Nòrma classica de l'occitan

La nòrma classica es una nòrma ortografica utilizada per escriure la lenga occitana dins sa diversitat dialectala. Es dicha « classica » perque se fonda en granda partida sus l'ortografia medievala dels trobadors dins l'objectiu de limitar la phonétisation de la lenga per tal de facilitar la compreneson interdialectala a l'escrich e d'englobar las diferentas prononciacions dialectalas a l'oral. Dins los faches, tiba a unificar e regropar los parlars locals dins d'ensembles dialectals regionals, redusent atal las diferéncias jos-dialectalas mai nombrosas en escritura mistralenca. Pasmens, uniformiza pas la lenga occitana e s'aplica diferentament a cadun de sos principals dialèctes.

Aquela ortografia adòpta pasmens d'unas evolucions modèrnas de l'escritura mistralenca coma lo cambiament del -l en -u pel dialècte provençal (natural > naturau, mentre que torna al -v qu'èra vengut -b dins l'escritura mistralenca del dialècte lengadocian), o encara la mutacion del -l en -r (soldat > sordat). En revenge, l'escritura classica intègra d'evolucions ineditas coma lo remplaçament per un -ç de d'unes -tz, -ts, -s ancians eissits de l'etimologia latina del son -ti- o aicí- (cantio > canson (ancian occitan) > cansoun (occitan modèrn mistralenc) mas cançon (occitan modèrn classic)).

Es estada preparada a la fin del XIX^e sègle per de proposicions de Joseph Roux, Prosper Estieu e Antonin Perbosc, e desvolopada per Louis Alibert (dins sa Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de 1935). Es estada melhorada en seguida de la parucion de la Gramatica occitana del majoral del felibritge Joseph Salvat (1943) puèi adoptada pels universitaris a partir de 1945 concomitamment a la creacion de l'Institut d'estudis occitans (IEO).

Tiba a s'impausar per l'ensenhament e l'edicion escolara en plaça de la nòrma mistralenca, designada alara coma « modèrna » malgrat que sa codificacion siá mai anciana. Es tanben concurrenciada per la nòrma bonnaudienne (per l'auvernhat ), per la nòrma de l'Escòla de Pò (pel vivaroalpenc oriental) e per de nombroses sistèmas locals.

Istòria

Aquel sistèma d'escritura es la resulta d'un projècte volontari de normalizacion que comença a la debuta del XIX^e sègle, amb lo trabalh de Simon-Jude Honnorat (Aups de Provença Nauta), basat sus l'escritura medievala dels trobadors a la quala ajusta un procediment de transcripcion e de prononciacion dels mots modèrns. Es aital que se pòt retrobar lo son [u] (alfabet fonetic internacional) per l'utilizacion del digramme -o- en plaça de l'unica letra -o- que se trobava dins la scripta medievala. Per exemple, se legís en çò de Honnorat: "Lou souleou e la mountagna", frasa que vendrà en nòrma classica "Lo soleu e la montanha". A la fin del XIX^e e a la debuta del XX^e sègle, Antonin Perbosc (Tarn e Garona) trabalha sus l'ortografia ne dialòg amb son collèga Prosper Estieu (Aude) : presentan dins la revista Mount-Segur los primièrs tèxtes escriches segon la nòrma novèla.

Louis Alibert, après aver adaptat al lengadocian lo sistèma de Frederic Mistral, basat sus la fonetica del provençal rodanenc del XIX^e sègle e en partida suls còdis grafics del francés, tenda d'o conciliar amb lo d'Estieu e de Perbosc, jutjat arcaïzant, e lo de Pompeu Fabra, adaptat al catalan.

Son trabalh abotís en 1935 a la parucion de la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians (Gramatica occitana segon los parlars lengadocians). Las causidas graficas d'Alibert son parcialament remesas en causa per l'abat Joseph Salvat, dont las proposicions son per l'essencial represas après guèrra per l'Institut d'estudis occitans dins son libret La reforma lingüistica occitana e l'ensenhament de la lenga d'òc.

Las remarcas en favor e en desfavor de la nòrma classica

A la debuta del XXI^e sègle, la nòrma classica es totjorn contestada pels defensors de la nòrma mistralenca (grafia modèrna). Per tal d'estudiar las diferentas presas de posicions, conven de listar çai jos, diferents arguments que permetràn de comprene los diferents ponches de vista sus l'escritura de la lenga d'òc.

Las remarcas al benefici de las convencions de la nòrma classica

• Frederic Mistral : « ... ai l'avantatge de parlar dins una lenga compresa per aquel mejan dins totes lo miègjorn, en plaça de l'èsser solament per qualques amators de l'arrondiment d'Arle » pendent sa correspondéncia amb Joseph Roumanille sus la quala exprimissiá son malcontentament en seguida del regèt de Roumanille de s'inspirar de la grafia de Simon-Jude Honnorat que Mistral desirava utilizar.
• Jean-Joseph Castor : « Qualques escrivans diràn benlèu qu'aurai degut seguir, dins los infinitius de las tres primièras conjugasons l'ortografia de nòstres ancians Trobadors, e escriure eimar, tenir, aver, en plaça d'eima, teni, avé. Respondriái que tala èra mon intencion, mas que, per contentar los desirs del Public, soi estat obligat de raprochar, aitant qu'es estat possible, l'ortografia de la prononciacion. Seriá a desirar que s'aja pogut agir del meteis biais al respècte de la lenga francesa; se prononciariá pas mai alara aimar, aimat; Can, Can; pavon, pan; tavan, ton; segond, segond; signet, sinet, etc. » .
• Simon-Jude Honnorat : Foguèt critic de cap a las causidas dels rodanencs dins lor escritura fonetica. « los qu'an mal a prepaus substituït l'o a l'a final dels substantius e dels adjectius femenins an pas fach atencion qu'èran pas consequents amb eles meteisses : perque quand an volgut formar de mots compausats, an, coma totjorn, estiu obligats de tornar al mot non alterat. Es aital qu'en ajustant la desinéncia mentís (esperit, faiçon de far), a regla, per exemple an fach reglament, mentre qu'aurián degut escriure aquel mot, segon lors principis, regloment, perque es compausat de règlo, e de mentís, segon lor ortografia. ».

Las remarcas en desfavor de las convencions de la nòrma classica

• Frederic Mistral : « En revenge, Mistral admira fòrça mens sas causidas ortograficas (pertocant Prosper Estieu) : d'un costat Estieu respècta manifèstament pas totjorn la grafia dels trobadors qu'a pasmens elegida coma modèl, d'autre consèrve de las letras que, segon Mistral, son encombrantas per la lectura. Aquela question torna sovent dins la correspondéncia. Dins l'ensemble, çò que Mistral repròcha a Estieu, es mens la causida del modèl que la coeréncia globala de la grafia qu'a elaborada amb Antonin Perbosc. Mistral, que deplora una francizacion de la grafia occitana, incita los escrivans a se prémer la dels trobadors per la reformar en tenent compte dels particularismes dialectals, mas en l'armonizant pasmens pro per evitar las abondàncias graficas. ». Mistral ausís per aquí una escritura mai pròcha d'aquela prepausada per Simon-Jude Honnorat que foguèt l'una de las personas que l'a inspirat.
• La grafia classica en l'estat seriá inadaptada al gascon e al bearnés segon la tèsi sostenguda per Jean Lafitte. Aquel constat a conduch aquel lingüista a prepausar l'apondi d'una consonanta a d'unes mots per ne precisar la prononciacion.

Desvolopament

La scripta medievala es nascuda pauc abans l'an mila amb los primièrs documents escriches en lenga romanica. La nòrma classica n'es l'adaptacion a la lenga modèrna.

Los tèxtes codificateurs son apareguts en tres etapas a partir de 1935 :

• en 1935, publicacion de la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Louis Alibert ;
• a partir de 1945, desvolopament amb l'Institut d'estudis occitans (IEO) e adaptacion als autres dialèctes (gascon per Pierre Bec, provençal per Robert Lafont, nòrd-occitan per Pierre Bonnaud, etc.) ;
• uèi, mantun organisme se reclama de sa gestion coma lo Congrès permanent de la lenga occitana, lo Conselh de Lenga Occitana (Conselh de la Lenga Occitana) o l'Academia Occitana, amb pauc de mejans e dels resultats discutibles.

La nòrma classica, qu'es la dels universitaris, s'es impausada de mai en mai dempuèi la segonda mitat del XX^e sègle en fasent recular la nòrma mistralenca mesa al ponch al mièg del XIX^e sègle per d'amators esclairats, dels practicians e dels poètas. Uèi la nòrma classica es largament utilizada en Occitània culturala, mas es utilizada amb d'autras nòrmas :

• en Provença e en País niçard mas tanben en tota l'Occitània culturala : concurréncia entre la nòrma classica e la nòrma mistralenca ;
• dins las vals occitanas : concurréncia entre la nòrma classica e la nòrma de l'Escòla de Pò ;
• en Gasconha e en Bearn : concurréncia entre la nòrma classica e la nòrma fébusienne ;
• en Auvèrnhe : concurréncia entre la nòrma classica e la nòrma bonnaudienne.

Estandardizacion : l'occitan larg

Totas las nòrmas de l'occitan (classic, mistralenca, bonnaudienne, de l'Escòla de Pò) son estadas concebudas primièr en notant los parlars o los dialèctes, sens fixar una varietat estandarda de l'occitan. Pasmens la nòrma mistralenca a entrainat dempuèi la fin del XIX^e sègle l'aparicion de tres coinès literàrias regionalas : una en provençal general, una en niçard e una en gascon bearnés. Se pòt dire en mai que la coinè provençala mistralenca es una lenga estandarda (vejaire dels partisans de la nòrma dicha modèrna) o prefigura una lenga estandarda (vejaire dels partisans de la nòrma classica).

La nòrma classica, a partir del XX^e sègle, a perseguit lo desvolopament d'aquelas tres coinès mas a favorizat egalament de las coinès regionalas suplementàrias en lemosin e en lengadocian. Dempuèi l'oficializacion de l'occitan dins la Val d'Aran en 1990, la nòrma classica favoriza egalament una varietat codificada de gascon aranés.

Otra aquelas experiéncias de coinès, del costat de la nòrma classica, la volontat conscienta de fixar una varietat estandarda en occitan es apareguda dins las annadas 1970 amb las recèrcas dels lingüistas Pierre Bec, Robert Lafont, Roger Taulat, Jacme Taupiac, seguits dins las annadas 1980 per Patrick Sauzet. La varietat estandarda es apelada segon los autors occitan referencial, occitan estandard o mai recentament occitan larg (occitan larg, P. Sauzet). Segon lo consensus de la majoritat dels especialistas que trabalhan sus aquel projècte, l'occitan larg se compausa :

• d'una varietat generala que se basa sul dialècte lengadocian, considerat coma dialècte intermediari, sens cap de nocion de superioritat ;
• d'adaptacions regionalas de l'estandard, prenent en compte d'unes traches dialectals tipics, tot en conservant una convergéncia granda e una concepcion unitària. Es una faiçon de federar dins l'occitan larg las diferentas coinès regionalas que se son desvolopadas pendent lo XIX^e e del XX^e sègle.

Comparason

Comparason entre las quatre principalas nòrmas existentas en occitan (extrach de la Declaracion Universala dels Dreches de l'Òme)

Dialèctes de l'occitan	Nòrma classica	Nòrma mistralenca	Nòrma bonnaudienne	Nòrma de l'Escòla de Pò
Provençal (estandard)	Totei/Toei lei personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e li cau (/fau) agir entre elei amb un esperit de fraternitat.	Tóutei/Touei lei persouno naisson libro e egalo en dignita e en dre. Soun doutado de resoun e de counsciènci e li fau agit entre elei em' un esperit de fraternita. (maritim) Tóuti li persouno naisson libro e egalo en dignita e en dre. Soun doutado de resoun e de counsciènci e li fau agit entre eli em' un esperit de fraternita. (rodanenc)
Provençal niçard	Toti/Tu li personas naisson liuri e egali en dignitat e en drech. Son dotadi de rason e de consciéncia e li cau agir entre eli emb un esperit de fraternitat.	Tóuti/Toui li persouna naisson libri e egali en dignità e en drech. Soun doutadi de rasoun e de counsciència e li cau agì dintra eli em' un esperit de fraternità.
Auvernhat	Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en dreit. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas amb un esperit de fraternitat.		Ta la proussouna neisson lieura moé parira pà dïnessà mai dret. Son charjada de razou moé de cousiensà mai lhu fau arjî entremeî lha bei non eime de fraternitat. (Touta la persouna naisson lieura e egala en dïnetàt e en dreit. Soun doutada de razou e de cousiensà e lour chau ajî dintra ela am en esprî de fraternitàt.)
Vivaroalpenc	Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de fraternitat.			Totas las persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun dobtèt de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de fraternità.
Lemosin	Totas las personas naissen liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas emb un esperit de fraternitat.
Gascon	Totas las personas que vaden libras e egaus en dignitat e en dret. Qué son dotadas de rason e de consciéncia e que'costumas cau agir empeutar eras dab un esperit de fraternitat.	(Grafia dicha modèrna o fébusienne) Totes lasses persounes que vaden liures e egaus en dinnitat e en dret. Qué soun doutades de rasoû e de counsciencie e qu'ous cau agì empeuta eres dap û esperit de fraternitat.	(Grafia dicha classica reformada) Totas las personas que vadenn libras e egaus en dignitat e en dret. Qué sonn dotadas de rason e de consciéncia e que'costumas cau agir entre eras dab un esperit de fraternitat.
Lengadocian	Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor coissin agir entre elas amb un esperit de fraternitat.

Comparason dintra las quatre principalas nòrmas existentas en occitan : grafèmas tipics

Nòrma classica	Nòrma mistralenca	Nòrma bonnaudienne	Nòrma de l'Escòla de Pò
ò	o	o	o
o, ó	o, óu	o	o
uè, ue	ue, iue	agut (ue)	ue (ö)
lh	i/h (lh)	lh	lh
nh, gn	gn	nh	nh
s, ss c(e), c(i), ç	s, ss c(e), c(i), ç	s, ss	s
z s entre doas vocalas	z s entre doas vocalas	z	z
a è ò á é í ó ú	a è ò ì ù é óu	a è eù ont é â ê î û	a è ò ì ù ont é
Totas las consonantas finalas mudas son notadas.	D'unas consonantas finalas mudas son notadas.	D'unas consonantas finalas mudas son notadas.	Cap de consonanta finala muda es pas notada.

Annèxes

Bibliografia

• (òc) Louis Alibert, Gramatica occitana : Segon los parlars lengadocians, IEO e IEC, 1935, 530 p. (ISBN 2-85910-274-4, BNF 32900906)
• Louis Bayle, Dissertacion sus l'ortografia provençala comparada a la grafia dicha occitana, Tolon, L'Astrado prouvençalo, 1968 (BNF 32915925)

Articles connèxes

• Congrès permanent de la lenga occitana