Sinonimia

Un article de Wikipédia, l'enciclopèdia liura.
Page d’aide sur l’homonymie

Per la nocion de taxinomia, veire Sinonim (taxinomia).

En semantica, la sinonimia es definida, de la faiçon mai generala, coma la relacion de similitud de sens dintra dos o mantuna entitat lingüistica[1],[2],[3],[4]. De talas entitats pòdon èsser de mots a sens lexical, dels mots-espleches, de las locucions, dels afixes o de las construccions sintaxicas, valent a dire dels sintagmas, de las frasas simplas e de las proposicions membres de frasas complèxas.

I a pas d'unitat de vistas pertocant lo tractament dels cases de relacion cobèrts per la definicion çai sus. Per d'unes lingüistas serián pas sinonims que las entitats dont lo sens seriá identic de totes los ponches de vista, mas considèran qu'existís pas de tals cases, en consequéncia que i a pas de sinonimia[5]. Laurence Urdang (en), director d'un diccionari de sinonims, afirma pasmens que i a pas de vertadièrs sinonims[6]. D'autres autors tròban que i a pas de sinonimia complèta, mas solament parciala[7]. Segon d'autres encara, i a tanben plan sinonimia parciala que sinonimia complèta[8], mas veson pasmens d'unas diferéncias dintra sinonims complèts tanben. De vejaire de d'unes d'aqueles autors, son pas complèts que los sinonims entre los quals i a solament una diferéncia de frequéncia d'utilizacion[9], mentre que d'autras admetan l'existéncia de mantun tip de diferéncias[10].

Tips de sinonimia[modificar | modificar lo còdi]

Segon los tips d'entitats lingüisticas[modificar | modificar lo còdi]

Sinonimia lexicala[modificar | modificar lo còdi]

Se parla de sinonimia primièr dins lo domeni lexical. D'autre biais, d'unes autors mencionan pas qu'aquel genre de sinonimia[2],[3].

Pòdon èsser sinonims lexicals un mot e un autre mot (èx. castigar – punir[11]) o un mot e una locucion, èx. vanament – de badas[12]. La condicion principala per que doas entitats lexicalas siá sinonimas es que fagan partida de la meteissa classa de mots[13].

Una font importanta de sinonims lexicals es lo manlèu. Exemples :

(fr) mal d'estomac – gastralgie (format d'elements de composicion manlevats al grèc)[14] ;
(en) begin (eretat del proto-germanic) – comença (manlèu a l'ancian francés) « començar »[15] ;
(ro) guraliv (derivat en romanés d'un mot eretat del latin) – locvace (manlèu al francés o al latin), « parlaire »[16] ;
(ru) черта (tcherta) (eretat del proto-eslau) – линия (linia) (manlèu al latin) « linha »[17].

Una autra font es la formacion conscienta de mots o de locucions amb d'elements anteriorament integrats a la lenga, per que se pòsca remplaçar de manlèus :

(fr) corric (mot anglés) – corric (mot-valisa format de mots franceses)[18] ;
(en) preface (manlèu al francés) – foreword (composicion d'elements angleses) « prefaci »[19] ;
(ro) prefață (manlèu al francés o al latin) – cuvânt înainte (locucion formada de mots romaneses) « prefaci »[20];
(hu) kurzus (manlèu al latin) – tanfolyam (compausat de mots autoctòns) « corses » (dins l'ensenhament)[21] ;
(ru) лингвистика (lingvistika) – языкознание (iazykoznanié) (compausat d'elements autoctòns) « lingüistic »[22].

Sinonimia dins la formacion dels mots[modificar | modificar lo còdi]

Existís dels afixes de derivacion e dels elements de composicion sinonimas.

Exemples d'afixes :

(ru) los prefixes negatius не- (non-) – без- (bez-), èx. неграмотный (nongramotnyï) – безграмотный (bezgramotnyï) « illétré »[22] ;
(ro) los sufixes diminutius -uț – -icel, èx. călduț – căldicel « tebés »[16].

Demest los elements de composicion sens existéncia autonòma existís egalament dels sinonims. Dins la composicion apelada « sabenta », la font d'aqueles elements es en general lo manlèu. Se los encontra lo mai sovent amb de mots diferents mas d'unes son aplicats al meteis mot :

bi- (de latin) – di- (de grèc): biatomic – diatomic[23] ;
micro- (de grèc) – mini- (de latin): microordenador – miniordenador[24].

Sinonimia morfologica[modificar | modificar lo còdi]

Aquel tip de sinonimia consistís en l'equivaléncia foncionala de d'unas formas gramaticalas. En anglés e en rus, per exemple, se pòt exprimir los gras de comparason comparatiu de superioritat e superlatiu relatiu de superioritat tanben plan de faiçon sintetica (amb un sufix), que de faiçon analitica (en dos mots). Dins lo cas de d'unes mots, se pòt aplicar los dos procediments :

(en) suser – mora segura « mai segur », the cleares – the most clear « lo mai clar »[25] ;
(ru) интереснее (interesnee) – более интересный (bolee interesnyï) « mai interessant »[26], умнейший (umneïchyï) – самый умный (samyï umnyï) « lo mai intelligent »[22].

En rus i a tanben, aplicadas a d'unes mots, de las desinéncias annadièras sinonimas, coma las del genitiu dins lo sintagma стакан чая (stakan tchaïa) – стакан чаю (stakan tchaïou) « un veire de tè »[22].

Sinonimia sintaxica[modificar | modificar lo còdi]

D'unes autors espandisson la nocion de sinonimia a las construccions sintaxicas[4],[15]. Talas son, per exemple :

(fr) frasa activa – frasa passiva : Lo vent a copat la branca – La branca es estada copada pel vent[27] ;
(en) frasa activa – frasa passiva : The secretary typed the repòrt « lo/Detla secretària a picat lo rapòrt » – The repòrt was typed by the secretary « lo rapòrt es estat picat per lo/detla secretària »[28] ;
(ru) proposicion al vèrb a l'indicatiu – complement al gerondiu : Он вошёл в комнату и поздоровался со всеми (Òm vochiol v komnatou i pozdorovalsïa so vsemi) « Es dintrat dins la pèça e a saludat totòm » – Войдя в комнату, он поздоровался со всеми (Voidïa v komnatou, òm pozdorovalsïa so vsemi) « En dintrant dins la pèça, a saludat totòm »[22] ;
(ro) proposicion avent lo vèrb al subjontiu – complement a l'infinitiu  : Rămâne să vedem / a vedea « Cela demòra a veire »[16].

Segon lo gra de similitud[modificar | modificar lo còdi]

Sinonimia complèta e sinonimia incomplèta[modificar | modificar lo còdi]

Murphy 2006 crida, confòrmament a la logica formala, « sinonimia logica » o « cognitiva », la relacion dins la quala doas proposicions emplenan exactament las meteissas condicions de vertat, valent a dire, dins tota situacion o l'una de las proposicions es vertadièra, l'autre tanben deu èsser vertadièra, e se l'una es falsa, l'autre tanben es falsa. De talas proposicions son, per exemple, (en) Tor bought a book from Ulla « Tor a crompat un libre a Ulla » – Ulla sold Tor a book « Ulla a vendut un libre a Tor »[4]. Dins lo cas de la sinonimia lexicala, la sinonimia logica se referís a de mots que se pòt substituïr l'un a l'autre dins de proposicions enonciativas, sens que lors condicions de vertat sián afectadas. Collinge 2005 l'apèla « sinonimia descriptiva », per exemple dins lo cas dels mots angleses begin e comença, dins las frasas The recital began ten minutas ago « lo recital a començat fa dètz minutas » e The recital commenced ten minutas ago « lo recital a debutat fa dètz minutas »[15]. En semantica estructurala, sola una tala relacion es considerada coma sinonimica[29].

La sinonimia logica se caracteriza per l'identitat del denotat, autrament dich, los sinonims se referisson al meteis element de la realitat extralinguistique, per exemple auto – banhòla, mas lo mai sovent, la sinonimia logica se limita a la dénotation, es pas donc pas totjorn complèta[30]. La sinonimia complèta, apelada tanben totala o absoluda, supausa que las entitats consideradas aja los meteisses traches, non solament dénotatives, mas tanben connotatives, e qu'el siá possible d'interchanger los sinonims dins qual que siá contèxt, ont gardan totes aqueles traches. Una tala sinonimia es considerada per d'unes autors coma improbable[2], per d'autres coma plan rar[3],[4],[15], almens dins lo domeni lexical[1]. Se tròba de tals sinonims dins los lengatges d'especialitat. Murphy 2006 ne cita coma exemple (en) gorse – furze « toja ». Segon el, en fach, la lenga evita la sinonimia complèta, perque es ineficaç que i aja d'entitats equivalentas de totes los ponches de vista. Al contrari, los utilizators de la lenga an besonh de la sinonimia incomplèta per poder causir l'entitat qu'estiman coma la mai adeqüata dins lo contèxt situationnel ont se tròban[4].

A causa de la raretat de la sinonimia complèta, per sinonimia s'ausís quasi totjorn sinonimia incomplèta, apelada tanben parciala[1],[3] o quasi-sinonimia[14].

Diferéncias entre sinonims[modificar | modificar lo còdi]

Entre sinonims, i pòt aver de diferéncias de divèrsas naturas, que lor pòdon conferir de gras diferents de similitud.

I a sustot de diferéncias de nuanças de senses. Per exemple, los adjectius desprovesit, desprovesit, despolhat e privat exprimisson totes l'idèa de manca, mas cadun d'eles a una nuança de sens pròpri[13] :

  • desprovesit – manca absolut de quicòm de bon ;
  • desprovesit – manca de causas necessàrias per agir, devisant de la feblesa ;
  • despolhada – manca de quicòm qu'es estat possedit ;
  • privat – manca de quicòm que se deuriá normalament possedir.

Malgrat l'identitat del denotat, de mots pòdon èsser sinonims dins d'unes contèxtes e non dins d'autres[16]. Per exemple, lo sintagma nòtz —, pòt èsser completat per escur o escura mas dins lo temps — d'istòria, d'aqueles epitèts, sol escur es possible[31].

Dins lo cas de mots polysémiques, la sinonimia se pòt limitar a un sol sens. En romanés, per exemple, lo nom ceas a los senses mòstra e ora, e a per sinonim oră, mas solament dins lo sens ora[16].

D'autras diferéncias entre sinonimas son las de varietats de lenga, per exemple[14] :

D'unas diferéncias concernisson pas que lo gra d'intensitat. Atal, (ro) teamă « paur » es de gra indeterminat, mentre que son sinonim spaimă « terror » es de gra maximal[16].

De sinonims pòdon diferir a l'encòp per lor gra e lor nuança de sens, coma (ro) cald « caud » (indeterminat) – fierbinte « cremant » (maximal) – clocotitor « borissent » (gra maximal atench per calfatge d'un liquid)[16].

Las diferéncias de connotacion son plan illustradas pels sinonims de registres diferents. Per exemple peis (corrent) – poiscaille (popular) denòtan lo meteis animal mas lo primièr es neutre d'aquel ponch de vista, mentre que lo segond a una connotacion pejorativa[32]. De tals traches an un caractèr estilistic, essent largament esplechats dins la paraula expressiva en general e dins las òbras literàrias en particular[21].

Quitament entre sinonims complèts i pòt aver una diferéncia, la de frequéncia d'utilizacion. Atal, de (en) gorse e furze, lo primièr es lo mai frequent[4].

Nòtas e referéncias[modificar | modificar lo còdi]

  1. ↑ a b e c Bussmann 1998, p. 1164-1165.
  2. ↑ a b e c Crystal 2008, p. 470.
  3. ↑ a b c e d Eifring e Theil 2005, cap. 2, p. 12-13.
  4. ↑ a b c d e e f Murphy 2006, p. 376-378.
  5. ↑ Per exemple Bartos 2002.
  6. ↑ Urdang 1978, p. III.
  7. ↑ Per exemple Crystal 2008 (p. 470).
  8. ↑ Per exemple Bussmann 1998 (p. 1164) o Dubois 2002 (p. 466).
  9. ↑ Per exemple Murphy 2006 (p. 377).
  10. ↑ Per exemple Szépe 2018 (p. 23-24).
  11. ↑ Fairon e Simon 2018, p. 169.
  12. ↑ Dubois 2002, p. 289.
  13. ↑ a e b Grevisse e Goosse 2007, p. 215.
  14. ↑ a b e c Dubois 2002, p. 393.
  15. ↑ a b c e d Collinge 2005, p. 84.
  16. ↑ a b c d e f e g Bidu-Vrănceanu 1997, p. 457-459.
  17. ↑ Iartseva 1990, article Сино́нимы (Sinonimy) « Sinonims ».
  18. ↑ Lo Robert, article corric.
  19. ↑ OLD, articles preface e foreword.
  20. ↑ Dexonline, articles prefață e cuvânt.
  21. ↑ a e b Szathmári 2008, article Szinonímia.
  22. ↑ a b c d e e Iartseva 1990, article Cиноними́я (Sinonimia) « Sinonimia ».
  23. ↑ TLFi, article bi-.
  24. ↑ TLFi, article micro-.
  25. ↑ Eastwood 1994, p. 260.
  26. ↑ Rozental e Telenkova 1985, article грамматикализация (grammatikalizatsia).
  27. ↑ Dubois 2002, p. 352.
  28. ↑ Eastwood 1994, p. 130.
  29. ↑ Gyuris e Kiefer 2006, p. 485.
  30. ↑ Dubois 2002, p. 465
  31. ↑ Istomin 2008, pagina Los sinonims, antonims e omonims.
  32. ↑ Fairon e Simon 2018, p. 129.

Veire tanben[modificar | modificar lo còdi]

Bibliografia[modificar | modificar lo còdi]

  • (ro) Avram, Mioara, Gramatica pentru toți [« Gramatica per totes »], Bucarèst, Humanitas, , 597 p. (ISBN 973-28-0769-5)
  • (hu) Bartos; Tibor, magiar szótár – egymást magyarázó szavak és fordulatok tára' [« Diccionari ongrés »], panatòri. 1, Budapèst, Corvina, , 2002 (ISBN 9789631351378)
  • (ro) Bidu-Vrănceanu, Angela e al., Dicționar general de științe. Științe ale limbii [« Diccionari general de las sciéncias. Sciéncias de la lenga »], Bucarèst, Editura științifică, (ISBN 973-44-0229-3, lira en linha)
  • (en) Bussmann, Hadumod (dir.), Dictionary of Language and Linguistics [« Diccionari de la lenga e de la lingüistica »], Londres – Nòva Iòrc, Routledge, (ISBN 0-203-98005-0, lira en linha [PDF])
  • (en) Collinge, N. E. (dir.), An Encyclopaedia of Language [« Enciclopèdia de la lenga »], Londres – Nòva Iòrc, Taylor & Francis e-Library, (ISBN 0-203-71185-8)
  • (en) Crystal, David, A Dictionary of Linguistics and Phonetics [« Diccionari de lingüistica e de fonetica »], Oxford, Blackwell Publishing, , 4e éd., 529 p. (ISBN 978-1-4051-5296-9, lira en linha [PDF])
  • (ro) « Dicționare ale limbii române (Dexonline) » [« Diccionaris de la lenga romanesa »] (consultat l'11 )
  • Dubois, Jean e al., Diccionari de lingüistica, París, Larousse-Bordas/VUEF, (lira en linha)
  • (en) Eastwood, John, Oxford Guida to English Grammar [« Guida Oxford de la gramatica anglesa »], Oxford, Oxford University Press, (ISBN 0-19-431351-4, lira en linha)
  • (en) Eifring, Halvor e Theil, Rolf, Linguistics for Students of Asian and African Languages [« Lingüistica pels estudiants en lengas asiaticas e africanas »], Òslo, Universitat d'Òslo, (lira en linha)
  • Fairon, Cédrick e Simon, Anne-Catherine, Lo pichon Bon usatge de la lenga francesa : Segon l'òbra de Maurice Grevisse, De Boeck Superior, (ISBN 9782807316966)
  • Grevisse, Maurice e Goosse, André, Lo Bon Usatge : gramatica francesa, Brussèlas, De Boeck Universitat, , 14e éd., 1600 p. (ISBN 978-2-8011-1404-9, lira en linha)
  • (hu) Gyuris, Beáta e Kiefer, Ferenc, « 7. fejezet – Szemantika » [« Capítol 7. – Semantic »], dins Kiefer, Ferenc (dir.), magiar nyelv [« la lenga ongresa »], Budapèst, Akadémiai Kiadó, (ISBN 963-05-8324-0, lira en linha), p. 127-161
  • (ru) Iartseva, V. N. (dir.), Лингвистический энциклопедический словарь [« Diccionari enciclopedic de lingüistica »], Moscòu, Sovietskaïa Entsiklopedia,‎ (lira en linha)
  • Istomin, V. S., Лексикология французского языка [« Lexicologia francesa »] (cors universitari), Hrodna, Universitat Ianka Koupala,‎ (lira en linha)
  • « lo Robert. Diccionari en linha » (consultat l'11 )
  • (en) Murphy, M. L., « Synonymy », dins Brown, Keith (dir.), Encyclopedia of Language and Linguistics [« Enciclopèdia de la lenga e de la lingüistica »], panatòri. 12, Boston, Elsevier, , 2e éd., p. 376-378
  • (en) « Oxford Learners’s Dictionaries (OLD) » [« Diccionaris Oxford dels apprenants »] (consultat l'11 )
  • (ru) Rozental, Ditmar e Telenkova, Margarita, Словарь-справочник лингвистических терминов [« Diccionari dels tèrmes lingüistics »], Moscòu, Prosvechtchenie,‎ , 3e éd.
  • (hu) Szathmári, István (dir.), Alakzatlexikon. A retorikai és stilisztikai alakzatok kézikönyve [« Lexicon de las figuras. Guida de las figuras retoricas e estilisticas »], Budapèst, Tindèt, (ISBN 9789639902022, lira en linha)
  • (hu) Szépe, Judit, « Lexikális viszonyok II » [« Relacions lexicalas II »] (cors universitari), sus www.szepejudit.hu, (consultat l'11 )
  • « Tresaur de la lenga francesa informatizat (TLFi) » (consultat l'11 )
  • (en) Urdang, Laurence (dir.), The synonym finder [« Diccionari de sinonims »], Emmaus (Pensilvània), Rodale Press, (ISBN 0-87857-236-8)

Article connèx[modificar | modificar lo còdi]

Ligams extèrns[modificar | modificar lo còdi]

Suls autres projèctes Wikimedia :

v · m
Termes basats sul sufix -onyme
Aquel document proven de « https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=synonymie&oldid=213870934 ».