Gramatica

Aquel article es un escapol pertocant la lingüistica.

Podètz partejar vòstras coneissenças en lo melhorant (coma ?) segon las recomandacions dels projèctes correspondents.

S'aquel bendèl es pas mai pertinent, retiratz-o. Clicatz aicí per ne saber mai.

Aquel article cita pas pro sas fonts (mai de 2020).

Se dispausatz d'obratges o d'articles de referéncia o se coneissètz de sits web de qualitat tractant de tèma abordat aicí, mercé de completar l'article en balhant las referéncias utilas a sa vérifiabilité e en los ligant a la seccion « Nòtas e referéncias ».

En practica : Qualas fonts son esperadas ? Coma ajustar mas fonts ?

Noël Coypel, *La Gramatica demest las Arts liberalas, diguèt tanben Lo Trionf de la Filosofia*, 1685-1690.

La gramatica^{[Nòta 1]} es l'estudi objectiu e sistematic dels elements ^[1] (fonèma, morfèma e mot) e dels mecanismes e procediments de formacion, de construccion e d'expression constitutius d'una lenga naturala, escricha o parlada, en particular per l'estudi de la morfologia e de la sintaxi e a l'exclusion de la fonologia, de la lexicologia, de la semantica e de l'estilistica .

Per extension, se nomma tanben gramatica un manual o un ensemble de documents descrivent de règlas gramaticalas.

Gramatica prescriptiva e descriptiva[modificar | modificar lo còdi]

La gramatica estúdia las règlas que regisson una lenga balhada e permeton de bastir d'enonciats reconeguts corrèctes pels locutors natius d'aquela lenga. La gramatica descriptiva descriu la lenga tala coma es practicada, factuellement. La gramatica prescriptiva (o normativa) jutja un enonciat coma corrècte o incorrècte segon un estandard.

La gramatica prescriptiva es ensenhada a l'escòla primària e segondària. Lo tèrme « escòla de gramatica » se referís istoricament a una escòla (estacada a una catedrala o un monastèri) qu'ensenha la gramatica latina als futurs prèires e monges. Dins sa forma mai anciana, la « escòla de gramatica » ensenha als escolans a lira, comptar, interpretar e declamar dels poètas grècs e latins (dont Omèr, Virgili, Euripides e d'autres). Deu pas èsser confonduda amb las escòlas britanicas modèrnas.

Una lenga estandarda es lo dialècte qu'es promogut al dessús dels autres dialèctes dins l'escritura, l'ensenhament e, d'una faiçon generala, dins l'esfèra publica ; contrasta amb los dialèctes vernaculars, que pòdon far l'objècte d'estudis en lingüistica descriptiva universitària, mas que son rarament ensenhats de faiçon normativa. La « primièra lenga » normalizada ensenhada dins l'ensenhament primari pòt èsser subjècte a controvèrsia politica, perque pòt de còps coïncidir pas amb la nacionalitat o l'origina etnica.

Dempuèi las annadas 2000 e las avançadas en lingüistica, d'esfòrces an començat^[Ont ?] per actualizar l'ensenhament de la gramatica^[pas clar] dins lo primari e lo segondari (veire « gramatica renovada »). L'objectiu principal es d'empachar l'utilizacion de règlas prescriptivas obsoletas al benefici de l'establiment de nòrmas bastidas sus de recèrcas descriptivas anterioras e de cambiar las percepcions pertocant la « justesa » relativa de las formas estandarda prescrichas respècte als dialèctes non estandard^[pas clar]^{[réf. necessari]}.

Lo francés parisenc a largament dominat dins l'istòria de la literatura francesa modèrna. L'italian estandard es pas fondat sul dialècte de la capitala, Roma, mas sul de Florença a causa de l'influéncia florentina sus la primièra literatura italiana. Tot parièr, l'espanhòl estandard es pas fondat sul dialècte de Madrid, mas sul de locutors ascienciats de las regions mai septentrionalas talas coma Castelha e León (veire Gramática de la lengua castellana). En Argentina e en Uruguai, la nòrma espanhòla pausa suls dialèctes locals de Buenos Aires e de Montevideo (Espanhòl Rioplatense). Lo portugués a, per ara, doas nòrmas oficialas, respectivament lo portugués brasilian e lo portugués europèu^[2].

Disciplinas[modificar | modificar lo còdi]

Aquela seccion conten una o mantuna lista. Lo tèxt ganhariá a èsser redigit jos la forma de paragrafs sintetics. Las listas pòdon demorar se son introduchas per una partida redigida e sourcée, de faiçon a plan resituer los diferents items (marces de 2024).

La gramatica compòrta mantuna disciplina qu'estúdian :

Tradicions[modificar | modificar lo còdi]

Gramatica formala[modificar | modificar lo còdi]

La lingüistica e l'informatica utilizan la nocion de gramatica formala, que precisa las règlas de sintaxi d'un lengatge.

Gramatica istorica[modificar | modificar lo còdi]

La gramatica istorica descriu e compara los estats d'una meteissa lenga a d'epòcas diferentas. Estúdia una lenga dins son desvolopament, marcat per una seguida de cambiaments e transformacions lingüisticas.

Gramatica comparada[modificar | modificar lo còdi]

La gramatica comparada estúdia e compara diferentas lengas derivadas d'una lenga originala comuna o estúdia e compara doas o mantuna lenga non necessàriament eissidas d'una lenga comuna.

Notam que per exemple, las lengas romanicas remontan fins al latin, las lengas indoeuropèas fins al grèc e al sanscrit.

D'un autre costat, pendent mantuna decennia, dins de nombroses païses, s'ensenhava una lenga estrangièra en la compareissent amb la lenga mairala de las apprenants. Aquel metòde es estat remplaçat pel metòde comunicatiu jutjat mai eficaç.

Gramatica generala[modificar | modificar lo còdi]

La gramatica generala es lo nom ancian de la lingüistica generala qu'estúdia las leis mai generalas del lengatge, esclairadas per las leis de la fisica, de la fisiologia, de la psicologia, de la sociologia.

Filologia[modificar | modificar lo còdi]

L'estudi de la filologia intègra las diferentas formas de gramaticas enumeradas çai sus, e los despassa dins l'estudi mai larg dels rapòrts de la lenga a l'intelligéncia umana.