Wikipédia:Citatz vòstras fonts

Aquela pagina tracta pas que de principis de fons. Per aprene a redigir e a metre en forma las referéncias e autras anotacions dins los articles, consultatz las paginas seguentas : Ajuda:Inserir una referéncia e Ajuda:Nòta.

Citatz vòstras fonts es una recomandacion de bon sens per assegurar l'enriquiment de l'enciclopèdia Wikipédia de faiçon verificabla e per ofrir al legidor una coneissença fisabla e objectiva, confòrmament als principis fondators del projècte. En efièch, lo redactor enciclopedic qu'es lo wikipédien es pas un inventor o un cercaire qu'expausariá de novèlas coneissenças o un polemista qu'afichariá d'opinions personalas, mas solament lo raportaire de coneissenças ja existentas e documentadas.

La font ela meteissa, que fa partida de l'article, deu aver un interès enciclopedic. Ajustar de fonts sens s'inquietar de lor valor seriá nosibla a la qualitat de l'article, totas essent pas objectivas ni plan fisablas. Invèrsament, i a pas en mai-valguda a metre endavant una font particulara per d'assercions comunament admesas, aisidament confirmadas e que fan pas l'objècte de contestacion notabla : fornir una referéncia dins aquel cas seriá contrària al principi de neutralitat, perque aquò conduiriá a valorizar sens rason una font particulara (quitament expausariá lo contribuïdor a una acusacion de « espam » cap a una font partisana).

Qualques videos sus las fonts

• Qué una font ?
• Los diferents tips de fonts.
• Presentar sas fonts, comprene concretament coma far.

Perqué citar vòstras fonts ?

« Perqué citar sas fonts ? » (explicacion video)

Perqué citar sas fonts ? (Aquela video a fach partida del WikiMOOC.)

Per respectar los principis fondators de Wikipédia

Un dels principis fondators de Wikipédia, lo principi de neutralitat de ponch de vista, impausa de presentar los diferents ponches de vista sus tot subjècte tractat sens prene partit (que sián parcials, démodés, franco-centrats o anthropocentrés) e en acordant a cada ponch de vista un pes proporcional a sa reconeissença.

Per contentar a aquela exigéncia, fa besonh d'indicar d'ont provenon las informacions balhadas dins los articles per saber que los met endavant, quala importància lor acordar e per que cadun pòsca verificar se l'article los rapòrte corrèctament.

Ne resulta doas règlas a respectar pendent la redaccion dels articles : la vérifiabilité e la defensa de tot trabalh original o observacion personala que son de domeni del trabalh inedit e donc non verificables.

Perque Wikipédia a pas de sistèma de comitat de lectura

Wikipédia a pas de sistèma de comitat de lectura o d'avaloracion per de pars. L'abséncia de validacion globala dels articles li a permés de s'enlairar aquí ont lo projècte Nupedia aviá mal escasut. En l'abséncia de validacion globala, l'exigéncia de referéncias pro nombrosas per permetre las verificacions es indispensabla per tal d'evitar que Wikipédia venga pas una simpla plantolièra de wikis coma n'i a de milièrs.

Per avalorar la pertinéncia d'una informacion

Citar la font d'una informacion permet egalament de s'assegurar qu'aquela informacion es pro notabla e pertinenta per èsser mencionada dins Wikipédia. S'es estada represa e/o estudiada per una font segondària, i a de grands astres qu'aquela informacion siá enciclopedica, lo contrari fasent dobtar de son acceptabilitat dins Wikipédia. Segur, aquel critèri es pas infalhible e una argumentacion, apiejada per de fonts segondàrias, farà de còps besonh dins la pagina de discussion de l'article per trencar.

Aquò va egalament dins lo sens de la neutralitat de Wikipédia : la preséncia d'una informacion dins una font segondària balha un certan gra d'objectivitat e de neutralitat a las causidas de las informacions retengudas dins un article, perque aquela seleccion es estada facha per de tèrces e non pels wikipédiens.

Per assegurar la perennitat d'una afirmacion

Las informacions pausant sus de fonts de qualitat seràn fòrça mai respectadas pendent las edicions seguentas, mentre qu'aquelas dont se coneis pas ges las fonts pòdon èsser esfaçadas a cada moment.

Permetre d'accedir aisidament a las fonts qu'an servit a la redaccion de l'article permet tanben, en cas de desacòrd, de provar (o de contestar) la fisabilitat d'aquestas. Es particularament util per evitar la trapèla dels contenguts evasius, de las idèas recebudas o de las rumors aital coma de burlas.

Citar vòstras fonts permet egalament lo respècte dels dreches d'autors, fauta de qué un passatge pòt èsser esfaçat entièrament s'es suspectat de violacion de copyright (copyvio dins lo girgon de Wikipédia).

Balhar una referéncia precisa (títol, autor, data de parucion, pagina, ISBN, etc.) permet tanben de s'assegurar de la perennitat de la font ela meteissa e donc de la perennitat dels paragrafs de Wikipédia que i fan referéncia.

Per anar al delà de l'article

Enfin, citar de las fonts de qualitat, es ofrir als legidors la possibilitat d'explorar mai abans lo subjècte desvolopat dins l'article en consultant las referéncias e la bibliografia.

D'aquel ponch de vista, a causir entre mantuna font possibla, las referéncias indicadas devon aver de principi un interès enciclopedic : son las que permeton al legidor interessat d'accedir lo mai aisidament a d'informacions mai detalhadas, aprigondissent l'article de Wikipédia dins lo respècte del principi de mendre suspresa.

Un article plan « sourcé »

Crosatz vòstras fonts

Primièr, cal causir sas fonts de faiçon judiciosa. Ajustar de fonts sens s'inquietar de lor valor seriá nosibla a la qualitat de l'article.

Un sol obratge, quitament fisable, pòt datar respècte a las coneissenças o a las idèas actualas. L'obratge se pòt averar incomplèt, quitament obsolet. Es important de confrontar vòstras fonts a d'autras publicacions e basas de donadas mai recentas, del moment qu'existisson (veire çai jos la seccion tractant de fonts ancianas).

Es de bona practica de balhar tanben als legidors las claus permetent d'avalorar l'objectivitat de las fonts. Se l'autor d'una font es conegut per sas simpatias a l'endrech d'una de las tèsis expausadas dins l'article sourcé, fa besonh de mencionar aquelas simpatias (e de las « sourcer » !) per respectar lo principi de neutralitat.

Qué cal piejar per de referéncias ?

De faiçon plan generala, cal piejar tota informacion precisa o qu'es pas coneguda de totes. Cal atal sourcer las coneissenças que, en l'estat, son pas l'objècte d'un consensus social e scientific. A l'invèrs, de las afirmacions del tip « lo solelh se lèva a l'èst » o « lo telefòn mobil es uèi mai qu'un simple telefòn portatiu, es una vertadièra plataforma multimèdia » demanden pas de referéncia perque s'agís de vertats establidas e conegudas de totes.

S'ajusta donc de referéncias per tot çò qu'es susceptible d'èsser mes en question, sustot :

• tota informacion contestada e a la quala s'a apausat la balisa « ^{[réf. necessari]} » (amb l'ajuda del modèl {{referéncia necessària}}) deu obligatòriament èsser sourcée ;
• los subjèctes pauc coneguts o controvertits ;
• totas las donadas variablas, per tal de s'assegurar de lor justesa e de lor actualitat ;
• tot paragraf susceptible d'èsser desvolopat après vosautres per d'autres contribuïdors.

Plan presentar e redigir las referéncias a las fonts

Las referéncias devon respectar las convencions bibliograficas de Wikipédia.

Exemple de presentacion de font amb l'editor de còdi — s'i vei sustot l'autor, lo títol del libre, l'editor, l'ISBN :

[[Albert Camus]], ''[[Lo Mite de Sisif]]'', París, Gallimard, {{coll.}} « Folio/Ensages », 1985 {{ISBN|2-0703-2288-2}}.

Çò que balha a l'ecran : Albert Camus, Lo Mite de Sisif, París, Gallimard, coll. « Folio/Ensages », 1985 (ISBN 2-0703-2288-2).

Autre exemple, amb una font Internet aqueste còp en utilizant un modèl, çò que permet una mesa en forma facilitada :

{{Ligam web
 |autor = Frédéric Potet
 |títol = Katsuhiro Ōtomo enfin sacrat a Engolesme
 |url = http://www.lemonde.fr/livres/visuel/2015/01/29/katsuhiro-otomo-enfin-sacre-a-angouleme_4565831_3260.html
 |periodic = [[Le Monde]]
 |data = 29 de genièr de 2015
 |consultat lo = 30 de genièr de 2015
}}.

Çò que balha a l'ecran : Frédéric Potet, « Katsuhiro Ōtomo enfin sacrat a Engolesme », Le Monde, 29 de genièr de 2015 (consultat lo 30 de genièr de 2015).

Enquadrar aquela font amb de balisas ... permet d'indicar la font associada a una assercion amb una nòta en bas de pagina, coma aiçò. Es çò que s'apèla « ligar las fonts ». La nòta pòt tanben far referéncia a un obratge citat en bas de l'article dins la seccion bibliografia, çò qu'evita de repetir la totalitat de la referéncia s'es utilizada mantun còp (veire Convencions bibliograficas).

Precision dels referenciaments

Per tal de favorizar la vérifiabilité, una referéncia deu èsser la mai precisa possibla. Deu èsser possible d'identificar sens ambigüitat la font (títol de l'obratge, annada d'edicion, numèro ISBN, etc.) e lo passatge d'aquesta (capítol o numèro de pagina) se la font es tròp vasta per localizar aisidament l'informacion. Per las fonts sens paginacion o a paginacion variabla (libres numerics, per exemple), lo modèl {{EbookRef}} pòt èsser utilizat per precisar lo passatge.

A qual moment indicar las fonts ?

Lo mai simple es segurament de relevar las fonts al moment meteis ont los consultatz (sus Internet o en bibliotèca) e d'integrar las referéncias precisas de las fonts utilizadas sus l'article a far un trabalh de redaccion.

En efièch, retrobar e ajustar de fonts a un article après còp s'avera un exercici long e aleatòri, sustot se lo redactor principal contribuís pas mai a Wikipédia o retròba pas mai sas fonts.

Reclamacion e contestacion de fonts

Per prevenir un contribuïdor qu'auriá oblidat de citar sas fonts, li podètz daissar, sus sa pagina de discussion, un messatge prédéfini amb l'ajuda del modèl seguent : {{Cal sourcer}}.

Dins d'unes cases e solament dins aqueles cases, cal esfaçar las informacions non sourcées. En particular quand l'informacion es incredula o qu'encensa o denigra sens pròva un individú o una organizacion. Dins los autres cases, cal plaçar lo bendèl {{a sourcer}} ennaut de l'article e, sus cada informacion non sourcée, plaçar una balisa {{referéncia necessària}}. Atal, los legidors son prevenguts que lo contengut es potencialament erronèu, e los contribuïdors son encoratjats a ajustar de fonts fisablas. Enfin, se lo passatge dobtós desorganiza l'article, se pòt desplaçar l'afirmacion en pagina de discussion de l'article, en l'espèra d'una font eventuala, abans de l'esfaçar un pauc mai tard se cap de font es pas trobada.

S'un article manca totalament de referéncias o utiliza de fonts incredulas, existís tota una gamma de modèls apropriats :

Qué far quand un article es pas piejat de faiçon satisfasenta per de referéncias ?

	Se…	…podètz…	…e inserir lo modèl :
1	…l'informacion es pas remesa en causa mas una referéncia es desirada, per exemple per permetre al legidor de la verificar o de l'aprigondir…	…daissar l'element concernit dins l'article…	{{Referéncia desirada}}
2	...l'informacion es pas remesa en causa mas auriá besonh d'una citacion exacta de çò que ditz la font...		{{Citacion necessària}}
3.a	…l'informacion es piejada per una referéncia a una font insufisentament fisabla…		{{Referéncia a confirmar}}
3.b	…l'article o la seccion es pas piejada que per de referéncias a una font unica…		{{Font unica}} (bendèl a plaçar en cap d'article o de seccion)
3.c	…lo passatge es insufisentament sourcé…		{{Font insufisenta}}
4	…l'informacion es incredula, mas pas tròp damatjosa a l'article…		{{Referéncia necessari}}
5.a	...l'informacion sembla tirada d'una recèrca personala...		{{Interpretacion personala}}
5.b	...l'informacion sembla tirada d'una interpretacion abusiva de la font mencionada — o alara, es la referéncia a la font qu'es imprecisa…		{{Interpretacion abusiva}}
6.a	...la font es pas remesa en causa mas la referéncia es pas confòrma al sens de las convencions de Wikipédia...	...daissar la referéncia ne nòta...	{{Referéncia non confòrma}}
6.b	...la font es pas remesa en causa mas la redaccion de l'article miralha pas lo contengut de la font supausada lo piejar...		{{Pas dins la font}} {{Font desviada}}
6.c	...la validitat enciclopedica de la font es remesa en causa e la redaccion de l'article daissa ausir que s'agiriá d'una referéncia mentre que conten pas que de revindicacions unilateralas de son autor...		{{Font incredula}}
7	...plan pauc d'informacions son piejadas per de fonts, dins un article a seccion unica o a seccion principala comportant de sòus-seccions respectant pas la vérifiabilité...		{{Seccion a sourcer}} (bendèl a plaçar en cap de seccion)
8	...las fonts son indicadas dins la bibliografia mas son pas ligadas per de referéncias permetent de saber precisament qualas informacions pièjan (lo passatge precís correspondent a aquelas fonts)...	...conservar la bibliografia...	{{Fonts a ligar}} (bendèl a plaçar en cap d'article o de seccion)
9	...las fonts indicadas dins la bibliografia son obsoletas e an besonh d'èsser completadas per de fonts mai recentas, quitament deurián pas èsser utilizadas que dins una seccion Istoriografia (article istoric) o Istoric del concèpte...		{{Font obsoleta}} (bendèl a plaçar en cap d'article o de seccion)
10	...una font particulara indicada dins l'article es obsoleta e a besonh d'èsser confirmada per una o de las fonts mai recentas...		{{Referéncia obsoleta}} (modèla permetent un comentari)
11.a	...plan pauc d'informacions son piejadas per de fonts, dins l'ensemble de l'article...		{{A sourcer}} (bendèl a plaçar en cap d'article)
11.b	...plan pauc d'informacions son piejadas per de fonts segondàrias, dins l'ensemble de l'article...		{{Fonts segondàrias}} (bendèl a plaçar en cap d'article)
11.c	...las informacions sus la biografia d'una persona viva son insufisentament piejadas per de fonts dins l'ensemble de l'article…		{{BPV a sourcer}} (bendèl a plaçar en cap d'article)
12	...cap de font pièja pas l'article e qualques informacions son controvertidas...		{{A provar}} (bendèl a plaçar en cap d'article o de seccion)
13	...d'informacions que son pas piejadas per de fonts son controvertidas e pro damatjosas a l'article...	...los desplaçar cap a la pagina de discussion de l'article per i demandar la verificacion referenciada per de fonts...	sens objècte
14	...d'informacions que son pas piejadas per de fonts son plan controvertidas e plan damatjosas a l'article, o plan concernisson una persona viva e son insufisentament sourcées...	...los suprimir sens los desplaçar dins la pagina de discussion...	sens objècte
15	...un utilizator introduch mantun còp de las informacions sens los piejar per de fonts...	...informar lo contribuïdor...	{{Cal sourcer}} (bendèl a plaçar sus la pagina de discussion d'aquel utilizator)
16	...l'ensemble de l'article es dobtós e subjècte a caucion e presenta pas cap de font (ni primària ni segondària)...	...recercar s'existís almens una font...	{{Sens font}} (bendèl — nivèl naut — a plaçar en cap d'article)
17	...l'ensemble de l'article e de sas fonts es dobtós e subjècte a caucion...	...demandar sa verificacion referenciada per una font...	{{A verificar}} (bendèl — nivèl naut — a plaçar en cap d'article)
18	...cap de font pièja pas l'article e l'ensemble de l'article es plan dobtós e plan controvertit, donc es plan damatjós...	...prepausar sa supression (a utilizar amb discerniment)...	{{Vérifiabilité}} (bendèl — nivèl grèu — a plaçar en cap d'article)
19	...de fonts semblan piejar l'article, mas se revèlan après examèn èsser estat largament desviadas de lor portada reala. L'ensemble de l'article es donc plan suspècte e plan controvertit, e es encara mai damatjós que lo tèxt non neutre, lo trabalh inedit o la burla que constituïsca semble sourcé al primièr agach...	...prepausar sa supression (a utilizar amb discerniment)...	{{Desviacion de fonts}} (bendèl — nivèl grèu — a plaçar en cap d'article)

Qualitat de las fonts

Existís mantun tip de fonts :

• academics (èx. : libres, estudis, enciclopèdias) ;
• estatals (èx. : publicacion oficiala d'un Estat, sit web d'un governament) ;
• tecnics o scientifics (èx. : revistas especializadas) ;
• jornalistics (èx. : jornals).

Es pas totjorn evident de trobar dels « fonts de qualitat ». Los contribuïdors de Wikipédia son benevòls e dispausan pas totjorn de temps necessari a una recèrca en bibliotèca. Cadun es alara temptat de glenar sus Internet de las fonts de còps incredulas.

« Qualitat de las fonts » (explicacion video)

Explicacion de las fonts primàrias, de las fonts segondàrias e de la fisabilitat de las fonts. (Aquela video fa partida del WikiMOOC).

Qualques critèris de qualitat

La valor d'una font es relativa a l'article sourcé. Per exemple, se l'autor d'un article de fisica publicat dins una granda revista academica i fa una digression filosofica, aquel article constituïrà pas çaquelà una font de qualitat pels articles de filosofia de Wikipédia. Poirà per contra constituïr una font de qualitat pels articles de fisica.

La qualitat d'una font se mesura entre autres critèris a :

• la difusion : lo volum, lo nombre de legidors, mas tanben la qualitat del lectorat — public cultivat, especializat o universitari per exemple —, la preséncia de la publicacion dins de bibliotècas universitàrias, etc.
• l'especialitat de la font que deu correspondre al tèma de l'article ;
• l'engatjament : la font es imparciala sul subjècte tractat ?
• l'identitat e la reputacion : la font publica sovent de resultats erronèus ? Es sovent evocada coma referéncia per de fonts non confidencialas ? A recebut de prèmis o de las distincions notablas ? Es-çò una font institucionala ? Quala es la reputacion de l'editor respècte al subjècte tractat ? (O'Reilly Media per l'informatica, Economica per l'economia, etc.) ;
• sustot per la premsa, lo professionalisme de l'estructura, s'agissent sustot de verificar e d'analisar los faches, los aspèctes legals, las pròvas e los arguments (veire Wikipédia:Usatge rasonat de las fonts de premsa) ;
• l'avaloracion de la font per de tèrces : comitat de lectura, editor, redactor en cap, etc. ;
• los ligams amb d'autras fonts pertocant l'informacion difusada : de quala faiçon las informacions publicadas per la font son evocadas o represas per d'autras fonts ? Es sarcís dins de bibliografias ? Es citada dins los mèdias ?
• la data : la font es datada ? Las informacions que conten son a jorn ? An dempuèi sa publicacion fa l'objècte de criticas o de remesas en causa ?
• la forma : ortografia, nivèl de lenga.

Fonts problematicas

D'unas fonts son generalament pas valablas per piejar los articles. Seràn aisidament contestadas en cas de desacòrd.

Fonts dependentas o en conflicte d'interès amb lo subjècte

Wikipédia privilègia las fonts independentas del subjècte, valent a dire que son eissidas d'autors dont la linha editoriala es pas dirèctament contrarotlada o en interferéncia amb lo subjècte, e qu'an pas de conflicte d'interèsses amb aqueste. L'independéncia significa pas forçadament la neutralitat, las fonts non neutras independentas e de qualitat son possiblas, mas l'independéncia es un critèri de qualitat primordial. D'un autre costat, las fonts dependentas son sovent de fonts primàrias, çò que presenta d'autres inconvenients en matèria de qualitat de las fonts (veire çai jos).

Fonts primàrias

Wikipédia s'apièja sus de fonts segondàrias. Tot article de Wikipédia se deu referir a d'òbras e a de sabers coneguts e reconeguts. La seleccion, agregacion o interpretacion de fonts primàrias relèva d'un procediment de recèrca personala, assimilabla a un trabalh inedit, e deu èsser evitada dins los articles de Wikipédia.

Fonts ancianas o obsoletas

Los obratges ancians ofrisson de testimoniatges istorics de la faiçon de pensar de lor epòca ; mas de còps, son pas mai a jorn.

De nombrosas fonts ancianas son disponiblas, sovent en accès liure. Per exemple :

• d'obratges scientifics o tecnics avent ja mantuna annada ;
• de tèsis, ensages, tractats e autres publicacions ancianas ;
• d'enciclopèdias e dels diccionaris ancians.

Un còp tombats dins lo domeni public, pòdon èsser recopiadas sens risc legal.

Quand son pas citadas per lor aspècte de testimoniatge istoric, devon èsser utilizadas amb reculada e precaucion, en essent clarament referenciadas e donc datadas. Las fonts segondàrias ancianas, donc tributàrias de lor epòca, riscan d'èsser despassadas sul fons o sus la forma ; se ditz mentre que son obsoletas. Pasmens, aquò es pas totjorn lo cas : l'obsolescéncia s'obsèrva abans tot dins de domenis ont lo saber evolua amb rapiditat, sustot lo drech, las sciéncias exactas o encara los eveniments recents. Una font anciana es donc receptibla tant qu'una o mantuna font recenta l'an pas invalidada o relativizada (o quand es presa a testimòni de l'Istòria). Se de publicacions mai recentas e fisablas existisson, devon èsser preferidas a las fonts ancianas.

Cal donc totjorn pensar a :

• verificar se d'òbras mai recentas existisson sul subjècte ;
• indicar la data de publicacion de la font ;
• e mai generalament, contextualizar corrèctament las fonts.

D'un autre costat, lo fach, per un article, de se trobar fondat (parcialament o totalament) sus de fonts ancianas, prejutja pas de son admissibilitat, ni pòt pas servir de basa a una remesa ne causa d'aquela admissibilitat. Convendriá en revenge d'i apausar, quand aquelas fonts ancianas presentan un risc real d'obsolescéncia, lo bendèl-modèl {{Fonts obsoletas}}, per tal de convidar los contribuïdors a n'actualizar lo sourçage.

Fonts pauc fisablas

En general, son pas receptibles totas las « fonts » que son pas institucionalas, talas coma :

• los obratges de vulgarizacion : an pas forçadament la precision e la rigor requeridas ;
• los fòrums, sits personals, blògs, sits comercials… que mancan ailàs tròp sovent d'objectivitat o de rigor, o plan que s'inspiran tot simplament de… Wikipédia !
• los sits institucionals d'una entrepresa, d'un organisme, d'una escòla o d'una associacion : son l'equivalent de las plaquetas imprimidas distribuïdas per aquelas entitats. Son sovent de plan bonas fonts d'informacion per las donadas factuelles (noms, adreças, lista de produches, etc.), mas son de fonts biaissadas dins los autres cases ;
• las publicitat-reportatges : de nombroses jornals e revistas publican d'articles fornits per las entrepresas, organismes, escòlas o associacions. La mencion « publicitat-reportatge », escricha de còps en plan pichon, indica que la font es pas estada analisada per l'editor. D'unes sits internet agisson del meteis biais mas sens metre en exèrg (quitament tipografia, etc.) lo fach que la font de l'informacion es biaissada ;
• los articles d'actualitat qu'an pas encara la reculada necessària ;
• los articles eissits de la premsa people ;
• los sits miralhs de Wikipédia e los que « oblidan » d'o precisar ;
• las peticions, que sián per o contra (un projècte de transpòrt, la salvagarda d'un territòri…).

Fonts falsadas

Un autre risc es lo trucatge per amalgama : es l'escritura d'un paragraf ont l'autor combina una informacion incredula e una informacion vertadièra, aquesta essent corrèctament sourcée. A la lectura, es aisit de creire que la font concernís l'ensemble de la frasa o del paragraf. Per evitar aiçò, cal velhar en particular a çò que los apèls de nòtas sián plaçats corrèctament (veire Anotacions ambigüas).

Wikipédia o tot wiki es pas una font

Cal pas jamai utilizar un article de Wikipédia per en sourcer un autre, quitament entre dos Wikipédias de lengas diferentas. Es possible de se'n servir per melhorar un article, sustot en fasent de traduccions, mas calrà citar de las fonts « extèrnas » per n'assegurar la vérifiabilité.

Cal prestar atencion al fach que lo contengut de Wikipédia es largament représ per de sits miralhs, que son pas donc pas mai de las fonts validas.

Mai generalament, sul meteis principi, un wiki es pas una font. S'aqueste cita sa font, demòra possible de se servir d'aquesta.

Cas d'una traduccion d'un article de Wikipédia

Es possible de sourcer un article amb de fonts en lenga estrangièra (en los fasent precedir del modèl adaptat : {{en}}, {{de}} precisant un cambiament de lenga…). La preséncia de font en francés es pas obligatòria per crear o traduire un article.

La traduccion de las referéncias es de còps delicada. Cal, dins totes los cases, indicar la referéncia en lenga estrangièra. Se la referéncia es tanben disponibla en francés (per exemple, un tèxt de lei europèu), cal puslèu utilizar la referéncia en francés. Senon, cercar una referéncia de qualitat equivalenta en francés es recomandat. Per exemple, per una referéncia dins una publicacion scientifica, cercar una autra publicacion scientifica (de difusion equivalenta) en francés demòra possibla.

Ont trobar de fonts de qualitat ?

De faiçon generala, l'exigéncia de qualitat de la font es fòrça corrélée al caractèr extraordinari o especializat de l'informacion que relèva.

Libres

Lo fach qu'un document siá publicat per un ostal d'edicion comerciala es pas en se un critèri de seriós. Cal en efièch considerar lo public mirat per la colleccion dins la quala lo document es publicat. Per exemple, en sciéncias, la colleccion mira un public de scientifics, o un public d'amators d'esoterisme ? Conven sustot de distinguir los obratges istorics, o scientifics, dels obratges de divertiment (sciéncia-ficcion, sciéncia populara, istòria romançada) que tiban a presentar coma de faches de las extrapolacions o de las mesas en scènas.

Quand se se pòt pas desplaçar se meteis en bibliotèca, la pagina Wikipédia:Verificacion en bibliotèca permet pontualament de demandar a un autre contribuïdor d'efectuar una recèrca.

Premsa

Citatz vòstras fonts amb Zéa.

Vòstre quotidian preferit serà probable pas considerat coma una font valida per presentar un exemple de movement perpetual que fonciona ; serà en revenge pertinent per sourcer un escandal politic. La premsa generalista deu èsser utilizada amb precaucion coma font per de faches dont l'apreciacion necessita de las competéncias particularas (drech, sciéncias, etc.), perque sos articles pòdon èsser redigits per de jornalistas avent pas de competéncia particulara dins aqueles domenis, d'ont de las desformacions e contresens totjorn possiblas. Es possible, per contra, d'utilizar la premsa generalista coma font, per exemple per evocar l'escandal qu'entorneja una descobèrta scientifica.

La data e lo contengut de las edicions « papièr » e « internet » d'un meteis jornal pòdon diferir (es sistematicament lo cas, per exemple, per Le Monde per las datas, e de còps de L'Express pel contengut). Conven donc de precisar se la font ven de l'edicion papièr o internet, o, melhor encara, d'indicar las doas datas respectivas (quitament dels títols leugièrament modificats).

Television

La television deu èsser considerada amb una mesfisança particulara, perque permet pas las explicacions longas o nuançadas. En mai — al contra del libre e a la premsa —, la television impausa un ritme al telespectator, que li daissa pas lo temps de verificar l'informacion pendent sa difusion. En mai, representa pas sovent qu'una realitat qu'es estada mesa en scèna, tot en volent balhar l'impression d'èsser realista. Enfin, respècte al libre e a la premsa, l'imatge e lo son pòdon favorizar l'emocion al detriment de l'informacion.

Lo sit de l'INA , gràcias a son contengut indexat permetent de localizar lèu d'emissions francesas, pòt utilament completar de recèrcas en portant una vision istorica sus una actualitat televisuala, e sa faiçon de la tractar. Mas l'ofèrta es encara plan parcelària e son pas sovent disponiblas que de plan corts tirats.

Ràdio

Coma la television, la ràdio impausa un ritme que permet pas de verificar l'informacion pendent sa difusion. Pasmens, l'abséncia d'imatge necessita que la partida sonòra siá mai rica e precisa qu'en television, çò que pòt tot comptat e debatut tornar lo contengut informatiu mai racional.

La recenta declinason de la ràdio en podcast permet d'efectuar de pausas que son utilas per jutjar melhor l'informacion difusada, e egalament de tornar a cada moment sus una difusion.

Sits web

La qualitat de las fonts disponiblas sul Web es plan variabla e sovent dificil a avalorar. Es donc important de se referir de preferéncia a de sits reconeguts e dont l'o los autors son coneguts e indican, eles tanben, lors fonts.

Cal en efièch èsser plan prudent amb los sits web que, los tres quarts del temps, pòdon pas èsser utilizats coma fonts fisablas sus Wikipédia. Se cal sustot assegurar que las informacions publicadas sus un sit son atribuïblas a un autor (individual o institucional), abans de los utilizar coma font. Un sit personal pòt fòrça plan usurpar l'identitat d'un autor reconegut, o possedir pas las competéncias que pretend aver. Cal una meteissa mesfisança de cap als blògs anonims e dels sits de vulgarizacion que s'adòrsan pas a cap d'institucion.

Atencion ! De nombroses sits son simplament de miralhs de Wikipédia o s'inspiran largament de son contengut, passat o actual. Solament Wikipédia es pas una font valabla per ela meteissa (cf. çai sus), siatz donc vigilants.

Existís pasmens dins lo Web de nombrosas basas de donadas que difusan dels articles de qualitat, e mai dels articles academics. D'unas d'aquelas ressorsas son listadas sus Ajuda:Ressorsas en linha.

Rets socialas

Las rets socialas son fòrça desconselhadas ; un filtre anti-abús avertís pendent l'apondi de ligams cap a aqueles sits.

Proteccion de la vida privada e referéncias en linha

Problematic

Lo pistatge de la navigacion sul Web amb l'ajuda de paramètres de requèsta (de còps apelat « decoracion de ligams ») consistís en de traçaires aponduts als ligams e comprenent de paramètres d'identificacion unicas dins la requèsta. Aquestes son lo mai sovent ajustats après lo simbòl « ? » dins una URL quand lo visitaire quita un sit, puèi son legits a partir de l'URL quand arriba sus un autre sit. Aquò permet a l'entitat que gerís aqueles traçaires d'analisar los comportaments entre doas paginas web.

Un exemple abans e après netejatge dels paramètres de pistatge dins una URL.

Un tal ligam contenent un traçaire, publicat dins un article Wikipédia, serà visitat per quantitat d'autres legidors. Aquò demesís la qualitat de las donadas collectadas pels publicitaris, mas pòt tanben aténher al pseudonymat o a l'anonimat parcial de la contribucion jos adreça IP segon lo navigator utilizat, puèi que qu'un utilizator enregistrat poiriá èsser identificat per una entitat autra que la Fondacion Wikimédia.

Mesuras de proteccion

Es recomandat de retirar aqueles paramètres abans d'ajustar una referéncia disponibla en linha. Mantun navigator es en tren o an implementat aquela foncionalitat de faiçon nativa : Firefox, Coratjós e Safari.

Es tanben possible d'automatizar lo retirament d'aqueles paramètres de pistatge gràcias a d'extensions : UBlock Origin, o AdGuard en activant dins las opcions lo filtre « AdGuard URL Tracking Proteccion », o la ClearURLs, per exemple.

Veire tanben

Articles connèxes

• Ajuda sus las fonts :
  • Ajuda:Inserir una referéncia
  • Ajuda:Identificatz de fonts fisablas
  • Ajuda:Nòta
  • Ajuda:FAQ/Fonts
• Autras recomandacions d'escritura e d'edicion :
  • Wikipédia:Vérifiabilité
  • Wikipédia:contengut evasiu
  • Wikipédia:Fonts primàrias, segondàrias e terciàrias
  • Wikipédia:Fonts fisablas
  • Usatge rasonat de las fonts de premsa
  • Wikipédia:Convencions bibliograficas
  • Wikipédia:Critèris d'admissibilitat dels articles
  • Ajuda:Ressorsas en linha, lista de fonts de qualitat accessiblas
  • Wikipédia:Accès a las fonts de premsa pagantas
  • Ajuda:Modèls ligats a las fonts (pels documents importats dins Wikipédia)
  • Wikipédia:Observatòri de las fonts
• Projècte:Fonts : projècte Wikipédia qu'a per mira de melhorar lo sourçage dels articles.
• Wikipédia:Mes del sourçage/Citatz vòstras fonts (istorica) : istoric de la presenta recomandacion.

Ligams extèrns

• Didier Duguest, Citar sas fonts [PDF]
• Un ponch interessant amb de ligams sus d'autres sits : Cerièra (Conselhs als Estudiants per una Recèrca d'Informacion Especializada Eficaça).
• Analisar l'informacion. Grasilha d'analisi de l'Universitat de Quebèc a Montreal (UQAM) per avalorar la qualitat de las fonts (libres, sits web, articles scientifics).

Bibliografia

• Pierre-Carl Langlais, « {{Referéncia necessària}} : l'emergéncia d'una nòrma wikipédienne (2003-2009) », dins Lionel Barbe, Louise Merzeau e Valérie Schafer (dir.), Wikipédia, objècte scientific non identificat, Nanterre, Premsas universitàrias de París Oèst, coll. « Intelligéncias numericas » (n^o 1), 2015, 216 p. (ISBN 978-2-84016-205-6, legir en linha), p. 77-90.
• Gilles Sahut, « « Citatz vòstras fonts » : arqueologia d'una règla al còr del saber wikipédien (2002-2008) ‪ », Estudis de comunicacion, n^o 42,‎ 2014, p. 97-110 (legir en linha).
  L'autor analisa la mesa en plaça d'aquela recomandacion coma « revelatritz de las representacions mobilizadas e [d]ès causidas operadas a prepaus de las coneissenças jutjadas dignas d'èsser difusadas » e soslinha çò que considèra èsser dels « tensions inerentas al projècte wikipédien », siá l'oposicion de doas logicas : « una logica d'obertura e una logica de qualitat que se pòdon averar dificilament conciliablas ».
• Gilles Sahut, Wikipédia, una enciclopèdia collaborativa en cèrca de credibilitat : lo referenciament en questions (tèsi de doctorat en Sciéncias de l'òme e societat), Universitat Tolosa-Joan Jaurés, 2015 (legir en linha).