pels contribuïdors experimentats
- Ajuda:Nòta, totas las astúcias per plan presentar las nòtas e referéncias amb l'ajuda dels apèls de nòtas
- Ajuda:Nòta (ajuda detalhada), pels contribuïdors experimentats
Autres ressorsas
- Ajuda:FAQ/Fonts, la fièra a las questions
- {{Referéncia necessària}} e autras modèls per reclamar de fonts o contestar d'afirmacions
- Ajuda:Ressorsas en linha
- Wikipédia:Vandalisme, reconéisser lo vandalisme sus un article
- Page de discussion del Projècte Sorsas, per las questions particularas que son pas abordadas dins las ajudas çai sus