Segonda Guèrra Mondiala

Informacions generalas
Data	1er setembre de 1939 – 2 de setembre de 1945; (6 ans e 1 jorn)
Lieu	Euròpa, ocean Pacific, ocean Atlantic, Asia del Sud-èst, China, mar Mediterranèa, Orient Mejan, Africa, escaramossas en America del Nòrd e del Sud.
Casus belli	Incident del pont Marco-Polo en Asia, Invasion de Polonha per Alemanha en Euròpa.
Eissida	Victoire dels Aliats : Casuda del Tresen Reich e ocupacion aliada d'Alemanha e d'Àustria .; Reddicion de l'empèri de Japon e ocupacion del país pels Estats Units.; Fin de l'empèri colonial italian e acceleracion de la descolonizacion dins los empèris britanic e franceses.; Dissolucion de la Societat de las Nacions e creacion de l'Organizacion de las Nacions Unidas.; Emergéncia dels Estats Units e de l'URSS coma superpoténcias ; bipolarisation, menant cap a la debuta de la Guèrra freja (veire mai…).;
Aliats URSS (1941-1945); Estats Units (1941-1945); Reialme Unit; China; França; Polonha; Austràlia; Canadà; Nòva Zelanda; Africa del Sud; Raj britanica; Checoslovaquia; Norvègia; Païses Basses; Belgica; Luxemborg; Grècia; Iogoslavia; Etiopia; Filipinas; …lista detalhada;	Ais Alemanha; Japon; Itàlia (1939-1943); Ongria; Romania (1941-1944); Bulgaria (1941-1944); Croàcia (1941-1944); Eslovaquia; Cobelligerants Finlàndia (1941-1944); Tailàndia; …lista detalhada;
Dirigents aliats Joseph Stalin; Franklin Roosevelt †; Harry S. Truman; Winston Churchill; Tchang Kaï-chek; Charles de Gaulle; Władysław Sikorski †; John Curtin †; Mackenzie King; Peter Fraser; Jan Smuts; Edvard Beneš; Johan Nygaardsvold; Wilhelmine; Hubert Pierlot; Pierre Dupong; Jòrdi II; Pierre II; Josip Broz Tito; Haïlé Sélassié Ier; Manuel Quezon †;	Dirigents de l'Ais Adolf Hitler †; Hirohito; Benito Mussolini †; Miklós Horthy; Ion Antonescu †; Ante Pavelić †; Jozef Tiso †; Boris III †; Cobelligerants Gustaf Mannerheim; Phibun;
34 476 700; 16 353 639; 14 000 000; 5 896 000; 3 450 000; 2 900 000; 2 500 000; 800 000; 730 000; 600 000; 430 000; 365 000; 334 000; 251 000; 140 000; 130 000; 55 000; 11 400; Total : 83 423 000	18 200 000; 8 400 000; 3 430 000; 1 250 000; 1 000 000; 455 000; 200 000; 50 000; Cobelligerants 700 000; 60 000; Total : 30 658 000
26 600 000; 20 000 000; 5 820 000; 1 587 000; 1 027 000; 957 000; 472 000; 450 900 420; 000; 418 500 325; 000; 304 000; 205 000; 88 000; 43 600; 40 400; 11 900; 11 700; 10 200; 5 000; …mai de detalhs; Total : 58 797 200 mòrts	7 375 800; 3 100 000; 980 000; 903 000; 459 500; 25 000; …mai de detalhs; Cobelligerants 97 000; 5 600; Total : 12 945 900 mòrts

La Segonda Guèrra Mondiala, o Segonda Guèrra mondiala^[3], es un conflicte armat a l'escala planetària que dura del 1^er setembre de 1939 al 2 de setembre de 1945. Aquel conflicte opausa esquematicament los Aliats ( Grand Bretanha, França, l'URSS , los Estats Units e China) e l'Ais (l'Alemanha nazi, l'Empèri japonés e l'Empèri italian).

Provocada pel reglament insatisfaisant de la Primièra Guèrra Mondiala e per las ambicions expansionistas e egemonicas de las tres principalas nacions de l'Ais (lo Tresen Reich, l'Itàlia fascista e l'empèri de Japon), la Segonda Guèrra Mondiala es favorizada per la convergéncia d'un ensemble de tensions e conflictes regionals, sustot en Africa (segonda guèrra italo-etiopiana tre 1935), en Espanha (ont la guèrra civila comença lo 18 de julhet de 1936), en China (ont las agressions de Japon debutan lo 7 de julhet de 1937) e en Euròpa centrala (ont Alemanha annèxa autoritàriament Àustria l'11 de març de 1938, puèi los territòris dels Sudets pres a Checoslovaquia lo 21 d'octobre de 1938). L'invasion de Polonha per Alemanha lo 1^er setembre de 1939, confòrmament a un pacte conclús amb l'Union Sovietica, provòca tre lo 3 de setembre de 1939 la dintrada en guèrra del Reialme Unit (a 11 h), de França (a 17 h) e de lors empèris colonials respectius.

Bèl primièr associada a Alemanha dins lo despartiment d'Euròpa, l'URSS rejonh lo camp aliat sul front es-europèu en seguida de l'invasion alemanda lo 22 de junh de 1941. Pertocant los Estats Units, abandonan lor neutralitat après l'ataca de Pearl Harbor per las fòrças japonesas, lo 7 de decembre de 1941. D'aquí enlà, lo conflicte ven vertadièrament mondial, implicant totas las grandas poténcias e la majoritat de las nacions del mond sus la quasi-totalitat dels continents.

La guèrra pren fin sul teatre d'operacions europèu l'8 de mai de 1945 (lo 9 de mai de 1945 en URSS en consequéncia del descalatge orari) per la capitulacion sens condicion del Tresen Reich, puèi s'acaba definitivament sul teatre d'operacions Asia-Pacifica lo 2 de setembre de 1945 per la capitulacion egalament sens condicion de l'empèri de Japon.

La Segonda Guèrra Mondiala constituís lo conflicte armat mai vast que l'umanitat aja conegut, mobilizant mai de 100 milions de combatents de 61 nacions, desplegant las ostilitats sus environ 22 milions de quilomètres carrats^[4], e tuant mai o mens 62 milions de personas, dont una majoritat de civils. La Segonda Guèrra Mondiala es tanben la mai granda guèrra ideologica de l'Istòria , çò qu'explica que las fòrças de collaboracion en Euròpa e en Asia ocupadas ajan pogut èsser solidaris de païses envasidors o enemics, o qu'una resisténcia aja pogut existir fins en plen còr de l'Alemanha nazi en guèrra. Guèrra totala, goma quasi entièrament la separacion entre espacis civils e militars e balha luòc dins los dos camps a una mobilizacion massisa de las ressorsas non solament materialas — economics e scientifics —, mas tanben moralas e politicas, dins un engatjament de las societats totas entièras.

La soma dels degalhs materials es pas avalorada amb certitud. Las pèrdas en vidas umanas e los traumatismes collectius e individuals son considerables, la violéncia avent pres de proporcions ineditas. Lo conflicte balha en efièch luòc a de multiples crimis de guèrra, crimis favorizats e banalizats per una violéncia militara e policièra d'una intensitat e d'una prigondor inégalées, aquela violéncia sustot contra los civils essent de còps un element de l'estrategia militara. S'assistís atal a l'emergéncia, a una escala desconeguda fins alara, de crimis de massa particularament atròças e per d'unes sens precedent, tot particularament a l'instigacion de l'Alemanha nazi e del Japon imperial. Demest aqueles crimis figuran dels massacres génocidaires anant fins a una organizacion industriala se prement la deportacion en camps de concentracion, camps de trabalh e centres d'exterminacion, comportant de cambras de gases a de fins d'exterminacion de populacions entièras (josieus, eslaus, tsigans) o de categorias particularas d'individús (comunistas, omosexuals, andicapats, Testimònis de Jéhovah, etc.) particularament a l'instigacion del regim nazi. L'amplor dels crimis dels vencuts suscita la definicion d'una incriminacion novèla pels venceires : lo crimi contra l'umanitat, aplicada sustot al genocidi dels josieus d'Euròpa. Lo regim Shōwa es pas brica en rèsta en Asia amb, a son actiu, dètz milions de civils chineses enrotlats per fòrça per la Kōa-in al Mandchoukouo, mai o mens 200 000 « femnas de reconfòrt » enrotladas en Corèa e en tot l'Extrèm Orient, aital coma l'anihilacion sistematica de civilas, principalament en China.

Cal ajustar a aquò l'assassinat sistematic de resistents e d'opausants politics, aital coma las represalhas contra los civils, coma o faguèron per exemple los nazis ; los viòls generalizats de las femnas dins los territòris enemics ocupats, crimis perpetrats tant per un camp que per l'autre, e dins una mendre mesura dins los territòris amics ; las experimentacions sus d'èssers umans a las qualas se liurèron dels mètges nazis tals lo SS Josef Mengele, e l'unitat japonesa 731 ; los bombardaments aerians massises de civils primièr per l'Ais en Euròpa (Coventry al Reialme Unit, Rotterdam als Païses Basses) e en Asia (Shanghai, Canton, Chongqing en China, aquesta essent la vila mai bombardada del conflicte sino-japonés), puèi pels Aliats : bombardament a granda escala de nombrosas vilas alemandas e sustot Drèsda e Amborg en Alemanha, atacas sus Tòquio al napalm a Japon. Desvolopada pels Estats Units pendent lo conflicte, la bomba atomica es utilizada pel primièr còp de l'Istòria : doas bombas A largadas sus de ciblas civilas pels Estats Units explòsan a tres jorns d'interval, a Hiroshima e a Nagasaki, a Japon.

La Segonda Guèrra Mondiala propulsa los Estats Units e l'URSS , principals venceires, al reng de superpoténcias concurrentas apeladas a dominar lo mond e a se confrontar dins una viva rivalitat ideologica e politica, pendent près d'un mièg-sègle, e a s'afrontar militarament per Estats interpausats coma per la guèrra de Corèa, la del Vietnam e la d'Afganistan. Sagèla lo declin de las vièlhas poténcias imperialas d'Euròpa e obrís lo procediment de descolonizacion que s'accelèra dins l'aprèp-guèrra en Asia, dins lo mond arab e en Africa, fins a las annadas 1960.

L'amplor de las destruccions e dels mòrts suscita la creacion d'instàncias internacionalas, politicas e economicas, qu'a per mira d'evitar la reaparicion de las condicions avent menat a la guèrra (Organizacion de las Nacions Unidas, Fons monetari internacional, Banca mondiala e Acòrdi general sus las tarifas doanièrs e lo comèrci per las mai conegudas). Enfin, aquel darrièr conflicte d'amplor sul continent europèu es seguit en Euròpa de l'Oèst per un periòde de prosperitat sens precedent, en seguida de la reconstruccion, e l'emergéncia progressiva d'un projècte d'unificacion politica pacifica portat primièr pels dos adversaris istorics, Alemanha e França.

Marcha cap a la guèrra

Article detalhat : Causas de la Segonda Guèrra Mondiala.

Originas del conflicte en Euròpa

Articles detalhats : Revanchisme e Rearmament d'Alemanha jol Tresen Reich.

Los tractats de Versalhas, Sant German-en-Laye, Trianon e Neuilly avián suscitat rancòrs, frustracions e desirs de reconquista en çò dels alemands, los austrians-ongreses e los bulgars^[5]. L'umiliacion de la desfacha de 1918 e la signatura del tractat de Versalhas son viscudas coma un diktat en Alemanha. Es l'idèa que la classa politica alemanda es a l'origina d'aquela desfacha qu'entraina un sentiment de rancòr dins l'armada que rejonherà los nazis dins lor ascension al poder^[6].

La crisi de 1929 conduch los diferents Estats a adoptar de mesuras proteccionistas e a se plaçar en rivals. Mentre que l'agressivitat de las democracias se situa sul plan economica, las dictaturas fascistas van adoptar una estricta autarquia e, naturalament, pensar lor defensa e lor expansion en tèrmes militars. Mas pertot, de las politicas d'armament son mesas en plaça eficaçament per sortir del marasme economic^[7].

Aiçò poiriá explicar una guèrra dins un contèxt ont la politica d'Alemanha seriá estada inspirada per las classas dominantas tradicionalas. La guèrra en Euròpa es pasmens dirèctament eissida de las ambicions expansionistas del partit nazi — al poder en Alemanha — exprimidas tre 1924 per Adolf Hitler dins Mein Kampf. Sus aquelas ambicions qu'a per mira de conquistar un espaci vital pel pòble germanic se son empeutadas las velleïtats expansionistas del regim fascista italian que temptèt atal atal de se constituïr un empèri colonial en Etiopia e en Euròpa del Sud.

Aquela idèa d'espaci vital, desirat per Hitler, s'es concretizat seguida a las pèrdas de las colonias alemandas en Africa e a la fin de son reialme militar de l'Èst, l'Ober Òst^[8]. Seguida a la signatura del Tractat de Versalhas, Alemanha pèrd las aquisicions territorialas qu'aviá fach pendent lo 19en e lo sègle 20en^[9].

Originas del conflicte en Asia

Articles detalhats : Expansionisme de Japon Shōwa e Èra Shōwa (1926-1989).

Malgrat qu'apartenissent al camp dels Aliats de la Primièra Guèrra Mondiala e avent signat, en 1922, lo tractat naval de Washington, Japon n'a contestat d'unas clausas en 1936 pendent las negociacions del tractat naval de Londres. De nombrosas personalitats politicas e militaras japonesas, tals Fumimaro Konoe e Sadao Araki, réactualisant la doctrina del hakkō ichiu (« los uèch cantons del mond jos un sol teulat »), meton en plaça una ideologia fondada sus la supremacia de la raça japonesa e son drech a dominar Asia. Aquela ideologia racista presenta Japon coma lo centre del mond e pren assetada sus l'institucion imperiala e l'emperador , èsser divin e descendent de la divessa Amaterasu Omikami. Balha luòc a una temptativa de restauracion Shōwa.

Portat per l'influéncia de las faccions militaras, Japon envasís atal la Mandchourie en 1931 puèi la rèsta de China a partir de 1937. Lo refús de Japon de se retirar de l'Indochina francesa, envasida en 1941, e de China, a l'exclusion del Mandchoukouo, mena, l'estiu de la meteissa annada, a l'imposicion pels Estats Units d'un embarg sul petròli. En reaccion, Hirohito lança alara la guèrra de la Granda Asia orientala (Dai Tô-A sensô) e autoriza l'ataca de Pearl Harbor aital coma l'invasion d'Asia del Sud-èst.

Massacre de Nanquin

Article detalhat : Massacre de Nanquin.

Après aver ganhat la batalha de Nanquin, los japoneses se liuran a sièis setmanas de viòls, de pilhatge e de carnatge^[10]. Incéndian los ostals e botigas a l'azard, de còps simplament per se rescaufar^[10]. Mantun desenat de milièrs de civils s'aglutinan dins la zòna de securitat mesa en plaça per la pichona colonia occidentala^[10].

Los japoneses recebon l'òrdre d'executar los soldats chineses demorats en vila^[10]. La convencion de Genèva protegissent los presonièrs de guèrra es pas aplicada estant que pel comandant japonés, lo conflicte es un « incident » e non una guèrra^[10]. De milièrs de presonièrs chineses son executats per de mitralhairas, lors cadavres son getats dins lo Yang-Tsé-Kiang, d'autres son cremats a l'esséncia^[11]. D'unes soldats son descapitats o taravelats a la baioneta^[11]. D'unes soldats chineses tròban refugi dins la zòna de securitat, mas son tracats^[11]. Los japoneses arrèstan totes los òmes en edat de combatre e los executan somàriament^[11]. En tot, s'estima que plan pauc de presonièrs chineses an capitat a escapar al massacre^[11]. Lo nombre de mòrts pòt èsser avalorat entre 60 000 e 80 000 òmes^[11].

Los japoneses se liuran tanben al massacre dels civils qu'an pas pogut se plaçar jos la proteccion dels occidentals^[11]. Son entre 20 000 e 30 000 civils que son tuats pendent lo massacre^[11]. Las femnas son pas estalviadas puèi que 20 000 d'entre elas son violadas, e mai de las drolletas^[11]. Las que s'i opausan son tuadas^[11]. Se cap d'òrdre criminal es pas estat balhat a prepaus dels civils, lo naut comandament ― qu'ignorava pas res del sòrt que lor èra reservat ― es pas intervengut^[12].

Lo bilanç global del massacre es dificil d'establir^[13]. A la fin de la guèrra, lo bilanç establit pel tribunal internacional de Tòquio fach estat de 200 000 victimas, mentre que los chineses ne comptan 300 000^[13]. Pendent l'annada 1938, l'armada japonesa contunha sa progression dins la plana granda, entre lo fluvi Blau e lo fluvi Jaune^[13]. Malgrat un regde revèrs infligit pels chineses a Hsuchow, l'avançada japonesa se perseguís, sustot gràcias a l'arribada constanta de novèlas unitats^[13]. Lo 9 de junh, lo Kuomintang ordena la destruccion de las restancas del fluvi Jaune dins lo Henan, provocant de las inondacions, qu'entrainan de negadas e de las epidèmias mortalàs de las centenas de milièrs de personas^[13].

Belligerants

Articles detalhats : Païses implicats dins la Segonda Guèrra Mondiala, Ais Roma-Berlin-Tòquio e Aliats de la Segonda Guèrra Mondiala.

L'afrontament central del conflicte opausa los « Aliats » als « Fòrças de l'Ais », valent a dire los signataris del Pacte tripartit e los païses que los sostenon. Pasmens, las alianças foguèron de còps prigondament modificadas pendent lo conflicte e sos preambuls. Atal, Polonha participèt al despartiment de Checoslovaquia en 1938 als costats de l'Alemanha nazi^[14], mas foguèt a son torn envasida e partejada per l'Alemanha nazi e l'URSS dins l'encastre del pacte germano-sovietic, que prevesiá egalament l'ocupacion dels Païses baltics. Finlàndia, pendent la Guèrra d'Ivèrn en 1939 contra l'URSS, recep lo sosten dels britanics e dels franceses, mas se renga als costats de l'Alemanha nazi après l'invasion de l'URSS per aquesta, abans de cambiar de camp en 1944. Romania, prò-occidentala a la debuta de la guèrra, se renga del costat dels nazis après lo reversament de la monarquia pel movement fascista de la Garda de fèrre, abans de retrobar lo camp aliat en 1944.

Membres de l'Ais

Aquela seccion cita pas pro sas fonts (julhet de 2020).

Per lo melhorar, ajustatz de referéncias de qualitat e verificablas (coma far ?) o lo modèl {{Referéncia necessari}} suls passatges necessitant una font.

La marcha a la guèrra en Euròpa es estada ritmada de faiçon constanta per las iniciativas alemandas. Segon los mots de Yves Durand, « la responsabilitat de l'aviada de la Segonda Guèrra Mondiala incombís indubitablament a l'Alemanha itleriana^[15]. »

Quand Polonha es envasida per Alemanha e per l'URSS, China es ja estada envasida per Japon dempuèi 1937, mas las relacions entre Berlin e Tòquio demòran distantas, e Alemanha sosten pas Japon. L'empèri de Japon, ensablat dins una guèrra estimada a la partença de tres meses, ocupa dificilament un territòri tròp vast. Sas exaccions contra los civils (massacre de Nanquin) aital coma son recors a las armas quimicas e bacteriologicas produchas per l'unitat 731^[16] li valon un subrecreis d'ostilitat en Euròpa.

Lo 27 de setembre de 1940 a luòc a Berlin la signatura del pacte tripartit pel qual Japon reconeis la predominança d'Alemanha e d'Itàlia en Euròpa, e aqueles dos darrièrs Estats la supremacia de Japon en Asia orientala : los tres païses signan un pacte d'assisténcia mutuala. Pertocant Itàlia, teoricament aliada d'Alemanha dempuèi 1936, a pas declarat la guèrra a França e al Reialme Unit que lo 10 de junh de 1940, e ataca lo reialme de Grècia sens consultar los alemands lo 28 d'octobre de 1940.

L'aliança d'Ongria amb Alemanha a partir de 1938 li val d'agrandiments territorials al despens de Checoslovaquia e de Romania, mas lo país es pas belligerant quand rejonh l'Ais lo 20 de novembre de 1940. Ongria interven pas militarament que pendent l'invasion de l'Iogoslavia en abril de 1941, puèi pendent l'ataca contra l'URSS en junh. Lo Reialme Unit e los Estats Units li declaran la guèrra lo 14 de decembre de 1941.

Après èsser estada atacada per l'URSS lo 30 de novembre de 1939 pendent la guèrra d'Ivèrn, Finlàndia s'alia de facto a Alemanha^[17] (sens rejónher l'Ais) e declara la guèrra a l'URSS lo 26 de junh de 1941, dins l'encastre de la « guèrra de Continuacion ». Pasmens, lo manescal finlandés Mannerheim bòrna explicitament sos objectius a la represa de las tèrras annexadas a l'Union Sovietica pel tractat de Moscòu del 12 de març de 1940.

Après aver degut cedir un cinquen de son territòri a l'URSS lo 28 de junh de 1940, Romania patís lo còp d'estat del manescal pronazi Ion Antonescu lo 6 de setembre de 1940, l'ocupacion per las tropas alemandas l'8 d'octobre de 1940 e rejonch l'Ais lo 25 de novembre de 1940. Lo 22 de junh de 1941, participa a l'ataca alemanda contra l'URSS per recuperar los territòris, perduts un an mai d'ora, mas al contra de l'armada finlandesa, l'armada romanesa es engatjada dins las operacions fins a Stalingrad e participi a d'atrocitats : massacre de civils a Odessa, deportacion e exterminacion de josieus en Transnístria. Lo Reialme Unit e los Estats Units li declaran la guèrra lo 14 de decembre de 1941.

Ongria e Romania an enviat mantuna centena de milièrs d'òmes combatre als costats d'Alemanha en URSS.

Los contingents de volontaris estrangièrs engatjats sul front sovietic al nom de l'anti-bolchevisme , coma la division espanhòla Azul o la Legion dels volontaris franceses, an d'efectius fòrça mai modèstes.

Lo regent del reialme d'Iogoslavia, Paul, signa una aliança amb Alemanha en març de 1941. S'enseguís tanlèu un còp d'estat militar anti-alemand : quand Pierre II, lo novèl rei impausat pel putsch, denóncia l'aliança, Alemanha e Itàlia envasisson e démantèlent l'Iogoslavia. L'Estat independent de Croàcia ven un satellit de l'Alemanha nazi. Autre satellit d'Alemanha, Eslovaquia, qu'a aderit al pacte tripartit en novembre de 1940, declara la guèrra a l'URSS lo 23 de junh de 1941.

Bulgaria rejonch l'Ais lo 1^er març de 1941 puèi daissa la Wehrmacht traversar son territòri per envasir Grècia. Bulgaria profiècha d'aquela aliança per s'agrandir al despens de sos vesins, mas participa pas a l'invasion de l'URSS. Lo Reialme Unit e los Estats Units li declaran la guèrra lo 14 de decembre de 1941. Es pas en guèrra contra l'URSS que pendent vint e quatre oras, las 5 e 6 de setembre de 1944.

En destrusent una partida de la flòta dels Estats Units a Pearl Harbor lo 7 de decembre de 1941 e en envasissent Malàisia, possession britanica, Japon entre resolgudament dins la guèrra contra los Estats Units e lo Reialme Unit.

Japon e l'URSS s'afrontan en 1939, sens declaracion de guèrra, en Mongolia (batalha de Halhin Gol). Los sovietics declaran pas pasmens oficialament la guèrra a Japon que l'8 d'agost de 1945.

Lo 21 de decembre de 1941, la Tailàndia signa un pacte defensiu amb Japon e declara la guèrra als Estats Units e al Reialme Unit. La casuda del governament de Plaek Pibulsonggram en julhet de 1944 romp pas oficialament l'aliança, mas la Tailàndia se retira del conflicte en evacuant los territòris preses als britanics e dels contactes son preses amb los Aliats.

L'8 de setembre de 1943, Badoglio, qu'a remplaçat Mussolini, romp l'aliança amb Alemanha en signant un armistici amb los Aliats. Hitler envasís tanlèu la peninsula qu'ocupa fins a Nàpols.

A partir del fin 1943, Ongria considèra un retornament d'aliança. Informat d'aqueles preparatius, Hitler ordena l'ocupacion d'Ongria lo 19 de març de 1944, destituís lo regent Horthy e ofrís lo poder a Ferenc Szálasi que demòra dins l'Ais.

Adversaris de l'Ais

D'invasion de Polonha a la batalha de França

Coma l'armada checoslovaca aviá pas opausat de resisténcia pendent l'invasion de Boèmia-Moràvia, lo 15 de març de 1939, se pòt considerar que Polonha es lo primièr adversari de l'Alemanha belligerant a partir del 1^er setembre de 1939 quand resistís a son invasion per Alemanha. L'invasion de Polonha provòca las declaracions de guèrra del Reialme Unit e de França lo 3 de setembre de 1939, a respectivament 11 e 17 h.

Lo Reialme Unit justificava sa declaracion de guèrra a Alemanha per la garantida qu'aviá balhada a Polonha lo 31 de març de 1939. Après la guèrra, Alexander Cadogan, que, pendent los eveniments, èra sossecretari d'Estat permanent als Afars estrangièrs del Reialme Unit, declarèt a prepaus d'aquela garantida :

« E foguèt aquò, fin finala, que menèt Chamberlain a prene la subta e susprenenta decision de garantir Polonha. Cèrtas, nòstra garantida podiá pas balhar cap de proteccion a Polonha en cas d'ataca imminenta contra ela. Mas per aquela garantida, Chamberlain plantava un postèl indicador per el meteis. Èra engatjat, e, dins lo cas d'una ataca alemanda contra Polonha, los torments del dobte e de l'indecision li serián estalviats. Se dirà benlèu qu'èra crudèl per Polonha. Seriái pas d'acòrdi aquí dessús, perque nòstra situacion militara auriá degut èsser coneguda dels poloneses e qu'aurián degut èsser pro conscients de l'imminéncia del perilh que los menaçava. Se dirà benlèu qu'èra cinic. A corta vista, çò l'èra benlèu. Mas aquò aguèt l'efièch de nos metre en guèrra… E fin finala, amb nòstres aliats, avèm ganhat la guèrra. E mai se, segur, se pòt pas esperar de maluroses poloneses que se felicitan de las consequéncias que i aguèt per eles^[18]. »

Amb lo Reialme Unit, Austràlia e Nòva Zelanda declaran egalament la guèrra a Alemanha. Al fil de la guèrra, totes los dominàvem (Canadà, Africa del Sud, Tèrranòva) e totas las colonias (Índia, Nigèria, Kenya, etc.) de l'Empèri britanic venon d'ora o tard partida beneficiària del conflicte, a l'excepcion d'Irlanda del Sud que demòra oficialament neutre jos la direccion d'Éamon de Valera.

En abril de 1940, quand Alemanha envasís Danemarc e Norvègia, Norvègia opausa una resisténcia armada mentre que Danemarc, tròp feble militarament, tempta mantuna contra-ataca sens capitadas puèi se plaça « jos la proteccion d'Alemanha », segon las paraulas de son rei.

Lo 10 de mai de 1940, la batalha de França avia per l'invasion pels alemands de Luxemborg, de Belgica e dels Païses Basses, fins alara totes neutres. Las autoritats de Luxemborg, lo qual possedís pas de vertadièra armada^[19], opausan una protèsta de pura forma a lors envasidors^[20], que s'apoderan del país dins la jornada.

Al cap de cinc jorns, las fòrças militaras neerlandesas se tornan e los Païses Basses son entièrament ocupats per Alemanha; la reina e lo governament s'exílian a Londres. Las Índias orientalas neerlandesas son encara jol contraròtle del governament fins a l'invasion japonesa en març de 1942.

Pels Bèlgas, es la campanha dels dètz e uèch jorns, que s'acaba per la reddicion de l'armada lo 28 de mai de 1940. Lo governament se refúgia en França, puèi al Reialme Unit après l'armistici del 22 de junh. Amb las fòrças qu'an pogut escapar a l'enemic, perseguís la guèrra al servici o als costats dels Aliats, utilizant sustot sa colonia de Còngo.

Franklin Delano Roosevelt, president dels Estats Units.

La batalha de França entraina la destruccion de l'essencial de las armadas francesas en mai e junh de 1940, çò que possa lo governament francés a demandar l'armistici, qu'es signat lo 22 de junh. Lo 18 de junh, dempuèi Londres, refusant de cessar lo combat, lo general francés de Gaulle lança un apèl a o rejónher per perseguir la lucha contra Alemanha als costats de l'Empèri britanic. Per l'armistici, França s'es retirada de la guèrra, entreprenent amb Alemanha una collaboracion economica forçada qu'englòba tot son empèri colonial.

Malgrat aquò, los dirigents de l'Empèri britanic escartan tota perspectiva de patz amb Alemanha. Grand Bretanha albèrga d'autre biais un certan nombre de governaments en exili o dissidents que recaptan çò que rèsta de lors fòrças armadas – sustot polonesas, chècas, iogoslavas, bèlgas, neerlandesas e francesas – mai o mens importantas, als costats del Reialme Unit.

La dintrada en guèrra dels Estats Units puèi d'empèri colonial francés

Durant la Segonda Guèrra Mondiala, Alemanha e sos aliats, Itàlia e Japon, èran units segon los tèrmes del pacte tripartit. Dempuèi de nombrosas annadas, existissiá ja entre los Estats Units e lo Tresen Reich d'unas tensions talas coma de provocacions oralas o de las torpillages de vaissèls de la marina americana per de sosmarins alemands (per exemple lo Raubalong Moor lo 21 de mai de 1941). Aquel incident exacèrba aquelas tensions e Roosevelt assegura dins un discors, sièis jorns mai tard, que daissariá pas los alemands dominar l'Atlantic^[21]. Pasmens, ni l'un ni l'autre dels dos païses es pas prèst de s'engatjar dins la guèrra dins l'Atlantic ; son los eveniments que se van debanar dins l'ocean Pacific que menan Alemanha a declarar la guèrra als Estats Units^[22].

D'un autre costat, las relacions dintra Japon e los Estats Units son egalament tibadas. Hitler desira una ataca japonesa de cap als americans per tal de los divertir del front a l'Èst d'Euròpa entre la Wehrmacht e los russes^[23]. Comença de dobtar, a la davalada 1941, quand compren qu'una ataca japonesa màger contra la flòta americana es pas prevista per Hideki Tōjō, lo Primièr novèl ministre japonés, arribat recentament al poder^[24]. Malgrat lo scepticisme de Hitler, los afars dintra Japon e los alemands començan de se concretizar. Hitler anóncia als japoneses que s'atacan los Estats Units, los alemands seràn los primièrs a rejónher la guèrra^[25].

Un novèl acòrdi remplaçant lo pacte tripartit es estat redigit a la debuta del mes de decembre de 1941 e presentat a Japon e a Itàlia, mas es pas estat signat sulcòp^[26]. Aquel pacte creava una ajuda recipròca en cas de guèrra entre l'un d'eles e los Estats Units, e condicionava tota demanda de patz o d'armistici amb los Estats Units e lo Reialme Unit a l'acòrdi de totes los signataris^[26].

A la debuta del mes de decembre de 1941, las tensions dintra Japon e los Estats Units començan seriosament de s'intensificar e a venir als uèlhs dels caps militars alemands, lo signe d'un conflicte imminent entre las doas partidas^[27].

Lo 7 de decembre de 1941, lo vòt del Tresen Reich se realiza a la suspresa generala : los japoneses atacan Pearl Harbor. Aquela ataca suspren los dirigents alemands e nombroses se'n regaudisson. Hitler aviá l'escasença de declarar la guèrra als Estats Units en avent lo sosten de Japon e prenguèt sa decision plan lèu^[28]. Mas Hitler auriá pogut atacar pas los Estats Units, puèi que l'acòrdi novèl èra pas encara signat quand Pearl Harbor foguèt anonciat. Res l'obligava pas a o far e auriá pogut simplament daissar Japon desviar l'atencion dels Estats Units dins lo Pacific^[29]. S'auriá tanben se concentrar sul front de l'Èst, mas declara la guèrra per obligar los Estats Units a se batre sus dos fronts e donc a poder pas utilizar lor plena poténcia militara contra Alemanha o Japon, perque pensava que lor poténcia militara maximala seriá atencha en 1942 e caliá donc los véncer abans^[30].

Hitler aviá tanben previst d'utilizar aquela declaracion de guèrra coma un mejan de propaganda per tal de se mostrar coma un país fòrt e poderós que declara la guèrra en plaça de la patir. Voliá pas demorar passiu, mas auriá egalament pogut esperar que los Estats Units li declaren la guèrra per tal d'utilizar aquò coma un mejan de propaganda^[31].

Après l'ataca de Pearl Harbor, lo 7 de decembre de 1941, los Estats Units son dintrats en guèrra contra Japon ; e de fach contra Alemanha e Itàlia, puèi que los dos Estats declaran la guèrra als Estats Units l'11 de decembre coma sosten afichat al regim japonés. Pendent la conferéncia de Washington, a la debuta de l'annada 1942, los Estats Units e lo Reialme Unit decidisson que l'objectiu prioritari per emportar la guèrra es de véncer Alemanha (« Alemanha primièr »).

La republica de China, en guèrra amb Japon dempuèi 1937, se retròba d'aquí enlà dins lo camp de las poténcias aliadas. De nombroses païses d'America latina declaran la guèrra a Alemanha, sustot Brasil en genièr de 1942^[32] e Mexic en mai de la meteissa annada.

Après lo desbarcament aliat en Africa del Nòrd, en novembre de 1942, la màger partida de l'Empèri colonial francés se retròba del costat dels Aliats.

En octobre de 1943 lo governament italian Badoglio declara la guèrra a Alemanha, metent l'armada italiana, grossida de nombroses engatjats venguts de la resisténcia, al servici dels Aliats. D'autres Estats de per abans membres de l'Ais, tals coma Finlàndia o Romania que, amputadas territorialament per l'URSS en 1940, avián participat a l'ataca alemanda contra l'URSS en 1941 per recuperar los territòris perduts (respectivament Carèlia e Bessarabia), rejonhon a lor torre los Aliats quand l'Armada roja torna sus lors frontièras, la primièra en decembre de 1944 (Guèrra de Lapònia), la segonda lo 23 d'agost de 1944^[33] (en mai, Romania aviá agut doas divisions engatjadas del costat aliat tre 1941). Dins la nuèch de l'8 al 9 de setembre de 1944, Bulgaria, ocupada per l'Armada roja dempuèi tres jorns, declara a son torn la guèrra a Alemanha. Pasmens, aquelas adesions tardivas e obligadas permeton pas a aqueles tres païses de participar a la fondacion de l'Organizacion de las Nacions Unidas. A l'oèst, l'esfondrament del regim de Vichèi en França metropolitana met totas las ressorsas del país e de nombroses engatjats al servici de la França liura.

En 1945, los Aliats avertisson totes los Estats que los qu'auràn declarat la guèrra a Alemanha seràn admeses a la conferéncia fondatritz de l'ONU . Çò qu'entraina, a la prima 1945, una cascada de novèlas declaracions de guèrra al Tresen Reich, que per la màger part demòran sens cap d'efièch militar : s'agís de païses sud-americans tals coma Paraguai, Eqüator, Peró, Argentina, o de l'Orient Mejan tals coma Egipte, Siria, Liban, Turquia (lo 6 de mai de 1945) e qualques autres. En tot, 51 Estats se son trobats en estat de guèrra amb l'Alemanha itleriana, sens çaquelà èsser admés a las conferéncias interaliadas, reservadas a las « tres grands » (Estats Units, Empèri britanic, URSS e, après l'estiu 1944, França), estat de guèrra a lo qual cap de tractat de patz après 1945 es pas jamai vengut metre juridicament fin.

Lo 9 de mai de 1945, endeman de la capitulacion alemanda, las darrièras delegacions diplomaticas nazis son expulsadas d'Estats neutres : Soïssa, la republica d'Irlanda, Espanha, Portugal, Afganistan e Chile.

URSS

Article detalhat : Union Sovietica dins la Segonda Guèrra Mondiala.

Quand l'URSS ataca Polonha lo 17 de setembre de 1939, confòrmament al protocòl secrèt del pacte germano-sovietic, es, d'un ponch de vista polonés, dins lo meteis camp qu'Alemanha, sens çaquelà èsser en estat de guèrra declarada amb França e lo Reialme Unit^[34]. Quand l'URSS ataca Finlàndia en novembre de 1939, Finlàndia se tròba puslèu del costat de França e del Reialme Unit. Aquela agression val d'un autre costat a l'URSS de se veire expulsada de la SDN a la fin de 1939. Pendent la durada del pacte, Stalin libre pontualament e a crèdit del petròli, de las matèrias primièras e de las cerealas permetent al Reich de contornejar parcialament lo blocatge dels Aliats. Li liura tanben mantun desenat de comunistas alemands refugiats en URSS.

A partir del 22 de junh de 1941, l'URSS, atacada per Alemanha, se retròba dins lo camp dels Aliats. Benefícia del prèst-balh american en escambi de las resèrvas d'aur de la Banca d'Estat d'URSS. Fauta de poder obrir abans 1944 lo segond front instantament reclamat per Moscòu, los Aliats fornisson a l'URSS una ajuda importanta, que transita sustot per la perilhosa via de navigacion artica.

Segon Raymond Cartier e John Keegan, entre octobre de 1941 e junh de 1942, los Estats Units liuran 1 285 avions, 2 249 carris, 81 287 mitralhairas, 56 500 telefòns de campanha, 612 000 km de fil telefonic. En 1943, 427 000 dels 665 000 camions de l'Armada roja venon d'otra-Pacifica. America fornís tanben 13 milions de bòtas, 5 milions de tonas de viures o encara 2 000 locomotivas, 11 000 vagons, 54 000 tonas de ralh. Tres quarts del coire sovietic venon dels Estats Units, mas tanben una partida granda del petròli de nauta tenor sens lo qual es impossible de fabricar de carburant per avion.

La desfacha alemanda es impensabla sens l'Armada roja, que fixa en junh de 1944 los dos tèrces de la Wehrmacht, en general las tropas mai joves e las mai plan equipadas.

Recapitulatiu

**Efectius de las armadas dels principals belligerants**^[35].
Las chifras per Alemanha son balhats al 31 de mai de cada annada
Annadas	1940	1941	1942	1943	1944	1945
III^e Reich	5 000 000	7 200 000	8 600 000	9 500 000	9 500 000
Japon	1 723 000	2 411 000	2 829 400	3 808 200	5 365 000	7 193 200
Reialme Unit	2 212 000	3 278 000	3 784 000	4 300 000	4 500 000	4 653 000
Estats Units	458 000	1 795 000	3 844 000	8 918 000	11 240 000	11 858 000
URSS	500 000	4 027 000	9 000 000	10 000 000	12 400 000	10 800 000
França^[36]	5 500 000	25 000	50 000	100 000	150 000	550 000
Belgica^[37]	700 000	--	--	--	--	100 000^[38]
Canadà^[39]	92 296 260	553 454	418 692	953 747	475 761	041

Resumit cronologic de las operacions militaras

Article detalhat : Cronologia de la Segonda Guèrra Mondiala.

Capitada de las Fòrças de l'Ais (1939-1942)

La majoritat dels istorians^[40] situan la debuta de la Segonda Guèrra Mondiala lo 3 de setembre de 1939, quand après l'invasion de Polonha per Alemanha, França e lo Reialme Unit declaran la guèrra a Alemanha en vertut d'un tractat de febrièr de 1921 los ligant a Polonha.

L'istorian marxista Eric Hobsbawm, dins son obratge L'Edat dels extrèms (1994), arguë pasmens que los governaments britanic e franceses èran portats de negociar malgrat l'invasion de Polonha e qu'es jos la pression de lor populacion que foguèron obligats de recular pas^[41].

Front de l'Èst (1939-1940)

Article connèx : Front de l'Èst (Segonda Guèrra Mondiala).

Après una operacion de provocacion coneguda amb lo nom d'incident de Gleiwitz, las tropas alemandas envasisson Polonha sus totes los fronts, lo 1^er setembre de 1939, a 4 h 45 del matin.

Articles detalhats : Ultimatum alemand a Polonha, Operacion Himmler e Campanha de Polonha (1939).

Lo 17 de setembre de 1939, en aplicacion de las clausas secrètas del Pacte germano-sovietic, l'Union Sovietica envasís a son torn Polonha per l'èst. Presa en estòc e largament inferiora ne nombre e equipament, l'armada polonesa es espotida abans la fin setembre.

Après lo refús de Finlàndia d'escambiar de territòris reivindicats per assegurar la defensa de Leningrad contra de tèrras situadas mai al nòrd, l'URSS ataca Finlàndia lo 30 de novembre de 1939. En despièch de la desproporcion de las fòrças, la resisténcia finlandesa es particularament viva e l'URSS patís de pesugas pèrdas. La Guèrra d'Ivèrn dura fins al 13 de març de 1940. Se conclutz pel tractat de Moscòu del 12 de març de 1940 que met un tèrme provisòri a las ostilitats entre los dos païses. L'URSS obten d'annexar Carèlia dont l'istme comanda l'accès a Leningrad aital coma mantuna illa a caractèr estrategic del golfe de Finlàndia.

Article detalhat : Guèrra d'Ivèrn.

En aplicacion totjorn del Pacte germano-sovietic, l'URSS ocupa en junh de 1940 los tres païses baltics, puèi los annèxa.

Front de l'Oèst (1940)

Articles detalhats : Coquin de guèrra, Ofensiva de la Sarre e Front de l'Oèst (Segonda Guèrra Mondiala).

Sul front oèst, un còp passat la demostracion sens endeman de Gamelin dins la Sarre alemanda (6-13 de setembre de 1939), las tropas franco-britanicas, jos comandament francés, prenon pas cap d'iniciativa militara e menan pas cap d'operacion ofensiva pendent mantun mes, demorant suprimidas darrièr la linha Maginot.

A la prima 1940, los Aliats se preparan a copar l'aprovesiment de fèrre d'Alemanha, que transita de Suècia cap al Reich per Norvègia, mas l'operacion vira al fiasco : es l'incident de Narvik. Alemanha envasís alara Danemarc e Norvègia lo 9 d'abril de 1940. Una majoritat del còs expedicionari del Reialme Unit e de França deu rembarquer precipitadament, çò qu'entraina la casuda de Chamberlain e son remplaçament per Churchill lo 10 de mai de 1940. Lo 27 de mai de 1940, los franceses de Béthouart s'apoderan de Narvik, mas lo devon abandonar qualques jorns mai tard perque, en França quitament, la victòria alemanda es alara practicament aquesida.

Articles detalhats : Operacion Weserübung e Bataille de Narvik.

En efièch, en mai-junh de 1940, l'armada alemanda mena a plan l'invasion folzejanta dels Païses Basses, de Luxemborg, de Belgica e de França. Dins aquela campanha fulguranta los alemands començan lor doctrina de traucada e d'avança per l'usatge coordinat de las fòrças blindadas, mecanizadas e aerianas : la Blitzkrieg o guèrra-liuç. Malgrat los avertiments dels estacats militars aliats a l'estrangièr e la comunicacion dels Bèlgas al general en cap francés Maurice Gamelin dels plans alemands d'ataca per l'Ardenne^[42], la suspresa davant la tactica alemanda es complèta.

Tre lo 25 de mai, la desfacha de las armadas franco-belgo-britanicas del nòrd se precisa après 18 jorns de combat al cors de los quals los Caçaires ardeneses, tropa de flor de l'armada bèlga, an retardat la traucada alemanda en Ardenne pendent dos jorns e que los franceses traucats a Sedan se sián provisòriament renduts mèstres del terren a Gembloux, al sud de Brussèlas, dins una batalha de carris jols òrdres del general Prioux. Lo fòrt bèlga d'Ében-Émael essent tombat l'11 de mai en 24 oras e l'armada olandesa avent batut en retirada precipitadament cap al recapte de Zelanda, descobrissent atal l'esquèrra de l'armada bèlga, aquesta acaba per liurar una batalha d'arrèst de quatre jorns sus la Lo Lis del 24 al 27 de mai. Aquel afrontament fach seguida a de retiradas successivas sus Mòsa e la Dendre, en coordinacion mai o mens capitada amb las armadas francesa e britanica del nòrd davant las traucadas prigondas de las armadas alemandas, mentre que lo front bèlga es virat sus son esquèrra per la reddicion neerlandesa del 14 de mai. Lo rei dels Bèlgas Léopold III sap que los britanics preparan una repatriacion a Dunkerque e prevejan pas de salvar çò que demòre dels combatents bèlgas, coma lo confèsse Lord Keyes, estacat militar britanic al près del rei^[43]^,^[44]. Lo 28 de mai de 1940, l'armada bèlga mancant de municions e de mejans logistics, lo rei balha un òrdre de reddicion — après aver prevengut lo governament de Londres per una letra personala a George VI e lo mandadís de messatges ràdios als generals franceses^[45] — acte purament militar que concernís pas la fòrça armada del Còngo bèlga e estaca intacte lo poder del governament civil que se refúgia en França portaire de tota sa legitimitat, puèi que ganha Grand Bretanha pendent la desfacha francesa. Tre lo 28 de mai, lo governador general del Còngo bèlga declara que Còngo perseguís la guèrra^[46] en acòrdi amb lo ministre de las colonias Albert de Vleeschauwer. Es la primièra reaccion anti-alemanda d'un territòri europèu d'otramar (abans la quita adesion de qualques colonias francesas al general de Gaulle).

Lo Reialme Unit capita, del 27 de mai al 3 de junh, a salvar 300 000 soldats pendent la mai vasta operacion de repatriacion de l'istòria militara.

Lo 5 de junh, Hitler repren l'ofensiva en França e trauca las linhas de defensa del generalissim novèl Weygand sus la Somme e Aisne. Itàlia se jonh alara a Alemanha e declara la guèrra a França lo 10 de junh. Puèi, en França, lo governament novèl Pétain demanda l'armistici lo 17 e n'accèpta las condicions lo 22. Après l'armistici franco-italian que seguís, lo 24, los combats cèssan lo 25 de junh. A la suspresa generala, l'armada francesa, reputada dempuèi 1918 la melhora del mond^[47], s'es afondrada en qualques setmanas.

Articles detalhats : Bataille de França, Bataille de Dunkerque e Armistici del 22 de junh de 1940.

Contra l'espèra dels estratègs nazis e dels generals franceses batuts, lo Reialme Unit resistís amb capitada a l'aviacion alemanda, perque, malgrat la feblesa de son armada de tèrra, dispausa d'una flòta poderosa (que sembla pas menaçada per una manmesa alemanda sus la flòta francesa, gràcias a las clausas de l'armistici e après la destruccion de qualques unas de sas unitats a Mars El Kebir) e d'una aviacion plan organizada. En mai, lo primièr ministre Churchill, qu'a remplaçat Chamberlain, arriba a galvanizar lo país. Somés primièr a d'atacas aerianas sus de ciblas estrategicas, lo Reialme Unit afrontat de setembre de 1940 a mai de 1941 al bombardament de sas vilas : aquel « Blitz », que destrutz sustot la City de Londres e la vila de Coventry, arriba pas ni a entamenar la resolucion britanica ni a compensar las pèrdas de la Luftwaffe de Göring, vencuda pels pilòts de la Royal Air Force.

Article detalhat : Batalha d'Anglatèrra.

Per tenir sol de cap a Hitler, lo Reialme Unit dispausa d'ajuda primièr economica dels Estats Units, puèi qu'aquestes, malgrat qu'oficialament neutres, l'aprovisionen en armas e en avitalhament. Roosevelt obten de Congrès en març de 1941 lo vòte de la « lei Prèst-Balh », que li permet de portar una ajuda materiala illimitada al Reialme Unit e a sos aliats.

Front d'Africa del Nòrd (1940)

En setembre de 1940, las fòrças italianas avián atacat Egipte, país alara jos influéncia britanica. Mas tre lo mes de decembre, los britanics, apiejats per las fòrças del Commonwealth, passan a la contra-ataca, e los alemands devon enviar çò que se crida l'Afrika Korps en ajuda per secórrer lors aliats italians. En julhet de 1942, l'Afrika Korps de Rommel es pas mai qu'a qualques desenats de quilomètres d'Alexandria .

Articles detalhats : Campanha d'Africa del Nòrd (Segonda Guèrra Mondiala) e Guèrra del desèrt.

Front dels Balcans (1941)

Hitler, desesperant de prene lo Reialme Unit e de lo menar a far la patz, erigís una poderosa cadena de fortificacions, escaissada « paret de l'Atlantic », sus las còstas de l'Atlantic e de la Marga, e decidís d'atacar l'URSS. Mas l'Itàlia fascista ven ela meteissa d'agarrir, a partir d'Albania , Grècia que cresiá sens defensa. Solament son las fòrças grècas del dictator nacionalista Metaxás que son victoriosas : après aver contengut l'ataca de las tropas de Mussolini, l'armada grèca e un còs expedicionari britanic, australian, neozelandés, indian e sud-african los regèta e envasís a son torn l'Albania italiana.

Articles detalhats : Guèrra italo-grèca e Bataille de Grècia.

Es mentre que, per ajudar als italians, Hitler regèta de mantuna setmana son operacion contra l'URSS e envia en abril de 1941 sas tropas cap a Grècia, per l'Ongria simpatizanta e après aver envasit al passatge l'Iogoslavia. Los nazis baton las armadas iogoslava e grèca, çò que lor permet d'ocupar tot lo sud d'Euròpa . Mas, del meteis còp, venon de crear un front suplementari en Iogoslavia, ont las resisténcias monarquista de Draža Mihailović (Tchetniks) e comunista de Tito (Partisans), anavan immobilizar de 13 a 20 divisions alemandas fins a la fin de la guèrra. En mai, l'invasion de l'URSS es diferida, del 15 de mai al 22 de junh.

Articles detalhats : Campanha dels Balcans e Front iogoslau de la Segonda Guèrra Mondiala.

Front de l'Èst (1941)

Lo 22 de junh de 1941, la Wehrmacht envasiguèt l'URSS dins l'encastre de l'operacion Barbarossa. Mobiliza 3,2 milions de soldats alemands, e 600 000 soldats dels Estats aliats d'Ongria, de Romania, de Finlàndia, d'Eslovaquia e d'Itàlia. Es a aquel jorn la mai granda ofensiva militara de l'istòria^[48].

Malgrat una avança folzejanta e la captura o lo massacre de mantun milion de sovietics, la Wehrmacht es arrestada en decembre de 1941, a un trentenat de quilomètres de Moscòu dins un freg glacial e sens equipament adeqüat. Pel segond còp dempuèi la campanha de Russia de 1812, los russes son salvats per la rigor de lor ivèrn, e tanben per un apèl insistent al patriotisme e al sacrifici de cap a de combats plan murtrièrs. Los alemands demòran egalament blocats davant Leningrad, deliberadament somesa per Hitler a un sèti de 900 jorns (fins al 27 de genièr de 1944), que fa perir de fam 700 000 abitants.

Articles detalhats : Controvèrsia suls plans d'ofensiva sovieticas, Operacion Barbarossa, Sètge de Leningrad e Front de l'Èst (Segonda Guèrra Mondiala).

D'aquí enlà, la campanha de Russia mobiliza l'essencial dels esfòrces militars alemands. Malgrat lors pèrdas enòrmas, los sovietics an pogut tornar plegar lor potencial industrial dins l'òrdre, mai de 10 milions de trabalhaires e dels milièrs d'usinas desmontadas essent reïnstalladas a l'èst dels Orals. La reïntegracion de l'URSS dins lo camp aliat li permet tanben de recebre una fòrta ajuda américano-britanica en material de qualitat e en avitalhament. Stalin proclama tanben l'union sacrada e galvaniza las energias, tot en mantenent intacta la terror contra los soldats defalhents o los oficièrs vencuts. Enfin, los sovietics an encara de resèrvas : lo trentenat de divisions qu'an pogut repatriar d'Extrèm Orient, après confirmacion en la fin de setembre de 1941 per lor espion establit a Tòquio Richard Sorge que los japoneses, confòrmament al pacte nippo-sovietic de non-agression signat lo 13 d'abril precedent, atacaràn pas l'Union Sovietica, mas plan los Estats Units. Es aital que, tornadas desplegar pel manescal Zhukov pendent l'ivèrn 1941-42, aquelas tropas siberianas frescas contraatacan davant Moscòu e obligan l'envasidor alemand a recular.

Front d'Africa de l'Èst (1941)

En 1941, las tropas colonialas del Còngo bèlga baton los italians a Asosa, al sud d'Abissinia mentre que las tropas britanicas, apiejadas per de fòrças francesas liuras baton l'armada italiana e reïnstallan lo Négus sus son tròne a Addis Abeba.

Article detalhat : Campanha d'Africa de l'Èst (Segonda Guèrra Mondiala).

Front d'Extrèm Orient e del Pacific (1941)

Reddicion dels soldats britanics a Singapor.

Desirós de venjar l'afront fach per França al reialme de Siam en 1893 e 1904, la Tailàndia profiècha de l'invasion d'aquesta per Alemanha e se lança en genièr de 1941 dins una seria d'atacas contra l'Indochina francesa, aviant la guèrra franco-tailandesa. Cap de camp essent pas en mesura de s'impausar, lo litigi es trencat per Japon, present al nòrd de l'Indochina dempuèi setembre de 1940 e qu'autreja a la Tailàndia una partida de Laos e de Cambòtja.

Lo 7 de decembre de 1941, l'empèri de Japon, aliat d'Alemanha dempuèi 1936 e en guèrra dempuèi 1937 amb la republica de China, ataca los Estats Units, demorats fins aquí en defòra de la guèrra. Destrutz per suspresa l'essencial de la flòta americana del Pacific a Pearl Harbor. Al meteis moment a luòc l'invasion de la Malàisia britanica. L'Armada imperiala japonesa envasís puèi lo Commonwealth de las Filipinas e las Índias orientalas neerlandesas.

Articles detalhats : Guèrra sino-japonesa (1937-1945), Ataca de Pearl Harbor, Bataille de Malàisia, Bataille de las Filipinas (1941-1942), Campanha de las Índias orientalas neerlandesas e Bataille de Singapor.

Virada de 1942

L'ataca de Pearl Harbor provòca la dintrada en guèrra dels Estats Units, lèu seguits per Mexic e per d'autres Estats latino-americans. Aflaquits per l'ataca japonesa, los Estats Units meton tota lor poténcia industriala al servici de la guèrra e son lèu en mesura de portar de còps. En mai pendent la batalha de la mar del Coralh, en despièch d'una desfacha tactica, empachan lo desbarcament japonés en Nòva Guinèa, puèi a la debuta de junh de 1942, la batalha aeronavala de las illas Midway còsta quatre pòrta-avions a Japon, d'ara enlà plaçat sus la defensiva dins lo Pacific. Los Estats Units començan la reconquista de l'ocean Pacific, illa per illa.

Articles detalhats : Bataille de la mar del Coralh, Bataille de Midway, Campanha de las illas Salomon e Campanha de Nòva Guinèa.

En Euròpa, l'Union Sovietica supòrta quasi sola l'esfòrç de guèrra contra l'Alemanha nazi. A partir de junh de 1942, los alemands an relançat lor ofensiva cap a l'èst, en direccion de Vòlga e dels petròlis del Caucàs. Mas las tropas alemandas demòran blocadas davant Stalingrad.

Articles detalhats : Bataille de Stalingrad e Bataille del Caucàs.

En Africa del Nòrd, los britanics an représ l'iniciativa a partir de setembre de 1942. Empòrtan una victòria decisiva a El- Alamein e començan de regetar l'Afrika Korps cap a l'oèst.

Article detalhat : Segonda batalha d'El Alamein.

Stalin prèissa sos aliats d'obrir un segond front a l'oèst. Après d'esitacions, Churchill e Roosevelt se decidisson per Africa del Nòrd. Es l'operacion Torch, que se tradutz pel desbarcament de las fòrças aliadas a Marròc e en Argeria, l'8 de novembre de 1942. L'11 de novembre, l'amiral Darlan, a Argièr, engatja Africa a reprene lo combat als costats dels Aliats. Es oficialament desavoat pel manescal Pétain. Pasmens, los alemands considèran que l'armistici de junh de 1940 es romput e envasiguèsson alara l'11 de novembre de 1942 la zòna sud de França qu'aquel armistici aviá previst non ocupada. L'armada francesa d'Africa se jonh a las armadas aliadas. En Africa del Nòrd, los alemands son alara preses en tenalhas entre los britanics a l'èst e los Franco-Americans a l'oèst.

Articles detalhats : Operacion Torch e campanha de Tunisia.

Pendent l'annada 1942, la dintrada en guèrra dels Estats Units aviá entrainat una extension a tot l'ocean Atlantic de la lucha dels sosmarins alemands contra los vaissèls aliats qu'asseguran l'aprovesiment de Grand Bretanha. Los carreges aliats patisson de plan pesugas pèrdas tot lo long de l'annada, mas a partir de la fin de l'annada 1942 e mai encara a la debuta de 1943, de novèls mejans tecnics – descriptatge de las comunicacions enemigas, radars, sonars – permeton als Aliats de destruire de mai en mai de sosmarins alemands, e las pèrdas aliadas descreisson inexorablament.

Articles detalhats : Bataille de l'Atlantic (1939-1945) e Bataille de las Caribas.

Victòrias dels Aliats (1943-1944)

Dins lo Pacific coma en Euròpa e en Africa, l'aviacion aliada es una de las claus de la victòria contra las fòrças de l'Ais.

A la debuta de l'annada 1943, los alemands patisson sul front oriental una plan pesuga desfacha a Stalingrad. Après las capitulacions del 30 de genièr de 1943 e del 2 de febrièr de 1943, los sovietics fan 91 000 presonièrs, dont lo manescal Paulus, primièr militar alemand d'aquel reng capturat dempuèi 1806. Après aver liberat lo Caucàs, los sovietics temptan de liberar Ucraïna mentre que los alemands e lors aliats son desalenats, mas una contra-ataca alemanda a Kharkiv (Ucraïna orientala) arrèsta l'Armada roja. Los alemands menan una ofensiva d'estiu limitada a Kursk (en Russia, al nòrd de Kharkiv), en compensant lor manca d'infantariá, en seguida de la batalha de Stalingrad, per un fòrt desplegament de carris amb de novèls materials. Esperats pels sovietics que fortifican la region e amassan de granda quantitat de blindats, los alemands son tornarmai desfaches. Sens esperar, los sovietics desplegan lors carris e reprenon lors ofensivas per la liberacion d'Ucraïna.

Articles detalhats : Bataille de Stalingrad e Bataille de Kursk.

Amb la presa de Tunis, lo 7 de mai de 1943 e la reddicion de las tropas alemandas e italianas, los Aliats son mèstres de tota Africa del Nòrd. Lo 10 de julhet de 1943, desbarcan en Sicília e prenon pè sus la peninsula italiana en setembre, lo jorn meteis ont Badoglio, lo successor de Mussolini, escartat del poder, anóncia un armistici que prefigura un retornament d'aliança. Los alemands envasisson lo territòri de lor ancian partenari e blocan de longs meses las tropas aliadas d'onze nacionalitats al mont Cassin. Roma es pas liberada que lo 4 de junh de 1944, la toscana en agost de 1944. La plana de Pò es pas atencha qu'en abril de 1945.

Articles detalhats : Campanha d'Itàlia (Segonda Guèrra Mondiala), Bataille del Monte Cassino e Quatre jornadas de Nàpols.

Pel primièr còp dempuèi la debuta de la guèrra, los tres dirigents aliats, Churchill, Roosevelt e Stalin s'encontran a Teheran a la fin del mes de novembre de 1943 per esboçar çò que serà lo mond de l'aprèp-guèrra.

Article detalhat : Conferéncia de Teheran.

Sul front oriental, l'Armada roja cèssa pas de progressar cap a l'oèst. Dintra a Kyiv, en Ucraïna, en novembre de 1943, desgatja Leningrad en genièr de 1944. Lo 22 de junh de 1944, mentre qu'un front a l'oèst es estat obèrt en Normandia, lança la mai granda ofensiva de son istòria : l'operacion Bagration, que libèra Bielorussia en qualques setmanas e ocupa la Prússia-Orientala e Polonha fins als barris de Varsòvia. Pasmens, l'Armada roja s'arrèsta tant per de rasons militaras sustot « l'agotament de la dinamica de l'ofensiva » de cap a la « contra-ofensiva de 3 divisions panzer SS »^[49] que politicas, en daissant espotir l'insurreccion de Varsòvia (1^er agost de 1944-2 d'octobre de 1944), Stalin elimina en practica la resisténcia non comunista del jòc politic segon guèrra^[50]. Del 20 d'agost de 1944 a l'8 de setembre de 1944, lo front romanés cedís, Romania e Bulgaria passan dins lo camp dels Aliats, mas, en ocupant lo 19 de març de 1944 son aliada Ongria, Hitler empacha lo regent Miklós Horthy de ne far aitant, e cal puèi als sovietics cinc meses de sètge de Budapèst per s'obrir en febrièr de 1945 la rota de Viena. En Iogoslavia, los partisans de Tito libèran una partida granda del país e dintran dins Belgrad en setembre de 1944 sens l'ajuda de l'Armada roja.

Articles detalhats : Operacion Bagration, Insurreccion de Varsòvia, Bataille de Budapèst e Ofensiva de Belgrad.

Lo 6 de junh de 1944, 4 126 vaissèls aliats capitan lo mai grand desbarcament de l'Istòria sus las plajas de Normandia, prenent los alemands per suspresa e obrissent enfin lo segond front. Malgrat l'esplech logistic, l'armada itleriana arriba a contenir los anglosaxons en Normandia pendent mai de dètz setmanas dins una longa batalha d'usura (batalha de las Sègas, batalha de Can), fins que la traucada d'Avranches (31 de julhet de 1944) obrís la via de Bretanha e prenga las tropas alemandas a revèrses en los encerclant dins la pòcha de Bauç. París insurgenta es liberada lo 25 d'agost de 1944. De per abans, lo 15 d'agost, de tropas americanas e francesas avián desbarcat en Provença, sus la còsta mediterranèa.

Articles detalhats : Batalha de Normandia, Desbarcament de Provença e Libération de París.

La progression se fa alara lèu e, a la mitat de setembre, quasi tota França e Belgica son liberadas per las armadas aliadas. Mas mentre que los Aliats esperavan una fin del conflicte abans lo fin 1944, la resisténcia nazi alemanda se va intensificar. L'operacion aeroportada per temptar una traucada cap a Alemanha pels Païses Basses mal escai (setembre de 1944). La penuria d'esséncia e los problèmas logistics obligan a una batalha suls abòrds de l'Escaut (novembre de 1944) menada pels canadians per liberar los accèsses maritims del pòrt d'Anvèrs . Dins l'èst de França, los americans e los franceses, primièr a cort de carburant, avançan pas que lentament de cap a una defensa alemanda que s'es afortida. La contra-ataca alemanda dins las Ardenas (Nadal 1944) suspren totalament los americans, mas se desalena al cap d'un desenat de jorns. Contribuís pasmens a retardar lo passatge de Ren fins a la fin de març de 1945. Una larja famina tòca los Païses Basses pendent l'ivèrn de 1944, tuant mai de 20 000 personas. L'operacion Manna es aviada pels Aliats per parachuter dels viures a la populacion.

Articles detalhats : Campanha de la linha Siegfried e Bataille de las Ardenas.

Victoire dels Aliats e capitulacion de las fòrças de l'Ais (1945)

Articles detalhats : Campanha d'Alemanha (1945), Bataille de Berlin e Actes de capitulacion del Tresen Reich.

Espotida jos las bombas, assautada de tot costat, l'Alemanha nazi vei sa capitala Berlin investida lo 30 d'abril pels sovietics. Hitler s'i balha la mòrt dins son bónquer lo meteis jorn. Lo 7 de mai de 1945 a Reims al QG del SHAEF, lo coronèl general Alfred Jodl signa l'acte de reddicion incondicionala de las fòrças armadas alemandas. Per de questions de prestigi, Stalin exigís pasmens una capitulacion signada a Berlin pels mai nauts representants de la Wehrmacht e dels aliats. Un embarg es pausat sus l'anóncia de la capitulacion de Reims^[51]. Dins la nuèch de l'8 al 9 de mai de 1945, a Berlin, lo manescal Wilhelm Keitel, l'amiral von Friedeburg e lo general Stumpff signan a lor torre la capitulacion del Tresen Reich en preséncia dels representants dels Aliats, lo manescal Zhukov, lo manescal Tedder, lo general de Lattre de Tassigny e lo general Spaatz. Es donc oficialament l'8 de mai de 1945 qu'Alemanha capitula, çò que met fin a la guèrra en Euròpa. Es comunament admés que la signatura a luòc pauc abans mièjanuèch (pauc après pontualament de Moscòu)^[52] ; pasmens, d'unes istorians la situen pauc après mièjanuèch, antidatée de l'8 de mai, per tal de se conformar a çò qu'es estat signat a Reims^[53].

Articles detalhats : Batalha d'Okinawa, Bombardaments atomics de Hiroshima e de Nagasaki, Ofensiva sovietica de Mandchourie e Capitulacion de Japon.

En Asia, se l'empèri de Japon a pas mai l'iniciativa, defend pè a pè sos territòris conquistats que los americans prenon al prètz de pesugas pèrdas. S'apoderan atal d'Iwo Jima e d'Okinawa Hontō, de las illas pròchas de l'archipèla japonesa permetent als Aliats de las atacas aerianas dirèctas e massisas sus Japon coma los bombardaments successius sus Tòquio. Lo 15 d'agost de 1945, après lo largage pels Estats Units de las doas primièras bombas atomicas sus las vilas de Hiroshima e de Nagasaki e l'invasion de la Mandchourie e de Corèa per l'URSS, l'emperador Hirohito anóncia la capitulacion de Japon. Los actes de capitulacion incondicionala de Japon son signats lo 2 de setembre e clauson quasi sièis ans jorn per jorn après sa debuta la Segonda Guèrra Mondiala.

Diferents teatres d'operacion

Article detalhat : Lista de las operacions pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

Teatre europèu

Article detalhat : Teatre europèu de la Segonda Guèrra Mondiala.

De l'ataca nazi a las resisténcias anglesas e grècas

Après s'èsser assegurat de riscar pas una guèrra amb l'URSS en signant lo Pacte germano-sovietic, Hitler lança sas armadas sus Polonha, lo 1^er setembre de 1939, sens declaracion de guèrra (veire : incident de Gleiwitz). En aplicacion de lor aliança, França e lo Reialme Unit declaran la guèrra a Alemanha lo 3 de setembre de 1939. En particular, França a garantit après 1918 per de tractats d'assisténcia mutuala l'existéncia de la màger part dels païses novèlament creats en Euròpa centrala. Pasmens, malgrat la pression de Chamberlain, pas mai qu'a pas respectat sos engatjaments de cap a las precedentas victimas de Hitler, França reganhe a sas obligacions de cap a Polonha : aquestas prevesián que França atacariá Alemanha 15 jorns après la debuta de la mobilizacion generala^[54]. Mas mesa a despart una brèva ofensiva limitada en Sarre del 6 al 13 de setembre, los franceses demòran l'arma al pè, mentre que la Polonha fach sola de cap a l'agression alemanda puèi sovietica. Los alemands utilizan pel primièr còp lors tacticas innovantas, comunament apeladas « guèrra liuç » (Blitzkrieg), qu'asseguran a la Wehrmacht una victòria rapida, essenciala per ela puèi qu'escarta atal lo risc d'aver a menar una guèrra sus dos fronts. Confòrmament a las clausas del pacte signat, l'URSS pren sa part de Polonha en l'atacant lo 17 de setembre de 1939.

Lo 30 de novembre de 1939, totjorn segon aquel pacte, l'URSS ataca Finlàndia per li prene la region frontalièra de Carèlia, près de Leningrad, malgrat las protèstas de las Franco-Britanicas que menaçan d'intervenir. Los finlandeses se batèron cinc meses, puèi acaban per cedir. A l'estiu 1940, l'URSS intègra los Estats baltics e Moldàvia, sens combats.

Après sa primièra campanha victoriosa, Hitler se vira cap a l'oèst, mas res se passa pas sus aquel front pendent mantun mes. Suprimits darrièr la linha Maginot, una partida dels soldats franceses espèra l'assaut alemand per lo contenir. Es çò que los franceses cridan la Coquin de guèrra. Lo generalissim Gamelin, s'esperant a una reïteracion de 1914, ont los alemands èran passats per la Belgica neutra, una partida de l'armada francesa se prepara a s'avançar en Belgica, e eventualament als Païses Basses, se los alemands los atacavan.

Lo 9 d'abril de 1940, Alemanha s'apodera simultanèament de Danemarc e de Norvègia per tal de securizar sas importacions de fèrre dempuèi Narvik, al nòrd de Norvègia, ont se concentra la principala reaccion franco-britanica, que s'acaba pel rembarcament d'aquestes lo 7 de junh de 1940 malgrat la capitada locala encontrada.

Enfin, lo 10 de mai de 1940, Alemanha lança l'operacion Fall Gelb, una vasta ofensiva suls Païses Basses, Belgica e Luxemborg, violant la neutralitat d'aqueles Estats. Una partida importanta de las armadas francesas se desplegan alara cap a Belgica e los Païses Basses, mas son presas a revèrses pels blindats alemands que passan per las Ardenas – la traucada de Sedan –, jutjadas insuperablas pels franceses e malgrat de batalhas de retardament liurats pels Caçaires ardeneses bèlgas a las frontièras e dins los bòsques. Après una victòria efemèra dels blindats franceses del general Prioux a Gembloux, al sud de Brussèlas, e de las reculadas successivas de las franco-belgo-britanica sus Mòsa e la Dendre, los blindats alemands atenhon alara la Marga lo 20 de mai de 1940 puèi remontan cap al nòrd, encerclant los Bèlgas e los Franco-Britanics, esquinas a la mar.

Los Bèlgas, virats sus lor esquèrra après l'esfondrament de l'armada neerlandesa lo 15 de mai de 1940 e avent pas mai de resèrvas al tèrme d'una ultima resisténcia de quatre jorns, pendent la batalha d'arrèst de la Lo Lis, cèssan lo combat lo 28 de mai de 1940 a cort de municions e après que las tropas britanicas qu'ocupavan la drecha bèlga aguèron precipitadament fach retirada cap a Dunkerque.

En França, lo general Gamelin, comandant en cap de las armadas aliadas, es revocat pel governament francés. Son estrategia consistissent a temptar de contunh de recrear un front continú franco-belgo-britanic s'es revelada impotenta de cap al sistèma alemand de guèrra liuç dich « blitzkrieg » fach de traucadas prigondas per de carris seguits de tropas motorizadas que desarticulan las armadas aliadas. Lo 19 de mai, Gamelin es remplaçat pel general Maxime Weygand. Mas, fauta de resèrvas sufisentas, las Franco-Britanicas, qu'an pas jamai pogut menar de contra-ofensiva satisfasenta, son regetats dins una pòcha a l'entorn de Dunkerque.

La Royal Navy e los batèls de plasença britanicas arriban a evacuar las tropas britanicas e una partida pichona de las fòrças francesas a Dunkerque (operacion Dinamo) en perdent lors equipaments pesucs e sens res preparar per evacuar çò que rèsta de l'armada bèlga que, fauta de municions e sens quasi mai de territòri a defendre, tomba dins las mans alemandas per la reddicion del 28 de mai. S'agís d'un acte purament militar conclús jos la constrencha dels eveniments e dins lo qual l'abandon de l'ala drecha bèlga pels britanics jòga un ròtle determinant. Es pas una capitulacion coma aquela a la quala los franceses se van resignar en junh, engatjant lor governament e tot l'empèri francés dins la via d'una temptativa de collaboracion amb Alemanha. Lo rei dels Bèlgas Léopold III es presonièr, mas lo governament bèlga, que refusa de baissar los braces, se refúgia en França abans, a l'armistici franco-alemand, de ganhar lo Reialme Unit per i representar Belgica al cap de qualques fòrças militaras e del Còngo bèlga amb sa fòrça armada e son potencial minièr e agricòla.

Avent perdut tot lo nòrd de França, las Franco-Britanicas entreprenon d'establir una linha de defensa lo long de la Somme, d'Aisne , fins a la linha Maginot. Avent perdut fòrça de lors mejans dins la batalha qu'a precedit, los Aliats pòdon pas empachar una novèla traucada alemanda a la debuta de junh. L'armada alemanda s'espandís alara sus tota França, prenent París lo 14 de junh de 1940. Lo president del Conselh Paul Reynaud demissiona e lo governament novèl del manescal Philippe Pétain causís de demandar l'armistici lo 17 de junh, contra lo vejaire de l'aliat britanic. Es signat lo 22 de junh de 1940 : Alemanha ocupa la partida nòrd e oèst de França.

En França, Pétain instaura un regim autoritari e collaborator, designat jol nom oficial d'Estat francés, dich mai correntament « regim de Vichèi ».

En Belgica, es un governador militar qu'exercís lo poder ne concurréncia amb las SS. Lo rei Léopold III, considerat presonièr, a pas mai cap de poder e es puèi deportat. Mas qualques ministres e parlamentaris jos l'autoritat dels principals ministres del governament, Pierlot, Spaak e Gutt se son refugiats a Londres après l'esfondrament de França e son reconeguts per totas las poténcias belligerantas coma representant legalament Belgica. Lo ministre Albert de Vleeschauwer, cargat de las finanças de Belgica e del Ducat Grand de Luxemborg (unidas en vertut de l'acòrdi economic de 1920) es tanben en possession de largs poders al Còngo bèlga, amb sa poténcia economica e sa fòrça armada. Los Bèlgas exiliats e los Bèlgas d'Africa contunhan donc la guèrra enanant emportar una victòria suls italians d'Abissinia , mentre que los militars qu'an pogut aténher Anglatèrra contunhan la guèrra dins l'aviacion e la marina.

Vesent las capitadas d'Alemanha, Mussolini aviá volgut tanben lançar son país dins las conquistas. Aviá ja ocupat Albania a la debuta de 1939 e, lo 10 de junh de 1940, ataca egalament França, mas progrèssa pas que de qualques quilomètres.

Avent pas pogut obtenir de patz amb Grand Bretanha, Hitler lança una ofensiva aeriana sus aquesta, preparant un desbarcament. Mas Alemanha arriba pas a véncer la Royal Air Force dins la batalha d'Anglatèrra. Atal, pòt pas obtenir la superioritat aeriana necessària per envasir las illas britanicas. Per tal de possar los britanics a la patz, Hitler comença en setembre una campanha de bombardament sus las vilas britanicas (dicha lo Blitz, lo liuç), principalament sus Londres e intensifica son blocatge (dich batalha de l'Atlantic), essencialament per sosmarins, per aflaquir lo Reialme Unit. Mas es una malescaduda, Alemanha arriba pas a copar lèu la resisténcia britanica, que capita gràcias a de pilòts de la RAF. Après la Segonda Guèrra Mondiala, Churchill escriu : « Dins l'istòria de las luchas umanas, i aviá pas jamai tant de gents qu'èran tant obligats a tan pauc de gents^[55]. »

Lo 28 d'octobre de 1940, sens consultar son aliat alemand, Mussolini decidís d'atacar Grècia. Mas la resisténcia de l'armada grèca del dictator Metaxás arriba a arrestar los italians e a passar a la contra-ofensiva, amb capitada : los grècs ocupan alara lo quart sud de l'Albania italiana. Per ajudar als italians, Hitler regèta de mantuna setmana l'operacion contra l'URSS, e envia en abril de 1941 sas tropas cap a Grècia, per son aliat Ongria, e l'Iogoslavia , envasida perque refusant de daissar lo passatge, e ont los alemands son ajudats pels Oustachis, croats nacionalistas d'Ante Pavelić. Las armadas iogoslava e grèca son espotidas en tres setmanas, çò que permet a Hitler d'ocupar tot lo sud d'Euròpa. La Resisténcia armada es mai vigorosa en Iogoslavia que pertot endacòm mai en Euròpa : las resisténcias nacionalista de Draža Mihailović (Tchetniks) e comunista de Tito (Partisans), van immobilizar de nombrosas tropas dempuèi la fin de 1942 fins a la fin de la guèrra.

L'Armada roja e los Aliats

Las operacions dins los Balcans an retardat l'invasion de l'URSS coneguda amb lo nom d'operacion Barbarossa. Aquesta comença pas que lo 22 de junh de 1941. Alemanha, en atacant per suspresa l'Union Sovietica, s'apodera de grandas porcions de territòris e captura de nombroses soldats.

O fan encara mai aisidament que Stalin a causit de far fisança a Hitler, mentre que recep dempuèi de meses de las informacions precisas e concordantas de sos agents a l'estrangièr. « Per de rasons politicas, Stalin s'absten d'utilizar lors informacions. Fins al darrièr moment, s'espèra a una reobertura de las negociacions amb los alemands… Los generals sovietics partejan sovent aquel ponch de vista^[56]… » En mai, a las primièras oras de l'ataca, Stalin, dins l'espèr d'adobar las causas amb Hitler, interdit quitament a las fòrças sovieticas de traversar la frontièra en cas de contra-ataca victoriosa, e inicialament aquestas gausan pas obrir lo fuòc mentre que son marteladas per las bombas alemandas.

Pasmens, pel primièr còp, una armada s'afondra pas davant la Wehrmacht : en despièch de sas pesugas desfachas, l'Armada roja cèssa pas tre lo primièr jorn de multiplicar las contra-atacas, a la suspresa dels oficièrs alemands. L'avança considerabla de las tropas itlerianas se revèla a l'encòp mai lenta que previst, lo nombre de divisions e de carris sovietics netament superiors a las estimacions dels servicis secrèts. Los sovietics desplaçan lor basa industriala dins los Orals, recebon l‘ajuda aliada pels pòrts artics totjorn en lors mans, e produson tre 1942 mai d'armas qu'Alemanha, mentre que l'Armada roja opausa una defensa eroïca que, ajudada per un ivèrn de mal passar, lor permet de defendre sustot Moscòu e Leningrad.

Stalin a d'un autre costat sauput desvelhar lo nacionalisme rus e organizar l'union sacrada de cap a l'agressor : recep lo sosten de las Glèisas, met en velhòla lo collectivisme agrari e una partida del contraròtle policièr sus la societat, e substituís las referéncias patrioticas a las al comunisme, tre son discors del 3 de julhet de 1941 ont s'adreça abillament a sos « fraires e sòrres » sovieticas. Negligís pas tanpauc de mantenir una reala terror contra sos oficièrs e sos generals, dont fòrça son fusilhats per « incompeténcia » dins los primièrs meses de la guèrra, mentre que los milions de presonièrs son oficialament renegats e considerats coma de traïdors (e lors familhas amb eles), e los soldats defalhents expausats a l'execucion o a la deportacion al Golag : al front, de las equipas especialas del NKVD se cargan quitament, en 1941 coma a Stalingrad, de mitralhar los soldats que refluïsson cap a l'arrièr.

A la prima 1942, l'armada alemanda repren l'ofensiva en concentrant aquesta cap als camps de petròli del Caucàs, al sud. A la fin de l'annada, la VI^e armada, amb mai de 300 000 òmes, es destrucha a Stalingrad que representa un varrolh pel contraròtle del Caucàs. En 1943, la Wehrmacht repren l'iniciativa a la tresena batalha de Kharkiv, mas es copada a la batalha granda de Kursk.

En 1943, après lo desbarcament en Sicília, puèi un autre dins la peninsula italiana, los Aliats entamenan la campanha d'Itàlia. Mussolini caçat, lo país capitula e se renga del costat dels Aliats. Pasmens, Alemanha pòt tenir una linha de defensa dins las montanhas que frena aquela progression dins la peninsula. Cal esperar a la debuta de 1945 per que los nazis sián completament regetats d'Itàlia.

Los Aliats prenon pè en Normandia amb l'operacion Overlord a partir del 6 de junh de 1944. Los soldats aliats que desbarcan son principalament americans, britanics e canadians. Un autre desbarcament es organizat en agost (a partir del 15), en Provença amb l'operacion Anvil Dragoon, per liberar lo sud de França e obrir un segond front en França. Alemanha tempta una contra-ofensiva desesperada dins la batalha de las Ardenas en decembre, ont pèrd sas darrièras resèrvas militaras. Los darrièrs defensors del III^e Reich seràn sovent de civils, dels vièlhs e dels mainatges de la Volkssturm, una milícia montada per Martin Bormann.

A la fin de març de 1945, los Aliats pòdon enfin passar Ren e ocupar de vastes sectors de l'Oèst e del Sud d'Alemanha , mentre que, a l'Èst, los sovietics progrèssan de faiçon contunha, liberant l'Euròpa centrala puèi atenhent Berlin. Dins las carrièras de Viena e Berlin assautadas per l'Armada roja, dels esquadrons SS fan encara regnar la terror en pendent en public los que refusan de contunhar un combat sens espèrs. Hitler se suicida lo 30 d'abril d'una bala dins lo cap dins lo Führerbunker de la Cancelariá del Reich. Lo meteis jorn, los sovietics plantan lor bandièra sul teulat del palais del Reichstag, l'ancian sèti del Parlament alemand, dins un Berlin en roïnas. La batalha de Berlin contunha fins al 2 de mai. Alemanha capitula sens condicion l'8 de mai de 1945. Lo Tresen Reich pel qual Hitler predisiá una durada d'un millenari aurà pas fin finala durat qu'un pauc mai de 12 ans.

Teatres african e mejan-oriental

Articles detalhats : Campanhas d'Africa, de l'Orient Mejan e de Mediterranèa e Campanha de la Mediterranèa.

En setembre de 1940, l'armada italiana, partissent de sa colonia de Libia, ataca las tropas britanicas e del Commonwealth en Egipte, mas es mesa en desbandada fins qu'Alemanha l'afortís. De combats se succedisson alara, dins lo desèrt d'Africa del Nòrd, entre las fòrças italianas apiejadas per l'Afrika-Korps d'Erwin Rommel e l'8 ^e armada britanic.

En Abissinia, una armada britanica venent del nòrd acompanhada per un contingent francés, e, al sud, una fòrça bèlga venent del Còngo Bèlga prenon los italians en tenalhas e los baton. Lo Negus es reïnstallat sus son tròne a Addis Abeba.

A l'Orient Mejan, los britanics envasisson en abril de 1941 lo territòri del reialme d'Iraq, dont lo governament nacionalista s'èra raprochat de l'Ais en seguida del còp d'estat de 1941. En junh, las autoritats vichystes permetent als alemands d'utilizar los territòris de Siria e de Liban, alara jos mandat francés, los Aliats envasisson los dos païses e ne prenon lo contraròtle. En agost, lo Reialme Unit e l'Union Sovietica realizan conjonchament una invasion de l'Estat imperial d'Iran per tal d'assegurar l'avitalhament pel corredor Pèrsia e d'empachar un basculament prò-alemand del país.

En mai de 1942, Rommel lança una ofensiva granda cap a l'èst per aténher Suez, e butassa las fòrças britanicas, mas es arrestat catòrze jorns a Bir Hakeim per la 1^re brigada francesa liura del general Kœnig, çò que balhèt lo temps als britanics ne desbandada de se regropar sus la linha fortificada d'El Alamein, que Rommel arriba pas a passar. Puèi en octobre de 1942, es l'8 ^e armada britanic, comandada per Montgomery, qu'ataca a son torn las fòrças de l'Ais e empòrta la segonda batalha d'El Alamein. Aquesta met fin a la preséncia de l'Ais en Libia, qualques jorns après la capitada del desbarcament aliat en Africa del Nòrd.

Lo 5 de mai de 1942 a luòc l'operacion Ironclad, una invasion anfibia de la colonia francesa de Madagascar, sus Diégo-Suarez, controlada pel governament de Vichèi.

L'8 de novembre de 1942, per solaçar l'Union Sovietica que resistís sola a l'assaut alemand, las fòrças americanas e britanicas desbarcan a Marròc e en Argeria, controlats pel governament de Vichèi : es l'operacion Torch. Las tropas francesas de Vichèi replican e s'opausan als aliats desbarcats fins qu'un acòrdi negociat amb l'amiral Darlan meta fin als combats^[57]. Los aliats caçan fin finala l'Ais del continent african, amb l'ajuda de l'armada d'Africa tornada e de las Fòrças francesas liuras. Dempuèi Africa del Nòrd, los Aliats pòdon alara organizar los desbarcaments en Sicília (Operacion Husky) puèi en Itàlia (Operacions Baytown e Slapstick) a l'estiu 1943, e en Provença (Operacion Anvil) a l'estiu 1944.

Teatre asiatic

Articles detalhats : Teatre del Pacific de la Segonda Guèrra Mondiala, Teatre del Pacific Sud-oèst de la Segonda Guèrra Mondiala e Teatre d'Asia del Sud-èst de la Segonda Guèrra Mondiala.

Douglas MacArthur, cap de las fòrças aliadas en Asia, e John Curtin, primièr ministre australian.

A comptar de 1937 en China, l'Armada nacionala revolucionària del Kuomintang de Tchang Kaï-chek e lo Partit comunista de Mao Zedong fan front comun contra los japoneses, mas generalament sens cooperar.

Ensablada en China, l'Armada imperiala japonesa a sistematicament recors, tre 1937, a l'utilizacion d'armas quimicas. Segon los istorians Matsuno e Yoshimi, aquestas foguèron sustot utilizadas 375 còps pendent la batalha de Wuhan a la davalada 1938. L'emplec d'armas bacteriologicas es el autorizat pel Quartièr general imperial a comptar de 1940, mas jamai contra d'occidentals.

Article detalhat : Guèrra sino-japonesa (1937-1945).

Soumis a comptar de 1941 a un embarg sul petròli après son ocupacion de l'Indochina, Japon pòt pas mai d'ara enlà realizar sa politica expansionista sens destruire la principala menaça que se pòt encara opausar a el dins lo Pacific : la fòrça navala dels Estats Units basada a Hawaii. Emplegant tornarmai l'estrategia que li a capitat contra Russia, Japon decidís de bombardar Pearl Harbor lo 7 de decembre de 1941 per suspresa, debutant atal la guèrra del Pacific. La flòta es fòrça damatjada, mas los pòrta-avions son en mar.

Simultanèament, l'armada japonesa ocupa las possessions britanicas, olandesas e americanas d'Asia del Sud-èst coma Hong Kong, Singapor (massacre de 10 000 civils), las Filipinas (marcha de la mòrt de Bataan) e s'apodera dels camps petrolièrs de la Malàisia britanica e de las Índias orientalas neerlandesas, menaçant quitament Austràlia. L'Indochina francesa es ja passada jos son contraròtle militar amb l'acòrdi del regim de Vichèi, lo 21 de julhet de 1941. Lo còp per fòrça del 9 de març de 1945 acabarà la manmesa nipona sus la peninsula : lo void politic consecutiu a la guèrra mondiala favorizarà la presa del poder pel Việt Minh de Hô Chi Minh Vila.

L'incursion de Doolittle en abril de 1942 marca la debuta de la rebecada americana. En mai de 1942, la batalha entre pòrta-avions de la mar del Coralh vira a l'avantatge dels aliats. Un mes mai tard, aqueste es accentuat per la de Midway.

A partir de la debuta 1942, l'Armada imperiala japonesa tempta de neutralizar la resisténcia comunista chinesa en lançant la politica de las Tres Tot (三光作戦, Sankō Sakusen^?, « calada tot, crèma tot, pilha tot »), una estrategia de la tèrra cremada, dins lo Nòrd de China, mentre que d'atacas repetidas son lançadas contra las plaça-fòrtas dels nacionalistas chineses.

En despièch de la determinacion de l'armada japonesa, los Aliats reprenon pauc a cha pauc las illas del Pacific coma a Guadalcanal, las Salomon puèi las Filipinas après la batalha del golfe de Leyte (octobre de 1944), aquela darrièra demorant la mai granda batalha aeronavala jamai subrevenguda^[58]. Soumis a blocatge e copat progressivament de sos avitalhaments en matèrias primièras, Japon es a la broa d'asfixia economica a l'estiu 1945.

L'engatjament en 1944 dels primièrs camicazes de l'istòria — aqueles avions-suicidis que se gètan suls vaissèls enemics — pòt pas frenar la reconquista americana, mas pròva la determinacion dels japoneses. La captura de las illas pròchas de Japon coma Iwo Jima e Okinawa permet de lançar d'atacas aerianas dirèctas. Tòquio sustot subte un bombardament incendiari lo 10 de març de 1945. Sustot, Hiroshima lo 6 d'agost e Nagasaki lo 9 (çò deviá èsser Kokura) patisson una ataca nucleara.

Conjugada a la declaracion de guèrra de l'URSS e l'invasion del Mandchoukouo per las fòrças sovieticas, los bombardaments atomics provòcan fin finala la reddicion de Japon, anonciada per Hirohito lo 15 d'agost de 1945, confirmada per la signatura dels actes oficials lo 2 de setembre de 1945 a bòrd de l'USS Missorí.

Mejans militars dels belligerants

Armas

Article detalhat : Armas utilizadas pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

Veïculs terrèstres

« Guèrra de movement sus de vastes espacis, la Segonda Guèrra mondiala es estada una guèrra del motor^[59] ».

L'usatge generalizat dels carris es una primièra illustracion d'aquela tendéncia a la motorizacion. Mentre que l'armada francesa fa la causida d'una dispersion dels carris, mes al servici de las unitats d'infantariá, los alemands en adoptant una tactica basada sus l'utilizacion dels carris gropats sortisson venceires de la batalha de França. La concepcion del carri el meteis oscilla entre doas tendéncias : la poténcia e la manejabilitat. L'experiéncia de la guèrra d'Espanha a mostrat que lo blindatge es mens important que la siloeta bassa, mens vulnerabla, la torreta mobila a 360° e la poténcia del canon. Mas pendent la Segonda Guèrra Mondiala, s'assistís a una creissença en pes, en blindatge e en poténcia de fuòc. Atal, lo carri alemand Tigre I fach 57 tonas. L'american Sherman M4 e lo sovietic T-34, utilizats fins a la fin de la guèrra demòran dins la gamma de las 30 tonas. La concentracion de carris dins de divisions blindadas permeton de menar de guèrras liuces (Blitzkrieg), coma la Batalha de França en mai-junh de 1940 emportada pels alemands. L'Alemanha nazi comet l'error d'envasir l'URSS en sosestimant lo nombre de sos carris e la qualitat dels novèls, coma lo T-34, rustic e resistent. La mai granda concentracion de carris a agut luòc pendent la batalha de Kursk^[60], en Russia, en julhet de 1943.

Los progrèsses dels carris van de par amb los progrèsses de l'armament anticarri : l'usatge de la carga cava permet de traucar de blindatges de mai en mai espesses. De tubs lançaroquetas coma lo bazooka permeton al fantassin de dispausar contra los carris de la poténcia d'un artilhièr^[61].

Aviacion

Parallèlament a l'utilizacion de carris, s'assistís tot lo long de la guèrra a un creis dels transpòrts motorizats de las tropas, al detriment dels cavals, encara plan presents tant del costat francés que de costat alemand pendent la batalha de França o encara sul front de l'Èst, principalament per de rasons logisticas. La division blindada americana de 1944, serà, ela, entièrament motorizada.

Los immenses progrèsses de l'aviacion realizats entre las doas guèrras van balhar als diferents avions de guèrra una plaça de primièra importància. Lo melhorament de las estructuras de l'avion permet als caçaires-bombardièrs coma lo Stuka d'operar de bombardaments en picat e de prene atal tota lor part dins los combats terrèstres. Los bombardièrs pesucs coma la fortalesa volanta americana, dont lo rai d'accion atenh, a la fin de la guèrra, 5 000 quilomètres, son utilizats dins d'incursions massisas de mila avions e mai, metent atal en òbra lo concèpte de Bombardament estrategic. Per contrar los bombardièrs, los belligerants fan usatge de lors aviam de caça e de canons de defensa contra avions (DCA). Es l'eficacitat de la DCA qu'obliga a organizar las operacions de bombardament la nuèch. Se demanda als aviam de caça d'assegurar la mestresa de l'espaci aerian sus un prat batalhièr o sus un front balhat^[62].

Dominats per l'aviacion aliada dins la segonda partida de la guèrra, los alemands aurián pogut retrobar un certan avantatge dins la batalha aeriana, gràcias a la primièra construccion ne seria d'aviam a reaccion per Messerschmitt. Mas Hitler gasta aquel astre en exigissent de ne far de bombardièrs, contra lo vejaire de sos oficièrs, e non dels aviam de caça, çò que seriá estada fòrça mai apropriat^[63].

La DCA deu son eficacitat als progrèsses tecnics dels radars que susvelhan lo cèl e guidan lo tir dels canons antiaerians. A partir de 1942, los bombardièrs aliats son equipats de radars, dels caçaires de nuèch alemands egalament. Gràcias a lors qualitats creissentas, los radars son egalament utilizats dins los vaissèls aliats per la direccion dels tirs. D'una faiçon generala, las telecomunicacions fan partida integranta de l'arsenal militar. Los blindats alemands son religats entre eles per ràdio tre 1939 en ligason amb los avions, mentre que lors adversaris franceses o son pas que plan parcialament. Las tecnicas d'estimacion e de lectura seguisson l'evolucion de las tecnicas. Los alemands utilizan la maquina de codatge Enigma, mas lo deschiframent d'Enigma pels aliats occidentals es un factor fondamental que lor permet d'invertir lo cors de la batalha de l'Atlantic e d'assegurar fin finala lor victòria finala.

Marine

Sus mar, après la Primièra Guèrra Mondiala, la causida guidant la construccion dels vaissèls de linha consistissiá en un compromés entre lo blindatge e la velocitat. Los crosaires de batalha, mai rapidas que los cuirassats èran mens plan protegits. Es pas qu'a la fin de las annadas 1930 qu'apareguèron los primièrs cuirassats rapids. Mas aqueles bastiments constituïssián de ciblas idealas per l'aviacion embarcada a bòrd dels pòrta-avions, sustot los bombardièrs en picat e los avions torpilhaires. Malgrat una poderosa defensa aeriana, dispausant de còps de conducha de tir radar, lo cuirassat demòra vulnerable e cèssa d'èsser lo « capital ship » de la guèrra sus mar. Lo pòrta-avions, que pòt dispausar d'un pargue aerian de 50 a 60 aparelhs, pren un ròtle de mai en mai determinant, sustot gràcias a « l'alonga » que li permet sas esquadrilhas embarcadas, quand lo teatre de las operacions es alunhat de tota basa terrèstra, coma es lo cas pels Estats Units o Japon dins las batalhas del Pacific. Lo pòrta-avions ven la pèça centrala d'un dispositiu que los americans apèlan « Task fòrça » e ont los autres vaissèls li servisson lo mai sovent d'escortaires^[64].

Coma pendent la Primièra Guèrra Mondiala, los sosmarins son largament emplegats per blocar l'aprovesiment enemic, mas la lucha anti-sosmarina a fach d'enòrmes progrèsses dempuèi la Primièra Guèrra Mondiala, primièr amb l'asdic puèi amb lo sonar. Los destroièrs, las fregatas e las corvetas son especializadas dins la lucha anti-jos marina e asseguran l'escòrta dels carreges. Dins los darrièrs jorns de la guèrra, la Kriegsmarine lança de flame nòu tip de sosmarins.

Las minas jos marinas constituïsson un autre dangièr pels vaissèls. Se son considerablament perfeccionadas dempuèi la fin del primièr conflicte mondial. Primièr « de contacte », explosant al tust, son mesas a fuòc pel camp magnetic e los bruches radiants dels batèls de guèrra o de comèrci. Son las minas a influéncias magneticas e acosticas. Los vaissèls se'n protegisson gràcias a de circuits d'immunizacion magnetica (degaussing) e una melhora signatura acostica. De pichonas unitats especializadas, los pescaminas de minas son bastidas per neutralizar aqueles milions d'engenhs de mòrt banhats pertot ont lo trafic maritim es important. Las minas son particularament eficaças per un còst modèst.

Wunderwaffe

A la fin de la Segonda Guèrra, de novèlas armas fan aparicion sul camp de batalha, coma l'avion sens pilòt V1 lançat pel primièr còp pels alemands sus Anglatèrra dins la nuèch del 13 al 14 de junh de 1944 o lo missil V2 lançat pel primièr còp sus Londres l'8 de setembre de 1944^[64]. Al contra de las crenhenças dels aliats, los alemands avián pas de projècte de bomba atomica^[65]. Los americans, al contrari, avián mes a partir de decembre de 1941 de gigantescas ressorsas dins lo projècte Manhattan qu'abotís lo 16 de julhet de 1945, après la reddicion d'Alemanha, a la primièra explosion nucleara dins lo desèrt del Nòu Mexic e als bombardaments atomics de Hiroshima e Nagasaki los 6 e 9 d'agost de 1945.

Drògas

L'usatge de las drògas pendent la Segonda Guèrra Mondiala es o fa a l'encòp de poténcias aliadas e de las fòrças de l'Ais^[66]. L'objectiu èra de tornar los soldats mai combatius en resistissent melhor a la fam e la fatiga^[67], mas crearà de grèvas complicacions e dels efièches segondaris per la santat de las tropas^[68].

Los soldats de la Wehrmacht recebián de quantitats importantas de méthamphétamine per una « pilula d'ataca » nommada Pervitin^[69] e producha tre 1938^[70]. Aquesta se presentava jos la forma de barra chocolatée qu'èra fornida amb la racion militara de basa^[71]. Al mes de decembre de 1940, lo nombre de pilulas consumidas baissèt considerablament passant de 12,4 milions a 1,2 milion per mes^[72]. Pendent la traucada de Sedan, lo general Heinz Guderian faguèt balhar mai o mens 20 000 cachets de Pervitin per la 1^er Panzerdivision^[73]. Los aviators de la Luftwaffe, recebián els, una formula modificada que servissiá a atenuar lor sentiment d'ànsia, a aumentar lors resultats en panatòri, a se concentrar tot en aumentant l'estima de se^[74].

En Asia, L'Armada Imperiala japonesa comercializèt tre 1941 de las pilulas d'anfetamina amb lo nom de Philopon, la presentant coma un estimulant^[75] e distribuïguèt egalament d'injeccions de méthamphétamine^[76]. A la fin de la guèrra, Japon coneis una importanta crisi de consomacion de dròga demest sa populacion^[77].

Los Aliats an els privilegiat las anfetamina per de cachets de benzédrine, l'Armada Britanica en distribuïssent fins a 72 milions de cachets^[78] e l'Armada Americana entre 250 e 500 milions de pilulas^[79]. Los pilòts de la Royal Air Force recebràn sustot de méthédrine^[80].

Estatistics

**Poténcia navala de las diferentas nacions en 1939**
Bastiments	Aliats			Ais
Bastiments	França	Reialme Unit	Total	Alemanha	Itàlia	Total
Pòrta-aeronaus	1	8	9	0	0	0
Coirassats	8	15	23	5	6	11
Crosaires	19	64	83	8	17	25
Destroièrs	70 184		254	34	59	93
Sosmarins	77	58 135		57 115		172

Euròpa jos dominacion nazi

Article detalhat : Euròpa jos dominacion nazi.

A partir de la victòria liuç d'Alemanha sus França, e mai encara a partir de 1941, amb l'invasion dels Balcans e de l'Union Sovietica, e fins al fin 1944, la quasi totalitat d'Euròpa es jos dominacion alemanda. D'unes païses e d'unas regions son clarament estats restacats al Grand Reich, coma Àustria, lo Protectorat de Boèmia-Moràvia, o l'oèst de Polonha. D'autres païses se son aliats volontàriament a Alemanha, s'agís de Bulgaria, de Romania e d'Ongria , mas son completament dependents d'Alemanha. D'unes païses, coma Eslovaquia e Croàcia, devon lor independéncia a l'Alemanha nazi. D'autres son ocupats en seguida de victòrias alemandas. Es lo cas dels Païses Basses, de Belgica, de Norvègia, de Danemarc, de França, de Serbia, de Grècia^[81].

Dominacion economica e asserviment

Article detalhat : Generalplan Òst.

La dominacion alemanda en Euròpa revestís un caractèr diferent a l'èst e a l'oèst. Los païses de l'Èst europèus, al poblament eslau son considerats pels nazis coma un « espaci vital » (Lebensraum) trèva a la « Raça dels Senhors ». Dins aquel espaci immens, s'agís a l'encòp d'implantar de colons alemands, de germanizar per fòrça las populacions que lo pòdon èsser, de desplaçar, esterilizar o far se morir dels milions de « jos-òmes » : Polonés, Eslaus sovietics o Tsigans, en utilizant los subrevivents coma esclaus, anant fins a la solucion finala pels josieus.

L'Oèst es pas considerat coma un espaci vital a voidar per que d'alemands i pòscan prene plaça. Dins lo novèl òrdre europèu, un país coma França garda sa plaça, mas a un reng inferior al d'Alemanha. Se l'ocupant alemand exercís una terror mendre, ne somet pas mens las ressorsas dels païses conquistats al pilhatge sistematic.

Article detalhat : Trabalh forçat jos dominacion nazi pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

En efièch, sul plan economic, lo continent europèu es somés a l'egemonia del Reich. Per Alemanha, s'agiguèt primièr de metre l'ensemble de las ressorsas e capacitats economicas del continent al servici del Reich en guèrra. D'autra part, de guidons son pausats per una integracion de totas las economias nacionalas dins un grand espaci economic dominat per Alemanha^[82]. En França, se crida los soldats alemands « doryphores », qu'estralhan tot^[83].

Dins la practica, los diferents mejans per metre l'economia d'Euròpa al servici d'Alemanha van dels acòrdis de compensacion amb taus de cambi avantatjós pels païses aliats al pilhatge massís pels païses coma Polonha o l'Union Sovietica en passant pel pagament d'indemnitats per un país coma França. La mesa al trabalh dels presonièrs de guèrra e los desplaçaments en Alemanha de milions de trabalhaires representan una forma encara mai dirècta de l'espleitacion de las ressorsas.

Collaboracions e resisténcias en Euròpa

Articles detalhats : Collaboracion dins Euròpa ocupada pels nazis e Resisténcia dins Euròpa ocupada pels nazis.

Per Yves Durand, « las ocupacions engendran demest los ocupats, dels comportaments que van de la collaboracion a la resisténcia en passant per tota una gamma d'actituds que pòdon pas èsser reduchas ni a l'una ni a l'autre^[84] ».

Totes los païses vencuts devon acceptar almens una forma de collaboracion minimala que permet als pòbles de subreviure en acceptant almens temporàriament las condicions del venceire. Es çò que Werner Rings crida la collaboracion neutra qu'es tipicament practicada als Païses Basses e en Belgica dont los governaments an quitat lo país, mas dont las administracions fan lo necessari per permetre als abitants de subreviure e a l'economia de virar en essent requisicionada al servici de l'esfòrç de guèrra alemand^[85].

Als Païses Basses, la resisténcia es sustot urbana, vist la geografia del país qu'ofrís pas de sits isolats e dificils d'accèsses ont se pòsca organizar una activitat clandestina. S'agís d'espionatge e de premsa clandestina. En Belgica, l'espionatge se manifèsta per d'agents britanics e bèlgas recrutats e formats dirèctament pels britanics e tanben per de rets de resisténcia interiora bèlga dont la ret Clarence de Walthère Dewé e de las rets d'evasion dont la Ret Cometa. A partir de 1942, los sabotatges van començar, sustot los del Grop G, una organizacion d'engenhaires qu'entravan scientificament lo potencial militar alemand en destrusent los equipaments estrategics coma las linhas a nauta tension e de las estacions electricas amb la tòca de paralisar la produccion de guèrra de las usinas requisicionadas. Mas, en Ardenne bèlga, dins la província de Luxemborg, region accidentada e boscosa, se desvolopan dels grops de maquisards. De parachutages d'armas dempuèi Anglatèrra los equiparàn a mesura de las annadas en vista dels combats de la Libération. En 1944, fòrça d'aqueles resistents s'engatjaràn dins las tropas bèlgas participant a la liberacion de Belgica e anaràn combatre amb elas als Païses Basses e en Alemanha amb los aliats.

Dins d'unes païses, coma per Norvègia de Quisling a partir de 1942, son los partisans dels nazis que govèrnan dirèctament lo país. Los istorians los cridan generalament dels « collaboracionistas ».

Dins d'autres païses, Alemanha preferís favorizar de dirigents conservators coma Pétain en França o Nedić en Serbia que son presumits gerir melhor lor governament. En Serbia, en Croàcia, o a Montenegro, los separatismes locals son encoratjats per installar de governaments favorables a Alemanha e a sos aliats.

En França, los diferents governaments vichystes prepausan d'eles meteisses una collaboracion que va al delà de çò qu'es previst per l'armistici de junh de 1940 en esperant obtenir pel país una plaça melhora dins l'Euròpa alemanda. Segon los tèrmes de Paxton, « Hitler regèta la man tibada^[86] ». Es el que causís sos aliats. Davant las compromissions de mai en mai grèvas del governament Laval, una resisténcia s'organiza, ja a partir de l'estiu 1940. Dins lo corrent de la guèrra, a causa de las deportacions d'obrièrs, de las rets de refractàrias s'organizan que venon dels maquisards combatents. Gràcias als parachutages d'armas dempuèi Londres, entreprenon de sabotatges e atacaràn las tropas alemandas en retirada en 1944.

En Polonha, governada dirèctament pels alemands per èsser pilhada e completament asservida, i pòt pas aver ni collaboracionistas ni collaborators.

L'engatjament dins la « resisténcia » permet als pòbles dominats de contunhar a s'opausar al venceire, a participar a l'esfòrç de guèrra dels Aliats e eventualament a la liberacion de lor país. La resisténcia s'organiza per la creacion de movements, de rets e de maquises, regropant una minoritat de la populacion e sovent en ligason amb los governaments en exili o los servicis d'entresenha britanica, sovietica o american.

Genocidis, deportacions, concentracions

Articles detalhats : Shoah, Porajmos, Aktion T4 e Massacres d'Odessa (1941).

La guèrra e la dominacion d'Euròpa que n'a resultat an permés al regim nazi de possar a l'extrèm son ideologia racista. Segon los tèrmes de Goebbels : « la guèrra nos ofrís totas menas de possibilitats que la patz nos refusava^[87]. »

Demest aquelas possibilitats figura un plan de netejatge etnic mirant las populacions d'Euròpa de l'Èst : l'Esquèma director per l'Èst ; son aplicacion dins las tèrras conquistadas aurà per efièch de los desorganizar en prigondor.

Lo jorn meteis de la dintrada en guèrra, en setembre de 1939, Hitler autoriza l'exterminacion dels andicapats mentals alemands e autres malauts incurables. Oficialament arrestada en agost de 1941 gràcias a un movement d'opinion, l'aktion T4 condutz a « l'eutanasia » pel gas de mai de 150 000 andicapats, nombre de tecnicians de l'operacion essent puèi réaffectés al gazage massís dels josieus dins los camps de la mòrt.

Tre 1939, los josieus son concentrats per fòrça dins de guetòs miserables, subrepoblats e deliberadament afamats, sustot dins lo Governament general de Polonha (veire : guetòs en Polonha ocupada). Lor exterminacion sistematica, que se designa amb lo nom de Shoah, es primièr començada per d'execucions de massa practicadas per la Wehrmacht puèi per las Einsatzgruppen dins los territòris poloneses e sovietics. En URSS e dins una partida de Polonha, la « Shoah per balas » cedís en 1942 lo pas a l'emplec metodic de camions a gases. Après la conferéncia de Wannsee (20 de genièr de 1942), la politica d'exterminacion (« la solucion finala de la question josieva » dins la terminologia nazi) mira los josieus de totes los païses ocupats e pren un torn industrial. Los josieus son deportats dins de camps d'exterminacions dins los quals las victimas son gasadas en massa, e lors còsses reduches en cendres dins de forns crematòris. En tot, mai o mens los tres quarts dels josieus d'Euròpa ocupada, totalizant segon Raul Hilberg al minim 5 100 000 personas, son exterminadas^[88]. 3 000 000 d'entre-eles èran poloneses, siá 90 % de la populacion josieva del país, e periràn pendent la « Shoah polonesa »^[89].

Los tsigans son egalament victimas de la politica raciala dels nazis. L'exterminacion dels tsigans es coneguda amb lo nom de Porajmos. En decembre de 1942, Himmler pren la decision de deportar cap a Auschwitz totes los tsigans d'Euròpa, mas se desinterèssa lèu del subjècte que constituís pas un enjòc estrategic de primièra importància. Se pòt estimar que pendent la Segonda Guèrra Mondiala, entre 50 000 e 80 000 tsigans son mòrts en seguida de las mesuras de persecucion nazis^[90].

En mai dels camps d'exterminacion dont la finalitat es l'eliminacion immediata dels josieus e autres categorias qualificadas de « jos-òmes », los nazis multiplican los camps de concentracion e lors comandos per embarrar, e generalament exterminar pel trabalh forçat, los opausants reals o presumits, o dels dreches comuns. Las condicions particularament déshumanisantes de la detencion e los tractaments brutals dels SS e dels kapo i entrainan una mortalitat fòrça fòrta (40 % dels deportats franceses subrevivon pas). A la partença, son d'unitats mobilas que son cargadas d'exterminar los josieus — aital coma los tsigans, los quadres comunistas, quitament los andicapats e los omosexuals.

Extrèm Orient jos dominacion japonesa

Articles detalhats : Expansionisme de Japon Shōwa, Esfèra de coprospérité de la granda Asia orientala e Crimis de guèrra de Japon Shōwa.

En Asia egalament, l'empèri de Japon suscita de governaments collaborators e a recorses a granda escala al pilhatge de las matèrias primièras e al trabalh forçat dels presonièrs de guèrra e de las populacions localas que pretendiá liberar de servitud coloniala.

En China, los japoneses jògan de divisions politicas localas per s'assegurar lo sosten de Wang Jingwei, ancian primièr ministre e ancian cap del Kuomintang, que dirigís un governament collaborator a Nanquin. Per se balhar un perfil patriotic, aquel governament met fin al regim de las concessions europèas a Shanghai.

Dins mantuna colonia occidentala asiatica ocupadas, los japoneses compausan amb los independentistas locals, creant de regims coma l'Estat de Birmania, dirigit per Ba Maw, o la republica de las Filipinas, dirigida per José P. Laurel. L'empèri de Japon usa del concèpte de l'Esfèra de coprospérité de la granda Asia orientala per promòure l'idèa d'una Asia autosufisenta e justificar sa politica expansionista.

Envasida en 1931, la Mandchourie es venguda l'Estat del Mandchoukouo, ont l'ancian emperador de China Puyi exercís una autoritat de faciada, e que garantís a Japon d'importantas ressorsas naturalas.

Dins l'encastre de la campanha de Birmania, los japoneses benefícian del supòrt del governament tailandés de Plaek Pibulsonggram e del menaire independentista indian Subhas Chandra Bose, que crèa l'Armada nacionala indiana. A las Índias orientalas neerlandesas ocupadas, que lor fornisson de plan importantas resèrvas de petròli, los japoneses crèan pas de governament, mas s'estàlvian lo supòrt dels menaires independentistas coma Soekarno (futur president d'Indonesia ).

Camps de presonièrs e esclavatge

Disseminats sus tot lo territòri de l'Esfèra, los camps de presonièrs japoneses coneguèron un taus important de decès perque la majoritat d'entre eles implicavan lo trabalh forçat dels presonièrs. Segon lo Tribunal de Tòquio, lo taus de mortalitat dels occidentals i èra de 27,1 %, sèt còps lo dels presonièrs dels camps alemands o italians^[91]. Lo taus de mortalitat dels presonièrs chineses èra fòrça superior a causa d'una directiva ratificada lo 5 d'agost de 1937 per Hirohito qu'eliminava las mesuras de proteccion del drech internacional al respècte d'aqueles presonièrs^[92]. Atal, se 37 583 presonièrs britanics, 28 500 neerlandeses e 14 473 americans foguèron destibats après la reddicion de Japon, lo nombre de Chineses liberats foguèt pas que de 56^[91]^,^[93].

Segon un estudi de l'istoriana Zhifen Ju, mai de 10 milions de chineses foguèron mobilizats per l'armada imperiala japonesa e transformats en esclaus per la Kōa-in al Manchukuo e en China del nòrd^[94]. De documents retrobats a la Bibliotèca del Congrès american demòstran qu'entre 4 e 10 milions de romusha, dels civils indonesians, son estats someses al trabalh forçat a Java pel regim Shōwa e que lo taus de mortalitat i foguèt d'80 %^[95].

En America del Nòrd, en seguida de l'ataca de Pearl Harbor pels japoneses e a la dintrada en guèrra contra Alemanha e Itàlia, lo president Franklin Roosevelt autoriza lo 19 de febrièr de 1942 l'internament de desenats de milièrs d'americans d'origina japonesa, italiana e alemanda : enemy alien (en). Canadà, dins una mendre mesura, a egalament detengut de ciutadans originaris d'aqueles païses dins de camps.

Consequéncias istoricas

Aquela seccion cita pas pro sas fonts (mai de 2018).

Per lo melhorar, ajustatz de referéncias de qualitat e verificablas (coma far ?) o lo modèl {{Referéncia necessari}} suls passatges necessitant una font.

Article connèx : Consequéncias de la Shoah.

La Segonda Guèrra Mondiala contribuís, per son bilanç mai o mens prejudiciable als participants, a l'emergéncia de doas superpoténcias que se van partejar lo mond : los Estats Units e l'Union de las republicas socialistas sovieticas (URSS).

La Societat de las Nacions, a la quala s'imputa d'aver mal escasut a empachar la guèrra, es remplaçada per l'Organizacion de las Nacions Unidas dont la Carta es redigida a San Francisco en junh de 1945.

Alemanha es somesa a mantuna annada d'ocupacion. En 1949, es separada en dos Estats, designats dels noms d'Alemanha de l'Oèst (democracia liberala, dins la zòna ocupada anteriorament pels americans, los britanics e los franceses) e d'Alemanha de l'Èst (regim comunista, dins la zòna ocupada pels sovietics). La reünificacion alemanda aurà pas luòc qu'en 1990.

Alemanha de l'Oèst e Japon son desmilitarizats e democratizats pels occidentals. Los principals dignitaris de l'ierarquia nazi son jutjats, e la màger part condemnats per crimi contra l'umanitat (una nocion novèla, juridicament definida en seguida dels crimis nazis) o per crimi de guèrra pendent un procès internacional a Nurembèrg. Los caps militars japoneses respondon de lors exaccions davant lo tribunal internacional de Tòquio, mas l'emperador Hirohito e dels criminals de guèrra coma Shirō Ishii, ancian cap de l'unitat 731, son francs de tota perseguida per lor cooperacion amb los Estats Units. Un certan nombre d'èx-responsables nazis obtenon tanben l'impunitat gràcias a d'iniciativas americanas coma l'operacion Paperclip e retròban mai tard dels pòsts de responsabilitat.

En Euròpa centrala e en Euròpa de l'Èst, zònas investidas en 1944-1945 per l'Armada roja, los partits comunistas locals prenon lo poder entre 1945 e 1948 jos influéncia de l'Union Sovietica. Tre març de 1946, Winston Churchill, que, per gardar Grècia dins la fauda occidentala, aviá consentit a un despartiment d'Euròpa en « zònas d'influéncia » per l'acòrdi de Moscòu del 9 d'octobre de 1944, declara que « una cortina de fèrre s'es abatut pel continent ». En Grècia, malgrat l'abséncia de sosten de l'URSS als comunistas grècs, majoritaris dins la resisténcia locala, una guèrra civila se perlonga fins en 1949 e manca de far bascular Grècia dins lo camp comunista, abans que lo governament monarquic empòrte pas a pro pena la victòria gràcias al sosten del Reialme Unit. En Polonha, Checoslovaquia, Ongria, Romania, Bulgaria, Iogoslavia e Albania, ont los comunistas èran largament minoritaris, de regims comunistas son meses en plaça : lo blòc de l'Èst se constituís en Euròpa, signant la debuta de la guèrra freja. Sol lo regim comunista de Tito, qu'aviá en Iogoslavia una certana assisa populara, sustot en çò dels sèrbis, pren en 1948 una posicion independenta de cap a l'URSS.

La republica de China de Tchang Kaï-chek es aflaquida per las annadas de guèrra. La guèrra civila chinesa, interrompuda per l'agression japonesa, repren tre 1946. En 1949, los nacionalistas de Tchang Kaï-chek son batuts pels comunistas, largament sostenguts per l'URSS. Mao Zedong proclama sul continent la republica populara de China, mentre que Tchang Kaï-chek se refúgia a Taiwan, tornada pels japoneses.

Las institucions d'abans-guèrras perduran pas que dins una minoritat d'Estats europèus e asiatics. Totas las monarquias d'Euròpa de l'Èst son abolidas per la construccion rapida dels regims comunistas, qu'escoban egalament las entrepresas, lo teissut sindical e associatiu, e las libertats publicas d'aqueles païses. Un referendum abolís la reialtat en Itàlia (10 de junh de 1946) ; se manten pas en Grècia qu'al prètz d'una guèrra civila, e en Belgica la « question reiala » pausada per l'actitud de Léopold III pendent la guèrra, tròbe pas de responsa qu'amb son abdicacion en 1951. A Japon, los americans mantenon l'emperador Hirohito, pasmens constantament tengut informat dels crimis comeses per sas armadas, mas impausan l'abolicion del culte imperial qu'o proclamava d'esséncia divina. En França, la III^e Republica, tornada responsabla de la desfacha, cedís la plaça a una constitucion novèla.

Pertot a l'Oèst, los governaments s'engatjan dins la construccion del Welfare State o Estat-Providéncia : nacionalizacions, planificacion, intervencion de l'Estat, leis de proteccion sociala son d'ara enlà a l'òrdre del jorn per un trentenat d'annadas. Nacionalizacions, planificacion e intervencion de l'Estat prenon de formas extrèmas a l'Èst, ont l'esfèra privada se redutz d'ara enlà a las solas familhas e a lors bens mòbles.

La recèrca scientifica e tecnica, dins l'ensemble, benefícian d'una fòrta impulsion, en particular per la mestresa de l'atòm dins lo projècte Manhattan e la recèrca sus las fusadas que permetrà de programas espacials. La guèrra a tanben vist lo primièr usatge massís dels antibiotics dont la penicillina inventada pels britanics, o encara del DDT, util als americans dins las paluns del Pacific. Mas, pendent quaranta ans, la guèrra freja entre « zònas d'influéncia » empacha los scientifics de comunicar liurament entre eles e drena de nombrosas ressorsas e tecnologias cap a l'esfèra militaro-industriala, al detriment del desvolopament civil.

Consequéncias al Reialme Unit

Los autres aliats en efièch, e se s'excèpta lo Reialme Unit, an un ròtle menor o plan son escartats de las negociacions qu'abotisson a la mesa en plaça de doas zònas d'influéncia, segon los acòrdis de Yalta e de Potsdam. Aquela situacion, que pòrta en ela los gèrmes de la guèrra freja, dura fins en 1989.

Lo Reialme Unit sortís considerablament aflaquit de la guèrra. Aquesta, en efièch, a consacrat lo declin de las poténcias colonialas : lo movement Quit India s'es desvolopat pendent lo conflicte a las Índias britanicas, los independentismes indian e birman avent pres de formas de còps violentas. L'Indian Independence Act de 1947 pren efièch a l'estiu 1947, sulcòp seguit per la particion de las Índias. Birmania obten son independéncia en 1948. Puèi, las illas britanicas coneisson una crisi sens precedent, deguda a la reconstruccion e a la reestructuracion de son economia.

Consequéncias en França

Pendent la batalha de Normandia, lo general de Gaulle, aculhit en liberator pels franceses, arriba a obtenir d'Aliats la reconeissença de la plena autoritat de son governament, lo governament provisòri de la Republica francesa (GPRF) — proclamat lo 3 de junh a Argièr —, sus la metropòli. Fa en mena que França siá reconeguda pel camp aliat coma un venceire. Aquela reconeissença li permet d'ocupar una partida d'Alemanha e d'obtenir un sèti de membre permanent al Conselh de securitat de l'ONU.

La liberacion de França s'acompanha de l'espuracion d'una partida de las personas suspectadas d'aver collaborat. Los alemands e lors collaborators an multiplicat las atrocitats jos l'Ocupacion, puèi pendent lor retirada. Tanben dins los territòris liberats pels resistents, e malgrat los esfòrces de la màger part de lors caps e dels comissaris de la Republica per instaurar al pus lèu una espuracion legala e judiciària, de nombrosas execucions son despachativas e pas totjorn precedidas de jutjaments. Mai o mens 20 000 femnas son tondudas per « collaboracion orizontala^[96] ». D'aquel fach, d'errors son comesas dins aquela liberacion rapida e dels innocents injustament assassinats. Los istorians estiman que mai o mens 11 000 execucions somàrias an luòc, als tres quarts pendent los combats. L'espuracion salvatja a pogut èsser encara mai brutala que la populacion pòt se voler venjar de las exaccions de la milícia e dels alemands dins lor desbandada e que lo conflament dels efectius de la Resisténcia a permés a d'unes resistents de la 24^e ora de se reabilitar atal a pauc de fresc.

A l'opausat, d'unes collaborators son de còps aquitats o condemnats a de feblas penas (malgrat la gravetat de lors crimis) pels tribunals regulars dont la majoritat dels jutges an prestat jurament a Pétain. D'autres foguèron jutjats per la Nauta Cort compausada de resistents, mas l'importància de las condemnacions décrut amb lo temps. Es aital qu'en 1949, lo darrièr acusat jutjat es aquitat : lo secretari d'Estat a l'interior de Pétain, René Bousquet (que metèt la polícia e la gendarmariá francesas a la disposicion dels ocupants per far la caça dels resistents e deportar près de 60 000 josieus) es aquitat. Los collaborators son pas estats perseguits que per traïson e non per crimi contra l'umanitat.

De Gaulle empacha lo desvolopament d'una situacion armada insurreccionala (veire Istòria de França), en amalgamant los movements avent participat a la Resisténcia a l'armada regulara eissida de l'armada d'armistici acantonada en Africa (dont nombre de quadres èran estats vichystes abans de se raliar en 1942). Non sens mal, los resistents de las Fòrças francesas de l'interior (FFI) e dels Franctiraires e partisans (FTP) son integrats dins l'armada regulara sens tròp de bassacadas. L'integracion de las milícias patrioticas del PCF es negociada contra lor participacion al governament e l'amnistia de Maurice Thorez.

Al nom de la reconstruccion del país, que s'efectua per una fòrta creissença e per tal de permetre a França de tenir son reng novèlament restaurat als costats dels Aliats, l'espuracion de l'administracion es limitada. D'unes nauts foncionaris invòcan la continuitat de l'Estat coma acte de resisténcia. Los policièrs dont una partida a perseguit los resistents se reabilitan per una insurreccion a París a la velha de la Libération. D'unes collaborators se fan oblidar en integrant de regiments de FFI o en s'engatjant dins lo còs expedicionari d'Extrèm Orient (engatjat en Indochina), çò qu'es puèi esplechat per la propaganda Việt Minh.

França oblida que foguèt anglofòba e petainista après lo bombardament de Mars el- Kébir, que de gendarmas franceses gardèron lo camp de concentracion de Drancy e escortèron los carreges de deportats fins a la frontièra. La proporcion de josieus d'abans-guèrras avent subreviscut es pas la mai importanta de totes los païses ocupats, los josieus dich apatridas son estats fòrça mens protegits que los josieus franceses. Per un temps, la legislacion francesa considerèt que sols los alemands pòdon èsser perseguits per crimi contra l'umanitat. Lo procès mancat de Bousquet aital coma los procèsses tardius de Paul Touvier e Maurice Papon son emblematics d'aquela politica.

Consequéncias en Belgica

Lo desacòrd nascut lo 28 de mai de 1940 entre lo rei Léopold III e lo governament serà pas amatigat qu'en 1950 amb l'abdicacion del rei tornat d'exili. Volent demorar amb l'armada presonièra, Léopold III aviá velhat a far pas signar qu'una reddicion limitada a las tropas sul terren, çò que permetèt al governament de partir per contunhar la guèrra amb las tropas del Còngo bèlga e las que poguèt reconstituïr en Anglatèrra (armada, aviacion, marina). Lo repròchi del governament e d'una partida de la populacion èra que lo rei s'auriá degut refugiar a l'estrangièr per prene lo cap de la resisténcia a Alemanha. La division de l'opinion publica a aqueste prepaus balhèt luòc, après la guèrra, a d'afrontaments anant fins a de manifestacions violentas entre defensors del rei e partisans de son abdicacion. De violéncias avián ja atench lo país pendent l'ocupacion alemanda, los collaborators de l'enemic avent perpetrat dels atemptats contra la populacion (entre autras la tuada de Courcelles) e l'execucion de personalitats politicas e economicas abatudas en plena carrièra perque suspectadas d'èsser al benefici dels aliats e de la resisténcia interiora.

Las accions de resisténcia interiora bèlga se manifestèron primièr per d'espionatge, sustot per la ret Clarence organizat tre 1939 per Walthère Dewé (qu'aviá ja dirigit la ret de la Dòna Blanca en 1914-18). Tre 1942, comencèron d'accions de sabotatge de camins de fèrre, la destruccion de linhas a nauta tension alimentant l'industria alemanda amb d'electricitat bèlga pel Grop G. Ne resultèt de las represalhas jos la forma de presas d'ostatges e l'execucion de resistents arrestats. Lo rei el meteis, autor de letras a Hitler per protestar contra las deportacions, recebèt en responsa una menaça de deportacion, çò qu'arribèt quand foguèt menat en Alemanha amb sa familha en 1944. Mas aquò sufiguèt pas a o popularizar al près de sos adversaris. D'autra part, après la guèrra, de las centenas de procèsses entrainèron l'execucion capitala per fusilhada de collaborators de l'enemic, mas tanben de dénonciateurs designant a las autoritats alemandas dels resistents, quitament de las personas innocentas dont de cap de se volián desbarrassar per de rasons privadas.

Foguèron, entre autres, executats dels torturaires del camp de concentracion installat a Breendonk, entre Brussèlas e Anvèrs e dels collaborators de la polícia alemanda. Lo governador alemand de Belgica, lo general Alexander von Falkenhausen foguèt tengut presonièr fins en 1949, puèi jutjat, condemnat a vint ans de preson, los jutges militars bèlgas avent tengut compte de son oposicion als nazis -que li valguèt d'èsser arrestats per aquestes- Après qualques annadas, foguèt liberat e tornèt en Alemanha ont esposèt una anciana resistenta. Sus divèrs plans, la guèrra e l'ocupacion alemanda aguèron de seguidas duradissas dins l'evolucion istorica de Belgica. Es sustot sul plan de comunautats lingüisticas e culturalas que la politica alemanda de division dintra flamencs e valons s'es facha sentir. Ja, pendent la Primièra Guèrra Mondiala, los alemands -qu'ocupavan los nòu desens del territòri bèlga- avián impausat la scission de las administracions bèlgas en doas autoritats separadas, l'una a Namur per Valonia, l'autre a Brussèlas per Flandra, aquela region essent considerada coma germanica per la sola rason de la lenga parlada per la majoritat de sa populacion. De cap d'afirman que la preséncia en Belgica ocupada del rei Léopold III a empachat Alemanha de reprene aquela politica entre 1940 e 1944. Seriá jos l'influéncia del governador general alemand Von Falkenhausen ostil als nazis (e qu'aquestes arrestèron en 1944). L'accion de diplomatas alemands tradicionalistas non nazis auriá agut egalament una influéncia dins la relativa moderacion politica del Reich al respècte del regim politic de Belgica. Moderacion que prenguèt fin en 1944 amb la division de Belgica en doas gaus alemands, Flandra e Valonia, jos l'egida de las SS mentre que lo rei èra deportat amb sa familha. Pertocant l'activitat economica, patiguèt d'atacs tals coma la reconstruccion d'aprèp-guèrra e los procèsses d'espuracion ne poguèren pas esfaçar completament las consequéncias. Çò que demorava d'industria automobila e aeronautica nacionala independenta de societats estrangièras desapareguèt dins los bombardaments. Las destruccions industrialas, pilhatges e deportacions (entre autras dins las minas de carbon del Hainaut) foguèron pas compensadas per la modernizacion qu'auriá calgut començar après la guèrra. Sul plan cultural, de jornals desapareguèron, d'autres apareguèron dont fòrça tenguèron pas longtemps.

De nombrosas personas dels miègs de premsa, del cinèma e de la cultura qu'avián cregut poder trabalhar jos l'egida alemanda foguèron condemnadas o fugiguèron o, almens, foguèron mesas a l'indèx. Se pòt citar qualques cineastas dont Henri Storck amb sa sinfonia paisana, imne dedicat a l'ideologia del retorn a la tèrra dins l'esperit mes a l'onor en França jol regim del governament Pétain. Storck aguèt pas de pensament a la liberacion, essent considerat coma un coratjós òme estrangièr als malaürs de son epòca, malgrat la letra dins la quala se descriviá coma essent d'ascendéncia pura ariana per tal de poder venir membre de la corporacion del cinèma creada per l'ocupant alemand. Amb un documentari a la glòria d'Alemanha, Deutsche Grosse, Jan Meeuwissen se mostrèt fòrça mai engatjat en 1943. En 1943 encara, Frans Develter produguèt un film de longmetratge en tres partidas Vlaanderen te Weer destinat a mostrar que Flandra, martirizada per Belgica, aviá retrobat sa grandor gràcias al nacionalsocialisme. A Anvèrs, Jan Vanderheyden, d'un autre costat cavilha obrièra de la corporacion del film, "führer" de la branca produccion-distribucion^[97], produguèt mantun cortmetratge e longmetratges purament distractifs, çò que li valguèt solament qualques criticas après la guèrra. En Valonia, lo pintre liégeois Auguste Mambour foguèt condemnat perque se li reprochava sa simpatia per l'òrdre novèl installat pels amics d'Alemanha, sustot un viatge cultural en Alemanha coma los qu'organizava lo ministre nazi Joseph Goebbels a l'intencion d'artistas dels païses ocupats. Dins lo domeni de la premsa e de la literatura, lo dessenhaire de premsa Paul Jamin, collaborator del jornal d'extrèma drecha Lo País Real, primièr condemnat a mòrt puèi, fin finala, sortit de preson après una commutacion de pena, venguèt lo dessenhaire attitré del jornal satiric bèlga Pan fondat per un Léo Campion anarquista e resistissent. Lo dessenhaire e autor de bendas dessenhadas Georges Remi, mai conegut jos son pseudonim Hergé, creator de Tintin, passèt pas qu'una nuèch en preson per aver publicat dins lo jornal Le Soir mentre qu'aquel mai important organ de la premsa bèlga de l'epòca èra estat requisicionat pels collaborators dels alemands, çò que, dempuèi, fa designar aquel jornal amb lo nom de Ser raubat. Aquel jornal foguèt imitat dins un pastiche demorat celèbra en Belgica amb lo nom de fals Ser. Los autors arribèron a distribuïr dins los quiòsques aquela imitacion del jornal collaborator. I avián estampat galejadas anti-alemandas e articles contra la collaboracion que metián en causa de jornalistas raliats als ocupants. Demest aqueles escrivans e jornalistas que sostenián Alemanha dins la premsa, Robert Pol aviá fondat un quotidian lo Novèl Journal sosten dels ocupants e que, mai tard, pretendèt qu'èra « cobèrt per la corona ». Prenent sas distàncias en 1943 amb la politic prò-alemanda, foguèt mentretant condemnat a mòrt per la justícia bèlga, pena commuée en detencion a perpetuitat seguida d'una gràcia amb expulsion en França ont entamenèt una carrièra de pensaire e filosòfa. Tot parièr, Félicien Marceau, pseudonim de Louis Carette, jornalista a la ràdio jos contraròtle alemand que demissionèt en 1942 per venir editor independent e refugiat en França en 1945, essent perseguit sustot per d'emissions que pareguèron favorablas a l'apèl al trabalh volontari en Alemanha. Jos son pseudonim de Félicien Marceau, perseguiguèt a París una carrièra d'escrivan e d'òme de teatre que li valguèt lo prèmi Goncourt e una plaça a l'Acadèmia francesa abans de se morir a 98 ans. L'indulgéncia al respècte dels artistas e intellectuals de la collaboracion foguèt pas totjorn la règla. Se pòt citar lo cas emblematic del brilhant assagista e critic d'art Paul Colin, que foguèt aparentament d'esquèrra coma o revèlan sos escriches d'abans-guèrras al benefici del subrerealisme, mas que, tre 1940, se ralièt a las idèas dels collaborators de l'enemic partisans d'un regim autoritari. En 1942, èra abatut en plena carrièra per de joves resistents, malgrat la preséncia de gardas del còs alemands.

Consequéncias als Estats Units

Los Estats Units prenon l'iniciativa d'aver una actitud positiva. Impausan la democracia, particularament en Alemanha de l'Oèst e a Japon, per una espuracion e un contraròtle dels engranatges de l'Estat e de l'educacion. Parallèlament, fornisson a partir de 1947 una ajuda economica a la reconstruccion d'Euròpa, coneguda amb lo nom de plan Marshall. Aquesta permet una reconstruccion rapida de las economias occidentalas, acabada a la debuta de las annadas 1950, e evita a las populacions la temptacion de s'abandonar al comunisme o als néo-fascismes.

Entre sortir de la Segonda Guèrra Mondiala, los Estats Units son amb l'URSS l'una de las doas mai grandas poténcias mondialas. Los Estats Units possedisson la primièra flòta de guèrra, la primièra flòta de comèrci, detenon 75 % dels estòcs d'aur del mond (d'ont la devisa « dòlar as good as gold », lo dòlar es tan segur coma l'aur).

16 milions d'americans foguèron incorporats dins las fòrças armadas dels Estats Units, 407 000 i periguèron, dont 292 000 sul camp de batalha.

Consequéncias en Itàlia

Après 1945, Itàlia acusa lo còp de la desfacha de las poténcias de l'Ais : lo referendum constitucional de 1946 signe lo passatge del regim monarquic qu'aviá subreviscut tot lo long de la guèrra, al regim republican. Gràcias a l'estabilitat e a las politicas keynesianas dels novèls governaments republicans, Itàlia coneis puèi una plan fòrta expansion^[98]^,^[99], fenomèn apelat los Trent Gloriosas. Lo constructor automobil Fiat ven lo simbòl del miracle italian, dont lo periòde va de las eleccions d'abril de 1948 als Jòcs Olimpics de Roma en 1960 : 700 000 automobilas en 1955, 10 milions cinc ans après^[100]. Lo fabricant d'escotèrs Vespa es pas en rèsta ; entre 1945 e 1965, ne vend 3,5 milions en Itàlia. Dins lo selhatge de son expansion economica e de son retorn a un estatut de poténcia de mejana talha, Itàlia aderís en 1949 a l'Organizacion del tractat de l'Atlantic nòrd e en 1955, es admesa a las Nacions Unidas.

Consequéncias en URSS

Stalin es pas en rèsta e foguèt l'un dels ganhants grands del conflicte. Lo prestigi e lo ròtle de l'Union Sovietica sortisson crescuts plan al delà dels sols cercles comunistas. Reïntegrada dins lo concèrt de las nacions, l'URSS es membre permanent del Conselh de Securitat.

Pels russes, aquela granda guèrra patriotica menada sul front de l'Èst invoquèt la subrevida de la nacion. En portant una tòsta al pòble rus pendent lo desfilat de la victòria, lo 24 de junh de 1945, Stalin confirmava lo retorn de l'URSS a una forma mai accentuada de nacionalisme grand-rus quitament de chovinisme, al despens de las minoritats nacionalas e, ben lèu, dels josieus « cosmopolitas ».

Las annexions de 1939-1940 son confirmadas, e d'autras son vengudas s'ajustar a la victòria. L'URSS a aumentat sa superficia de 475 000 km² e sa populacion de 24 milions d'abitants, tanlèu someses a una plan brutala soviétisation per la terror. Darrièr la cortina de fèrre, lo sistèma estalinian es progressivament impausat per de decennias a un empèri immens anant de Berlin-Èst a Corèa del Nòrd, entretant lo basculament de China e del Vietnam dins lo camp comunista.

Pasmens, l'URSS sortís considerablament apaurida de la guèrra, que li a costat mai de 25 milions de mòrts, aital coma las piègers destruccions jamai patidas per un belligerant dins l'istòria umana. En 1945, una comission oficiala estima que lo còst de las destruccions equival al doble dels investiments consentits pendent los dos primièrs plans quinquennals de las annadas 1930. Enfin, technologiquement, l'Union Sovietica acusa un retard sus America, dont copa pas lo monopòli nuclear qu'en 1949.

Còstes umans en foncion dels païses

Article detalhat : Pèrdas umanas pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

Articles connèxes : Pèrdas umanas de l'Union Sovietica e Pèrdas umanas de Polonha.

En tot mai o mens 38 milions de civils foguèron tuats pels nazis e lors aliats.

En Euròpa : entre 8,8 e 10,7 milions de militars sovietics^[101], 5,3 milions de militars alemands^[102]^,^[103], sièis milions de poloneses, dont tres milions de josieus e tres milions de catolics ; tres milions de josieus dels autres païses d'Euròpa ; dos milions de tsigans, andicapats, omosexuals e autres.

Pertocant las solas pèrdas militaras en Euròpa, segon las estimacions, mai o mens 17 877 000 militars son mòrts suls prats batalhièrs europèus, dont 10 774 000 del costat dels aliats e 7 103 000 del costat de las fòrças de l'Ais. Los tuats de l'Armada roja constituïsson 53 % del total de las pèrdas militaras conegudas en Euròpa, los de la Wehrmacht 31 %, los del Reialme Unit 1,8 %, los de França 1,4 % e los de l'armada nòrd-americana 1,3 %. Las pèrdas militaras de l'Union Sovietica representan 88 % del total de las pèrdas aliadas en Euròpa (Reialme Unit 3 %, França 2,3 % e Estats Units 2,2 %). Lo total de las pèrdas militaras solas d'Alemanha e de l'Union Sovietica amassadas representan 84 % del total de totas las pèrdas militaras patidas en Euròpa. Las pèrdas militaras del conflicte germano-rus sol son de 13 876 400 siá 78 % del total de las pèrdas militaras patidas en Euròpa.

En Asia : los istorians avaloran entre 10 e 30 milions lo nombre de mòrts causadas per las exaccions japonesas, dont 2,7 milions per la sola operacion de la politica de las Tres Tot (三光作戦, Sankō Sakusen^?) menada dins lo Nòrd de China pel general Yasuji Okamura.

Exaccions e crimis de guèrra

Sul teatre d'operacion europèu

Articles detalhats : Crimis de guèrra de la Wehrmacht, Crimis de guèrra nazis en Union Sovietica, Crimis de guèrra de l'Armada roja pendent la Segonda Guèrra Mondiala, Crimis de guèrra dels Aliats e Crimis de guèrra en Polonha ocupada.

De nombroses massacres de civils o crimis de guèrra son estats perpetrats pendent lo conflicte, en particular pels Einsatzgruppen sul front de l'Èst, mas tanben de faiçon mai generala per la Wehrmacht e las SS. Tre lo 20 d'octobre de 1943, los Aliats metián en plaça la « Comission dels crimis de guèrra de las Nacions Unidas » cargada d'enquestar suls crimis de guèrra comés per l'Ais. Una setmana mai tard, la Declaracion de Moscòu enonciava la volontat de tracar los criminals de guèrra nazis « fins als confinhs de la Tèrra ». Non ligat a l'ONU (que foguèt pas fondada qu'en 1945), aquela foguèt assistida a partir de març de 1945 per CROWCASS, cargat pel SHAEF d'establir una lista dels criminals de guèrra nazis. Aquela volontat presidiguèt a l'instauracion del tribunal de Nurembèrg, jutjant los mai nauts responsables nazis encara vius. CROWCASS foguèt pasmens lèu despassat, la volontat iniciala de traca contra los criminals de guèrra cedissent tre 1945 a d'autras prioritats, marcadas en particular per l'esclatament de la guèrra freja en 1947.

Demest los divèrses crimis de guèrra, se pòt citar :

las experiéncias pseudo-medicalas de nombroses mètges nazis dins los camps de concentracion, sustot del doctor Mengele ;
en França (massacres comeses pels nazis, avent tocat mai de 30 000 personas) :
- execucions d'ostatges pels alemands a Châteaubriant, a París, a Lion, a Limòtges, etc. a partir de l'auton 1941. L'istorian Serge Klarsfeld a establit la lista de 1007 ostatges e resistents fusilhats al Mont-Valerian près de París, dont 117 èran josieus ;
- massacre d'Orador de Glana, lo mai important amb 642 victimas dont de femnas e dels mainatges, executats per la division SS Das Reich. I aguèt 4 escaps ;
- massacres a Ascq, a Tula, a Maillé, a Buchères, a Étobon, a Sent Pèir de Clairac etc. perpetrats pels SS ;
- tortura e massacra de civils e dels combatents del maquís de Vercòrs, per d'unitats de la Wehrmacht e los milicians de Joseph Darnand (julhet de 1944) ;
- persecucions suls membres de familhas de Franceses partits combatre o demorats al país, coma Geneviève de Gaulle, neboda del general, enviada en camp de concentracion.
en Belgica :
- racionament dramatic de la noiridura ;
- installacion d'un camp de concentracion a Breendonk entre Brussèlas e Anvèrs ;
- deportacion de josieus e de resistents dins los camps de concentracion alemands, revocacion e arrestacion de nauts foncionaris e d'autoritats comunalas ;
- persecucions murtrièras exercidas sus la populacion pels collaborators d'Alemanha, entre autras lo massacre de familhas a Courcelles, dins la província de Hainaut, la persecucion sus de parents dels ministres Hubert Pierlot e Spaak del governament bèlga liure de Londres dont d'unes membres seràn fusilhats, execucions de notables coma lo governador de la Société Générale de Belgica e lo bâtonnier Braffort ;
- deportacion en Alemanha del rei, de son esposa e dels mainatges reials.

L'11 de mai de 1945, de civils alemands son obligats de marchar al costat dels cadavres de trenta femnas josievas, Checoslovaquia.

en Itàlia, ocupada per Alemanha en 1943 :
- massacre de 355 ostatges a las fòssas Ardéatines près de Roma en març de 1944 ;
- massacre del vilatge de Marzabotto près de Bolonha en octobre de 1944, que faguèt mai de 900 mòrts.
dins lo « Protectorat » de Boèmia-Moràvia :
- deportacion de centenas d'estudiants avent manifestat contra l'ocupacion (novembre de 1939) ;
- massacre dels abitants de Lidice, en represalhas a l'atemptat qu'abatèt lo cap SS e « maselièr de Praga » Heydrich.
en Polonha :
- famina volontària e deportacion del guetò de Varsòvia ;
- « netejatge » del guetò de Varsòvia per las SS après l'insurreccion dels darrièrs subrevivents ;
- exterminacion de 50 000 membres de las flors polonesas per las SS e la Gestapo (prèires, aristocratas, professors, oficièrs). L'ensenhament segondari, los seminaris e las universitats foguèron barrats, tot coma los teatres per exemple, e es pas qu'a un sistèma remarcable de corses clandestins — los komplety — que los poloneses arribèron a ensenhar e a salvar cinc classas d'edat de bachelièrs^[104] ;
- massacre de 5 000 oficièrs poloneses a Katyń, per l'armada sovietica (l'URSS a reconegut sa responsabilitat après mantuna decennia, avent longtemps acusat los nazis d'èsser responsables d'aquel massacre) ;
- massacre de 10 000 autres oficièrs poloneses en d'autres luòcs, siá 15 000 personas tuadas fredament d'una bala dins lo copet pel NKVD, ancessor del KGB ;
- destruccion a 90 % de Varsòvia per l'armada alemanda après lo soslevament de l'Armia Krajowa del 1^er agost al 2 d'octobre de 1944. La repression de l'insurreccion per Himmler faguèt de 150 000 a 200 000 mòrts. Mancant de mejans per passar Vistula e immobilizada per òrdre de Stalin per de rasons politicas, l'Armada roja daissèt los alemands espotir la rebellion polonesa e li portèt pas ni armas ni ajuda ;
- massacre de civils poloneses per l'UPA . Los istorians estiman qu'a aquela escasença fins a 100 000 civils poloneses son estats tuats.

en Union Sovietica :
- famina volontària e mesas a mòrt premeditadas de presonièrs de guèrra russas (3 milions de mòrts) ;
- famina deliberada dels civils de la ciutat de Leningrad assetjada (700 000 victimas) ;
- 20 milions de ciutadans de l'Union Sovietica son tuats, dont un plan grand nombre de presonièrs de guèrra executats pels alemands, e tanben dels civils dont los vilatges e vilas son avalits ;
- 2 230 000 personas foguèron tuadas en Bielorussia pendent las tres annadas d'ocupacion alemanda. Mai de 600 vilatges coma Khatyn foguèron totalament rasats e lors populacions massacradas.
en Iogoslavia :
- deportacion de desenats de milièrs de sèrbis, josieus e ròms dins los camps de la mòrt (sustot dins lo Camp de concentracion de Jasenovac) per las Oustachi croatas. Aquestes son responsables del massacre global de 300 000 a 400 000 personas, aital coma de multiplas conversions forçadas al catolicisme.

Cal encara mencionar l'execucion somària de civils e de soldats aliats en unifòrm (en particular d'unes parères parachutés pel SOE per tal d'enquadrar los maquises aital coma de d'unes pilòts, dont Martin Bormann autorizèt e encoratgèt lo linchatge en 1944).

Bombardaments de vilas

D'unas operacions de bombardament de vilas an causat de nombrosas victimas civilas. Lo nombre de victimas civilas èra de còps una tòca recercada per aflaquir lo « moral » de l'adversari.

En Alemanha :
- lo bombardament de la vila d'Amborg , nom de còdi « operacion Gomorrhe » es estimat aver fach 40 000 victimas, lo mai pesuc bilanç uman en Euròpa per aquel tip d'operacion ;
- l'estimacion del nombre de victimas del bombardament de Drèsda a considerablament fluctuat, de 25 000 segon la vila de Drèsda en març de 1945 fins a 250 000 segon la propaganda nazi dins los païses neutres a la meteissa epòca, puèi de chifras similaras segon la propaganda sovietica dins lo contèxt de la Guèrra freja^[105]. Una comission d'istorians amassats en 2004-2010 a l'iniciativa de la vila de Drèsda n'a fin finala fixat lo bilanç maximum a 25 000 mòrts^[106].
En França, en Belgica e als Païses Basses, après los bombardaments alemands de 1940 e, pendent las annadas de l'ocupacion alemanda, los bombardaments aliats de las installacions industrialas dont la produccion es requisicionada per l'esfòrç de guèrra del Reich, subrevenon los bombardaments de la campanha de liberacion d'Euròpa que macan las regions de Normandia, de las vilas coma París, Brussèlas, Lièja e Anvèrs victimas de l'ofensiva alemanda de las aviam sens pilòta V1 e dels missils V2, e encara l'Ardenne bèlga victima de l'ultima ofensiva alemanda. Entre 1940 e 1945, França recep 550 000 tonas de bombas de las Anglo-Americans, siá 22 % del total voidat sul continent. L'estimacion del nombre de victimas vària de 50 000 a 70 000^[107].
En Grand Bretanha, lo bombardament de vilas britanicas, e de Londres en particular, nom de còdi « Blitz » es estimat aver fach 14 500 victimas.

Sul teatre d'operacion asiatica

Article detalhat : Crimis de guèrra de Japon Shōwa.

La decision presa en agost de 1937 per Hirohito d'aprovar una directiva de son estat major suprimissent l'aplicacion dels tractats internacionals sus la proteccion dels presonièrs de guèrra entrainèt la mòrt de mantun milion de civils en China. Espandida a comptar de 1941 als autres païses conquistat, aquela mesura causèt la mòrt d'una quantitat fenomenala de civils e de presonièrs aliats detenguts dins de condicions atròças (testimoniatge de Roger Cyr dels Royal rifles^[109]).

Demest los crimis de l'armada imperiala japonesa pendent l'Èra Shōwa (1926-1989), los mai notables son los seguents :

mai o mens 200 000 « femnas de reconfòrt », majoritàriament coreanas, son estadas victimas del sistèma d'esclavatge sexual de massa organizat per Asia per e per l'armada e la marina imperialas japonesas.
en China :
- Massacre de Nanquin al cors de lo qual las tropas japonesas pilhan la vila pasmens evacuada per las tropas chinesas e massacran entre 150 000 e 300 000 civils après aver comés divèrsas exaccions dont de viòls ne seria ;
- Operacions de la Politica de las Tres Tot (三光作戦, Sankō Sakusen^?), una estrategia de la tèrra cremada començada a partir de mai de 1942 dins lo nòrd de China e avent entrainat la mòrt de mai o mens 2,7 milions de civils^[110] ;
- Massacre de mai o mens 250 000 civils del Zhejiang e del Jiangxi, d'abril a agost de 1942, en represalhas a l'incursion de Doolittle sul sòl japonés lo 18 d'abril ;
- experimentacion d'armas bacteriologicas sus de milièrs de presonièrs chineses, coreans e russes per l'unitat 731.
a Singapor, massacre de 25 000 a 50 000 civils pendent « l'espuracion » (Daikenshô o massacre de Sook Ching) menada del 18 de febrièr al 4 de març de 1942 ;
en Malàisia, execucion de 161 presonièrs aliats (australians, britanics e indians) a Parit Sulong (en) en genièr de 1942 ;
en Birmania, massacre de mai o mens 600 civils en junh de 1945 a Kalagon (en) ;
Las tropas japonesas massacran mai o mens 200 000 chineses pendent lo massacre de Nanquin.
a las Filipinas, lo Tribunal de Tòquio e lo Tribunal de Manila identifiquèron 72 massacres d'envergadura dont :
- La marcha de la mòrt de Bataan (mai o mens 20 000 mòrts) d'abril a mai de 1942^[111] ;
- massacre de mai o mens 100 000 civils en febrièr de 1945 a Manila, dont de 200 civils al St-Paul College^[112] ;
- massacre de 2 500 civils a Calamba ;
- massacre de 2 500 civils a Lippa, sus l'illa de Luçon^[113] ;
- massacre de 500 civils a Dapdap (en), província de Cebu^[114] ;
- massacre de 328 civils a Bauan, 320 a Taal, 300 a Cuenca, 107 a San Jose, 39 a Lucero, província de Batangas^[115].
a Laha, execucion de 55 presonièrs australians e 30 presonièrs neerlandeses lo 9 de febrièr de 1943 ;
a Bangka, massacre de 65 infirmièras australianas lo 14 de febrièr de 1942 ;
a Andaman, massacre de 2 000 a 3 000 civils a Pòrt Blair del 23 de març de 1942 a agost de 1945, dont 800 lo 14 d'agost de 1945.

Canibalisme

Mantun rapòrt escrich e testimoniatges collegits per la Seccion australiana dels Crimis de guèrra del Tribunal de Tòquio e analisats per l'enquestaire William Webb (en) (lo futur jutge en cap del Tribunal), demòstran que los soldats japoneses cometèron d'actes de canibalisme a la contra dels presonièrs aliats. Dins plan dels cases, aqueles actes èran motivats per la famina, mas segon l'istorian Yuki Tanaka, « lo canibalisme èra sovent una activitat sistematica menada per d'escarradas entièras e jol comandament d'oficièrs^[116]. »

Segon lo testimoniatge de nombroses presonièrs coma lo soldat indian Hatam Ali, las victimas èran de còps especejadas vivas. Los mai nauts gradats coneguts avent practicat lo canibalisme son lo lòctenent-general Yoshio Tachibana, qu'amb 11 membres de son personal, es estat jutjat per aver fach descapitar e manjat un aviator american en agost de 1944 a Chichi Jima e lo vice-amiral Mori per aver manjat un presonièr pendent una recepcion tenguda en febrièr de 1945^[117]^,^[118]^,^[119].

Bombardaments

Lo Servici aerian de l'armada imperiala japonesa e lo de la marina menèron, de 1937 a 1945, una campanha sistematica de bombardaments contra d'objectius civils en Extrèm-orient e quitament contra la vila de Darwin en Austràlia (veire : incursions aerianas sus Austràlia). Las zònas mai esprovadas foguèron las grandas vilas chinesas coma Shanghai e Chongqing. A la davalada 1937, la violéncia dels bombardaments de Nanquin e de Canton entrainèt una resolucion de blaime del Comitat aviseur de l'Extrèm Orient de la Societat de las Nacions a la contra de Japon. Lord Cranborne, lo sossecretari d'Estat als Afars estrangièrs de Grand Bretanha, emetèt sa pròpria declaracion d'indignacion : « los mots pòdon pas exprimir lo sentiment de prigonda orror amb lo qual la novèla d'aquelas incursions es estada recebuda pel mond civilizat. Son sovent dirigits contra d'endreches alunhats de la zòna d'ostilitat reala. L'objectiu militar, s'existís, sembla prene una plaça segondària. La tòca principala sembla èsser d'inspirar la terror pel massacre dels civils^[121]… »

Pel primièr còp dins l'istòria de l'umanitat l'arma nucleara es utilizada pels Estats Units pels bombardaments atomics de Hiroshima e Nagasaki. Lo nombre de victimas immediatas es estimat a 70 000 per Hiroshima e 30 000 per Nagasaki. Lo nombre d'abitants essent plan mal conegut a causa dels movements de populacion en temps de guèrra, d'autras estimacions montan a 237 000 victimas^[122].

Armas quimicas e bacteriologicas

En Euròpa, los gases de combat foguèron pas utilizats dins los combats entre belligerants, mas « solament » contra los civils deportats, dins los camps d'exterminacion nazis. De resèrvas importantas de gases tabun e sarin foguèron retrobadas en Alemanha en 1945, sufisentas per tuar de milions de personas. Foguèron immergidas dins de forgons de beton jos la Marga. Nos inquietam de lor estat de conservacion uèi.

En Asia pasmens, las òbras dels istorians Yoshiaki Yoshimi e Seiya Matsuno^[123], demòstran que Hirohito permetiá tre julhet de 1937 l'utilizacion sistematica de gases toxics contra l'armada chinesa e las populacions civilas. Per paur de las represalhas e per tal de s'assegurar qu'aquelas armas sián pas jamai emplegadas contra d'interèsses occidentals, cada utilizacion fasiá l'objècte d'una directiva especifica aprovada per l'emperador e transmesa pel cap d'estat major de l'armada, lo prince Kotohito Kan'in (lo general Hajime Sugiyama a comptar de 1940)^[124]. Tre 1939, las armas quimicas foguèron emplegadas en URSS e en Mongolia puèi a las Filipinas en 1942.

En 2004, Yoshimi descobriguèt pasmens dins los archius nacionals australians dels documents demostrant que de gases toxics èran estats testats sus de presonièrs australians e neerlandeses en 1944 en Indonesia^[125].

A aquelas armas quimicas, s'ajustan las armas bacteriologicas produchas per l'unitat 731 e emplegadas mantun còp contra de civils en China e contra l'armada sovietica pendent la batalha de Halhin Gol.

Viòls de guèrra

Articles connèxes : Femnas de reconfòrt, Viòls pendent la liberacion de França, Viòls pendent l'ocupacion d'Alemanha, Viòls pendent la segonda invasion de Polonha per l'Armada roja, Viòls pendent l'ocupacion de Japon, Crimis de 1944 en Ciociarie e Viol coma arma de genocidi.

Totas las tropas belligerantas de la Guèrra Granda avián comés o daissat cometre de nombroses viòls de guèrra^[126]. Los istorians Ian Kershaw e Rees rapòrtan qu'al contra de la propaganda de la Wehrmacht que defendiá lo mite d'una armada sana, dels viòls a granda escala son estats comeses per l'armada alemanda^[127].

Las estimacions pertocant lo nombre de viòls de femnas sovieticas per la Wehrmacht atenh las 10 000 000, amb entre 750 000 e 1 000 000 de mainatges nascuts en consequéncia d'aqueles viòls^[128]^,^[129]^,^[130]^,^[131].

L'Armada roja foguèt explicitament encoratjada^[132], en represalhas a las exaccions massisas del Reich en URSS, a terrorizar las populacions alemandas pel viòl e los pilhatges a granda escala : segon Hanna Schissler, de nombrosas alemandas de l'Èst envasit an patit en 1945 las violéncias sistematicas dels soldats sovietics^[133]. En Iogoslavia teoricament aliada, Milovan Djilas se planguèt en persona a Stalin de milièrs de viòls, lo dictator sovietic li respondent cinicament que l'Armada roja aviá pro endurat per se deure pas atardar a aquel genre de recriminacions^[134].

Segon l'istorian Robert J. Lilly, mai o mens 14 000 femnas serián estadas violadas per las tropas americanas en Anglatèrra puèi en Normandia. Pertocant lo nombre de victimas en Alemanha, territòri enemic, es desconegut^[135]. D'unes militars colpables son estats executats, coma dins l'Afar Clarence Whitfield, condemnat a mòrt per pendeson lo 20 de junh de 1944 a Canisy per la cort marciala. Vint e un Jases foguèron condemnats en França per viòl, e las autoritats militaras americanas convidèron las victimas a assistir a la pendeson dels colpables^[136].

L'istorian Peter Schrijvers estima que mai de 10 000 femnas son estadas violadas per las tropas americanas a l'escasença de la batalha d'Okinawa^[137].

Autres crimis

Articles detalhats : Marchas de la mòrt, Amnesia collectiva e Trebols comportamentals de guèrra.

Exterminacion per la fam

Al fil del conflicte, mantuna politica de la fam foguèt majoritàriament dirigida per d'òmes de naut reng coma lo secretari d'Estat al ministèri del Reich de l'Alimentacion e de l'Agricultura Herbert Backe, mas tanben Hans-Joachim Riecke, director ministerial e successor de Backe. Atal, es pels biaisses dels aparelhs burocratics qu'aqueles movements de massa raciala prenguèron lor plena auça subta^[138]. Amb la politica d'exterminacion, inclusent lo Hungerplan, l'istorian alemand Christian Gerlach estima qu'entre 10 e 20 milions de personas an trobat la mòrt per la fam en 1947 e aquel, plan al delà del territòri d'influéncia nazi^[138].

Sul territòri sovietic, las politicas qu'èran aplicadas a las populacions josievas foguèron relativament los meteisses. Tre 1941, Aquelas politicas e restriccions alimentàrias toquèron los soldats de l'URSS tot lo long de la butada de las armadas alemanda cap a l'interior del país. S'agissiá, d'aquí enlà, d'una « geopolitica de la mòrt per la famina [1] ». Es pas mens de 3 milions de presonièrs de guèrra sovietica sus un total de 5,7 milions que perdèron la vida a las mans dels alemands e de lors estrategias^[138].

En mai, las tensions, los problèmas de transpòrt sul front de l'Èst e los besonhs en ressorsas per las armadas alemandas forcèron la presa d'avitalhament rus que, al detriment dels civils locals, anava permetre de perseguir los afrontaments e fortificar lo moral nazi. Demest las gents consideradas coma « improductius », donc los civils, près de 200 000 son mòrts de fam, dins los sectors ont los avitalhaments foguèron confiscats^[138].

[1] Christian Gerlach, « Politica alimentària, fam e persecucion dels josieus de 1939 a 1945 », traduch de l'alemand per Olivier Mannoni, Revista d'Istòria de la Shoah, N^o 209, 2018, p. 434.

Deportacion de minoritats per Stalin en URSS

Articles detalhats : Deportacion dels pòbles en URSS e Istòria de l'URSS jos Stalin.

Tre abans-guèrra, Stalin considèra las minoritats vivent a las frontièras de l'URSS coma suspèctas d'anti-estalinisme per definicion e, dins l'eventualitat d'un conflicte, ordena pendent las Purgas Grandas de 1937-1938 la deportacion « preventiva » de centenas de milièrs de poloneses, de carelians, de letons, mas tanben, a la frontièra asiatica, de près de 230 000 chineses, boriats, mongòls e coreans que se retròban totes en Siberia e a Cazacstan^[139]. Pendent lo pacte germano-sovietic, l'URSS copa tota resisténcia a la soviétisation en deportant d'auton 1939 a l'estiu 1941 mai d'un milion de ciutadans novèlament annexats, poloneses, moldaus, baltics, finlandeses e autres, siá mai de 1 500 per jorn en tot. Segon los rapòrts del comissari Krouglov a Stalin citats per l'istorian rus Nikolai Bougaï, la mitat se morisson en deportacion dins l'annada de lor arribada a destinacion, fauta d'estructuras adeqüatas per permetre lor subrevida sus plaça^[140].

De fòrças non negligiblas son puèi divertidas del front en plena ofensiva alemanda de l'estiu 1941, per tal de deportar la totalitat dels alemands de Vòlga e de la rèsta de l'URSS, descendents de colons presents dempuèi dos sègles. A la prima 1944, jos la falsa acusacion de collaboracion, catòrze pòbles representant dos milions de victimas, dont l'integralitat dels chechèns-ingoshes, dels tatars de Crimèa, dels calmocs, dels karachais, etc. son deportats collectivament en Siberia e en Asia centrala. La deportacion de las 600 000 chechèns, femnas, mainatjas, militants comunistas e soldats decorats comprés, foguèt complida en sièis jorns pel NKVD en març de 1944, çò que demòra a aquel jorn la mai rapida deportacion de l'istòria^[141]. Los bens dels pòbles deportats foguèron cedits a de colons russes. Lors republicas autonòmas sovent suprimidas e lors vilas débaptisées, e en 1949, un decret del Soviet Suprèm declarèt que los pòbles « punits » demorarián exiliats a perpetuitat. Aquelas mesuras foguèron pas abrogadas que jos Khrushchov puèi jos Gorbachov.

A la represa dels Païses baltics, d'Ucraïna, de Moldàvia e de la Polonha orientala (1945), de novèlas deportacions massisas al Golag frapèron segur los collaborators locals dels nazis, mas tanben los resistents non comunistas e los qu'après s'èsser batuts contra los nazis o lors equivalents locals, refusèron de depausar las armas, enfin las populacions civilas acusadas a tòrt o a rason de sostenir aquestes. Segon Anne Applebaum e Jean-Jacques Marie, 6 a 10 % de las populacions balticas, polonesa, oèst-ucraïniana o moldava se tròban atal en deportacion a la fin de las annadas 1940. De raflas massisas de "suspèctes" an egalament luòc a mesura de l'avançada de l'Armada roja en Euròpa de l'Èst, emportant sens retorn dels milièrs d'intellectuals, democratas, francmaçons, rets josievas de resisténcia, prèires o estrangièrs : atal desapareguèt en febrièr de 1945 a Budapèst, l'eròi del salvament dels josieus ongreses, Raoul Wallenberg.

Lor cal ajustar las centenas de milièrs de soldats sovietics deportats pendent la guèrra per « defalhiment » o per esperit critica, tal Alexandre Soljenitsin arrestat sul front de Prússia-Orientala en febrièr de 1945 per aver mes en dobte, dins una letra privada, l'engèni militar de Stalin. De nombrós ancians presonièrs de guèrra dels alemands (èsser estats capturats fasiá d'eles dels « traïdors »), trabalhaires civils volontaris o forçats en Alemanha, foguèron egalament tractats en colpables a lor retorn (sovent forçat) al país, al meteis títol que los brigalhs de l'armada Vlassov, e anèron formar la generacion d'aprèp-guèrra dels captius del Golag. Pertocant las centenas de milièrs de presonièrs de guèrra, los darrièrs alemands foguèron pas destibats qu'al mièg de las annadas 1950, fòrça periguèron en detencion, e los japoneses subrevivents foguèron definitivament assignats a Cazacstan demest los 170 000 coreans ja deportats aquí dempuèi las annadas 1930^[142].

Expulsion de las minoritats dels païses de l'Ais en Euròpa e al Pacific

Articles detalhats : Evacuacion e expulsion pendent la Segonda Guèrra Mondiala e Camps de personas desplaçadas en Euròpa après la Segonda Guèrra Mondiala.

Expulsion dels alemands de Checoslovaquia après la Segonda Guèrra Mondiala.

I aviá en Euròpa centrala (Prússia, Checoslovaquia, Polonha e païses baltics) de las implantacions alemandas dempuèi de nombroses sègles.

L'existéncia d'aquelas implantacions aviá jogat un ròtle dins lo coblatge de las ostilitats. Atal la demanda de restacament a Alemanha pels alemands dels Sudets aviá servit de pretèxt al desrocament de Checoslovaquia, validat pels acòrdis de Munic en 1938. De meteissa faiçon lo governament nazi s'èra premut l'isolament geografic de las populacions de Prússia-Orientala per reclamar l'annexion del corredor de Dantzig e preparar atal la guèrra contra Polonha.

Pendent la guèrra, l'adesion d'aquelas minoritats alemandas a l'ocupacion nazi, e la colonizacion de zònas conquistadas a l'Èst, combinadas a las atrocitats imputablas a las tropas nazis, creèron o afortiguèron al respècte de las populacions civilas alemandas un sentiment de regèt demest las populacions autoctònas. En mai, las populacions civilas alemandas a l'èst dels territòris del Reich, crenhián las exaccions de las tropas sovieticas en represalhas de las atrocitats comesas en URSS per las tropas nazis.

Enfin entre sortir de la guèrra, las frontièras foguèron tornadas dessenhar, redusent globalament l'espaci d'Alemanha d'abans-guèrra.

L'ensemble d'aqueles elements conduch a la fin de la guèrra e dins las annadas que seguisson a d'importants transferiments de populacions d'èst en oèst, sustot de nombroses germanofòns. En tot, 8 milions d'alemands son estats expulsats en 1945 de l'Euròpa centrala e orientala, dont 2 milions dels ancians territòris del Reich situats de l'èst de la linha Oder-Neisse, e cedits a Polonha. Aquelas populacions an degut cercar refugi dins Alemanha ocupada ont dels camps de refugiats, los Grenzdurchgangslager, an degut èsser bastits en prèissa per los albergar.

Article detalhat : Expulsion dels alemands d'Euròpa de l'Èst.

De consistentas minoritats italianas existissián abans la guèrra dins los Balcans, e sustot en Dalmàcia e en Istria. Entre 1945 e 1947, en seguida de la cession d'Istria e de la vila de Zadar a l'Iogoslavia , mai de 300 000 italians d'Istria e Dalmàcia foguèron obligats de quitar aquelas regions e de rejónher Itàlia. Tot parièr, pels 35 000 italians qu'abitavan las ancianas colonias italianas de Ròdes e del Dodecanès, cedidas a Grècia.

Un fenomèn comparable s'es produch en Asia : 13 milions de japoneses deguèron quitar Corèa, China e las illas del Pacific conquistadas al XIX^e sègle per l'empèri del Solelh-Levant. Coma en Alemanha, aquela afluéncia importanta de refugiats dins un país en roïnas acresquèt dins l'immediat la misèria dels civils, mas compensèt las pèrdas demograficas per relevar los desfises de la reconstruccion.

Degalhs culturals

Dins los païses ocupats, los nazis an raubat d'innombrablas òbras d'art, colleccions josievas en cap. Aquel pilhatge es orquestrat particularament per Hermann Göring e Alfred Rosenberg segon lo principi del Kunstschutz. Segon l'istorian Marc Mazower^[143], los agents de Rosenberg, res qu'en Euròpa occidentala, an pilhat per 674 trens de merças, mòbles e objèctes sasits dins los apartaments dels josieus deportats.

Sul territòri sovietic, près de 1 710 vilas e mai de 70 000 vilatges, 32 000 entrepresas industrialas, 100 000 bòrias collectivas e estatalas, 4 700 000 ostals, 127 000 escòlas, universitats e bibliotècas publicas son estats destruches. Dins l'ensemble, las pèrdas materialas son estadas estimadas a 600 miliards d'euros^[144].

La Shoah es tanben una catastròfa culturala irreparabla. Lo yiddishland d'Euròpa centrala e orientala, los darrièrs romaniotes de Grècia son practicament avalits, e s'estima que los tres quarts dels locutors del yiddish e los cinc seisens del yévanique an desaparegut pendent la guèrra. Se lo mond israelita francés a subreviscut malgrat la pèrda d'un quart de la populacion josieva, en revenge, las comunautats josievas d'Amsterdam, Berlin, Viena, Budapèst o Vílnius son estadas eradicadas sens retorn, a mai de 90 %. Los nazis an tanben cercat d'esfaçar tota traça del passat josieu multiséculaire en espoliant lors victimas de totes lors bens e òbras d'art (aryanisation), en destrusent las sinagògas, en cremant dels libres de pregàrias, en tornant los cementèris.

Los alemands an tanben menat de nombroses archius privats e publicas de tota mena, dont fòrça son estadas perdudas, o recuperadas pels russes que los dissimulèron pendent un mièg-sègle^[145]. S'una partida dels tresaurs raubats es descobèrta pels Aliats a la casuda del Reich e tornada als musèus e als proprietaris legitims de França, de Belgica e dels Païses Basses, l'URSS puèi Russia an totjorn refusat de restituïr d'unes caps-d'òbra figurant dins la pilha de l'Armada roja en 1945, atal o celèbra « tresaur de Priam^[146] ». Los nazis an tanben, çai e lai, destruch de las telas representativas de çò que qualificavan de « art degenerat ». Per exemple, an organizat al jardin dels Tuileries, lo 27 de mai de 1943, un autodafé de 500 òbras de Picasso, Léger, Klee e Ernst. Pertocant los sovietics, an tanben menat de nombroses archius e òbras d'art privadas dins los païses qu'an liberats o ocupats en 1944-45, dont fòrt paucs an revist, après 1990, lor país d'origina^[147].

Nombre de vièlhas vilas japonesas, sustot fachas de fustas e de papièr, an flambat jols bombardaments. De vilas tala Kyoto an pasmens estiu estalviadas pels bombardièrs americans a causa de lor patrimòni prestigiós. En Euròpa, l'abadiá del Mont-Cassin, brèç del monaquisme benedictin al VI^e sègle, es estada bombardada pels aliats pendent la batalha del Monte Cassino en 1944.

L'istorian Jörg Friedrich^[148] a establit la lista dels degalhs patrimonials patits per las vilas alemandas : atal son estats radicalament devastadas de las vilas talas Berlin, Amborg, Colonha, Drèsda, Nurembèrg, Breslau, o encara bon nombre de vilas mejanas al passat plan prestigiós talas Potsdam, Friborg, Ulm, Wurtzbourg, o Bayreuth. Las 28 vilas de Ruhr son tanben estadas durament bombardadas e inondadas. En mai de divèrses catedralas, palaises e centres istorics, an per exemple flambat los ostals natals de Goethe, de Kleist, de Martin Luther o dels fraires Grimm.

Jörg Friedrich establís tanben qu'environ 40 % dels archius alemands totals son estadas perdudas, aital coma environ 8 milions d'obratges de las bibliotècas publicas, dont de milièrs de tèsis irremplaçablas, dels incunables e dels manuscrits precioses. A títol d'exemple, la bibliotèca nacionala bavaresa de Munic a perdut 500 000 volums, la d'Amborg 650 000, la de l'universitat de Münster 360 000. Segon l'istorian, « s'aviá pas jamai cremat tant de libres de l'istòria de l'Umanitat ». Pasmens, la majoritat dels obratges, documents e òbras d'art amovibles, dissimulats dins de minas, dels bónquers o de las bòrias, son estats preservats.

John Keegan relèva que los bombardaments alemands an destruch tota la vièlha vila de Varsòvia, o centre Renaissença de Rotterdam (destruch en mai de 1940) e una partida granda de la City de Londres. Fòrça vilas bielorusas (Minsk), ucraïnianas (Kyiv, Kherson, Kharkiv) e russes (Tsarskoïe Selo près de Petrograd/Leningrad, Tsaristyne/Stalingrad, Kursk) son estats sevèrament damatjadas e an perdut lors centres ancians pendent lor conquista pels alemands o de lor reconquista per l'Armada roja. En França, Bordèu es lo sol grand pòrt de la còsta atlantica francesa a sortir mai o mens indemna de la guèrra, mas los centres medievals de Can e de Roan son estats estralhats pels bombardaments americans e los combats de carrièra. Viena e Budapèst son estadas damatjadas pendent lor conquista pels sovietics. Pasmens, çò relèva, dels joièls tals Oxford e Cambridge son pas jamai estats bombardadas, ni Atenas o Venècia. París a pauc sofrit dins son patrimòni, mentre que los alemands an fach sautar totes los ponts de Florença en agost de 1944, levat lo Pòsta Vecchio, lo mai ancian e lo mai prestigiós (en fach lo sol tròp estrech pels blindats).

Après la guèrra, fòrça centres-vila e de monuments an degut èsser tornats bastir a l'identic. Qualques unes son demorats en l'estat a títol de memorial, tala la glèisa del sovenir sul Kurfürstendamm de Berlin, d'autres an simplament desaparegut. D'impactes de balas son encara visiblas sus d'unas faciadas de monuments parisencs e normands, atal a l'Escòla militara, a l'Escòla de las Minas o sul palais de Justice a París, egalament sul Palais de justícia de Roan. D'autras ciutats estralhadas son estadas aprèp-guèrras lo laboratòri de l'urbanisme modèrn, atal la reconstruccion de Le Havre fisada a l'arquitècte Auguste Perret.

Fòrça vilas o vilatges an perdut lors quartièrs istorics, tals coma aqueles situats en Normandia, sustot pendent la prima 1940 e en 1944. Dins aquela region sola, en mai de las pèrdas civilas d'almens 20 000 victimas, de las pèrdas e degalhs culturals son a deplorar.

Posteritat de la Segonda Guèrra Mondiala

Article detalhat : Posteritat de la Segonda Guèrra Mondiala.

La fin del conflicte planetari significa pas pertot lo retorn a la patz. De guerilhas a l'encòp antisoviétiques e antiallemandes contunhan a se batre als confinhs d'Ucraïna e dels Païses baltics fins en 1946, quitament fins a la fin de las annadas 1940. Grècia tre decembre de 1944, China en 1945 s'afonsan dins la guèrra civila fins en 1949, mentre que de longas guèrras d'independéncia començan sulcòp en Palestina, en Indonesia, en Indochina. En Indochina francesa, lo Việt Minh pren lo contraròtle d'una partida del territòri pendent l'episòdi dich de la Revolucion d'Agost : son cap, Hô Chi Minh Vila, proclama lo 2 de setembre l'independéncia de la republica democratica del Vietnam. La situacion desboca l'annada seguenta sus la guèrra d'Indochina. A las Índias orientalas neerlandesas, copadas de lor metropòli per l'ocupacion japonesa, Soekarno proclama lo 17 d'agost de 1945 l'independéncia d'Indonesia : l'oposicion dels Païses Basses desboca sul periòde dich de la Revolucion nacionala indonesiana. En Argeria francesa, lo massacre de Sétif, subrevengut lo jorn meteis de la capitulacion alemanda (8 de mai de 1945), anóncia la futura guèrra d'Argeria (1954). En Palestina jos mandat britanic, los conflictes dintra movements Josieus sionistas, arabs e britanics desbocan al fin 1947 sul plan de despartiment de la Palestina, dont lo refús pels arabs entraina la guèrra civila de 1947-48.

Après la Segonda Guèrra Mondiala se son dessenhats los rapòrts de fòrças qu'an caracterizat la guèrra freja, mas tanben un fum de situacions geopoliticas actualas.

Lo trabalh de reconstitucion istorica d'aquel periòde es totjorn en cors, e subjècte a de nombrosas controvèrsias, pròprias a exacerbar las sensibilitats nacionalas : la collaboracion francesa jos Vichèi n'es un exemple. Los afrontaments violents dintra collaborators e resistents en França, en Itàlia o dins los Balcans, an causat de traumatismes duradisses, e lo conflicte murtrièr en èx-Iogoslavia (1991-1995) a vist ressorgir explicitament plan de las vièlhas rancunas. En Asia, los abitants dels païses limitròfs de Japon (particularament China e Corèa) demòran inquiets del revisionisme japonés, sustot que lo governament de Japon d'aprèp-guèrra a totjorn fach pròva d'ambiguité pertocant son ròtle pendent lo periòde imperialista (que comença en 1910 amb la colonizacion de Corèa, valent a dire plan abans la debuta de la Segonda Guèrra Mondiala) a l'imatge de las visitas repetidas de personalitats politicas japonesas al plan controvertit santuari Yasukuni o encara del problèma dels manuals escolars japoneses, que tiban a embelir lo passat de Japon.

D'un autre costat, lo genocidi josieu a balhat luòc a un important programa d'indemnizacions de guèrra. Pasmens, los Aliats an pas desirat repetir l'error de las indemnizacions tròp pesucs exigits a Alemanha après la Primièra Guèrra Mondiala (veire Reparacions de la Primièra Guèrra Mondiala), çò qu'a permés al país de conéisser un « miracle economic », e d'integrar la Comunautat europèa del carbon e de l'acièr (CECA), preludi a la Comunautat europèa. Lo plan Marshall a permés a las economias europèas de se tornar bastir.

Bilanç

Articles detalhats : Bilanç de la Segonda Guèrra Mondiala e Pèrdas umanas pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

Aquel conflicte foguèt lo mai costós en vidas umanas de tota l'istòria de l'umanitat . Se recensa mai de 55 milions de mòrts (dont 39 milions d'europèus)^[149] amb mai de victimas civilas que militaras. L'URSS a pagat lo mai pesuc tribut amb mai de 26 milions de victimas (26 600 000 en realitat), civils e militars (14 % de sa populacion).

De pòbles entièrs son quasi decimats : los tres quarts dels josieus d'Euròpa an perit coma consequéncia del genocidi. Lo mai terrible s'es produch en Euròpa centrala e orientala : Polonha a perdut 18 % de sa populacion, l'Iogoslavia mai de 10,6 %, e Bielorussia (dins l'URSS), entre 25 e 33 % de sa populacion. Combats, pilhatges, tèrras cremadas e sabotatges an estralhat l'economia. Las populacions ne sortisson desprovesidas.

Nombre de regions e de vilas an conegut de bombardaments estralhant mantun quartièr : Rotterdam, Brussèlas, Lièja entre autras. D'autres son radicalament estralhadas : Can, Le Havre, Roan, Saint-Lô, Hiroshima, Nagasaki, Tòquio, Amborg, Drèsda, Stalingrad, Leningrad, Sebastòple, Kharkiv, Varsòvia, Budapèst, Berlin son las mai conegudas. Un fum de país demandan egalament reparacion de guèrra a l'Ais. Los Païses Basses van fins a prepausar un Plan d'annexion d'una partida d'Alemanha, e renvian en Alemanha los ciutadans alemands avent ajudat lo Reich pendent son ocupacion del país.

Òbras ligadas

Radiofonia

Tala coma illustrada per aquela aficha del Burèu d'Informacion sus la Guèrra del governament american, la propaganda joguèt un ròtle important dins la mobilizacion de las populacions.

La ràdio foguèt pendent tota la guèrra una arma de propaganda fondamentala. Jos l'ocupacion nazi, dels milions d'europèus escotèron cada jorn de rescondons la BBC, dont las emissions en totas las lengas entretenián l'espèr. Winston Churchill galvanizèt lo Parlament, la nacion britanica e los pòbles ocupats a còps de discorses radiodiffusés, e Charles de Gaulle, escaissat lo "general Micro" per la propaganda vichyste, foguèt pas longtemps qu'una votz per fòrça francés.

La ràdio de Londres aculhiguèt las celèbras cronicas de Jean Oberlé, de Maurice Schumann e de Pierre Dac dins l'encastre de las emissions « Onor e Patria » e « los franceses parlan als franceses ». L'audiéncia enòrma aquerida per lor enemic, lo redobtable orator ultra-collaboracionista Philippe Henriot, obliguèt la Resisténcia a executar aquel darrièr (27 de junh de 1944).

Los Bèlgas Jan Moedwil e Victor de Laveleye parlan al nom de lor governament en exili, de Laveleye inventant un signe de propaganda que ven lèu famós. S'agís del signe V executat, per significar la primièra letra del mot Victoire/Victory, amb l'indèx e lo major de la man, signe que pòdon executar, per desfís, los abitants dels païses ocupats e que ven lèu mondialament conegut gràcias al primièr ministre britanic Winston Churchill a que se n'atribuís sovent, e a tòrt, la paternitat.

Son egalament passadas a la posteritat las emissions antinazias de Thomas Mann, que justava amb Goebbels per-delai l'Atlantic, o las cronicas de George Orwell en Grand Bretanha. Avids de novèlas imparcialas, fòrça francofòns apreciavan tanben la ràdio soïssa, e sustot los editorials famoses de René Payot.

Cada camp utilizèt a sos micros dels ciutadans del país enemic per sapar lo moral de sos civils e de sos soldats. Tre la Coquin de Guèrra, Goebbels faguèt parlar al micro de Ràdio-Stuttgart, non sens capitada, un animator francofòn identificat coma essent lo jornalista pronazi Paul Ferdonnet. William Joyce, dich « Lord Haw-Haw », un american d'origina nòrd-irlandesa, animèt de las emissions de propaganda prò-alemanda a destinacion del Reialme Unit, que captèron de milions d'auditors. Los japoneses utilizèron egalament los servicis de divèrsas presentatrises nippo-americanas o anglofònas, designadas per las GI jol nom collectiu de Tòquio Rose (« la Ròsa de Tòquio »). Invèrsament, lo Ml Paulus, lo vencut de Stalingrad, parlèt a la ràdio de Moscòu.

Cinc volums de cronicas francesas de la BBC son estadas editadas per Jean-Louis Crémieux-Brilhac jol títol Las voses de la libertat. Aicí Londres, La Documentacion francesa, 1975.

Jornalisme

Nombre de grands escrivans son estats correspondents de guèrra, atal l'american Ernest Hemingway que faguèt pròva de la liberacion de París, o sul front rus los romancièrs Ilya Ehrenbourg e Vassili Grossman, lo qual foguèt lo primièr jornalista a descobrir las roïnas del camp d'exterminacion de Treblinka.

Estrechament censurada pels alemands e lors collaborators, e sovent compromesa, la premsa foguèt somesa a una sevèra espuracion en França liberada, l'istorian Patrick Eveno estimant que 90 % dels títols an desaparegut o cambiat de man.

Lo Temps foguèt atal remplaçat per Le Monde tre decembre de 1944, L'Auto per L'Equipa, o París-Ser per Le Parisien Liberat. Fondats en plena clandestinitat, de nombroses jornals de la Resisténcia entamenavan tanben una carrièra mai o mens longa, a l'imatge de Libération, de Franctiraire o de Daufinat liberat. Combat, que s'estaca Albert Camus a la Libération, perdura atal fins en 1972, atal coma Las Letras francesas de Louis Aragon, revista literària qu'a vist sos fondators Jacques Decours e Georges Politzer fusilhats per l'ocupant tre 1942. Defensa de França, fondat dins lo sossòl de la Sorbona lo 14 de julhet de 1941, engendra França-Ser en setembre de 1944.

En Belgica, la premsa clandestina se desplega, de còps per retrobar sa tradicion de la Primièra Guèrra Mondiala, coma dins lo cas de la Liura Belgica estampada plan professionalament, mas, lo mai sovent, jos la forma de fuèlhas imprimidas amb de mejans modèstes o encara de jornals d'origina sindicala. Un còp extraordinari es capitat per una equipa de resistents qu'imita Le Soir, jornal remontant al XIX^e sègle, mas requisicionat pels alemands per venir una fuèlha prò alemanda d'ont son chafre de « Ser raubat ». L'imitacion distribuïda dins los quiòsques sembla, a primièra vista, a son modèl, mas lo contengut n'es enrabassat d'articles d'informacions e de galejadas anti nazis. De milièrs d'exemplars son dins las mans de la populacion ébaubie, mas los alemands auràn pas de cèssa de descobrir los colpables dont d'unes seràn deportats e fusilhats.

Fotografia

Demest los nombroses fotografs de guèrra, se pòt citar Robert Capa, present lo jorn J sus las plajas d'Omaha Beach.

Nombre de fòtos als autors mens coneguts del public grand son dintradas dins la memòria collectiva, atal o celèbra clichat dels americans plantant la bandièra estelada a la cima d'Iwo Jima, o lo dels sovietics Iegorov e Kantara estacant la bandièra roja sul Reichstag.

La V-J Day in Times Square, fòto emblematica del "V-J Day" (Victory over Japan) rèsta la que faguèt la cobèrta de Life Revista, presa a Times Square lo 14 d'agost de 1945 (ora de la Còsta Èst) ; se la deu al photojournaliste alemand Alfred Eisenstaedt.

Del meteis biais que lo jorn mai long, los fotografs de premsa an temptat d'immortalizar pel clichat captant çò melhor los eveniments seguents : Elba Day (joncion de las tropas aliadas americanas e sovieticas sul sòl alemand), Jorn V-E (victòria en Euròpa) e Jorn V-J (victòria sus Japon).

Literatura e benda dessenhada

Articles detalhats : Òbra literària inspirada per la Segonda Guèrra Mondiala e Segonda Guèrra Mondiala dins la benda dessenhada.

Fondadas dins la clandestinitat, las Edicions de Mièjanuèch entretenguèron la resisténcia intellectuala en França, publicant sustot Lo Silenci de la mar de Vercòrs (1941), un apèl a opausar un mutisme digne a las temptativas de seduccion de l'ocupant.

De recuèlhs collectius tals coma Lo Quasèrn negre o L'Onor dels Poètas (1943) repliquèron als escrivans collaboracionistas tals coma Céline, Brasillach, Lucien Rebatet. D'autors celèbres tals lo prèmi Nobel norvegian Knut Hamsun o lo filosòf italian Giovanni Gentile metèron tanben lor pluma al servici de la causa alemanda.

L'una de las primièras bendas dessenhadas destinadas a edificar la joventut sul debanament del conflicte foguèt La bèstia es mòrta ! per Calvo (junh de 1945). Maus, compausada per Art Spiegelman, abòrda la Shoah.

Fòrça escrivans causiguèron de publicar pas pendent la durada de la guèrra per deure pas passar pels servicis d'editors controlats per l'ocupant, atal André Malraux o Roger Martin de Gardon. Pasmens, en França, ont la vida culturala foguèt particularament animada e brilhanta pendent la guèrra, una plan larja partida de la produccion teatrala, literària o filosofica faguèt pas cap d'allusion al conflicte en cors, plan dels creators semblant s'acomodar mai o mens de la manmesa alemanda sus lors editors en particular e sus la vida culturala en general (Philippe Burrin, França pontualament alemanda 1940-1944, Seuil, 1995).

De nombroses poètas escriguèron per la Resisténcia, atal Louis Aragon compausant La Ròsa e lo Réséda per exaltar l'union de « lo que cresiá al cèl, lo que i cresiá pas », o Paul Éluard compausant Libertat o cantant lo martiri de Gabriel Perit. Foguèron de còps victimas de la repression, atal Robert Desnos en França, Kak Munj a Danemarc.

De testimònis cercant d'analisar las causas de la guèrra e de la desfacha produguèron d'òbras que lor luciditat reconeguda e lor finesa d'escritura tornan totjorn utilizablas uèi, atal l'istorian Marc Bloch (fusilhat per Resisténcia pels nazis) redigissent L'Estranha Desfacha tre l'estiu 1940, o lo filosòf catolic Jacques Maritain, militant de la França liura, publicant Pel desastre a Nòva Iòrc.

De nombroses contemporanèus tenguèron dels jornals intims sovent de granda qualitat, tals Ernst Jünger, afectat dins las fòrças d'ocupacion a París, lo professor resistent Jean Guéhenno en França, o a Amsterdam la plan jove Anne Frank, victima de la Shoah.

Lo traumatisme immens causat per la Deportacion se miralha tre l'immediat aprèp-guèrra dins los nombroses racontes tanlèu produches per d'escaps dels camps de concentracion, que sián politics (L'Espècia umana de Robert Antelme, L'Univèrs concentrationnaire de David Rousset, prèmi Renaudot 1946) o josieus (atal Primo Levi).

Après sa conclusion, la Segonda Guèrra Mondiala anava pas cessar d'èsser una font inagotabla d'inspiracion e de reflexion pels autors, qu'ajan o non viscut los eveniments. Ne testimoniariá encara, tot recentament, la capitada en librariá de las Benvolentas de Johnattan Littel (2006).

Cançons e poèmas

It's a Long Way to Tipperary : cançon britanica (1912).
Bella ciao : cant de revòlta italian (1944).
Lili Marleen : cançon alemanda amb de paraulas inspiradas d'un poèma del soldat Hans Leip, sus una musica de Norbert Schultze.
Lo Cant dels partisans : cançon francesa amb de paraulas de Maurice Druon e Joseph Kessel sus una musica d'Anna Marly.
Lo Cant dels deportats (o Cant de las paluns) : cant compausat, en 1934 pels detenguts del K.Z. de Borgermoor.
Cant de las Marinas (From the halls of Montezuma…) : cant militar american.
Blood òm the Risers : cant militar american (paracasudistas) escrich en aquel temps.
Ianqui Doodle (Ianqui Doodle keep it up, Ianqui Doodle Dandy…) : cant patriotic american.
In the Mood : instrumental american de Glenn Miller.
Los Ricains per Michel Sardou : evocacion posteriora a la guèrra.
Divèrses cants patriotics sovietics an tanben marcat aquela guèrra, e sustot Moskva (Moscòu) e Stalingrad, evocant la resisténcia d'aquelas doas vilas, aital coma Plana Òh ma Plana…. En mai, un cant comunista mai ancian tornèt alara a l'actualitat, lo cant rus dels Partisans (« A l'apèl del Grand Lenin, se levavan los partisans…^[150]»).
Fanny de Laninon, de Pierre Mac Orlan : una istòria d'amor (« … èra ela ma bona amiga… »), la guèrra en tres cap a (« … Tron de Brest es tombat, pas del bon costat, tot s'es abausonat… »), lo desespèr del narrator malgrat la patz (« … Ai pas mai res en subrevivença… »).
Barbara, de Jacques Prévert : una istòria d'amor (« … Ragenta contenta espandida… »), la guèrra en tres cap a (« … Jos aquela pluèja de fèrre de fuòc d'acièr de sang… »), lo desespèr del narrator malgrat la patz (« … Mas es pas mai parièr e tot es gastat… »).
Fleur de París (cançon) per Jacques Hélian.

Films

Article detalhat : Lista de films sus la Segonda Guèrra Mondiala.

Se se produtz sens suspresa un certan nombre de films de propaganda pendent la guèrra, fòrça realizacions miran primièr a destendre los espectators dins un periòde plan dur. Goebbels faguèt atal deliberadament produire fòrça mai de comèdias musicalas o de films d'estil hollywoodien^[151] que d'òbras pròpriament nazis (Lo josieu Süss) ; aquò diguèt, la contribucion de Leni Riefenstahl al Trionf de la volontat li serà reprochada regularament dins Alemanha d'aprèp-guèrra.

Stalin comandèt a Serguei Eisenstein lo film Alexandre Nevski (1938), transpausant lo conflicte a venir amb la nacion germanica dins lo contèxt de las Crosadas balticas medievalas.

Als Estats Units, son los personatges de dessenh animat que prenon partit dins lo conflicte ; projectats abans las actualitats cinematograficas, aqueles dessenhs animats avián un fòrt impacte sus l'opinion. Blitz Wolf es particularament representatiu, per Tex Avery.

Nòtas e referéncias

↑ França es, de 1939 a 1940, jol regim de la Tresena Republica francesa. A partir de 1940 e fins en 1943, la França liura — sostenguda per la resisténcia interiora francesa — combat als costats dels Aliats, atal coma en 1943 l'Armada d'Africa jols òrdres del Comandament en cap francés civil e militar d'Argièr . Lo governament de Vichèi collabòra activament amb Alemanha, en metent a disposicion de las basas militaras e en resistissent a las ofensivas aliadas otramar, en Siria e en Africa del Nòrd. Las fòrças francesas fusionan en 1943 per formar lo Comitat francés de la Libération nacionala, a lo qual succedís l'annada seguenta lo Governament provisòri de la Republica francesa que capita a obtenir la reconeissença internacionala.
↑ En 1939, l'invasion germano-sovietica esfaça de carta la Segonda republica de Polonha dont lo governament s'exília a Londres e contunha lo combat als costats dels Aliats, gràcias a las fòrças polonesas evacuadas per Romania cap a l'Egipte britanic. Los comunistas poloneses forman de lor costat a l'estiu 1944, amb lo sosten sovietic, un Comitat polonés de Libération nacionala puèi un governament provisòri de la republica populara de Polonha que pren lo poder en 1945.
↑ « Segond Guèrra mondiala » es un sinonim de « Segonda Guèrra Mondiala ». Segon d'unes gramaticians, cal emplegar « segond » quand i a almens un tresen element e « segond » quand n'i a que dos mas, segon Lo Pichon Robert de 2011, article Segond, aquela distincion, que lo Littré qualificava de « tot arbitrari », es pas facha que per d'unes puristas. « Segonda Guèrra Mondiala » es mai frequent e mai optimista d'après « Segonda Guèrra Mondiala », Grand Diccionari terminologic, Ofici quebequés de la lenga francesa, 2000 (consultat lo 15 de julhet de 2012).
↑ Raymond Cartier, La Segonda Guèrra Mondiala, panatòri. 2, 1964, finala.
↑ La Patz de Versalhas e sas consequéncias sus las relacions franco-alemandas de l'entremièg-guèrras..
↑ Edicions Larousse, « Enciclopèdia Larousse en linha - tractat de Versalhas 28 de junh de 1919 », sus www.larousse.fr (consultat l'11 d'abril de 2017).
↑ Yves Durand 1997, p. 59-78.
↑ (en) « Lebensraum », sus encyclopedia.ushmm.org (consultat lo 18 d'abril de 2024)
↑ « Tractat de Versalhas 1919 | PDF », sus Scribd (consultat lo 18 d'abril de 2024)
↑ ^{a b c d e e} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 32
↑ ^{a b c d e f g h i e j} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 33
↑ Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 34.
↑ ^{a b c d e e} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 35.
↑ François Paulhac, Los acòrdis de Munic e las originas de la guèrra de 1939, Librariá filosofica J. Vrin, coll. « Problèmas e controvèrsias », 1988, 271 p. (ISBN 978-2-7116-4262-5, OCLC 802480002, lira en linha), p. 216.
↑ Yves Durand, Istòria generala de la segonda guèrra mondiala, Brussèlas, Edicions Complèxa, coll. « Bibliotèca complèxa » (n^o 4), 1997, 988 p. (ISBN 978-2-87027-740-9, OCLC 901485409, lira en linha), p. 36.
↑ I. Yoshimi and S. Matsuno, Dokugasusen Kankei shiryo II, Kaisetsu, Jugonen senso gokuhi shiryoshu 1997, p. 27-29.
↑ Alemanha fornís de conselhs militars e de las armas, e Hitler declara que son aliats ; pasmens, cap de declaracion oficiala finlandesa a pas agut luòc.
↑ Comentari d'Alexander Cadogan sus de nòtas de 1939 de son jornal. Aquel comentari es reproduch dins Alexander Cadogan, The diaries of Sir Alexander Cadogan, O.M., 1938-1945, Londres, Cassell, 1971, p. 167, consultable fragmentairement per recèrcas de mots sus Sir Alexander Cadogan. Ciutat per John L. Heineman, The Road to War, III, sul sit del Boston College.
« And it was that in the end that drove Chamberlain to take a sudden and surprising decision to guarantee Poland. Of perseguís our guarantee could give no possibla proteccion to Poland in any imminent attack upon her. Tòca it set up a signpost for himself. He was committed, and in the event of a German attack òm Poland he would be spared the agonizing doubts and indecisions. You might say that this was crudèl to Poland. I wouldn't agree with that, because our military situacion must have been known to them and they should have been quite aware of the imminéncia of the peril that threatened them. You might say that it was cynical. S'a shòrt view, perhaps it was. Tòca it did bring costumas into the war… And in the end we, with our Alias, won it. Though of perseguís the poor Poles cannot be expected to appreciate the results for them. ».
↑ Jean-Yves Mary, Lo corredor dels Panzers, t. 1 : per-delai Mòsa, 10-15 de mai de 1940, Bayeux, Heimdal, 2009, 462 p. (ISBN 978-2-84048-270-3, OCLC 762661973), p. 10.
↑ Jean-Yves Mary 2009, p. 65.
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 567 "lo 21 de Mai, lo torpillage del Raubalong Moor creèt una situacion encara mai explosiva, seguida, sièis jorns mai tard, del discors grand ont Roosevelt anoncièt que son administracion aviá l'intencion de tot far per empachar la dominacion alemanda de l'Atlantic e introduire un estat “d'urgéncia illimitada.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 583 "Ni los alemands ni los americans essent pas prèstes de sautar lo pas per se getar dins lo pairòl de la guèrra de l'Atlantic, son los eveniments del Pacific, suls quals lo Reich de Hitler aviá pas cap de presa, qu'anavan fin finala provocar la decision fatidica e conduire Alemanha a engatjar las ostilitats contra los Estats Units.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 584 "Un conflicte dintra Japon e los Estats Units dins lo Pacific èra infinidament mai desirable de son ponch de vista.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 584 "Es plan dobtós, çò observèt, que Tojo se decidís a una accion determinanta. Benlèu lo Führer a rason d'èsser dobtaire.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 587 "se Japon s'engatjava dins una guèrra amb los Estats Units, va de se qu'Alemanha se jonheriá a la guèrra sens trigar. Es totalament exclús qu'Alemanha concluga una patz separada amb los Estats Units dins de talas circonstàncias. Lo Führer es determinat sus aquel ponch.".
↑ ^{a e b} Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 587 "En vertut dels dos primièrs articles vitals, totes los partenaris s'engatjavan a intervenir se la guèrra esclatava entre l'un d'eles e los Estats Units, e a conclure pas ni pases ni armistici amb los Estats Units o Grand Bretanha autrament qu'amb lor consentiment mutual total.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 588 "lo 6 de decembre, lo general Halder se daissèt dire que lo conflicte dintra Japon e los Estats Units èra “benlèu imminent”. Goebbels, qu'èra fòra del circuit d'informacion relatiu al balet diplomatic entre Tòquio e Berlin, notèt mantun còp la montada de la tension.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 591 "Dempuèi de setmanas, las tractacions amb los japoneses pausavan sus l'idèa qu'Alemanha dintrariá dins una guèrra contra los Estats Units aviada per de faches suls quals aviá pas cap de presa. Aprenent Pearl Harbor, Hitler esitèt pas un momenton.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 594 "Ni lo Pacte tripartit ni cap d'autre tractat obligava pas donc Hitler a far qué que siá. Aviá çò que voliá - l'engatjament de Japon dins la guèrra contra los Estats Units dins lo Pacific - e s'auriá pogut contentar d'idèa que gràcias a la ganga de Pearl Harbor, America deuriá desviar sas energias cap al Pacific.”.
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 597 "De la mena, lo pes de las armas americanas, dont Hitler prevesiá qu'atenheriá son mai naut dins lo corrent de l'annada 1942, poiriá pas èsser plenament desplegat ni contra Japon, per o obligar se s'escai a demandar la patz, ni contra Alemanha abans que la guèrra de l'Èst foguèsse pas ganhada e qu'Euròpa non bota a sos pès.".
↑ Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 603 "s'aviá obtengut sa declaracion de guèrra, foguèsse estat facil a la propaganda alemanda de l'esplechar a son avantatge : aquí que la ploutocratie americana impausava al país una guèrra dont Alemanha aviá pas volgut e qu'aviá tot fach per evitar, l'obligant a se defendre esquina a la paret.”.
↑ Yannis Kadaris, Brasil e la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha).
↑ Le Figaro del divendres 25 d'agost de 1944, article Romania se renga als costats dels Aliats, p. 1-2 ; aquel article conten una informacion erronèa : afirma qu'Antonescu auriá fugit en Alemanha.
↑ L'evasion del sosmarin polonés Orzel, internat a Tallinn, es oficialament un casus belli de la part d'Estònia als uèlhs de Moscòu, mostrant que l'URSS se considerava alara en estat de guèrra amb Polonha : Tarvel Tannberg, Documents òm the Soviet Military Ocupacion of Estonia, éd. Tramas 2006.
↑ Philippe Masson, Una guèrra totala, 1939-45, Talhandièr, 1993, p. 426.
↑ Tresena Republica, Fòrças francesas liuras puèi Armada francesa de la Libération.
↑ Belgica 1940 Fòrças armadas bèlgas.
↑ Fòrças armadas reconstituïdas en Anglatèrra, aviacion : tres esquadrilhas, marina, fòrças de tèrra, logistica. En Africa, Fòrça publica del Còngo Bèlga. En tot, de 1941 a 1945, en Euròpa e en Africa, fòrças progressivament reconstituïdas.
↑ Efectius militars de las Fòrças armadas canadianas [« Canadà Total dels efectius militars »] (lira en linha).
↑ per exemple, Pierre Miquel, La Segonda Guèrra Mondiala, Fayard, 1986, p. 11 o Yves Durand 1997, p. 85.
↑ « Es al fons l'ocupacion alemanda de Checoslovaquia en març de 1939 que convertiguèt l'opinion publica britanica a la resisténcia e, çò fasent, forcèt la man d'un governament reticent ; lo qual, a son torn, obliguèt un governament francés qu'aviá pas d'autra solucion que d'emboiter lo pas a son sol vertadièr aliat. » in Eric Hobsbawm, L'Edat dels extrèms [« The Edat of Extremes »], Complèx, 1999, p. 210.
↑ « las relacions militaras franco-bèlgas », París 1968.
↑ Outrageous Fortune/Un regne brigalhat, 2 panatòri, éd. Martin, Secker & Warburg, Londres, éd. Duculot Gembloux-París, 1984-1985.
↑ Lo 18^e jorn, Coronèl Remy, Ed. França-Empèri, París 1976.
↑ Lo 18^e jorn, Coronèl Remy, paginas 348-349, Ed. França-Empèri. París 1976.
↑ J. Wullus-Rudiger, Las originas internacionalas del drama bèlga, Ed. Vanderlinden, Brussèlas 1950, p. 313.
↑ Dossièr « l'armada francesa a son Zenit », Guèrras & Istòria, març-abril de 2012.
↑ Cf. (de) Alexander Lüdeke, Der Zweite Weltkrieg : Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen, Bath, Parragon, 2007, 320 p. (ISBN 978-1-4054-8585-2, OCLC 183896302), p. 118.
↑ Liddell Hart, Istòria de la Segonda Guèrra Mondiala, p. 586.
↑ (en) Jan Karski, Story of a secrèt state, Safety Harbor, FL, Simon Publicacions, 2001, 391 p. (ISBN 978-1-931541-39-8, OCLC 50806861) (publicat en francés jol títol « Mon testimoniatge davant lo mond ») ; Miron Bialoszewski, Memòria de l'insurreccion de Varsòvia (traduccion francesa Érik Vedèls), éd. Calmann-Lévy, 2002 ; Alexandra Kwiatkowska-Viatteau, L'insurreccion de Varsòvia : la batalha de 1944, éd. POGUDA París-Sorbona, 2003 (ISBN 2-84050-271-2 e 978-2-84050-271-5) ; Elisabeth G. Sledziewski, Varsòvia 44, raconte d'insurreccion, ed. Autrament, 2004.
↑ Per l'aver romput, un jornalista de l'AP es estat licenciat. Consultar « Licenciat, l'autor del scoop del sègle obten d'excusas 67 ans après », Le Monde,‎ 4 de mai de 2012 (lira en linha).
↑ Earl F. Ziemke, capítol XV:The Victory Sealed, pagina 258, darrièr paragraf.
↑ Ian Kershaw, La Fin, Seuil, París, 2012, 670 p. (ISBN 978-2-02-080301-4) [EPUB] emplaçament 8779 sus 16493. Veire egalament lo raconte detalhat per Maurice Vaïsse, « la Capitulacion d'Alemanha », L'Istòria, n^o 78, mai de 1985, (« Lira en linha »^{(Archive.org • Wikiwix • Archive.is • Google • Que far ?)}).
↑ William L Shirer (trad. non atribuïda), Lo Tresen Reich de las originas a la casuda [« The Rise and Fall of the Third Reich »], París, Stock, 1961, 1275 p.
1^re éd. originala 1960. 2 panatòri.
↑ Winston Churchill, The Segond World War, 6 panatòris, 1948–53.
↑ Pierre Miquel, La Segonda Guèrra Mondiala, Fayard, 1986, p. 272.
↑ Yves Durand 1997, p. 121.
↑ The Battle of Leyte Gulf, Departament de las estatisticas, universitat de Virgínia.
↑ Yves Durand 1997, p. 195.
↑ François de Lannoy, Kursk : la mai granda batalha de carris de l'istòria, Bayeux, Heimdal, 1998, 167 p. (ISBN 2-84048-118-9 e 9782840481188).
↑ Yves Durand 1997, p. 196-199.
↑ Yves Durand 1997, p. 204-207.
↑ Ian Kershaw, Hitler, panatòri. 2 : Nemesis, Flammarion, 2000.
↑ ^{a e b} Yves Durand 1997, p. 208-210.
↑ Franck Charles, Operacion Epsilòn, Flammarion, 1993.
↑ « « Aliats e nazis jos anfetaminas » : pervitine e benzédrine, drògas de combat », Le Monde,‎ 20 d'agost de 2019 (lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ Lukasz Kamienski, « las drògas e la guèrra » , sus Cairn, 2016 (consultat lo 10 d'octobre de 22)
↑ Film-documentaire.fr, « Aliats e Nazis jos anfetaminas », sus www.film-documentaire.fr (consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ Leslie Iversen, Speed, Ecstasi, Ritalin, Oxford University Press, 10 de genièr de 2008 (ISBN 978-0-19-853090-9, lira en linha)
↑ Nicolas Méra, « la pervitine, aquela dròga qu'a ajudat los nazis dins lor guèrra liuç (mas los a destruches a pichon fuòc) », sus Slate.fr, 12 de setembre de 2022 (consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ (en) David Healy, « Book Review: Rasmussen, N. (2008). Òm Speed: The Many Dirèctes of Amphetamine. Nòva Iòrc: Nòva Iòrc University Press », Journal of Atencion Disorders, panatòri. 12, n^o 5,‎ març de 2009, p. 486–487 (ISSN 1087-0547 e 1557-1246, DOI 10.1177/1087054709331927, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ Ralph Metzner, « Nazis òm Speed: Drogen im 3. Reich », Journal of Psychoactive Drugs, panatòri. 36, n^o 2,‎ junh de 2004, p. 289–290 (ISSN 0279-1072 e 2159-9777, DOI 10.1080/02791072.2004.10399741, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ (de) Christoph Gunkel, « Westfeldzug 1940 », Der Spiegel,‎ 14 de junh de 2010 (ISSN 2195-1349, lira en linha, consultat lo 18 d'octobre de 2022)
↑ (de) ERIK EGGERS, « Peppige Panzerschokolade », Die Tageszeitung: taz,‎ 28 de decembre de 2006, p. 15 (ISSN 0931-9085, lira en linha, consultat lo 18 d'octobre de 2022)
↑ Masaaki Kato, « An Epidemiological Analysis of the Fluctuacion of Drug Dependence in Japan », Internacional Journal of the Addiccions, panatòri. 4, n^o 4,‎ genièr de 1969, p. 591–621 (ISSN 0020-773X, DOI 10.3109/10826086909062038, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ Akihiko Sato, « Methamphetamine usa in Japan after the Segond World War: Transformacion of narrativas », Contemporary Drug Problems, panatòri. 35, n^o 4,‎ decembre de 2008, p. 717–746 (ISSN 0091-4509 e 2163-1808, DOI 10.1177/009145090803500410, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ (en) Michael S. Vaughn, Frank F. I. Huang e Christine Rose Ramirez, Drug Abusa and Anti-Drug Policy in Japan. Past History and Futura Direccions, Londres, British Journal of Criminology, 1995, 524 p., p. 491-524
↑ (en) Nicolas Rasmussen, Òm Speed : The Many Dirèctes of Amphetamine, Nòva Iòrc, Nòva Iòrc University Press, 2008, 402 p., p. 71
↑ (en) Nicolas Rasmussen, Òm Speed : The Many Dirèctes of Amphetamine, Nòva Iòrc, Nòva Iòrc University Press, 2008, 402 p., p. 84
↑ (en-US) Matthew Wills, « The RAF òm Speed: High-Flying solament Flying High? », sus JSTOR Daily, 17 de setembre de 2022 (consultat lo 12 d'octobre de 2022)
↑ Yves Durand 1997, p. 403-404.
↑ Yves Durand 1997, p. 336-337.
↑ Cf. Ebba D. Drolshagen, Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa, München 2009, p. 148.
↑ Yves Durand 1997, p. 779.
↑ (en) Werner Rings, Life with the enemy, Weidenfeld and Nicholson, 1982, p. 73
Traduch de la version originala alemanda de 1979
.
↑ Robert O. Paxton, França de Vichèi, Edicions del Seuil, 1997, p. 96.
↑ Yves Durand 1997, p. 673.
↑ Raul Hilberg, La destruccion dels josieus d'Euròpa, panatòri. III, Gallimard, coll. « Folio », 2006, p. 2273.
↑ "Poland: Historical Background", Yad Vashem.
↑ Denis Peschanski, França dels camps, l'internament 1938-46, Gallimard, 2002, p. 379. Pesckanski cita (de) Michael Zimmerman, Rassenutopie und Genozid. Die nationalsiziatstische « Lösung der Zigeunerfrage », Christians Verlag, 1996.
↑ ^{a e b} (en) Yuki Tanaka, Hidden Horrors, 1996 (lira en linha), p. 2-3
Japanese Atrocities in the Filipinas
.
↑ Akira Fujiwara, Nitchû Sensô ni Okeru Horyo Gyakusatsu, Kikan Sensô Sekinin Kenkyû 9, 1995, p. 22.
↑ (en) Herbert P. Bix, Hirohito and the Making of Modern Japan, 2001, p. 360.
↑ Zhifen Ju, Japan's atrocities of conscripting and abusing north China draftees after the outbreak of the Pacific war, 2002 (lira en linha).
↑ (en) Indonesia : World War II and the Struggle For Independence, 1942-50; The Japanese Ocupacion, 1942-45, Library of Congress, 1992 (presentacion en linha).
↑ Fabrice Virgili, La França virila, Payot, 2000.
↑ Istòria autentica del cinèma bèlga, Francis Bolen, pagina 193, éd. Memo & Codec, Brussèlas 1978.
↑ "Analisi sectoriala: Metodologia e aplicacion a las tecnologias de l'informacion", pagina 184 Christian Genthon Edicions La Harmattan, 2004 [1].
↑ Lo regim juridic dels dividends, per Amel Amar-Yahia, pagina 20.
↑ "las annadas 1950 a l'italiana", per Pierre de Gasquet dins Los Ressons del 04 de març de 2005 * pagina 104 [2].
↑ Vadim Erlikman, Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik, Moscow, 2004.
↑ Rűdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg, Oldenbourg, 2000.
↑
Rűdiger Overmans, del German Armed Forces Military History Research Ofici, a conclús recentament que las estatisticas collectadas pendent la guèrra per l'armada alemanda èran imprecisas e incomplètas, detalhe atal las pèrdas militaras alemandas per teatre d'operacions:
- Africa : 16 066
- Balcans : 103 693
- Euròpa del Nòrd : 30 165
- Euròpa de l'Oèst fins al 31/12/1944 : 339 957
- Itàlia : 150 660
- URSS fins al 31/12/1944 : 2 742 909
- Batalhas finalas en Alemanha en 1945 : 1 230 045
- Autres (dont pèrdas aerianas e sus mar) : 245 561
- Prisionniers de guèrra mòrts en captivitat : 459 475
Total 5 318 000.
↑ Jacques Sémelin, Sans armas de cap a Hitler. La resisténcia civila en Euròpa, Payot, 1996.
↑ Rolf-Dieter Müller, « Der Feuersturm und die unbekannten Toten von Dresden », dins Geschichte in Wissenschaft und Unterricht, n^o 59, 2008, p. 169-175.
↑ Veire Ian Kershaw, La Fin, Seuil, París, 2012 (ISBN 978-2-02-080301-4), nòta 788 ; Rolf-Dieter Müller, Nicole Schönherr, Thomas Widera, Die Zerstörung Dresdens 13. bis 15. Februar 1945 – Gutachten und Ergebnisse der Dresdner Historikerkommission zur Ermittlung der Opferzahl, Hannah-Arendt-Institut. Berichte und Studien 58, Göttingen, 2010, (ISBN 978-3899717730), aital coma, sul sit de la vila de Drèsda, Dresdner Historikerkommission veröffentlicht ihren Abschlussbericht « Còpia archivada » (version del 22 de mai de 2013 sus Internet Archiva).
↑ Ministèri de la defensa dins França pendent la segonda guèrra mondiala, paginas 242 a 245, editor : Fayard (abril de 2010), (ISBN 978-2-213-65461-4).
↑ « China Weekly Review 22 d'octobre de 1938 »^{(Archive.org • Wikiwix • Archive.is • Google • Que far ?)}.
↑ Los Ancians Combatents de Canadà a Hong Kong : la question de l'indemnizacion, Las Amputats de guèrra (presentacion en linha, lira en linha).
↑ Le Monde en guèrra : lo fòrum de la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha), « l'Operacion ‘Calada tot, pilha tot, crèma tot' ».
↑ Le Monde en guèrra : lo fòrum de la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha), « la marcha a mòrt de Bataan ».
↑ Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 135.
↑ Christine Sherman, War Crimis, Japan's World War II, p. 136.
↑ Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 137.
↑ Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 136.
↑ (en) Yuki Tanaka, Hidden Horrors : Japanese War crimis in World War II, Westview Press, 1996, p. 127.
↑ (en) Lord Russel of Liverpool, The Knights of Bushido : a Short History of Japanese War Crimis, Greenhill Books, 2002, p. 236-238.
↑ (en) Jeanie M Welch, Without a Hangman, Without a Rope : Navy War Crimis Trials After World War II, panatòri. 1, abril de 2002 (lira en linha).
↑ (en) Comission dels crimis de guèrra de las Nacions Unidas, Trial of General Tomoyuki Yamashita, panatòri. IV, Londres, Her Majesty's Stationery Ofici, 1948 (lira en linha).
↑ (en)Herbert P. Bix, Hirohito and the making of modern Japan, 2000, p. 364.
↑ Martin Gilbert, Marching to War, 1933-1939 (The Illustrated London News), Doubleday, 1989, p. 135.
↑ (en) « CBS News-Hiroshima Mayor Criticizes U.S. », 6 d'agost de 2004 (consultat lo 6 d'agost de 2005).
↑ Dokugasusen kankei shiryô II, Kaisetsu, 1997.
↑ Paul-Yanic Laquerre, Nívol Toxic sus China : la Guèrra Quimica de l'armada Shôwa, Histomag pagina 27, 2010 [3].
↑ [4]
↑ Stéphane Audoin-Rouzeau e Annette Becker, 14-18. Retrobar la guèrra, 2000.
↑ Ian Kershaw e Laurence Rees dins War of the Century: When Hitler Fought Stalin, editor : New Press (2000), (ISBN 978-1-56584-599-2).
↑ Gertjejanssen, Wendy Jo (2004) (PhD diss.). Victims, Heroes, Survivors: Sexual Violéncia òm the Eastern Front during World War II (Thesis). University of Minnesota.
↑ « Un document datat de 1942 emanant de la Wehrmacht suggerís que los caps nazis avián considerat d'aplicar una politica particulara pel front de l'èst dont apareis que los 750 000 nenets eissits de las relacions sexualas dintre dels soldats alemands e de las femnas russas (una estimacion considerada coma minimala) poirián èsser identificats e famoses èsser racialement germans. Se suggeriguèt d'ajustar los segonds prenoms de Friedrich o de Louise suls certificats de naissença dels nenets en foncion de lor sèxe. Malgrat qu'aquel plan foguèt pas començat, aqueles documents daissen ausir que las naissenças resultant de viòls e d'autras formas de rapòrts sexuals estiu considerats coma utils, en aquel sens qu'acreissián lo nombre d'individús racialement « arians » puslèu que lo dels individús apertenent a la raça eslava jutjada inferiors. L'ideologia sosjacenta suggerís que lo viòl per de germans e d'autras formas de relacions sexualas deurián èsser vistas coma s'inscrivent dins una estrategia militara mai larja de dominacion raciala e territoriala. » Pascale R. Bos, Feminists Interpreting the Politics of Wartime Rape: Berlin, 1945; Yugoslavia, 1992–1993 Journal of Women in Cultura and Society, 2006, panatòri. 31, no. 4, p. 996-1025).
↑ Atina Grossmann, Jews, Germans, and Alias: Clausa Encounters in Occupied Germany, p. 290.
↑ Zur Debatte um die Ausstellung Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941-1944 im Kieler Landeshaus 1999, Gegenwind.info, novembre de 1998.
↑ Arenga d'Ilya Ehremburg, cf. Crimis de guèrra de l'Armada roja pendent la Segonda Guèrra Mondiala.
↑ Hanna Schissler The Miracle Years: A Cultural History of West Germany, 1949-1968 [5].
↑ Milovan Djilas, Conversacions amb Stalin, 1964.
↑ Robert J. Lilly dins La Fàcia amagada de las GI'S : Los viòls comeses per de soldats americans en França, en Anglatèrra e en Alemanha pendent la Segonda Guèrra Mondiala, (Payot 2004), (ISBN 978-2-228-89755-6).
↑ L'armada americana e los viòls en França. Junh de 1944-mai de 1945, J. Lilly, François Lo Roy.
↑ (en) Peter Schrijvers, The GI war against Japan : American soldiers in Asia and the Pacific during World War II, Houndmills, Basingstoke, Hampshire a Nòva Iòrc, Palgrave Macmillan, 19 de junh de 2002, 320 p. (ISBN 978-0-333-77133-4).
↑ ^{a b c e d} Christian Gerlach, « 19. Politica alimentària, fam e persecucion dels josieus de 1939 a 1945. Resultats de la recèrca », Revista d'Istòria de la Shoah, panatòri. 209, n^o 2,‎ 2018, p. 431–447 (ISSN 2111-885X, DOI 10.3917/rhsho.209.0431, lira en linha, consultat lo 18 d'abril de 2024)
↑ Li Woo He (Vladimir Fedorovich Lee), Kim Young Woong, The White Book about Deportations of Korean Populacion in Russia in 30-40s (Белая книга о депортации корейского населения России в 30-40-х годах) Moscòu, 1992 (panatòri. 1), 1997 (panatòri. 2).
↑ (en) Nikolai Fedorovich Bugai, The Deportation of Peoples in The Soviet Union, Nova Publishers, 1996 (ISBN 9781560723714), 217 pp.
↑ Nikolai Fedorovich Bugai, About the Deportation of the Chechen and Ingush Peoples, Institute of History of the USSR, USSR Academy of Sciéncias, Panatòri. 30, n^o 2, 1991, p. 66-82.
↑ Nikolai Fedorovich Bugai, The Deportation of Peoples in The Soviet Union, Nova Publishers, 1996, (ISBN 1-56072-371-8 e 9781560723714), 217 pp., capítol resumit d'après «Корейский вопрос» на Дальнем Востоке – Проблемы Дальнего востока, Inst. d'istòria de l'Acadèmia de las sciéncias de la federacion de Russia, n^o 4, 1992 e Депортация корейцев в СССР, 3-52 (12), Sapporo 1992.
↑ Marc Mazower, Lo continent de las tenèbras, Brussèlas, Ed. Complèxes, 2003.
↑ Harry G. Shaffer, « Planificacion e creissença economica en Union Sovietica e Euròpa de l'Èst », Revista de l'Èst, n^o 4,‎ 7 d'octobre de 1971, p. 75–122 (DOI 10.3406/receo.1971.1061, lira en linha)
↑ Sophie Cœuré, La Memòria espoliada, 2007.
↑ Peter Bruhn: Beutekunst - Bibliografia de las internationalen Schrifttums über das Schicksal de las im Zweiten Weltkrieg von der Roten Armee in Deutschland erbeuteten Kulturgutes (Museums-, Archiv- und Bibliotheksbestände) 4.ed. Panatòri.1-2. Munic, 2003 (ISBN 978-3-87690-835-9); veire tanben Database bibliografic.
↑ La pilha de l'Armada roja dins los païses de l'Èst es estat prelevat, puèi conservat, a títol d'avança suls damatges de guèrra deguts per Ongria o per Romania (300 milions de dòlars caduna al Tractat de patz de París) : veire per exemple Stefan Lache e Gh. Tutui : Romania e la conferéncia de patz de París de 1946, éd. Dacia, Cluj, 1978.
↑ Jörg Friedrich, L'Incendi : Alemanha jos las bombas, 2005.
↑ L'estat del mond en 1945, La descobèrta, 1994.
↑ [6]
↑ La citacion del jornal del D^r Goebbels a prepaus de la produccion cinematografica francesa estaca ausir qu'aquela aparenta canha èra pas desprovesida de reirepensadas.

Veire tanben

Suls autres projèctes Wikimedia :

Segonda Guèrra Mondiala, sus Wikimedia Commons
Segonda Guèrra Mondiala, sul Wiktionnaire
Mai luènh dins la Segonda Guèrra Mondiala, sus Wikiversity
Segonda Guèrra Mondiala, sus Wikiquote

Existís una categoria consacrada a aqueste prepaus : Segonda Guèrra Mondiala.

Bibliografia

Charles de Gaulle, Memòrias de guèrra, 3 tòms, Plon, 1954-1959.
Georges Blond, L'Agonia d'Alemanha, 1944-1945, París, A. Fayard, 1953.
Daniel Brewing: Im Schatten von Auschwitz: Deutsche Massaker an polnischen Zivilisten 1939-1945, Darmstadt 2016, (ISBN 978-3-534-26788-0).
Basil Henry Liddell Hart, Istòria de la Segonda Guèrra Mondiala, Fayard, 1973.
Henri Michel, La segonda Guèrra mondiala, París, Premsas universitàrias de França, coll. « Pòbles e civilizacions » (n^o 21), 1977, 2 panatòri : t. 1. Las capitadas de l'Ais t. 2. La victòria dels aliats. (ISBN 978-2-13-035198-6, OCLC 435360703).
John Lukacs (trad. Jean-Pierre Cottereau), La Darrièra guèrra europèa, setembre de 1939-decembre de 1941, París, Fayard, 1978, 486 p. (ISBN 978-2-213-00484-6, OCLC 850991288).
John Keegan, La Segonda Guèrra Mondiala, Perrin, 1988.
Antony Beevor (trad. d'anglés per Raymond Clarinard), La Segonda guèrra mondiala [« Segond World War »], París, Calmann-Lévy, 2012, 1004 p. (ISBN 978-2-7021-4371-1, OCLC 816683230).
Jacques Sémelin, Sans armas de cap a Hitler : la resisténcia civila en Euròpa, 1939-1945, París, Edicions Payot & Ribatges, coll. « Pichona bibliotèca » (n^o 340), 1998, 2^e éd., 274 p. (ISBN 978-2-228-89159-2, OCLC 40001247).
François Kersaudy, De Gaulle e Churchill : lo desacòrd coral, París, Perrin, 2001, 496 p. (ISBN 978-2-262-01838-2, OCLC 906987524).
Jean-François Muracciole, França e los franceses pendent la Segonda Guèrra mondiala, Lo Libre de pòcha Referéncias, 2004.
Pierre Vallaud, La Segonda Guèrra Mondiala, París, Acropòli, coll. « Testimònis de l'istòria », 2002, 701 p. (ISBN 978-2-7357-0230-5, OCLC 319835170).
Oliver von Wrochem: Repressalien und Terror. "Vergeltungsaktionen" im deutschen besetzten Europa, Paderborn 2017, (ISBN 978-3-506-78721-7).
Marc Ferro, Questions sus la Segonda Guèrra Mondiala, Brussèlas, A. Versaille, coll. « Istòria », 2010, 208 p. (ISBN 978-2-87495-099-5, OCLC 676870569).
Max La Garriga, França jos l'Ocupacion, Montpelhièr, SCÉRÉN-CRDP Acadèmia de Montpelhièr, coll. « 99 questions sus ... » (n^o 46), 2007, 239 p. (ISBN 978-2-86626-280-8, OCLC 470894629, presentacion en linha).
(en) Martin Dean, Robbing the Jews : the confiscacion of Jewish property in the Holocaust, 1933-1945, Cambridge Nòva Iòrc, Cambridge University Press, 2008, 437 p. (ISBN 978-0-521-88825-7 e 978-0-521-12905-3, OCLC 823651655).
General Bregeault, General Bossé, Coronèl Hautcœur, Roland de Marès, Henri lo Masson, Lo segond conflicte mondial, París, Edicions G. P., 31 de julhet de 1946, 606 p.
1^re partida : D'agression alemanda a l'armistici franco-alemand ; 2^e partida : La malescaduda de l'ofensiva alemanda contra Anglatèrra e l'agression contra Russia ; 3^e partida : Lo reversament de l'equilibri de las fòrças al profièch dels aliats ; 4^e partida : L'ataca de la fortalesa Euròpa ; 5^e partida : La Guèrra en Extrèm Orient ; 6^e partida : De guèrra a la patz cap a l'organizacion del mond
Contra-amiral P. Barjot, Maurice Baumont, J.B. Duroselle, Jean-Galbert, Coronèl Hautcœur, Frédéric Jenny, Henri lo Masson, Camille Rougeron, Lo Segond Conflicte mondial, panatòri. 2, París, Edicions G. P., 31 d'octobre de 1947, 616 p.
1^re partida : Politica e diplomacia ; 2^e partida : Sciéncia e tecnica de guèrra ; 3^e partida : La conducha de las operacions ; 4^e partida : La marina dins la guèrra ; 5^e partida : L'aviacion dins la guèrra ; 6^e partida : Economia e finanças de la guèrra ; 7^e partida : L'organizacion del mond

Articles connèxes

S'aquel bendèl es pas mai pertinent, retiratz-o. Clicatz aicí per ne saber mai.

Aquel article o aquela seccion possedís tròp de ligams intèrns (julhet de 2021).

Es judiciós de far un ligam a la primièra ocurréncia dins l'article, o se los paragrafs son longs, de far un ligam a cada primièra ocurréncia dins lo paragraf, puèi qu'es una recomandacion dins Wikipédia.

País

Autras

Après la guèrra

Ligams extèrns

Notícias d'autoritat :
- BnF (donadas)
- LCCN
- GND
- Japon
- Espanha
- Israèl
- Suècia
- Tchéquie
- Corèa del Sud
Notícias dins de diccionaris o enciclopèdias generalistas :
Ressorsa relativa a la literatura :
- The Encyclopedia of Sciéncia Ficcion
Ressorsa relativa a la santat :
- Medical Subject Headings
Ressorsa relativa a la benda dessenhada :
- Comic Vine
Ressorsa relativa a l'audiovisual :
- Disney A to Z
Istòria de la Segonda Guèrra Mondiala ara per ara
La Segonda Guèrra Mondiala, guèrra del Millenari
La Segonda Guèrra Mondiala, lo dossièr video de francetv educacion.
Istòria de la Segonda Guèrra Mondiala
Tutorial per far de recèrcas d'archius sus la Segonda Guèrra Mondiala realizat pels Archius departamentals del Calvadòs

[1] França es, de 1939 a 1940, jol regim de la Tresena Republica francesa. A partir de 1940 e fins en 1943, la França liura — sostenguda per la resisténcia interiora francesa — combat als costats dels Aliats, atal coma en 1943 l'Armada d'Africa jols òrdres del Comandament en cap francés civil e militar d'Argièr . Lo governament de Vichèi collabòra activament amb Alemanha, en metent a disposicion de las basas militaras e en resistissent a las ofensivas aliadas otramar, en Siria e en Africa del Nòrd. Las fòrças francesas fusionan en 1943 per formar lo Comitat francés de la Libération nacionala, a lo qual succedís l'annada seguenta lo Governament provisòri de la Republica francesa que capita a obtenir la reconeissença internacionala.

[2] En 1939, l'invasion germano-sovietica esfaça de carta la Segonda republica de Polonha dont lo governament s'exília a Londres e contunha lo combat als costats dels Aliats, gràcias a las fòrças polonesas evacuadas per Romania cap a l'Egipte britanic. Los comunistas poloneses forman de lor costat a l'estiu 1944, amb lo sosten sovietic, un Comitat polonés de Libération nacionala puèi un governament provisòri de la republica populara de Polonha que pren lo poder en 1945.

[3] « Segond Guèrra mondiala » es un sinonim de « Segonda Guèrra Mondiala ». Segon d'unes gramaticians, cal emplegar « segond » quand i a almens un tresen element e « segond » quand n'i a que dos mas, segon Lo Pichon Robert de 2011, article Segond, aquela distincion, que lo Littré qualificava de « tot arbitrari », es pas facha que per d'unes puristas. « Segonda Guèrra Mondiala » es mai frequent e mai optimista d'après « Segonda Guèrra Mondiala », Grand Diccionari terminologic, Ofici quebequés de la lenga francesa, 2000 (consultat lo 15 de julhet de 2012).

[4] Raymond Cartier, La Segonda Guèrra Mondiala, panatòri. 2, 1964, finala.

[5] La Patz de Versalhas e sas consequéncias sus las relacions franco-alemandas de l'entremièg-guèrras..

[a-6] Edicions Larousse, « Enciclopèdia Larousse en linha - tractat de Versalhas 28 de junh de 1919 », sus www.larousse.fr (consultat l'11 d'abril de 2017).

[Yves_Durand199790148540959-78-7] Yves Durand 1997, p. 59-78.

[8] (en) « Lebensraum », sus encyclopedia.ushmm.org (consultat lo 18 d'abril de 2024)

[9] « Tractat de Versalhas 1919 | PDF », sus Scribd (consultat lo 18 d'abril de 2024)

[:1-10] {a b c d e e} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 32

[:2-11] {a b c d e f g h i e j} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 33

[12] Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 34.

[:3-13] {a b c d e e} Jean Quellien, La Segonda Guèrra Mondiala 1939-1945, p. 35.

[14] François Paulhac, Los acòrdis de Munic e las originas de la guèrra de 1939, Librariá filosofica J. Vrin, coll. « Problèmas e controvèrsias », 1988, 271 p. (ISBN 978-2-7116-4262-5, OCLC 802480002, lira en linha), p. 216.

[Ori1-15] Yves Durand, Istòria generala de la segonda guèrra mondiala, Brussèlas, Edicions Complèxa, coll. « Bibliotèca complèxa » (n^o 4), 1997, 988 p. (ISBN 978-2-87027-740-9, OCLC 901485409, lira en linha), p. 36.

[16] I. Yoshimi and S. Matsuno, Dokugasusen Kankei shiryo II, Kaisetsu, Jugonen senso gokuhi shiryoshu 1997, p. 27-29.

[17] Alemanha fornís de conselhs militars e de las armas, e Hitler declara que son aliats ; pasmens, cap de declaracion oficiala finlandesa a pas agut luòc.

[18] Comentari d'Alexander Cadogan sus de nòtas de 1939 de son jornal. Aquel comentari es reproduch dins Alexander Cadogan, The diaries of Sir Alexander Cadogan, O.M., 1938-1945, Londres, Cassell, 1971, p. 167, consultable fragmentairement per recèrcas de mots sus Sir Alexander Cadogan. Ciutat per John L. Heineman, The Road to War, III, sul sit del Boston College.
« And it was that in the end that drove Chamberlain to take a sudden and surprising decision to guarantee Poland. Of perseguís our guarantee could give no possibla proteccion to Poland in any imminent attack upon her. Tòca it set up a signpost for himself. He was committed, and in the event of a German attack òm Poland he would be spared the agonizing doubts and indecisions. You might say that this was crudèl to Poland. I wouldn't agree with that, because our military situacion must have been known to them and they should have been quite aware of the imminéncia of the peril that threatened them. You might say that it was cynical. S'a shòrt view, perhaps it was. Tòca it did bring costumas into the war… And in the end we, with our Alias, won it. Though of perseguís the poor Poles cannot be expected to appreciate the results for them. ».

[19] Jean-Yves Mary, Lo corredor dels Panzers, t. 1 : per-delai Mòsa, 10-15 de mai de 1940, Bayeux, Heimdal, 2009, 462 p. (ISBN 978-2-84048-270-3, OCLC 762661973), p. 10.

[Jean-Yves_Mary2009SEY465-20] Jean-Yves Mary 2009, p. 65.

[21] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 567 "lo 21 de Mai, lo torpillage del Raubalong Moor creèt una situacion encara mai explosiva, seguida, sièis jorns mai tard, del discors grand ont Roosevelt anoncièt que son administracion aviá l'intencion de tot far per empachar la dominacion alemanda de l'Atlantic e introduire un estat “d'urgéncia illimitada.".

[22] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 583 "Ni los alemands ni los americans essent pas prèstes de sautar lo pas per se getar dins lo pairòl de la guèrra de l'Atlantic, son los eveniments del Pacific, suls quals lo Reich de Hitler aviá pas cap de presa, qu'anavan fin finala provocar la decision fatidica e conduire Alemanha a engatjar las ostilitats contra los Estats Units.".

[23] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 584 "Un conflicte dintra Japon e los Estats Units dins lo Pacific èra infinidament mai desirable de son ponch de vista.".

[24] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 584 "Es plan dobtós, çò observèt, que Tojo se decidís a una accion determinanta. Benlèu lo Führer a rason d'èsser dobtaire.".

[25] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 587 "se Japon s'engatjava dins una guèrra amb los Estats Units, va de se qu'Alemanha se jonheriá a la guèrra sens trigar. Es totalament exclús qu'Alemanha concluga una patz separada amb los Estats Units dins de talas circonstàncias. Lo Führer es determinat sus aquel ponch.".

[:0-26] {a e b} Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 587 "En vertut dels dos primièrs articles vitals, totes los partenaris s'engatjavan a intervenir se la guèrra esclatava entre l'un d'eles e los Estats Units, e a conclure pas ni pases ni armistici amb los Estats Units o Grand Bretanha autrament qu'amb lor consentiment mutual total.".

[27] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 588 "lo 6 de decembre, lo general Halder se daissèt dire que lo conflicte dintra Japon e los Estats Units èra “benlèu imminent”. Goebbels, qu'èra fòra del circuit d'informacion relatiu al balet diplomatic entre Tòquio e Berlin, notèt mantun còp la montada de la tension.".

[28] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 591 "Dempuèi de setmanas, las tractacions amb los japoneses pausavan sus l'idèa qu'Alemanha dintrariá dins una guèrra contra los Estats Units aviada per de faches suls quals aviá pas cap de presa. Aprenent Pearl Harbor, Hitler esitèt pas un momenton.".

[29] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 594 "Ni lo Pacte tripartit ni cap d'autre tractat obligava pas donc Hitler a far qué que siá. Aviá çò que voliá - l'engatjament de Japon dins la guèrra contra los Estats Units dins lo Pacific - e s'auriá pogut contentar d'idèa que gràcias a la ganga de Pearl Harbor, America deuriá desviar sas energias cap al Pacific.”.

[30] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 597 "De la mena, lo pes de las armas americanas, dont Hitler prevesiá qu'atenheriá son mai naut dins lo corrent de l'annada 1942, poiriá pas èsser plenament desplegat ni contra Japon, per o obligar se s'escai a demandar la patz, ni contra Alemanha abans que la guèrra de l'Èst foguèsse pas ganhada e qu'Euròpa non bota a sos pès.".

[31] Ian Kershaw, Causidas Fatidicas, Edicions del Seuil, 2009, p. 603 "s'aviá obtengut sa declaracion de guèrra, foguèsse estat facil a la propaganda alemanda de l'esplechar a son avantatge : aquí que la ploutocratie americana impausava al país una guèrra dont Alemanha aviá pas volgut e qu'aviá tot fach per evitar, l'obligant a se defendre esquina a la paret.”.

[32] Yannis Kadaris, Brasil e la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha).

[33] Le Figaro del divendres 25 d'agost de 1944, article Romania se renga als costats dels Aliats, p. 1-2 ; aquel article conten una informacion erronèa : afirma qu'Antonescu auriá fugit en Alemanha.

[34] L'evasion del sosmarin polonés Orzel, internat a Tallinn, es oficialament un casus belli de la part d'Estònia als uèlhs de Moscòu, mostrant que l'URSS se considerava alara en estat de guèrra amb Polonha : Tarvel Tannberg, Documents òm the Soviet Military Ocupacion of Estonia, éd. Tramas 2006.

[35] Philippe Masson, Una guèrra totala, 1939-45, Talhandièr, 1993, p. 426.

[36] Tresena Republica, Fòrças francesas liuras puèi Armada francesa de la Libération.

[37] Belgica 1940 Fòrças armadas bèlgas.

[38] Fòrças armadas reconstituïdas en Anglatèrra, aviacion : tres esquadrilhas, marina, fòrças de tèrra, logistica. En Africa, Fòrça publica del Còngo Bèlga. En tot, de 1941 a 1945, en Euròpa e en Africa, fòrças progressivament reconstituïdas.

[39] Efectius militars de las Fòrças armadas canadianas [« Canadà Total dels efectius militars »] (lira en linha).

[40] r exemple, Pierre Miquel, La Segonda Guèrra Mondiala, Fayard, 1986, p. 11 o Yves Durand 1997, p. 85.

[41] « Es al fons l'ocupacion alemanda de Checoslovaquia en març de 1939 que convertiguèt l'opinion publica britanica a la resisténcia e, çò fasent, forcèt la man d'un governament reticent ; lo qual, a son torn, obliguèt un governament francés qu'aviá pas d'autra solucion que d'emboiter lo pas a son sol vertadièr aliat. » in Eric Hobsbawm, L'Edat dels extrèms [« The Edat of Extremes »], Complèx, 1999, p. 210.

[42] « las relacions militaras franco-bèlgas », París 1968.

[43] Outrageous Fortune/Un regne brigalhat, 2 panatòri, éd. Martin, Secker & Warburg, Londres, éd. Duculot Gembloux-París, 1984-1985.

[44] Lo 18^e jorn, Coronèl Remy, Ed. França-Empèri, París 1976.

[45] Lo 18^e jorn, Coronèl Remy, paginas 348-349, Ed. França-Empèri. París 1976.

[46] J. Wullus-Rudiger, Las originas internacionalas del drama bèlga, Ed. Vanderlinden, Brussèlas 1950, p. 313.

[47] Dossièr « l'armada francesa a son Zenit », Guèrras & Istòria, març-abril de 2012.

[48] Cf. (de) Alexander Lüdeke, Der Zweite Weltkrieg : Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen, Bath, Parragon, 2007, 320 p. (ISBN 978-1-4054-8585-2, OCLC 183896302), p. 118.

[49] Liddell Hart, Istòria de la Segonda Guèrra Mondiala, p. 586.

[50] (en) Jan Karski, Story of a secrèt state, Safety Harbor, FL, Simon Publicacions, 2001, 391 p. (ISBN 978-1-931541-39-8, OCLC 50806861) (publicat en francés jol títol « Mon testimoniatge davant lo mond ») ; Miron Bialoszewski, Memòria de l'insurreccion de Varsòvia (traduccion francesa Érik Vedèls), éd. Calmann-Lévy, 2002 ; Alexandra Kwiatkowska-Viatteau, L'insurreccion de Varsòvia : la batalha de 1944, éd. POGUDA París-Sorbona, 2003 (ISBN 2-84050-271-2 e 978-2-84050-271-5) ; Elisabeth G. Sledziewski, Varsòvia 44, raconte d'insurreccion, ed. Autrament, 2004.

[51] Per l'aver romput, un jornalista de l'AP es estat licenciat. Consultar « Licenciat, l'autor del scoop del sègle obten d'excusas 67 ans après », Le Monde,‎ 4 de mai de 2012 (lira en linha).

[52] Earl F. Ziemke, capítol XV:The Victory Sealed, pagina 258, darrièr paragraf.

[53] Ian Kershaw, La Fin, Seuil, París, 2012, 670 p. (ISBN 978-2-02-080301-4) [EPUB] emplaçament 8779 sus 16493. Veire egalament lo raconte detalhat per Maurice Vaïsse, « la Capitulacion d'Alemanha », L'Istòria, n^o 78, mai de 1985, (« Lira en linha »^{(Archive.org • Wikiwix • Archive.is • Google • Que far ?)}).

[Shirer_1960-54] William L Shirer (trad. non atribuïda), Lo Tresen Reich de las originas a la casuda [« The Rise and Fall of the Third Reich »], París, Stock, 1961, 1275 p.
1^re éd. originala 1960. 2 panatòri.

[55] Winston Churchill, The Segond World War, 6 panatòris, 1948–53.

[56] Pierre Miquel, La Segonda Guèrra Mondiala, Fayard, 1986, p. 272.

[Yves_Durand1997901485409121-57] Yves Durand 1997, p. 121.

[58] The Battle of Leyte Gulf, Departament de las estatisticas, universitat de Virgínia.

[Yves_Durand1997901485409195-59] Yves Durand 1997, p. 195.

[60] François de Lannoy, Kursk : la mai granda batalha de carris de l'istòria, Bayeux, Heimdal, 1998, 167 p. (ISBN 2-84048-118-9 e 9782840481188).

[Yves_Durand1997901485409196-199-61] Yves Durand 1997, p. 196-199.

[Yves_Durand1997901485409204-207-62] Yves Durand 1997, p. 204-207.

[63] Ian Kershaw, Hitler, panatòri. 2 : Nemesis, Flammarion, 2000.

[Yves_Durand1997901485409208-210-64] {a e b} Yves Durand 1997, p. 208-210.

[65] Franck Charles, Operacion Epsilòn, Flammarion, 1993.

[66] « « Aliats e nazis jos anfetaminas » : pervitine e benzédrine, drògas de combat », Le Monde,‎ 20 d'agost de 2019 (lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[67] Lukasz Kamienski, « las drògas e la guèrra » , sus Cairn, 2016 (consultat lo 10 d'octobre de 22)

[68] Film-documentaire.fr, « Aliats e Nazis jos anfetaminas », sus www.film-documentaire.fr (consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[69] Leslie Iversen, Speed, Ecstasi, Ritalin, Oxford University Press, 10 de genièr de 2008 (ISBN 978-0-19-853090-9, lira en linha)

[70] Nicolas Méra, « la pervitine, aquela dròga qu'a ajudat los nazis dins lor guèrra liuç (mas los a destruches a pichon fuòc) », sus Slate.fr, 12 de setembre de 2022 (consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[71] (en) David Healy, « Book Review: Rasmussen, N. (2008). Òm Speed: The Many Dirèctes of Amphetamine. Nòva Iòrc: Nòva Iòrc University Press », Journal of Atencion Disorders, panatòri. 12, n^o 5,‎ març de 2009, p. 486–487 (ISSN 1087-0547 e 1557-1246, DOI 10.1177/1087054709331927, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[72] Ralph Metzner, « Nazis òm Speed: Drogen im 3. Reich », Journal of Psychoactive Drugs, panatòri. 36, n^o 2,‎ junh de 2004, p. 289–290 (ISSN 0279-1072 e 2159-9777, DOI 10.1080/02791072.2004.10399741, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[73] (de) Christoph Gunkel, « Westfeldzug 1940 », Der Spiegel,‎ 14 de junh de 2010 (ISSN 2195-1349, lira en linha, consultat lo 18 d'octobre de 2022)

[74] (de) ERIK EGGERS, « Peppige Panzerschokolade », Die Tageszeitung: taz,‎ 28 de decembre de 2006, p. 15 (ISSN 0931-9085, lira en linha, consultat lo 18 d'octobre de 2022)

[75] Masaaki Kato, « An Epidemiological Analysis of the Fluctuacion of Drug Dependence in Japan », Internacional Journal of the Addiccions, panatòri. 4, n^o 4,‎ genièr de 1969, p. 591–621 (ISSN 0020-773X, DOI 10.3109/10826086909062038, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[76] Akihiko Sato, « Methamphetamine usa in Japan after the Segond World War: Transformacion of narrativas », Contemporary Drug Problems, panatòri. 35, n^o 4,‎ decembre de 2008, p. 717–746 (ISSN 0091-4509 e 2163-1808, DOI 10.1177/009145090803500410, lira en linha, consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[77] (en) Michael S. Vaughn, Frank F. I. Huang e Christine Rose Ramirez, Drug Abusa and Anti-Drug Policy in Japan. Past History and Futura Direccions, Londres, British Journal of Criminology, 1995, 524 p., p. 491-524

[78] (en) Nicolas Rasmussen, Òm Speed : The Many Dirèctes of Amphetamine, Nòva Iòrc, Nòva Iòrc University Press, 2008, 402 p., p. 71

[79] (en) Nicolas Rasmussen, Òm Speed : The Many Dirèctes of Amphetamine, Nòva Iòrc, Nòva Iòrc University Press, 2008, 402 p., p. 84

[80] (en-US) Matthew Wills, « The RAF òm Speed: High-Flying solament Flying High? », sus JSTOR Daily, 17 de setembre de 2022 (consultat lo 12 d'octobre de 2022)

[Yves_Durand1997901485409403-404-81] Yves Durand 1997, p. 403-404.

[Yves_Durand1997901485409336-337-82] Yves Durand 1997, p. 336-337.

[83] Cf. Ebba D. Drolshagen, Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa, München 2009, p. 148.

[Yves_Durand1997901485409779-84] Yves Durand 1997, p. 779.

[85] (en) Werner Rings, Life with the enemy, Weidenfeld and Nicholson, 1982, p. 73
Traduch de la version originala alemanda de 1979
.

[86] Robert O. Paxton, França de Vichèi, Edicions del Seuil, 1997, p. 96.

[Yves_Durand1997901485409673-87] Yves Durand 1997, p. 673.

[Hilberg-88] Raul Hilberg, La destruccion dels josieus d'Euròpa, panatòri. III, Gallimard, coll. « Folio », 2006, p. 2273.

[89] "Poland: Historical Background", Yad Vashem.

[90] Denis Peschanski, França dels camps, l'internament 1938-46, Gallimard, 2002, p. 379. Pesckanski cita (de) Michael Zimmerman, Rassenutopie und Genozid. Die nationalsiziatstische « Lösung der Zigeunerfrage », Christians Verlag, 1996.

[Tanaka-91] {a e b} (en) Yuki Tanaka, Hidden Horrors, 1996 (lira en linha), p. 2-3
Japanese Atrocities in the Filipinas
.

[92] Akira Fujiwara, Nitchû Sensô ni Okeru Horyo Gyakusatsu, Kikan Sensô Sekinin Kenkyû 9, 1995, p. 22.

[Bix-93] (en) Herbert P. Bix, Hirohito and the Making of Modern Japan, 2001, p. 360.

[Ju-94] Zhifen Ju, Japan's atrocities of conscripting and abusing north China draftees after the outbreak of the Pacific war, 2002 (lira en linha).

[95] (en) Indonesia : World War II and the Struggle For Independence, 1942-50; The Japanese Ocupacion, 1942-45, Library of Congress, 1992 (presentacion en linha).

[96] Fabrice Virgili, La França virila, Payot, 2000.

[97] Istòria autentica del cinèma bèlga, Francis Bolen, pagina 193, éd. Memo & Codec, Brussèlas 1978.

[98] "Analisi sectoriala: Metodologia e aplicacion a las tecnologias de l'informacion", pagina 184 Christian Genthon Edicions La Harmattan, 2004 [1].

[99] Lo regim juridic dels dividends, per Amel Amar-Yahia, pagina 20.

[archives.lesechos.fr-100] "las annadas 1950 a l'italiana", per Pierre de Gasquet dins Los Ressons del 04 de març de 2005 * pagina 104 [2].

[101] Vadim Erlikman, Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik, Moscow, 2004.

[102] Rűdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg, Oldenbourg, 2000.

[103] Rűdiger Overmans, del German Armed Forces Military History Research Ofici, a conclús recentament que las estatisticas collectadas pendent la guèrra per l'armada alemanda èran imprecisas e incomplètas, detalhe atal las pèrdas militaras alemandas per teatre d'operacions:
Africa : 16 066

Balcans : 103 693

Euròpa del Nòrd : 30 165

Euròpa de l'Oèst fins al 31/12/1944 : 339 957

Itàlia : 150 660

URSS fins al 31/12/1944 : 2 742 909

Batalhas finalas en Alemanha en 1945 : 1 230 045

Autres (dont pèrdas aerianas e sus mar) : 245 561

Prisionniers de guèrra mòrts en captivitat : 459 475
Total 5 318 000.

[104] Africa : 16 066

[105] Balcans : 103 693

[106] Euròpa del Nòrd : 30 165

[107] Euròpa de l'Oèst fins al 31/12/1944 : 339 957

[108] Itàlia : 150 660

[109] URSS fins al 31/12/1944 : 2 742 909

[110] Batalhas finalas en Alemanha en 1945 : 1 230 045

[111] Autres (dont pèrdas aerianas e sus mar) : 245 561

[112] Prisionniers de guèrra mòrts en captivitat : 459 475

[Sémelin-104] Jacques Sémelin, Sans armas de cap a Hitler. La resisténcia civila en Euròpa, Payot, 1996.

[105] Rolf-Dieter Müller, « Der Feuersturm und die unbekannten Toten von Dresden », dins Geschichte in Wissenschaft und Unterricht, n^o 59, 2008, p. 169-175.

[106] Veire Ian Kershaw, La Fin, Seuil, París, 2012 (ISBN 978-2-02-080301-4), nòta 788 ; Rolf-Dieter Müller, Nicole Schönherr, Thomas Widera, Die Zerstörung Dresdens 13. bis 15. Februar 1945 – Gutachten und Ergebnisse der Dresdner Historikerkommission zur Ermittlung der Opferzahl, Hannah-Arendt-Institut. Berichte und Studien 58, Göttingen, 2010, (ISBN 978-3899717730), aital coma, sul sit de la vila de Drèsda, Dresdner Historikerkommission veröffentlicht ihren Abschlussbericht « Còpia archivada » (version del 22 de mai de 2013 sus Internet Archiva).

[107] Ministèri de la defensa dins França pendent la segonda guèrra mondiala, paginas 242 a 245, editor : Fayard (abril de 2010), (ISBN 978-2-213-65461-4).

[108] « China Weekly Review 22 d'octobre de 1938 »^{(Archive.org • Wikiwix • Archive.is • Google • Que far ?)}.

[Cyr-109] Los Ancians Combatents de Canadà a Hong Kong : la question de l'indemnizacion, Las Amputats de guèrra (presentacion en linha, lira en linha).

[Tue_tout-110] Le Monde en guèrra : lo fòrum de la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha), « l'Operacion ‘Calada tot, pilha tot, crèma tot' ».

[Bataan-111] Le Monde en guèrra : lo fòrum de la Segonda Guèrra Mondiala (lira en linha), « la marcha a mòrt de Bataan ».

[112] Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 135.

[113] Christine Sherman, War Crimis, Japan's World War II, p. 136.

[114] Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 137.

[115] Christine Sherman, M.J. Thurman, War Crimis, Japan's World War II, p. 136.

[116] (en) Yuki Tanaka, Hidden Horrors : Japanese War crimis in World War II, Westview Press, 1996, p. 127.

[117] (en) Lord Russel of Liverpool, The Knights of Bushido : a Short History of Japanese War Crimis, Greenhill Books, 2002, p. 236-238.

[118] (en) Jeanie M Welch, Without a Hangman, Without a Rope : Navy War Crimis Trials After World War II, panatòri. 1, abril de 2002 (lira en linha).

[119] (en) Comission dels crimis de guèrra de las Nacions Unidas, Trial of General Tomoyuki Yamashita, panatòri. IV, Londres, Her Majesty's Stationery Ofici, 1948 (lira en linha).

[120] (en)Herbert P. Bix, Hirohito and the making of modern Japan, 2000, p. 364.

[121] Martin Gilbert, Marching to War, 1933-1939 (The Illustrated London News), Doubleday, 1989, p. 135.

[122] (en) « CBS News-Hiroshima Mayor Criticizes U.S. », 6 d'agost de 2004 (consultat lo 6 d'agost de 2005).

[123] Dokugasusen kankei shiryô II, Kaisetsu, 1997.

[124] Paul-Yanic Laquerre, Nívol Toxic sus China : la Guèrra Quimica de l'armada Shôwa, Histomag pagina 27, 2010 [3].

[125] [4]

[Audoin-126] Stéphane Audoin-Rouzeau e Annette Becker, 14-18. Retrobar la guèrra, 2000.

[127] Ian Kershaw e Laurence Rees dins War of the Century: When Hitler Fought Stalin, editor : New Press (2000), (ISBN 978-1-56584-599-2).

[128] Gertjejanssen, Wendy Jo (2004) (PhD diss.). Victims, Heroes, Survivors: Sexual Violéncia òm the Eastern Front during World War II (Thesis). University of Minnesota.

[129] « Un document datat de 1942 emanant de la Wehrmacht suggerís que los caps nazis avián considerat d'aplicar una politica particulara pel front de l'èst dont apareis que los 750 000 nenets eissits de las relacions sexualas dintre dels soldats alemands e de las femnas russas (una estimacion considerada coma minimala) poirián èsser identificats e famoses èsser racialement germans. Se suggeriguèt d'ajustar los segonds prenoms de Friedrich o de Louise suls certificats de naissença dels nenets en foncion de lor sèxe. Malgrat qu'aquel plan foguèt pas començat, aqueles documents daissen ausir que las naissenças resultant de viòls e d'autras formas de rapòrts sexuals estiu considerats coma utils, en aquel sens qu'acreissián lo nombre d'individús racialement « arians » puslèu que lo dels individús apertenent a la raça eslava jutjada inferiors. L'ideologia sosjacenta suggerís que lo viòl per de germans e d'autras formas de relacions sexualas deurián èsser vistas coma s'inscrivent dins una estrategia militara mai larja de dominacion raciala e territoriala. » Pascale R. Bos, Feminists Interpreting the Politics of Wartime Rape: Berlin, 1945; Yugoslavia, 1992–1993 Journal of Women in Cultura and Society, 2006, panatòri. 31, no. 4, p. 996-1025).

[130] Atina Grossmann, Jews, Germans, and Alias: Clausa Encounters in Occupied Germany, p. 290.

[131] Zur Debatte um die Ausstellung Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941-1944 im Kieler Landeshaus 1999, Gegenwind.info, novembre de 1998.

[132] Arenga d'Ilya Ehremburg, cf. Crimis de guèrra de l'Armada roja pendent la Segonda Guèrra Mondiala.

[133] Hanna Schissler The Miracle Years: A Cultural History of West Germany, 1949-1968 [5].

[Ðilas-134] Milovan Djilas, Conversacions amb Stalin, 1964.

[135] Robert J. Lilly dins La Fàcia amagada de las GI'S : Los viòls comeses per de soldats americans en França, en Anglatèrra e en Alemanha pendent la Segonda Guèrra Mondiala, (Payot 2004), (ISBN 978-2-228-89755-6).

[136] L'armada americana e los viòls en França. Junh de 1944-mai de 1945, J. Lilly, François Lo Roy.

[137] (en) Peter Schrijvers, The GI war against Japan : American soldiers in Asia and the Pacific during World War II, Houndmills, Basingstoke, Hampshire a Nòva Iòrc, Palgrave Macmillan, 19 de junh de 2002, 320 p. (ISBN 978-0-333-77133-4).

[:4-138] {a b c e d} Christian Gerlach, « 19. Politica alimentària, fam e persecucion dels josieus de 1939 a 1945. Resultats de la recèrca », Revista d'Istòria de la Shoah, panatòri. 209, n^o 2,‎ 2018, p. 431–447 (ISSN 2111-885X, DOI 10.3917/rhsho.209.0431, lira en linha, consultat lo 18 d'abril de 2024)

[139] Li Woo He (Vladimir Fedorovich Lee), Kim Young Woong, The White Book about Deportations of Korean Populacion in Russia in 30-40s (Белая книга о депортации корейского населения России в 30-40-х годах) Moscòu, 1992 (panatòri. 1), 1997 (panatòri. 2).

[140] (en) Nikolai Fedorovich Bugai, The Deportation of Peoples in The Soviet Union, Nova Publishers, 1996 (ISBN 9781560723714), 217 pp.

[141] Nikolai Fedorovich Bugai, About the Deportation of the Chechen and Ingush Peoples, Institute of History of the USSR, USSR Academy of Sciéncias, Panatòri. 30, n^o 2, 1991, p. 66-82.

[142] Nikolai Fedorovich Bugai, The Deportation of Peoples in The Soviet Union, Nova Publishers, 1996, (ISBN 1-56072-371-8 e 9781560723714), 217 pp., capítol resumit d'après «Корейский вопрос» на Дальнем Востоке – Проблемы Дальнего востока, Inst. d'istòria de l'Acadèmia de las sciéncias de la federacion de Russia, n^o 4, 1992 e Депортация корейцев в СССР, 3-52 (12), Sapporo 1992.

[143] Marc Mazower, Lo continent de las tenèbras, Brussèlas, Ed. Complèxes, 2003.

[144] Harry G. Shaffer, « Planificacion e creissença economica en Union Sovietica e Euròpa de l'Èst », Revista de l'Èst, n^o 4,‎ 7 d'octobre de 1971, p. 75–122 (DOI 10.3406/receo.1971.1061, lira en linha)

[145] Sophie Cœuré, La Memòria espoliada, 2007.

[146] Peter Bruhn: Beutekunst - Bibliografia de las internationalen Schrifttums über das Schicksal de las im Zweiten Weltkrieg von der Roten Armee in Deutschland erbeuteten Kulturgutes (Museums-, Archiv- und Bibliotheksbestände) 4.ed. Panatòri.1-2. Munic, 2003 (ISBN 978-3-87690-835-9); veire tanben Database bibliografic.

[147] La pilha de l'Armada roja dins los païses de l'Èst es estat prelevat, puèi conservat, a títol d'avança suls damatges de guèrra deguts per Ongria o per Romania (300 milions de dòlars caduna al Tractat de patz de París) : veire per exemple Stefan Lache e Gh. Tutui : Romania e la conferéncia de patz de París de 1946, éd. Dacia, Cluj, 1978.

[148] Jörg Friedrich, L'Incendi : Alemanha jos las bombas, 2005.

[149] L'estat del mond en 1945, La descobèrta, 1994.

[150] [6]

[151] La citacion del jornal del D^r Goebbels a prepaus de la produccion cinematografica francesa estaca ausir qu'aquela aparenta canha èra pas desprovesida de reirepensadas.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

v · m Principals eveniments militars de la Segonda Guèrra Mondiala
1939	Campanha de Polonha Guèrra d'Ivèrn
1940	Campanha de Norvègia Bataille de France Bataille d'Anglatèrra
1941	Invasion de l'Union Sovietica Guèrra de Continuacion Bataille de Smolensk (1941) Sètge de Leningrad Bataille de Moscòu Ataca de Pearl Harbor
1942	Bataille de las Filipinas Bataille de la mar del Coralh Bataille de Midway Bataille del Caucàs Bataille de Stalingrad Segonda batalha d'El Alamein Destruccion de la flòta francesa a Tolon Bataille de Guadalcanal
1943	Bataille de Kursk Bataille de Smolensk (1943) Campanha de Tunisia Campanha d'Itàlia
1944	Bataille del golfe de Leyte Bataille de Normandia Operacion Bagration Ofensiva de Lviv-Sandomir Desbarcament de Provença Insurreccion de Varsòvia Bataille de las Ardenas
1945	Bataille d'Okinawa Ofensiva Vistula-Oder Bataille de Berlin Bombardaments atomics de Hiroshima e de Nagasaki

v · m Conflictes armats dels Estats Units
Domestics	Revòlta de Shays Revòlta del Whisky Fries Rebellion Guèrra de las mormons Rebellion de Dorr Bleeding Kansas Guèrra d'Utah Guèrra de Secession Guèrras indianas Guèrra Brooks–Baxter Recapta war Guèrra del comtat de Lincoln Guèrra del comtat de Johnson Guèrra de Coal Creek Grava de Homestead Bataille de Blair Mountain Bonus Army Battle of Athens (1946) (en)
Estrangièrs	Guèrra d'independéncia dels Estats Units Quasi-guèrra Guèrra de Trípol (1^re guèrra barbaresca) Guèrra anglo-americana de 1812 Segonda guèrra barbaresca Primièra expedicion de Sumatra Segonda expedicion de Sumatra Expedicion de Còsta d'Evòri Guèrra américano-mexicana Expedicion de Perry Primièra expedicion de las Fiji Segonda guèrra de l'opium Segonda expedicion de las Fiji Expedicion de Formose Expedicion de Corèa Guèrra hispano-americana Guèrra américano-filipina Revòlta de las Boxers Guèrra de las Bananas Guèrra de la frontièra Primièra Guèrra Mondiala Intervencion aliada pendent la guèrra civila russa Segonda Guèrra Mondiala Guèrra de Corèa Guèrra del Vietnam Segonda ocupacion de la Republica Dominicana pels Estats Units Invasion de la Granada Guèrra de Liban Invasion de Panamà pels Estats Units Guèrra del Golfe Guèrra civila somaliana Bombardament de Bòsnia e Ercegovina Operacion Fòrça aliada Guèrra d'Afganistan (2001-2021) Guèrra d'Iraq Insurreccion islamista a Paquistan Intervencion militara de 2011 en Libia Coalicion internacionala en Iraq e en Siria Segonda guèrra civila iraquiana Operacions aerianas de la coalicion internacionala en Siria
Autras	List of conflicts in the United States (en) Lista de las guèrras dels Estats Units Intervencions militaras dels Estats Units dins lo mond List of the lengths of American participacion in major wars (en) Aquisicions territorialas dels Estats Units Istòria militara dels Estats Units Covert United States foreign regime cambi accions (en) Pèrdas umanas americanas pendent las guèrras implicant los Estats Units
Fòrças armadas dels Estats Units