Traduccion

La Pèira de Rosette, qu'a permés lo deschiframent dels ieroglifs al XIX^e sègle.

La traduccion (dins son accepcion principala) es lo fach de far passar un tèxt redigit dins una lenga (« lenga sorsa », o « lenga de partença ») dins una autra lenga (« lenga cibla », o « lenga d'arribada »). Met en relacion almens doas lengas e doas culturas, e de còps doas epòcas.

Una traduccion (translacion en ancian francés) representa totjorn un tèxt original (o « tèxt sorsa », o « tèxt de partença ») ; en aquò, compòrta un certan gra d'equivaléncia, malgrat que lo concèpte d'equivaléncia estricta entre las lengas siá d'ara enlà despassat en traductologie. Lo concèpte de traduccion pausa dempuèi de temps sus de dicotomias talas coma « fidelitat » versus « libertat », « fidelitat ric a ric » versus « fidelitat a l'esperit », « traduccion fontanièra » versus « traduccion cibliste », etc.

La traduccion ten compte d'un certan nombre de paramètres (contèxt, gramatica, etc.), per tal de se rendre comprensible per de personas avent pas de coneissença de la lenga sorsa e avent pas la meteissa cultura o dispausant pas de meteis bagatge de coneissenças. Traduire supausa de mestrejar la lenga sorsa mas tanben la lenga cibla (o destinatària), qu'es generalament la lenga mairala del traductor. Lo bon traductor possedís mai que de competéncias lingüisticas : deu èsser capable d'analisar lo tèxt e deu el meteis possedir de qualitats d'escritura. Per traduire los tèxtes scientifics e tecnics, deu egalament possedir de solidas coneissenças tecnicas e mestrejar lo girgon dins las doas lengas.

La traduccion es encara essencialament umana, se s'escai amb l'ajuda d'espleches de traduccion assistida per ordenador, mas dels espleches informatics de traduccion automatica apareisson.

La disciplina que s'interèssa a la traduccion se nomma la traductologie.

Ròtle de la traduccion e de las lengas dins la circulacion de las idèas e de las informacions

Dins l'espaci e dins lo temps, l'intensitat de la comunicacion interculturala e dels escambis interlinguistiques depend en granda partida de la quantitat e de la qualitat de las informacions traduchas d'una lenga cap a una autra, mas l'Istòria a mostrat que la circulacion e la « notorietat » de las idèas se confondon pas quantitativament amb las lengas mai parladas. En particular, lo nombre de locutors d'una lenga parlada es pas un bon prédicteur de l'aptitud d'un messatge creat dins aquela lenga (o circulant dins aquela lenga) a èsser puèi traduch e a circular dins lo mond entièr ; segon lo lingüista David Crystal, « çò qu'explica qu'una lenga ven una lenga mondiala a pauc a veire amb lo nombre de personas que la parlan, mas fòrça mai amb l'identitat d'aqueles locutors ». La ret dels locutors bilingües e dels traductors a donc una importància granda d'aquel ponch de vista.

Dempuèi lo XIX^e sègle e amb la mondializacion e la reglamentacion del « drech de proprietat intellectuala » e de las traduccions, un certan nombre de lengas e de culturas son mai o mens plan « traduchas », quitament s'escantisson mai lèu que de per abans o son ja mòrtas o oblidadas (essent ausit qu'una lenga mòrta coma lo latin pòt contunhar a èsser traducha).

D'unes autors descrivon l'emergéncia d'una ret novèla e d'un sistèma mondial de lengas, ont l'anglés jòga un ròtle vengut preponderant e central. L'egemonia culturo-lingüistica de l'anglés poiriá pasmens èsser pauc a cha pauc contenguda pel melhorament e la generalizacion dels logicials de traduccion automatica sus l'Internet e per l'apròchi inedit wikimédienne qu'encoratja e facilita « las traduccions e escambis interlinguistiques dins Wikipédia e sos projèctes-fraires (traduccions dins 287 lengas possiblas a la fin de 2013, demest las qualas de lengas dichas « mòrtas » e l'esperanto , amb mantun grand projècte lingüistic bilaterals).

L'analisi de la situacion relativa de las lengas del mond es longtemps demorada impossibla fauta de donadas pertinentas, nòta Mark Davis (president e cofondator del Consòrci Unicode que produtz d'estandards d'encodage de caractèrs per l'ensemble dels ordenadors e de las interfàcias mobilas de la planeta utilizant l'escritura), mentre que se pressent pasmens l'importància de l'estructura d'aquela ret ; es longtemps demorat impossible d'estudiar quantitativament l'estructura de la ret mondiala dels escambis entre lengas mas aquò ven mai facila gràcias a la constitucion de grandas basas de donadas dobèrtas de « luòcs » d'escambis mondials tals coma Wikipédia o Twitter e mentre que se coneis de mièlhs en mièlhs la proporcion de las lengas parladas sus l'Internet.

En 2014, una equipa américano-francesa a utilizat la sciéncia de las rets per crear de cartografias permetent de visualizar la faiçon dont d'informacions e de las idèas circulan dins lo mond [segon la lenga del messatge d'origina, segon lo PIB mejan dels païses ont aquela lenga es parlada, segon la lenga de las primièras traduccions e las que van veïcular l'informacion o segon lo medium (libre, Wikipédia, Twitter)...]. Per dreçar aquela « carta », aqueles cercaires an estudiat d'una part las donadas disponiblas sus la traduccion literària (en prenent per basa 2,2 milions de traduccions de libres publicadas dins mai de mila lengas) e d'autra part los dos grands rets mondialas d'escambis pel lengatge que son :

1. los tweets bilingües (a partir de l'estudi de 550 milions de tweets, de 17 milions d'utilizators en 73 lengas, retenguts per l'estudi), çò qu'es estat possible gràcias a la basa de donadas dobèrta e perque aquesta permet d'associar un tweet a una lenga e la persona que twiteja a una o mantuna comunautat lingüistica ;
2. de versions lingüisticas diferentas de paginas Wikipédia (sens tenir compte del trabalh dels robòts dins Wikipédia), dont la basa de donadas es dobèrta (DBPedia).

Aquí çò que revèla l'analisi d'aquelas donadas :

• existís una importanta ierarquizacion de las lengas de « interfaçage » dins aquela ret, amb de nuanças segon lo mèdia estudiat ;
• sens suspresa, l'anglés es la lenga mai importanta e la mai eficaça per assumir la foncion d'interfàcia entre d'autras lengas per difusar una idèa o una informacion dins lo mond (l'anglés constituís, dins la ret cartografiada, lo hub lo mai central). Als rengs seguents, sustot dins Wikipédia, lo francés, l'alemand e lo rus jògan un ròtle similar, puèi ven una constellacion de « hubs » mai pichons amb per exemple l'espanhòl e, luènh darrièr, lo tamil, lo portugués o lo chinés, lengas pauc propícias a la difusion mondiala d'idèas malgrat que sián parladas per un nombre plan important de locutors. De l'autre costat de l'anglés (qu'es parlat quasi pertot dins las rets mondialas d'escambis d'idèas), lo mandarin, l'indi e l'arab, malgrat qu'immensament populars, son isolats dins la ret dels escambis entre las lengas (çò que vòl dire que las comunicacions dins aquelas lengas atenhon mens los locutors d'autras lengas, e menses lèu) ;
• en tèrmes de noses màgers dins la ret dels escambis informacionals interlangues dins la ret mondiala, las traduccions literàrias e lo sistèma d'interlangue de Wikipédia (283 lengas en 2014) valorizan encara principalament las lengas europèas (e lo japonés per las traduccions), mas Twitter balhe mai d'importància (après l'anglés) a de lengas non màgers dins las doas rets precedentas d'escambi (malés, portugués, espanhòl, filipin, neerlandés, arab). La ret de las traduccions literàrias es mai establa e formal. Wikipédia evolua lèu, mas tot en s'estructurant, mentre que Twitter ofrís un modèl totalament diferent, constituït unicament de messatges corts, plan reactius a l'actualitat ;
• de locutors de lengas desparièras o raras ganhan a èsser indirèctament connectats a d'autras lengas per un hub (grand o pichon) se vòlon que lors messatges circulen dins lo mond. Twitejar pòt far circular de las idèas dins un grop de lengas pròchas (per exemple de las Filipinas a la zòna coreana pel malés), mentre qu'una traduccion passant per l'anglés facilitarà la circulacion d'una idèa de la lenga turca al Malayalam (parlat en Índia per 35 milions de personas) ;
• las personas o institucions bilinguas o multilinguas apareisson donc coma de las « noses » importants dins la ret de transmission de las informacions e de las idèas. Internet e dels fenomèns coma Wikipédia e Twitter an amplificat lor ròtle de convertidor de lenga, mas lor capacitat a far circular l'informacion demòra fòrça mai importanta se l'una de las lengas mestrejadas per l'utilizator es l'anglés ;
• existís qualques fenomèns atipics o emergents : per exemple, lo neerlandés es pas parlat que per un « pichon » nombre de personas (27 milions de locutors, çò qu'es fòrça mens que l'arab que compta mai o mens 530 000 000 locutors), mas los neerlandeses son a l'encòp sovent poliglòts e plan actius en linha ;
• los utilizators estudiats constituïscan una mena de flor, alfabetizada e activa « en linha ». E malgrat que representant pas de còps qu'una partida pichona de l'ensemble dels locutors d'una o mantuna lenga, aquela flor a un poder e una responsabilitat « disproporcionada » perque, volontàriament o non, marque de sa marca (quitament de d'unes biaisses) los messatges que tradutz e relèva cap a d'autras lengas, culturas e pòbles alunhats. Es tot particularament lo cas pels anglofòns dont los messatges semblan los mai aptes a circular luènh e lèu ;
• lo feble taus de traduccion de tèxtes inicialament redigits dins de nombrosas lengas cap a l'arab e lo mond arab constituís un obstacle a la difusion de sabers « exteriors » ;
• un país qu'encoratja la traduccion de nombroses documents cap a l'anglés (o cap a l'una de las lengas que son los relais melhors) se farà conéisser melhor. La causida d'una segonda lenga qu'es fòrça plan connectada a las autras lengas sus l'Internet de las rets socialas e culturalas es alara un atot ;
• un non-anglofòn que desira far circular de las idèas o aver accèsses a d'idèas novèlas exterioras a sa cultura a tot interès a causir l'anglés coma segond o tresen lenga, mentre qu'un anglofòn ganharà a causir l'espanhòl, lo francés o l'alemand puslèu que lo chinés o l'indi, almens per la difusion d'idèas per la via escricha.

La transmission culturala passa tanben pel lengatge parlat, localament e a distància (pel telefòn o Skype), çò que poiriá accelerar la difusion de d'unas idèas e informacions.

Estatistics

Se dispausa pas d'estatisticas exaustivas del nombre de tèxtes traduches dins lo mond, en rason sustot d'un fum de traduccions fachas dins la literatura grisa o difusadas per l'internet sens passar per las rets classicas.

Dins lo mond, lo document mai traduch seriá, segon lo libre dels recòrds de 2009, la Declaracion universala dels dreches de l'òme. En 2019, la DUDH compta 515 traduccions;, malgrat que la Bíblia siá famosa traducha dins mai de 2000 lengas e la pregària del Nòstre Paire dins 1 698 lengas.

En França, dins las annadas 2000-2010, per mai o mens 70 000 títols annals, 10 a 13 % son de traduccions. Los francofòns an donc accèsses a mai o mens 7 000 a 9 100 títols estrangièrs traduches en francés e publicats cada annada.

Traduccion e interpretacion

Aquelas doas nocions diferisson : lo traductor traduch de las idèas exprimidas a l'escrich d'una lenga cap a una autra mentre que l'interprèt tradutz de las idèas exprimidas oralament o per l'utilizacion de partidas del còs (lenga dels signes) d'una lenga cap a una autra. L'interpretacion pòt èsser considerada coma un jos-domeni de la traduccion en comparason dels procediments començats (estudis en traduccion), mas ne practica aquelas activitats requerisson d'aptituds plan diferentas, son somesas a de constrenchas diferentas e an un rapòrt al temps egalament diferent.

Los luòcs de traduccion

Traduire presupausa de mestrejar doas lengas almens, mas tanben d'aver un accès al tèxt a traduire (o a sa còpia) pendent lo temps necessari a sa traduccion, e tan possibla a un tèxt original (eventualament anotat) puslèu qu'a una traduccion preexistenta d'aquel tèxt dins una autra lenga.

Solament, pendent longtemps, los obratges son estats copiats e recopiats a man. Son de còps rars o unics.

Las bibliotècas e luòcs d'archius (municipals, reials, religioses, industrials, etc.) abrigan dels obratges rars e de las colleccions patrimonialas, de las colleccions d'ensenhament e/o de recèrca e dels obratges de lectura publica. Aqueles luòcs son importants pels traductors. D'unes dels obratges que i son conservats pòdon pas èsser manlevats a domicili ni quitament dirèctament consultats, d'autres pòdon pas èsser ni fotografiats ni microfilmés. Los estudiants, ensenhaires, cercaires e autres professionals i venon traduire sus plaça dels elements d'obratges o dels obratges ancians entièrs. Pel filosòf Robert Damien, al delà d'un luòc de juxtaposicion dels autors e de las lengas, dels tèxtes e dels sabers, la traduccion es — coma la bibliotèca — un « luòc dels ligams ».

Teorias de la traduccion

Tèxtes antics

Pertocant los tèxtes antics, se distinguís uèi principalament dos corrents de traduccions.

La traduccion literala o formala

Lo principi de la traduccion literala o formala rèsta centrada suls mots e la sintaxi originals, los privilegiant abans tot, al risc de los rendre pauc intelligibles dins un contèxt istoric diferent.

Teorias contemporanèas

En matèria de teorias contemporanèas de traduccion, se constata generalament l'existéncia de sièis corrents dominants :

Apròchis fondats sus la practica/Apròchi communicationnelle

Corrent interpretatiu : teoria del sens de l'Escòla superiora d'interprètas e de traductors (E.S.I.T.), fondada principalament sus la practica de l'interpretacion de conferéncia. Dins lor obratge Interpretar per traduire, Danica Seleskovitch e Marianne Lederer sostenon que cal traduire lo sens e non pas la lenga perque aquesta es pas qu'un simple veïcul del messatge. La lenga pòt èsser un obstacle a la compreneson. Es per aquela rason que pendent tota operacion traduisante, cal totjorn evitar de transcodar e procedir a la déverbalisation. Demest las òbras qu'an jogat un ròtle important dins los esfòrces de teorizacion qu'an jalonné l'istòria, se retendrà lo projècte d'un obratge general sus la lenga francesa d'Estienne Dolet qu'abotirà a la publicacion, en 1540, de la faiçon de plan traduire d'una lenga a una autra.

Apròchis fondats sus de teorias literàrias

Sant Jérôme escrivent (Caravaggio, Roma). Representacion de Jérôme de Stridon, nommat Sant Jérôme, que tradusiá la Bíblia cap a l'an 400 de nòstra èra. Sas concepcions de la traduccion influencièron tota la crestiantat fins a nòstres jorns. Lo tablèu es estat fach per Caravaggio en 1605 e 1606.

Aquel corrent considèra que la traduccion es pas una operacion lingüistica mas puslèu una operacion literària (Edmond Cary). En d'autres tèrmes : per traduire de la poesia, cal èsser poèta (Ezra Pound, Walter Benjamin, Henri Meschonnic, Antoine Berman).

Zrinka Stahuljak, istoriana, dins l'encastre de sos estudis sul fixeur, a représ las idèas de Walter Benjamin, per se'n passar, perque segon ela aquelas idèas demesirián l'apòrt uman. Benjamin vei dins la traduccion un acte quasi metafisic. La traduccion, per el, deuriá pas comunicar lo sens del tèxt original : ni lo tèxt original, ni lo tèxt traduch, çò pensa, son pas essencials dins lor sens. Los mots sols pòrtan çò qu'es essencial, e la traduccion es un transferiment de lenga a lenga, non pas de sens a sens, o de degun a degun. Sol lo « pur lengatge », « die reina Sprache » çò ditz, es operant. La traduccion deu trabalhar lo mòde d'intencion dins la forma, non dins l'intencion. L'essencial se tròba dins la littéralité. Aquela vision s'opausa a las concepcions abitualament occidentalas, mesas en plaça per Ciceron o Sant Jérôme, que s'estacan a la transmission del sens, que Benjamin declara coma essent inessentiel. Jacques Derrida, dins lo linhatge d'aquela concepcion, dirà que lo sens es desvirat, destruch, per la forma. Donc demòra pas que la forma, que consèrva l'esséncia del tèxt. Aquela étrangeté se referís pas a l'uman, mas l'aculhís. Tanben, dins aquela metafisica, l'uman, e donc lo traductor, las traductrises, son pas que de periferias. Lo traductor es pas mai qu'una foncion, coma se volriá que demòra lo fixeur, o la fixeuse. -.

Pasmens, l'existéncia de las lengas veïcularas, perque son rudimentàrias, balha la pròva que la comunicacion umana, dins los actes que suscita, e pas solament la comunicacion de forma, es importanta. I a per aquelas lengas una comunicacion umana dins una tòca precisa, una tòca operacionala, en defòra de la literatura. E pasmens los mots escambiats son imprecises, mal formats, dins l'encastre d'escambis non pas espirituals, mas practics. -.

Lo concèpte d'energia dins la lenga : los mots son, en qualque mena, una cristallizacion del viscut istoric d'una cultura, çò que lor balha una fòrça, e es justament aquela energia que cal traduire. En çò de Leopardi, mantuna pagina del Zibaldone va ja dins lo meteis sens (es l'enérgeia que cal restituïr dins lo tèxt destinatari).

Corrent sociolingüistic

Es lo mòtle social que determina çò qu'es tradusible o pas, çò qu'es acceptable o pas (seleccion, filtracion, censura...). Lo traductor es lo produch d'una societat e se tradutz segon son pròpri bagatge socio-cultural (escòla de Tel Aviv : Even Zohar, Gideon Toury).

Apròchis fondats sus de teorias lingüisticas

Estructuralisme, lingüistica, pragmatica, lingüistica del tèxt. Es un corrent que considèra lo mot, lo sintagma e la frasa coma unitats de traduccion (Georges Mounin, Vinay e Darbelnet, J.I Austin, J.-Ch. Vegliante).

Apròchis fondats sus de concèptes filosofics e ermeneutics

Lo cap de fila d'aquel corrent es George Steiner. Lo vertadièr traductor deu èsser capable de se metre dins la pèl d'un escrivan per tal de captar e de sasir l'intencion (lo « voler dire ») de l'autor del tèxt de partença. L'operacion traduisante es considerada coma un movement en quatre tempses : trust (fisança / conviccion), agression, incorporacion e restitucion.

« la traduccion d'una lenga A dins una lenga B concretiza l'implicacion d'una tresena preséncia activa. Revèla la fisionomia del « pur lengatge » qu'a precedit e que sòus-tiba las doas lengas. Una autentica traduccion desgatja los contorns imprecises mas reconeissables del dessenh coerent dont, après Babel, se son destacats los tròces torturats del lengatge uman. (…) Lo traductor enriquís sa lenga en daissant la lenga-font s'i insinuar e la modificar. Mas fa fòrça mai : estira son pròpri parlar en direccion de l'absolut secrèt de la significacion (Steiner, 1978 : 71-72) ». »

Los apròchis semiotics

La semiotica es l'estudi dels signes e dels sistèmas de significacion. Pel sémioticien Charles Sanders Peirce, lo procediment de significacion es lo resultat de la cooperacion de tres elements : un signe, un objècte e son interpretant. Tanben, d'un ponch de vista semiotica, tota traduccion es considerada coma una forma d'interpretacion que pòrta sus de tèxtes avent un contengut enciclopedic diferent e un contèxt sociocultural particular.

Lo procediment de traduccion

Lo procediment de traduccion pòt èsser copat en tres fasas :

1. compreneson : assimilacion del sens veïculat per un tèxt, de voler dire d'un autor… e tanben (almens pels tèxtes literaris) de sas causidas formalas ;
2. déverbalisation : oblit dels mots e conservacion del sens ; « operacion per la quala un subjècte pren consciéncia del sens d'un messatge en perdent consciéncia dels mots e de las frasas que li an balhat còs » ; aquela fasa seriá vana sens una consciéncia aguda de la forma (Berman, Vegliante) ;
3. réexpression : reformulacion del voler dire en lenga cibla ; retorn als mots e a la forma del tèxt en general.

Tips de traduccions

Sul mercat del trabalh, se distinguís dos tips de traduccion : la traduccion de tèxtes tecnics e la traduccion literària. La majoritat dels traductors professionals traduch dels tèxtes tecnics. Los traductors literaris son estacats a un ostal d'edicion o independents.

Traduccion tecnica

La traduccion tecnica concernís los documents tals coma los manuals, guidas d'utilizacion, documentacions logicielles, fulhets d'instruccions, nòtas intèrnas, verbals, rapòrts financièrs, contractes, tèxtes oficials, articles scientifics e autres documents destinats a un public limitat (lo qu'es dirèctament concernit pel document) e dont la durada de vida utila es sovent limitada.

Per exemple, lo guida d'utilizacion d'un modèl particular de refregidor a pas d'utilitat que pel proprietari del refregidor, e demorarà util tant qu'aquel modèl de refregidor existirà. Tot parièr, la documentacion logicielle se rapòrta generalament a un logicial particular, dont las aplicacions concernisson una categoria d'utilizators .

La traduccion de tèxtes tecnics exigís sovent de coneissenças especializadas dins un domeni particular. Se compta demest los tèxtes tecnics :

• los documents d'òrdre estrictament tecnic (informatic, electronic, mecanic, etc.) ;
• los tèxtes scientifics (biologia, astronomia, medecina, geologia, etc.) ;
• los tèxtes d'òrdre financièr, juridic o administratiu. La traduccion administrativa s'es particularament desvolopada après la Segonda Guèrra Mondiala.

La traduccion tecnica es un tip de traduccion sovent « anonima » dins lo qual lo nom del traductor pòt non pas èsser associat al document traduch, tot coma d'unas entrepresas fan pas mencion dels autors dels guidas d'utilizacion dels produches. Pasmens, dins lo cas de la traduccion de libres a contengut informatiu, lo traductor serà mencionat dins la seccion de responsabilitat primària de l'item bibliografica del libre.

En general, la traduccion tecnica es mai accessibla e ofrís una remuneracion mai nauta que la traduccion literària.

Escòlas de pensada

Segon l'escòla de pensada cibliste, fa besonh, quand aquò s'impausa, de privilegiar l'exactitud dels prepauses al detriment de l'estilistica . Per comunicar son messatge, la traduccion deurà de còps remplaçar los elements culturals del tèxt original per d'exemples equivalents, mas mai plan coneguts dels legidors de la cultura d'arribada. Lo mai important demòra lo « sens » del messatge que desira transmetre l'autor. Lo traductor deu primièr far passar aquel messatge de faiçon idiomatica e naturala pel legidor de la lenga d'arribada, tot en demorant fidèl al lengatge, al registre e al ton emplegats per l'autor del tèxt redigit dins la lenga de partença.

Segon l'escòla de pensada fontanièra, lo traductor es tengut de demorar estrictament fidèl a la forma del tèxt original. Lo traductor deurà donc reproduire totes los elements estilistics del tèxt original, emplegar lo meteis ton, conservar totes los elements culturals e quitament, a l'extrèm, obligar la lenga d'arribada a prene la forma dictada pel tèxt de partença. Lo traductor fontanièr velharà primièr a respectar escrupulosament lo veïcul emplegat per l'autor, e tacharà puèi de plan restituïr lo sens del messatge.

(Veire Critics de la traduccion infra.)

Dificultats ligadas als domenis d'especialitat

I a luòc de relevar que d'unes traductors independents indican èsser especializats dins mai o mens totes los domenis, çò que contradich, per definicion, lo tèrme d'especializacion ; es evident qu'aqueles traductors cerquen atal de se veire fisar un mai grand nombre d'òbras de traduccion.

Cal pas pasmens pas sosestimar la capacitat a desvolopar la coneissença fina d'un subjècte al fil de las traduccions efectuadas, las fonts d'explicacions, coma Wikipédia, d'autras enciclopèdias, los diccionaris terminologics, sens oblidar los sits Internet de las societats concernidas o tractant de subjèctes concernits, essent nombrosas. Pòt donc èsser util de recórrer a un traductor presentant un fum d'especializacions sus son CV.

Aquò dich, per realizar de traduccions pragmaticas utilas, fa besonh de mestrejar lo girgon del domeni e de saber emplegar los bons tèrmes ; una traduccion que miralha pas l'usatge corrent e l'evolucion de la lenga d'especialitat poiriá èsser imprecisa, quitament incorrècta, e saupriá pas interessar sos legidors, al meteis títol que s'escriu pas mai coma en 1750.

D'unes domenis (coma l'informatic ) evoluan a una velocitat vertiginosa, al ponch que lo girgon especializat de la lenga d'arribada (per exemple lo francés) arriba pas a s'enriquir pro lèu per seguir l'evolucion de la lenga d'origina (per exemple l'anglés). Dins aquela situacion, lo traductor pòt èsser confrontat a l'abséncia d'equivalent francés (donc a la necessitat siá d'utilizar lo tèrme dins la lenga d'origina, siá d'utilizar una perifrasa explicativa, siá de crear un neologisme), a l'existéncia mantun neologisme mai o mens equivalent o a una alternativa entre un tèrme relativament general e fòrça conegut e un tèrme mai precís, mas mens emplegat.

La traduccion de logicials (que compòrta doas fasas distintas, l'internacionalizacion e la regionalizacion) es un procediment que diferís de la simpla traduccion textuelle a divèrses esgards.

Traduccion literària

Aquel tip de traduccion concernís los romans, poèmas e autres tips de tèxtes relevant del domeni literari.

La traduccion literària demanda de las aptituds en estilistica, una bona imaginacion e de las coneissenças culturalas espandidas. S'agiguèt de reproduire l'efièch integral del tèxt original en çò del legidor del tèxt dins la lenga d'arribada, aitant que lo sens dels mots. La traduccion deu èsser tanben agradiva a lira e suscitar las meteissas emocions que l'original, segon l'adagi de Cervantès : « metre pas res, ometre pas res ». Los traductors grands, qualas que sián lors lengas de trabalh, an una formacion plan exigenta, estudis literaris e universitaris, dins la lenga a partir de la quala traduson — e nombre de traductors literaris traduson a partir de mantuna lenga — mas tanben e sustot dins lor lenga mairala, lenga cap a la quala traduson. L'escritura del tèxt de destinacion ven alara primordiala.

En poesia, la traduccion presenta una dobla dificultat quand cal rendre a l'encòp compte del sens e de la metrica (de forma en general), quitament de procediments retorics. Se nos limitam al sens (semantic), un exercici de traduccion de haïkus, après passatge dins mantuna lenga e retorn final al francés, a permés de demostrar una pro granda robustesa del contengut semantic.

Lo problèma de la dobla traduccion

Una dificultat plan coneguda dels traductors residís dins lo fach que lo tèxt a traduire es de còps ja el meteis una traduccion, pas necessàriament fidèla, que lo traductor deu, dins la mesura del possible, ensajar de despassar per remontar a l'original. A l'ora d'ara, lo fenomèn s'es amplificat e se presenta sòus de las formas divèrsas. I a primièr l'utilizacion conscienta d'una lenga-pont. Se cal traduire en grèc modèrn un tèxt escrich en estonian, se poirà aver de mal a identificar un traductor coneissent a l'encòp las doas lengas e lo « subjècte tractat ». Es d'una primièra traduccion, sovent efectuada cap a l'anglés, que partirà lo traductor. L'imprecision d'aquela lenga pòt crear de dificultats, coma o fa remarcar Claude Piron amb aquela frasa formulada en anglés dont aviá degut verificar la traduccion francesa : « He could not agree with the amendments to the draft resolution proposed by the delegation of India ». Lo primièr traductor podiá pas saber se « proposed » se raportava a « amendments » o a « resolution » e aviá causit la marrida solucion. Claude Piron, qu'aviá jols uèlhs l'ensemble del rapòrt, poguèt rectificar.

Criticas de la traduccion

Marc Bloch a formulat la critica seguenta dins Apologia per l'istòria :

« Seriá desplasent, confessem-o, de veire los istorians encombrant lors prepauses de vocables estrangièrs, imitar aqueles autors de romans rustics que, a dich de patesejar, lisan a un girgon ont los camps se reconeisserián pas melhor que la vila. En renonciant a tot ensag d'equivaléncia, es sovent a la realitat meteissa que se fariá tòrt. Un usatge que remonta, cresi, al XVIII^e sègle, vòl que « sèrf » en francés, o dels mots de sens vesin dins las autras lengas occidentalas, sián emplegats a designar lo chriépostnoï de l'anciana Russia tsarista. Un raprochament mai malencontrós podiá dificilament èsser imaginat. Ailà, un regim d'estaca a la gleva, pauc a cha pauc transformat en un vertadièr esclavatge ; en çò nòstre, una forma de dependéncia personala que, malgrat sa rigor, èra plan luènh de tractar l'òme coma una causa desprovesida de totes dreches : lo pretendut servatge rus aviá pas mai o mens res de comun amb nòstre servatge medieval. Pasmens, dire simplament « chriépostnoï » nos avançariá pas gaire. Perque a existit en Romania, en Ongria, en Polonha e fins dins l'Alemanha orientala, dels tips de subjeccion paisana estrechament aparentats al que s'establís en Russia. Calrà, tot a torn, parlar romanés, ongrés, polonés, alemand o rus ? Un còp mai, l'essencial escapariá, qu'es de restituïr las ligasons prigondas dels faches, en los exprimissent per una justa nomenclatura. »

Existís una autra critica, mens facila a argumentar, que s'apièja sus una frasa italiana a la formulacion particularament vigorosa : « Traduttore, traditore » [en francés, « Traductor, traïdor »]. Segon aquela critica, tota traduccion torna a traïr l'autor, son tèxt, l'esperit d'aqueste, son estil… a causa de las causidas que devon èsser faches de tota part. L'escrivan Julien Green, perfièchament bilingüe e qu'a el meteis traduch d'unas de sas òbras del francés cap a l'anglés, declara : « l'escrivan que se tradutz auriá segurament emplegat d'autres mots e dich de las causas diferentas s'aviá escrich dins la lenga del traductor ».

Lo traductor Pierre Leyris (qu'a traduch entre autres l'òbra de Herman Melville) respond a aquela critica en afirmant : « Traduire, es aver l'onestetat de se'n tenir a una imperfeccion allusiva ».

Traduccion dels programas informatics

Veire l'article Regionalizacion de logicial. Veire tanben l'article Traduccion mobila.

Nòrma europèa puèi internacionala relativa als servicis de traduccion

La nòrma de qualitat NF EN 15038:2006, abrogada en 2015, èra una nòrma europèa especifica pels servicis de traduccion qu'aviá per objècte « d'establir e de definir las exigéncias relativas a la prestacion de servicis de traduccion de qualitat ». Especificava « las exigéncias relativas als fornidors de servicis de traduccion (FST) en matèria de ressorsas umanas e tecnicas, de management de la qualitat e de gestion de projèctes, de quadre contractual e de proceduras de servici ». La nòrma expausava las condicions e etapas d'una traduccion.

En 2015, la nòrma NF EN 15038 es estada remplaçada per la nòrma internacionala ISO 17100:2015 « Servicis de traduccion – Exigéncias relativas als servicis de traduccion ». Als tèrmes del resumit establit per l'Organizacion internacionala de normalizacion (« ISO »), la nòrma ISO 17100:2015 « forniguèt las exigéncias relativas als procediments de basa, a las ressorsas e a d'autres aspèctes necessaris a una prestacion de traduccion de qualitat respondent a las especificacions aplicablas. L'aplicacion de l'ISO 17100:2015 forniguèt egalament de mejans permetent a un prestatari de servicis de traduccion (PST) de demostrar la conformitat dels servicis de traduccion especificats a l'ISO 17100:2015 e la capacitat de sos procediments e ressorsas a fornir un servici de traduccion respondent a las especificacions del client e a las autras especificacions aplicablas. Las especificacions aplicablas pòdon comprene las del client, las del PST el meteis e las de totes còdis industrials, guidas de bonas practicas o reglamentacions pertinents ».

Segon la Direccion generala de la traduccion de la Comission europèa, l'industria de las lengas englòba los professionals exercissent las activitats de traduccion, d'interpretariat, de sostitolatge e de doblatge, de regionalizacion, de desvolopament d'espleches tecnologics lingüistics, d'organizacion de conferéncias internacionalas, d'ensenhament de las lengas e de consulta dins lo domeni lingüistic.

Obligacion de traduccion

Dins d'unes cases, pòt èsser obligatòri de traduire un tèxt.

Per exemple, dins los païses poliglòts o dins los organismes internacionals, pòt èsser obligatòri de traduire los tèxtes legislatius e reglamentaris o los formularis administratius dins l'ensemble de las lengas nacionalas o oficialas.

La lei d'un país pòt impausar que d'unas informacions sián disponiblas dins la lenga nacionala o dins l'una o l'ensemble de las lengas nacionalas. Per exemple, en França, la lei n^o 94-665 del 4 d'agost de 1994 relativa a l'emplec de la lenga francesa dicha « lei Toubon », qu'a succedit a la lei n^o 75-1349 del 31 de decembre de 1975, dispausa que l'emplec de la lenga francesa es obligatòri, sustot, dins tota publicitat escricha, parlada o audiovisuala, aital coma dins lo mòde d'emplec o d'utilizacion d'un ben, d'un produch o d'un servici.

L'ensenhament de la traduccion dins l'ensenhament superior

França

Dels cursus especifics diplômants son estats creats al nivèl mastèr tal lo mastèr traduccion especializada.

Quebèc

Un bachelierat universitari de tres ans en traduccion existís dins la província. Permet l'admission a l'Òrdre dels traductors, terminologues e interprèts acceptats de Quebèc (OTTIAQ).

soís

En Soïssa, de las formacions en traduccion son prepausadas als nivèls del bachelor e del mastèr, per la Facultat de traduccion e d'interpretacion a Genèva e per l'Universitat de las sciéncias aplicadas de Zuric a Winterthour. L'Universitat de Lausana, ela, abriga lo CTL (Centre de traduccion literària) e prepausa als estudiants una especializacion en traduccion literària.

Annèxes

Bibliografia

• Clara Auvray-Assayas, Christian Enganar, Barbara Cassin, André Paul, Irène Rosièr-Catach, « Traduire » in Vocabulari europèu de las Filosofias, diccionari dels intradusibles, París, Seuil/Lo Robert, 2004.
• David Bellos, Is That a Fish in Your Ear?: Translacion and the Meaning of Everything, Particular Books, 2011.
• Michel Ballard, Istòria de la traduccion : marcas istoricas e culturals, Brussèlas, De Boeck, 2013.
• Yves Chevrel, Jean-Yves Masson e al. (dir.), Istòria de las traduccions en lenga francesa, quatre tòms (XV^e e XVI^e sègles ; XVII^e e XVIII^e sègles ; XIX^e sègle ; XX^e sègle), Verdier, 2012-2016.
• Pierre Daviault, Lengatge e traduccion, Ottawa, Estampaire de la Reina, 1962. En cap del títol : « Bureau federal de la traduccion », Secretariat d'estat, Ottawa. N.B. : concernís de rafinaments de traduccion en francés de vocabulari anglés causit.
• Jean Delisle, Hanna Lee-Jahnke e Monique C. Sorbièr (dir.), Terminologia de la traduccion, Amsterdam, John Benjamins, 1999.
• William Olivier Desmond, Paraulas de traductor, de la traduccion coma activitat jubilatoire, Lovaina, Peeters, 2005.
• « Traduccion e mondializacion » in Ermes n^o 49, 2007 (dossièr).
• Daniel Gouadec, Lo traductor, la traduccion e l'entrepresa, París, Afnor, 1989.
• Daniel Gouadec, Profession traductor : àlias engenhaire en comunicacion multilingua (e) multimèdia, 2^e éd., París, Ostal del diccionari, 2009.
• Daniel Gouadec, Translacion as a profession, Amsterdam, John Benjamins, 2007.
• Esa Hartmann e Patrick Erpiant (dir.), Al miralh de la traduccion. Abans-tèxt, intratexte, paratexte en italica, París, Archius contemporanèus, 2019.
• Patrick Erpiant (dir.), Traduire amb l'autor, París, Sorbona universitat Premsas, 2020.
• Patrick Maurus, « Traduire. Lo dòl de l'original », Estudis franceses, panatòri. 58, n^o 3,‎ 2022, p. 141-152 (lira en linha).
• Jean-Charles Vegliante, D'escriure la traduccion, París, PSN, 1996 ; rééd. 2000.

Articles connèxes

• Adaptacion publicitària
• Babel fish
• Calc
• Critica de traduccions
• CEATL
• Diccionari
• Falses amic
• Freelang
• Gestion de las lengas
• Interpretacion de conferéncia
• Sostitolatge
• Surtitrage
• Doblatge
• Lista de las òbras literàrias per nombre de traduccions
• Localizacion logicielle
• Memòria de traduccion
• Neologisme
• Relecture assistida per ordenador
• Traduccion automatica
• Traductologie
• Transcripcion e transliteracion
• Traduccion juridica
• Traduccion tecnica
• Traduccion vocala quasi instantanèa
• Traduccions arabas del sègle IX
• Traduccions latinas del sègle XII
• Drogman
• Traduccions francesas de Shakespeare
• Tatoeba
• TechDico

Ligams extèrns

• Ressorsa relativa a la santat :
  • Medical Subject Headings
• Notícias dins de diccionaris o enciclopèdias generalistas :

  • Britannica
  • Den Estòr Danske Encyklopædi
  • Diccionari istoric de Soïssa
  • Gran Enciclopèdia Catalana
  • Nationalencyklopedin
  • Universalis
• Notícias d'autoritat :

  • BnF (donadas)
  • LCCN
  • GND
  • Japon
  • Espanha
  • Israèl
  • Tchéquie
  • Letònia
• Lo Portal dels Mestièrs del libre organiza e actualiza las informacions generalas a prepaus del mestièr de traductor, sustot la formacion aital coma las publicacions novèlas, e relèva los principals eveniments e debats en França sul subjècte.
• Michel Ballard, Istòria de la traduccion e traductologie, 2016