Sindròm d'immunodéficience aquesida

Sida

Sindròm d'immunodéficience aquesida

Lo riban rog, simbòl de la lucha contra lo sida.

Donadas claus

Causas	Virus de l'immunodéficience umana
Simptòmas	Fèbre, adenopatia, diarrèa, letargia (en), amagriment, exantèma, malautiá oportunista, malautiá de Kaposi, lymphome, neuropatia periferica, susors nocturnas, myalgie, mal de garganta (en), fatiga, conflament dels ganglions linfatics (d), ulcèra de la boca e fresiment (en)

Tractament

Tractament	Antiretroviral del VIH
Medicament	Delavirdine, saquinavir, indinavir, abacavir, éfavirenz, zidovudine, lopinavir, ritonavir, didanosine, lamivudine, ténofovir, stavudine, nelfinavir, amprenavir (en), névirapine, zalcitabine, enfuvirtide, darunavir (en), ténofovir disoproxil (d), raltégravir, lamivudine/zidovudine (en), fosamprenavir e maraviroc
Especialitat	Infectiologie

Classificacion e ressorsas extèrnas

CISP-2	B90
CIM-10	B24
CIM-9 042
OMIM	609423
DiseasesDB	5938
MedlinePlus	000594
eMedicine	211316
MeSH	D000163
Pacient UK	Acquired-immune-deficiency-sindròm-aids

Met en garda medicala

Lo sindròm d'immunodéficience aquesida, mai conegut jos son acronim SIDA (egalament escrich sida), es un ensemble de simptòmas consecutius a la destruccion de cellulas del sistèma immunitari pel virus de l'immunodéficience umana (VIH). Lo SIDA es lo darrièr estadi de l'infeccion al VIH, quand l'immunodepression es sevèra. Condutz a la mòrt coma consequéncia de las malautiás oportunistas a las qualas balha luòc. Un pacient atench del sida es apelat « sidéen », tèrme qu'a progressivament remplaçat lo tèrme mai ancian « sidatique ».

Tres mòdes de transmission del VIH son estats observats :

• per via sexuala, çò que representa lo mejan de contagion principal ;
• per via sanguina ; son especialament concernits los utilizators de drògas injectablas e los professionals de la santat (fins a la fin de las annadas 1980, las trasvojats, sustot los emofils, son estats particularament expausats, coma l'a mostrat l'afar de la sang contaminada) ;
• de maire al mainatge, fenomèn que se pòt produire : a) in utero, dins las darrièras setmanas de la grossessa ; b) al moment de la jasilha ; c) pendent l'alachament .

Una pandemia s'es desvolopada a partir de la fin de las annadas 1970, fasent d'aquela malautiá un problèma sanitari mondial. La prevencion, tala coma l'usatge del preservatiu dins los rapòrts sexuals, constituís de luènh la solucion melhora, puèi qu'existís pas actualament cap de vaccin permetent de se protegir del VIH, e que los tractaments antivirals disponibles entrainan pas de garison. Aqueles tractaments, malgrat qu'avent una certana eficacitat, pòdon pas qu'arrestar la proliferacion del virus dins l'organisme mas non l'eradicar. En mai aquelas terapias, costosas, son pas aisidament accessiblas que dins los païses desvolopats que ne pòdon assegurar la carga financièra ; dins los païses en desvolopament, mai de 95 % dels pacients benefícien pas uèi de cap de tractament eficaç. Per aquela rason, l'ONU , amb son programa ONUSIDA, a fach de lucha contra lo sida l'una de sas prioritats.

Mòdes de transmission

Un panèl rotièr avertís de l'infeccion pel SIDA : « lo sida tua. Amassa arrestam lo sida. » (rota de Bamako per Ségou, a Mali, en 1996).

Los tres mòdes de transmission del VIH an cadun lors particularitats : per via sexuala, per via sanguina e pendent la grossessa e l'alachament.

• Via sexuala : la màger part de las infeccions pel VIH son estats o son encara aqueridas a l'escasença de rapòrts sexuals non protegits. La transmission sexuala se fa per contacte entre las secrecions sexualas (o de la sang contaminada pel virus) e las mucosas genitalas, rectales o bucalas. La probabilitat de transmission vària entre 0,005 % e 0,5 % per acte sexual amb una persona infectada segon lo tip de rapòrt sexual. Lo mejan melhor de proteccion contra lo VIH dins aquel mòde de transmission es lo preservatiu. De sintèsi de mantun estudi sul subjècte, ressortís que l'usatge del preservatiu pendent cada rapòrt e de faiçon corrècta fa baissar lo risc d'infeccion d'85 %.
• Via sanguina : lo mòde de contaminacion per via sanguina concernís tot particularament los usatgièrs de drògas injectablas, los emofils e los trasvojats. Los professionals de santat (suènhs infirmièrs, laboratòris) son tanben concernits, malgrat que mai rarament. Cal pas negligir los risques de contaminacion pendent las modificacions corporalas talas coma lo piercing e lo tatoatge, se lo protocòl d'igièna es pas respectat. La probabilitat de transmission vària entre 0,67 % pel despartiment de seringa amb un toxicoman seropositiu al VIH e 90 % per la transfusion sanguina amb de sang contaminada.
• Grossessa e alachament : la transmission maire-mainatja del virus pòt subrevenir in utero dins las darrièras setmanas de la grossessa, al moment de la jasilha, e pendent l'alachament. A notar una tendéncia a la falsa séropositivité al VIH en çò dels multipars. En l'abséncia de tractament, lo taus de transmission de la maire al fètus avesina los 20 %. L'alachament presenta tanben un risc suplementari de contaminacion del nenet, de l'òrdre de 5 %, çò qu'explica qu'el siá desconselhat en cas d'infeccion de la maire. Pasmens tres estudis, l'una menada per P. J. Illif e al. a Zimbabwe, l'autre per H. Coovadia en Africa del Sud, la darrièra per M. Sinkala e al. en Zambia, mòstran que l'alachament exclusiu precòç reduch lo risc global de transmission postnatale a 4 % e acreis la subrevida dels mainatges. Actualament los tractaments disponibles aliats a una cesarenca programada an reduch aquel taus a 1 %. Los resultats son mens evidents dins los païses en via de desvolopament, lo risc de transmission postnatale demesissent gràcias a l'utilizacion de la Névirapine fins a 13 % segon HIVNET012, 18 % segon Quaghebeur e al.

Infeccion

Lo VIH desorganiza lo sistèma immunitari en infectant los linfocits T CD4+. Aquelas cellulas son en efièch las « coordinatrises » de la responsa immunitària : jògan un ròtle del tot central. La mòrt de las cellulas infectadas es consecutiva a la desviacion de la maquinària dels linfocits, que pòdon pas mai fabricar lors pròprias moleculas, aital coma a la destruccion de l'integritat membranaire al moment de la sortida dels virus néoformés. D'un autre costat, las cellulas infectadas expausan a lor susfàcia membranaire de las proteïnas viralas (complèxa Env). Aquelas proteïnas son reconegudas per de cellulas immunitàrias sanas e s'acòlan al linfocit infectat. S'enseguís un procediment de « poton de la mòrt » (kiss of death) pel qual la cellula sana es destrucha per activacion de la via de l'apoptose . Dins aquel sens, Luc Montagnier rampelava pendent un collòqui tengut a Brussèlas en decembre de 2003 : « la mòrt massisa dels linfocits T4 es pas deguda a l'infeccion dirècta de las cellulas per la soca virala, qu'es alara pauc cytopathogène, mas a de mecanismes indirèctes tocant las cellulas CD4+ non infectadas. Un dels mediators d'aquela apoptose es l'existéncia d'un fòrt estrès oxidant caracterizat per una prevalença de moleculas oxidantas (radicals liures) sus las defensas antioxidantas de l'organisme. »

En l'abséncia de tractament, la quasi-totalitat dels pacients infectats pel VIH evolua cap al sida, fasa ultima de la malautiá. La durada d'evolucion cap al sida a semblat èsser de dos o tres ans a la debuta de la pandemia, mas es puslèu d'òrdre de dètz ans, aital coma l'an mostrat d'estudis faches en Oganda. Las rasons de la laténcia de l'aparicion de la malautiá demòran inexplicadas de faiçon satisfasenta.

Un certan nombre de pacients desvolopan pas lo sida, quitament sens tractament : son los asimptomatics a long tèrme dont un sosgrop es compausat de controlaires del VIH (estimats a 1 % dels seropositius) ; lor denombrament – rendut mai dificil dempuèi lo desvolopament dels antiretrovirals – a pogut far l'objècte de contestacion.

Per descriure la progression de l'infeccion pel VIH, existís doas classificacions, fondadas sus las manifestacions clinicas e las anomalias biologicas amb CD4<200/mm3.

Classificacion en estadis clinics prepausada per l'OMS

Estadi clinic 1

• Pacient asimptomatic.
• Adenopatias persistentas generalizadas acompanhadas de fèbre.

Estadi clinic 2

• Pèrda de pes inferiora a 10 % del pes corporal.
• Manifestacions cutanéomuqueuses menoras (dermiti séborrhéique, ulceracions bucalas recurrentas).
• Cindre pendent las cinc darrièras annadas.
• Infeccions récidivantes de las vias respiratòrias superioras.

Estadi clinic 3

• Pèrda de pes superiora a 10 % del pes corporal.
• Diarrèa cronica inexplicada pendent mai d'un mes.
• Fèbre perlongada inexplicada pendent mai d'un mes.
• Candidose bucala (muguet).
• Leucoplasie cabeluda bucala.
• Tuberculòsi pulmonara dins l'annada precedenta.
• Infeccions bacterianas sevèras (pneumopathies per exemple).

Estadi clinic 4

• Pneumocystose.
• Toxoplasmose cerebrala.
• Malautiá de Kaposi.
• Lymphome.
• Mycobactériose atipic generalizada, e mai generalament tota afeccion grèva apareissent en çò d'un pacient infectat pel VIH, avent una baissa importanta de son immunitat (taus de CD4 inferior a 200/mm³).

Classificacion CDC de l'ensemble de las infeccions ligadas al VIH

Aquela classificacion dels Centres pel contraròtle e la prevencion de las malautiás (CDC) es ierarquica e istorica, valent a dire qu'un còp que lo pacient a atench una classa, demòre dins aquela classa, que los signes clinics ajan desaparegut o non. Autrament dich un pacient classat B poirà pas mai reïntegrar la categoria A, e mai se los signes clinics de la classa B an desaparegut.

Categoria A

• Séropositivité als anticòsses del VIH en l'abséncia de simptòmas (abans 1993, la séropositivité al VIH asimptomatic dintrava pas dins la classificacion « sida »).
• Lymphadénopathie generalizada persistenta.
• Primo-infeccion asimptomatica.

Categoria B

• Manifestacions clinicas en çò d'un pacient infectat pel VIH, fasent pas partida de la categoria C e que respondon almens a l'una de las condicions seguentas :
  • Son ligadas al VIH o indicativas d'un deficit immunitari.
  • An una evolucion clinica o una presa en carga terapeutica complicada per l'infeccion VIH. (Aquela categoria correspond als estadis clinics 2 e 3 de l'OMS.)

Categoria C (sida)

• Aquela categoria correspond a la definicion del sida en çò de l'adult. Los critèris clinics son los meteisses que l'estadi clinic 4 de l'OMS.

Epidemiologia

Cas de Sida e decès dins lo mond (escala en milièrs).

Dempuèi l'annada 2002, lo sida es considerat coma una pandemia mondiala. Las darrièras estimacions fornidas pel rapòrt ONUSIDA 2007 pòrtan a 33,2 milions lo nombre de personas seropositivas al VIH dins lo mond ; a 2,5 milions lo nombre de personas novèlament seropositivas al VIH en 2007 ; e a 2,1 milions lo nombre de personas mòrtas del sida en 2007. Çò que permet d'estimar a mai de 25 milions lo nombre de mòrts dempuèi la debuta de la malautiá en 1981. L'organizacion nòta una estabilizacion del taus d'infeccion (valent a dire del nombre de personas infectadas respècte a la populacion globala), çò que mena a pensar que lo pic de l'epidèmia es estat atench e qu'aquesta s'estabiliza. Pasmens, lo nombre de personas infectadas a aumentat, a causa de l'aumentacion de la populacion e de l'accès als trithérapies (que retarda los decèsses).

Aquelas estimacions son obtengudas gràcias a l'Epimodel utilizat per l'ONUSIDA . L'evolucion de la prevalença de la séropositivité al VIH es alara obtenguda per modelizacion utilizant mantun paramètre demografic e medical determinats sus d'escapolons de la populacion, en particular los estudis antenatales.

Pasmens, las chifras d'aquela pandemia son pas que de chifras oficialas, perque d'unes Estats son tròp paures per poder avançar amb certitud una chifra exacta a un nivèl nacional, sustot en Africa. Per exemple, Somalia, Estat qu'existís pas mai, en presa a una guèrra civila dempuèi 1989, es dins l'impossibilitat de poder engatjar una enquèsta sanitària a granda escala per conéisser lo nombre exacte de malauts ; autre exemple, lo Sud-Sodan, novèlament independent, que sortís de 30 ans de guèrra civila, a pas los mejans d'establir d'estatisticas a granda escala, e al pus mai, balha d'estimacions bassas. A aquelas chifras, cal ajustar de populacions als mòdes de vida tradicionals que vivon dins una economia de subsisténcia, que, los tres quarts del temps, se fan pas sonhar o òptan per una medecina « tradicionala » ineficaça e ont lo pes de las tradicions, costumas e cresenças es pesuc. Sovent lo sida es pas diagnosticat. Atal de nombroses malauts se morisson del sida sens o saber.

China ofrís un autre exemple : dempuèi d'annadas, de nombrosas ONG denóncian las chifras discutiblas balhadas per l'Estat chinés. Semblariá que, per de rasons politicas sensiblas, l'Estat chinés balha de chifras alunhadas de la realitat. Per exemple, un escandal a esclatat dins las annadas 2000 perque, pendent campanhas de vaccinacions, las seringas èran pas cambiadas, d'ont un nombre important de contaminacions al VIH. A l'ora d'ara encara, l'amplor d'aquel desastre es mesconegut e l'Estat chinés avança pas cap de chifra, solas qualques ONG pòdon avançar de las estimacions bassas. Per d'autres païses, i a tanben lo pes de la religion : un Estat coma Arabia Saudita, per exemple, comunica pauc, lo sida essent considerat coma una vergonha dins aquel país. Sovent, las causas dels decèsses son amagadas e se parla lo mai sovent de tuberculòsi, mentre que la rason de la mòrt es lo sida. Regularament, l'OMS comunica que la pandemia del sida s'estabiliza. Mas dins los faches, res permet pas de dire s'es vertadièrament lo cas, perque darrièr la pandemia s'amagan de nombroses tabós, tot coma d'enjòcs politics importants, çò qu'explica la prevalença de la rason d'Estat (China n'es un perfièch exemple). Parlar de l'estabilizacion de la pandemia del sida es aleatòria, mas lo sida demòra una pandemia, çò qu'explica que l'OMS demòra vigilanta. Çò qu'es certan, es que las chifras de la pandemia demòren plan nauts e qu'a totjorn un impacte màger, sustot en Africa. Probable, l'amplor de la pandemia es sosestimada, tot coma las chifras pòdon tanben correspondre a la realitat. Dins lo mond, l'Union sud-africana sembla èsser l'un dels rars païses ont lo sida fa de degalhs a comunicar en tota transparéncia de las chifras e de las donadas que correspondon a la realitat. Dins aquel país, lo sistèma de santat es performant, e en mai, i a de nombroses espitals, al contra de d'autres païses africans que ne son desprovesits, per exemple Etiopia, país plan paure, que malgrat sa bona volontat a de mal a balhar de chifras exactas sus l'impacte del sida, en aquel país de mai d'80 milions d'abitants.

L'epidèmia s'espandís en Asia lèu (mai d'un milion de personas son estadas novèlament contaminadas dins aquela region) e perseguís son expansion en Euròpa orientala. En s'espandissent als païses mai poblats del mond, pòt aver de consequéncias potencialament catastroficas. Mentre que dins las primièras annadas tocava principalament los consumaires de drògas injectablas, los òmes omosexuals e trabalhaires sexuals aital coma lors partenaris, es pas mai lo cas uèi ont la majoritat de las contaminacions son eterosexualas.

Dins los païses occidentals, la prevalença de la séropositivité al VIH a qualque pauc diminuit, gràcias a las campanhas de sensibilizacion, aital coma dins los païses d'Africa centrala. Per exemple, en Oganda, es passada de 30 % en 1995 a 5 % en 2003. Pasmens, demest d'unas partidas de la populacion talas coma los omosexuals joves, lo taus d'infeccion mòstra de leugièrs signes d'un possible retorn a l'auça. Aquò constituís un problèma màger pels professionals de la santat publica. Lo sida demòra egalament fòrça problematic pertocant los trabalhaires del sèxe e los toxicomans. Lo taus de decès a considerablament tombat, en seguida de l'utilizacion de las trithérapies que se son averadas plan eficaças, sens pasmens jamai arribar a o garir (segon lo rapòrt 2004 d'ONUSIDA, i a en 2003 mai o mens 580 000 personas seropositivas al VIH en Euròpa de l'Oèst).

Segon l'UNICEF, 530 000 mainatges de mens de 15 ans son estats infectats pel VIH en 2006, essencialament per transmission maire-mainatja, malgrat los progrèsses faches en Africa, sustot dins lo Sud e l'Èst dins la prevencion d'aquel tip de transmission. 50 % dels nenets infectats se moriràn abans d'aver dos ans se son pas tractats. Lo nombre de femnas infectadas es mai naut que lo dels òmes. En Africa, los antiretrovirals (ARV) mancan totjorn : 9 % de las femnas emprenhadas seropositivas al VIH n'an recebut en 2005 dins los païses paures o mejanament rics, per empachar la transmission del VIH al nenet, contra 3 % en 2003.

Pasmens, dins los païses en desvolopament (sustot en Africa sub-sahariana), las condicions economicas e la manca de campanhas de sensibilizacion an contribuït a mantenir de tausses d'infeccion nauts. D'unes païses d'Africa comptan actualament fins a 25 % de lor populacion activa seropositiva al VIH.

S'aquelas populacions atenhián efectivament l'estadi sida, vendrián inaptas al trabalh e necessitarián dels suènhs medicals intensius. De talas situacions poirián, a l'avenidor, provocar dins la region l'esfondrament de d'unas societats, la casuda de governaments, aumentant encara mai la destressa d'aqueles païses.

Pendent d'annadas, nombre d'aqueles governaments an negat l'existéncia d'aquel problèma, e començan solament a recercar de solucions. La manca de suènhs medicals adeqüats, l'ignorància de cap a la malautiá e de sas causas, aital coma la manca de mejans financièrs per educar e sonhar son actualament las principalas causas de decèsses pel sida dins los païses en desvolopament.

Per l'essencial, la rapiditat de difusion del VIH dins aqueles païses es deguda a las coinfections VIH e virus de l'Erpès (HSV). Aqueste favoriza, pendent los rapòrts sexuals, la transmission del VIH, en particular la transmission eterosexuala en tornant las mucosas genitalas mai permeablas als virus.

En 2004 la mortalitat globala en Africa del Sud, per exemple, èra de 567 000 personas per an dont 13 590 personas defuntadas de las seguidas del HIV, siá 2,39 % dels decèsses e la 21^e causa de mortalitat per efectius, per una populacion de 46,6 milions a la meteissa data.

En França, las estatisticas de 2010 comptan 7 000 a 8 000 novèlas contaminacions per an. Dins 40 a 50 % dels cases, lo virus es contractat dins l'encastre de relacions sexualas òme-òme (HSH), fasent pròva de çò que l'epidèmia es pas encara controlada dins aquela populacion (lo nombre de novèls diagnostics en çò dels HSH a aumentat pas a pas, puèi s'es estabilizat dempuèi 2010 a l'entorn de 2 400 cases). Font seguida per òrdre d'incidéncia, las personas d'origina d'Africa subsahariana e los usatgièrs de drògas per via intravenosa. Lo taus d'incidéncia es estimat a 39 per 100 000 en Illa de França e a 11 per 100 000 per la rèsta de la Metropòli. La majoritat de las descobèrtas de séropositivité en 2011 (72 %) correspondon a de personas de 25 a 49 ans.

Diagnostic

En 2009 en França, èra estimat qu'un tèrç dels seropositius coneissián pas lor estatut serologic. I a pas de depistatge obligatòri, s'es pas pendent un don de sang, d'espèrma o d'organ, aital coma pendent una fecondacion in vitro. Es prepausat pendent los tèstes a passar abans la grossessa. Cadun es liure de se pausar la question de son pròpri estatut serologic de cap al VIH e de patir un tèst de depistatge.

Sovent la primo-infeccion es silenciosa e l'infeccion pel VIH passa desapercebuda fins que lo sida aparesca o qu'un tèst de séropositivité siá efectuat.

Signes clinics

Simptòmas principals del sida.

Los signes clinics de l'infeccion pel VIH vàrian segon l'estadi de la malautiá. Dins son libre Dels Virus e dels Òmes, lo professor Luc Montagnier indica qu'aquela malautiá a pas cap de simptòma especific constant.

Los simptòmas de la primo-infeccion son pauc especificas. Apareisson entre una e sièis setmanas après la contaminacion, jos forma d'un sindròm pseudogrippal, o mononucléosique. La fèbre es quasi constanta, acompanhada de cefalèas, de myalgies, d'astenia . Los signes cutanéomuqueux associats son una angina érythémateuse o pseudomembraneuse coma dins la mononucléose infecciosa, e una erupcion cutanèa maculopapuleuse a tip d'exantèma roséoliforme tocant essencialament lo tronc e la fàcia. S'i pòdon associar d'ulceracions cutanéomuqueuses superficialas, sustot genitalas e bucalas.

Dins mai de la mitat dels cases, apareisson pendent la segonda setmana de las adenopatias multiplas, cervicalas, axillaras e inguinales. De manifestacions digestivas a tip de diarrèa amb dolors abdominalas son presentas dins un tèrç dels cases. La durada d'evolucion d'una primo-infeccion es en mejana de doas setmanas. En l'abséncia de depistatge precòç e donc de tractament, tant profilactic que curatiu, de nombroses pacients descobrisson lor séropositivité al VIH a l'estadi sida, a l'escasença de l'aparicion d'una malautiá oportunista. La lista n'es longa : atacs pulmonars (pneumocystose, tuberculòsi, pneumopathie intersticiala lymphoïde, lymphome), digestivas (diarrèa, cryptosporidiose), neurologicas (toxoplasmose cerebrala, deméncia a VIH, meningitis), dermatologicas (sarcome de Kaposi, dermiti séborrhéique), ocularas (rétinite a cytomégalovirus que pòt entrainar una cecitat).

Tèstes de depistatge de l'infeccion

Lo diagnostic de l'infeccion pel VIH recor a la deteccion dins la sang dels pacients dels anticòsses dirigits contra lo VIH. Es la recèrca de séropositivité al VIH, qu'es un signe de l'infeccion ; mas l'abséncia de séropositivité al VIH vòl pas dire que i a pas agut una contaminacion (çò que pòt èsser lo cas al tot debuta de l'infeccion).

La legislacion francesa actuala exigís l'utilizacion de doas troças serologicas diferentas pendent lo tèst de depistatge, perque lo tèst Elisa, se presenta una sensibilitat de 99,9 % (valent a dire que passarà pas al costat d'una persona infectada), pòt balhar de resultats falsament positius, en particular pendent grossessas multiparas, pendent malautiá gripala, en çò dels portaires de factor rhumatoïde, etc. Dos tèstes diferents son donc realizats eissits de dos laboratòris diferents. Aqueles tèstes son de tèstes a limit, valent a dire que la séropositivité al VIH es declarada se lo taus d'anticòs despasse una certana valor fixada pel fabricant del tèst.

Per tal d'eliminar lo risc de resultat falsament positiu, la séropositivité al VIH serà confirmada per un segond prelevament per confirmacion per un Oestèrn blot (immunoblot). Lo malaut es considerat coma seropositiu al VIH se d'anticòsses dirigits contra las proteïnas constitutivas del virus e contra las proteïnas intèrnas del virus son observats.

De novèls tèstes de depistatge permeton d'identificar de pacients portaires de l'antigèn p. 24. En efièch, en cas de prelevament tròp precòç, l'organisme a pas fabricat d'anticòs en quantitat detectabla, e la recèrca de l'Ag p. 24 o la mesura de l'ARN-VIH plasmatic permeton un diagnostic mai precòç mas que deu totjorn èsser confirmat per un segond prelevament.

Es egalament de notar que los tèstes de séropositivité al VIH dins los païses en via de desvolopament se reduson lo mai sovent a un sol tèst Elisa efectuat al près de las femnas emprenhadas, que constituïsson las populacions mai facilas a depistar a l'espital.

Un estudi a mostrat que de mirgas alloimmunes pòdon produire los antigèns GP120 e p. 24 creats pendent una infeccion pel VIH, malgrat que sián pas estadas expausadas al VIH. En çò de l'èsser uman, los antigèns GP120, p. 24 e p. 17 dins d'unes teissuts placentaris especifics (chronic villitis) de femnas a tèrmes non infectadas son estats retrobats.

Los tèstes de depistatge (Elisa) se pòdon revelar falsament positius en çò de las personas atenchas de lupus (aital coma d'autras malautiá auto-immunes tal coma es estat confirmat al congrès de Yokohama en 1994) mas aquò se retròba generalament pas pels tèstes de confirmacion (Western blot). Pendent los meses que seguisson una vaccinacion anti-gripala (doas a cinc meses), lo depistatge se pòt egalament revelar falsament positiu dins d'unes cases, e mai pels tèstes de confirmacion.

Existís mantun luòc pertocant lo depistatge. En França, los tèstes pòdon èsser realizats dins los centres de depistatge anonim e gratuit CDAG, dins los espitals (centres de planificacion, centres de la Femna, etc.), dins los centres de santat universitàrias (pels estudiants) e dins los laboratòris de vila.

Dempuèi lo 1^er genièr de 2022, es possible d'efectuar un depistatge dins un laboratòri de vila sens avança de fresc, sens ordenança e sens rendètz-vos. Aquel dispositiu concernís totes los assegurats socials e lors ayants drech (dont los beneficiaris de l'ajuda medicala d'Estat (AME).

Mesura de l'ARN viral plasmatic

La qüantificacion per PCR (Reaccion en cadena per polimerasa) de l'ARN viral plasmatic es lo tèst permetent de seguir l'intensitat de la replicacion virala dins l'organisme infectat e es apelat carga virala. Aquel tèst, coblat a la mesura del taus de linfocits T CD4+, es utilizat per seguir l'evolucion virologique d'un pacient abans o après la mesa jos tractament. Pòt pas èsser utilizat coma sol mejan de diagnostic.

Se considèra qu'una variacion de la carga virala es pas significativa qu'al delà de 0,5 log, siá de las variacions d'un factor (multiplicacion) de 3,6 mai o mens a l'auça o a la baissa. La carga virala es exprimida en còpias per ml.

Evolucion de la carga virala e del sistèma immunitari

L'evolucion del sida dins lo temps.

Las valors temporalas de la fasa de laténcia clinica (o fasa asimptomatica) son pas qu'una mejana. Aquela fasa pòt en efièch tanben plan durar 1 an que 16, segon l'individú.

Tractaments

Lo tractament sistematic es recomandat

Existís actualament pas de tractament permetent de garir de sida, malgrat l'existéncia de tractaments coma los trithérapies antiretroviralas que permeton de contenir l'accion del virus amb mai o mens d'eficacitat ; de nombroses mòrts son deplorats cada jorn en particular dins los païses en desvolopament ont aqueles tractaments son dificilament accessibles a causa de lor còst. De recèrcas contunhan per la mesa al ponch d'un vaccin, mas los progrèsses dins aquel domeni son lents. La prevencion es donc essenciala.

Los tractaments èran generalament pas prescriches a la debuta de la séropositivité al VIH, perque presentan d'efièches indesirables, aital coma una certana toxicitat.

Dempuèi 2016, l'OMS recomanda lo Tractament Anti Retroviral (TAR) a vida per tota persona infectada pel VIH, sens excepcion (los quitas mainatges per femnas allaitantes), independentament de l'estadi clinic de la malautiá e de son nivèl de CD4. D'autras fonts egalament. L'OMS recomanda egalament lo depistatge immediat de las infeccions potencialament mortalas coma la tuberculòsi e la meningiti a cryptocoque en vista de lor prevencion.

L'objectiu primièr d'un tractament antiretroviral es de mantenir lo nombre de CD4 al dessús de 500/mm³. Per aténher aquel objectiu, un tractament antiretroviral deu mantenir una carga virala plasmatica al dejós de 50 còpias/mL. Aiçò a per efièch de reduire la morbiditat del VIH, de melhorar lo perfil de tolerància clinica e biologica aital coma la qualitat de vida.

Los principals efièches indesirables a cort tèrme dels multithérapies s'atenuan generalament lèu : fatiga, mals de cap, trebols digestius (soslèus, diarrèas), fèbre o placas rojas sus la pèl. Après mantun mes de tractament, una lipodystrophie (graissa desapareissent de la cara per anar sul ventre pels òmes e las cuèissas per las femnas), de las dyslipidémies (aumentacion del colesteròl e dels triglycérides) ; aital coma una perturbacion del metabolisme glucidique (marrida assimilacion del sucre) pòdon subrevenir. D'unes d'aqueles efièches indesirables pòdon èsser atenuats per una activitat fisica adaptada o una adaptacion dels tractaments medicamentoses.

Un còp lo tractament començat, deu èsser perseguit amb una plan granda regularitat (una marrida observança pòt tornar lo virus « resistissent »). Las temptativas d'arrèst dels tractaments an per ara pas balhat de resultats probants.

Pendent una grossessa, lo risc de transmission de la maire al mainatge es de 20 % a 40 %. Un tractament antiretroviral associat a la cesarenca e a l'alachament artificial permet de reduire lo risc de transmission a mens de 1 %. La durada corta del trabalh e lo delai cort de presa en carga après la rompedura de la pòcha de las aigas son de factors de proteccion contra la transmission maternofœtale. Las darrièras recomandacions favorizant l'alachament mairal complèt fins a l'edat de 9 meses almens provenon d'estudis plan recents que mòstran qu'aqueste redutz lo taus de transmission a 4 %.

L'esperança de vida actuala jos tractament en çò del subjècte jove infectat pòt despassar 35 ans.

Garison : tres cases dins lo mond

En 2012, l'american Timothy Brown (escaissat lo « pacient de Berlin ») es lo primièr cas conegut de garison del VIH. Seriá estat sonhat indirèctament en seguida d'una transplantacion de mesolha ossosa mentre qu'èra atench d'una leucemia en 2007.

En 2019, l'operacion es reproducha sus una segonda persona, qu'a egalament conegut una remission duradissa del VIH-1. Lo pacient de Londres aital coma lo pacient de Berlin an patit de transplantacions de cellulas socas de donaires portaire d'una mutacion del gèn CCR5 rendent inoperant un receptor del VIH. La mutacion del gèn del CCR5 en question empacha lo virus de penetrar dins las cellulas òstes, çò que torna los portaires d'aquela mutacion resistents al virus del sida. Aquela mutacion genetica es pas presenta qu'en çò de 1 % de la populacion mondiala.

Lo 20 de febrièr de 2023, un tresen cas de garison es anonciat per una publicacion dins Nature Medicine. Coma pels dos cases precedents, lo tractament a consistit en una transplantacion de mesolha ossosa. Lo pacient, nommat lo « pacient de Düsseldorf », a egalament garit d'una leucemia.

Cap a una éradiction de l'epidèmia, puèi de virus

En 2016, l'OMS anóncia una estrategia d'alargament de l'accès al tractament ambicionant de metre fin a l'epidèmia de sida d'aicí a 2030.

A la debuta de julhet de 2019, de cercaires americans arriban a eliminar definitivament lo virus en çò de de mirgas infectadas, una primièra mondiala, e mai se la perspectiva d'una aplicacion en çò de l'òme es pas encara en vista. Aquela proesa pausa sus un doble apròchi innovador : l'utilizacion del sistèma d'edicion genetica CRISPR d'una part, e lo recors a una tecnica apelada LASÈR ART, que permet de liberar los medicaments mai lentament.

Un accès encara inegal als tractaments dins lo mond

Lo sida, qu'a tocat de populacions ricas, a fach l'objècte d'investiments de recèrca plan important e de resultats remarcablament rapids (primièra trithérapie en 1995). Al contra de las idèas recebudas, e gràcia sustot a l'accion de las associacions de pacients e de d'unas institucions, ONG, lobbys, etc., dels tractaments de per abans fòra de prèmis son venguts accessibles en Africa, per mai o mens la mitat dels malauts, mentre qu'en Euròpa e als Estats Units, los prèses dels meteisses tractaments son demorats estables. Sus aquel subjècte mai general del mercat farmaceutic de las pandemias, l'accion dels governaments pòt, ela tanben, èsser primordiala. Mas los grands laboratòris farmaceutics practican de còps de marges beneficiaris irrationnellement abusivas, del tot desconnectadas del còst real de desvolopament e de fabricacion d'aqueles medicaments.

Lo 18 de julhet de 2018, l'instància ONUSIDA afiliada a las Nacions Unidas a publicat un rapòrt descrivent que 21,7 milions sus 36,9 milions dels seropositius dins lo mond an accès als tractaments, siá quasi 3 seropositius sus 5. S'agís de la proporcion mai nauta jamai atencha. Lo director executiu de l'ONUSIDA, Michel Sidibé, a mentretant rampelat l'insufisença dels finançaments que poiriá conduire a de resultats mens bons dins lo futur. Sidibé a senhalat que de fòrtas disparitats demòran : d'unes païses inquieten, coma Nigèria, « que representa a el sol entorn la mitat de totas las novèlas infeccions d'Africa de l'Oèst » o coma Russia que vei l'epidèmia se generalizar dins sa populacion. Tanben, la lucha contra lo virus en çò dels mainatges es jutjada insufisenta pel director executiu malian de l'ONUSIDA, amb « mai de 50% dels mainatges qu'an pas accèsses als tractaments » e 110 000 decèsses constatats en 2017 demest eles.

Prevencion

Los divèrses mòdes de transmission del VIH son d'ara enlà perfièchament coneguts. Existís pas, a aquel jorn, cap de vaccinacion eficaça contra lo sida. La prevencion es donc fondamentala e la preservativa rèsta actualament lo mejan melhor.

Malgrat la larja difusion d'informacions sus la malautiá e la prevencion, d'unas personas an pasmens de comportaments a risc (veire article presa de risc del sida), çò que necessita de las accions de prevencion. Mantuna enquèsta epidemiologica a mes en evidéncia un aflaquiment dels comportaments de prevencion dins los païses occidentals, tot particularament dins l'encastre de la transmission sexuala del VIH, mentre que la transmission del VIH en çò dels usatgièrs de drògas intravenosas a netament demesit e que la transmission per transfusion es venguda practicament nulla en Euròpa.

Contaminacion sexuala

Preservatiu extèrn.

Los rapòrts receptius son mai a risc que los rapòrts insertifs, e los rapòrts anals receptius son los que compòrtan lo risc de transmission lo mai naut. Segon lo ministèri de la Santat francés, la probabilitat de transmission per acte vària de :

• 0,5 % a 3 % dins lo cas de rapòrt anal receptiu
• 0,01 % a 0,185 % dins lo cas de rapòrt anal insertif
• 0,03 % a 0,07 % dins lo cas de rapòrt vaginal receptiu
• 0,02 % a 0,05 % dins lo cas de rapòrt vaginal insertif

Aqueles quatre tips de rapòrts son classats a naut risc dins lo document citat en referéncia, mentre que los rapòrts orals receptius o insertifs amb o sens ejaculacion son totes classats a feble risc, mas sens estimacion chifrada del risc real.

Las infeccions sexualament transmissiblas (IST) favorizan la transmission del virus VIH pels micro-ulceracions e l'inflamacion qu'entrainan localament. Respondon a aquela definicion la sifilis, la gonococcie, la chlamydiose (CT), l'erpès virus (HSV), la papillomatose e la trichomonase. Èsser ja seropositiu pel VIH protegís pas d'una surinfection VIH per una novèla soca virala potencialament mai virulenta.

Las personas seropositivas al VIH sofrissent pas de cap d'autra MST e segon un tractament antiretroviral eficaç, valent a dire avent una viremia indetectabla dempuèi almens sièis meses, riscan pas de transmetre lo VIH per via sexuala que de faiçon negligibla, amb un risc inferior a 1 sus 100 000.

Preservatiu masculin o femenin

Pendent una relacion sexuala, sols los preservatius, que sián masculins o femenins, protegisson de VIH e de las principalas infeccions sexualament transmissiblas. Devon èsser utilizats pendent tot rapòrt sexual amb penetracion (qu'ela siá vaginala, anala o bucala), amb un partenari seropositiu o dont l'estatut serologic es desconegut.

La condicion per l'eficacitat del preservatiu masculin es qu'el siá utilizat corrèctament a cada rapòrt. Los lubrificants a basa de còs gras, coma la vaselina, de las pomadas o de las crèmas, quitament del burre, devon èsser proscriches, perque fragilizan los preservatius en latèx e aumentan los risques de rompedura. Lor cal preferir de lubrificants a basa d'aiga. Es preferible d'utilizar un preservatiu non lubrificat per la fellacion. Es d'un autre costat indispensable de verificar sus la pocheta del preservatiu l'inscripcion de la data de perempcion e d'una nòrma reconeguda (CE-EN 600 per l'Union Europèa).

Lo preservatiu femenin representa una alternativa al preservatiu masculin. Es en polyuréthane — çò qu'autoriza los lubrificants a basa de còs gras o aquós — amb un anèl extèrn e intèrn. Se plaça a l'interior de la vagina gràcias a un anèl plegadís intèrna. Pòt èsser mes en plaça dins la vagina o dins l'anus qualques oras abans un rapòrt sexual, e a pas besonh d'èsser retirat sulcòp après lo rapòrt, a l'invèrs del preservatiu masculin. Lo principal obstacle a sa difusion demòra son còst naut.

L'usatge del preservatiu permet una diminucion del risc d'infeccion.

Circoncision

Segon tres estudis de la debuta de las annadas 2000 uèi controvertidas, la circoncision permetriá de reduire la propagacion del sida de 38 % a 66 % pendent los rapòrts vaginals pel partenari masculin dins los païses a naut risc de transmission. Çaquelà, un eventual benefici de la circoncision a pas pogut etre verificat pendent estudis a plan grandas escalas sus d'autras populacions talas coma a Canadà, a Danemarc. L'ipotèsi d'aquela reduccion dels risques d'infeccions foguèt avançada tre 1986, puèi confirmada pendent las annadas 2000 per tres ensages contrarotlats randomisés mas que son uèi questionats sus la metodologia, l'etica, e los resultats obtenguts. Fòrtas d'aqueles resultats, en marces de 2007, l'OMS e ONUSIDA an indicat que la circoncision medicala es una estrategia addicionala dins la lucha contra l'epidèmia de sida dins las zònas que coneisson una epidèmia generalizada del virus (prevalença superiora a 3 %) e ont sa transmission es essencialament eterosexuala.

Contaminacion sanguina

Automat d'escambi de seringas a París.

L'usatge de dròga pòt permetre la contaminacion pel despartiment de seringas per exemple, amb almens una persona infectada, mas en mai d'unas drògas pòdon aver en elas meteissas una accion nociva sul sistèma immunitari ; lo risc per la santat pòt donc èsser dobla. Aquí encara, d'unes lausan l'abstinéncia, mentre que d'autras, jutjant aquela posicion pauc realista, preferisson metre a la disposicion dels toxicomans un material esteril o dels tractaments de substitucion.

Las drògas coma la cocaïna, l'eroïna, lo cannabis, , etc., son de còsses toxics estrangièrs. Provòcan donc una responsa immunitària mai o mens aguda, dependent de la natura de la substància, de sa concentracion e de la frequéncia a la quala es consumida. Per exemple lo THC presentariá en particular d'efièches immunosupressors suls macrofags, las cellulas NK e los linfocits T. L'ecstasi a egalament d'efièches nefastes sus las cellulas CD4+ del sistèma immunitari.

Lo despartiment e la reütilizacion de seringas usagées e solhadas per de sang contaminada constituïsson un risc màger de contaminacion pel VIH, mas tanben pels virus de las epatitis B e C. En França, de las mesuras de reduccion dels risques sanitaris son estadas mesas en plaça : venda liura de seringas (dempuèi 1987), troças de prevencion contenent lo material necessari per realizar una injeccion a mendre risc, mesa en plaça d'automats de distribucion e de récupérateurs de seringas, ofèrta de tractaments de substitucion per via orala.

Lo risc d'infeccion pel virus del sida pòt èsser aumentat quand la persona a l'origina de la contaminacion es portaire del VIH e d'un virus de l'epatiti (A, B o C)^{[réf. necessari]}. Dins aquel cas plan particular, la surinfection simultanèa es quitament a considerar (veire tèst VIH).

Per prevenir aquelas contaminacions, es essencial de partejar pas lo material d'injeccion o d'inalacion (seringas, cotons, culhièrs e cupules, aiga de dilucion de la dròga, mas tanben palhas e pipas a crack, sustot se son bèrcas). Lo material d'injeccion deu èsser a usatge unic.

L'eficacitat d'aquelas mesuras demòra pasmens controvertida. Un estudi datant de 1997 indica qu'a Montreal, los que participavan als programas « seringas esterilizadas » aurián agut un taus de transmission mai naut que los que i participavan pas. D'associacions de lucha contra la dròga repròchan a aquelas mesuras de tornar la toxicomania mai accessibla e d'insistir pas pro sus las possibilitats de desintoxicacion. A lor vejaire, resòlvre lo problèma de la dròga eliminariá l'un dels mòdes de transmission del sida.

Prevencion per l'educacion

L'educacion contribuís a l'aquisicion de coneissenças e de competéncias personalas que son essencialas per prevenir lo VIH. Dins los païses ont existís una epidèmia generalizada de VIH, lo sector de l'educacion participa egalament a l'atenuacion dels efièches del SIDA suls escolans, lo personal educatiu, lors familhas e lors comunautats. Es important de seguir e d'avalorar lo ròtle de l'educacion de cap a l'epidèmia de VIH per fin que los païses melhoren la qualitat de lors politicas e de lors programas en mièg escolar.

L'instrument de las politicas e dels engatjaments nacionals, aital coma las enquèstas de populacion son, respectivament, dels espleches de mesura e de las fonts de donadas per susvelhar los aspèctes de la responsa del sector de l'educacion al VIH e al SIDA que pòdon pas èsser avalorats pel SIGE o de las enquèstas en mièg escolar. Per exemple, los burèus nacionals d'estatistica son generalament responsables de las donadas demograficas.

Tractament preventiu

Un agent retroviral, lo ténofovir (l'emtricitabine/ténofovir) es la sola molecula utilizabla a títol preventiu. Ja prescricha a las personas seropositivas dins l'encastre d'una terapia medicamentosa, es egalament prepausada per las personas particularament expausadas al virus, coma los omosexuals séronégatifs utilizant pas lo preservatiu e avent de partenaris multiples, o encara pels cobles diches "sérodiscordants" (una persona séronégative e una persona seropositiva jos tractament). Aquel agent es autorizat en França e als Estats Units per la prevencion del risc, e mai se es indicat de contunhar l'utilizacion del preservatiu. Los estudis menats als Estats Units, sustot, indican de tausses d'eficacitat variant entre 50 e 100% segon las posologias.

Dempuèi 2016, l'OMS recomanda lo Tractament Anti Retroviral (TAR) pels individús non infectats pel VIH mas expausats a un risc mai naut de contaminacion, per exemple ans los cobles sérodiscordants (un partenari infectat e l'autre non), los consumaires de drògas per injeccion, etc. Aiçò permet de limitar, mas pas de suprimir, los risques de contaminacion sens usatge de preservatiu jos d'unas condicions : los partenaris s'engatjan sus la fidelitat, lo seropositiu deu aver una carga virala indetectabla dempuèi almens 6 meses e mancar pas jamai de presa de medicament segon los conselhs del mètge. Dins aquelas condicions, lo risc de contaminacion demòra present, a nautor de 4 %. Aquelas condicions son definidas pel Conselh Superior de la Santat de Belgica dins l'encastre d'un Plan VIH 2014-2019. Aquel concèpte deu far partida d'una prevencion globala integrada (prevencion primària, depistatge e presa en carga) que fa intervenir lo tractament coma esplech de prevencion. L'utilizacion del preservatiu e del lubrificant, la distribucion de seringas esterilas e l'educacion a la sexualitat e a la prevencion de las infeccions sexualament transmissiblas demòran pasmens los elements claus de la prevencion per totes los grops a risques (los òmes qu'an de relacions sexualas amb d'òmes, las personas migrantas, personas vivent amb lo VIH, adolescents, trabalhaires del sèxe, personas que s'injèctan de las drògas e detenguts).

Autre

La posicion de la Glèisa catolica sus la question met en exèrg l'importància d'una sexualitat ordenada per luchar contra lo sida. La contracepcion, totjorn identificada coma empachant de viure l'acte sexual dins totas sas dimensions, es pas considerada coma una solucion « vertadièra e morala ». Pasmens, la contracepcion pòt èsser de còps tolerada segon lo principi de gradualité.

Istòria

Reconeissença d'una epidèmia

Tres minutas de silenci en omenatge a las personas mòrtas del sida pendent la marcha de las glòrias de París 2018

Los primièrs signes de l'epidèmia remontan a la fin de las annadas 1970, quand de mètges de Nòva Iòrc e de San Francisco, segon l'exemple de Linda Laubenstein o Paul Volberding, s'apercebon que fòrça de lors pacients omosexuals sofrisson d'astenia , de pèrda de pes e de còps quitament de forma rara e atipica de càncer (coma lo sarcome de Kaposi). L'existéncia d'un problèma sanitari es averada en julhet de 1981 quand lo Centre pel contraròtle e la prevencion de las malautiás (CDC) d'Atlanta relèva una frequéncia anormalament nauta de sarcomes de Kaposi, en particular en çò de de pacients omosexuals. La malautiá es primièr coneguda amb lo nom de « gai pneumonia » o « gai càncer », GRID (Gay-Related Immune Deficiency) o encara gai compromesa sindròm als Estats Units. Aquelas divèrsas apellacions s'averèron inapropriadas tre que s'afirmèt l'universalitat de la malautiá : a l'estiu 1982, debutèt als Estats Units l'usatge de la sigla AIDS, que signifiquèt primièr Acquired Immune Deficiency Sindròm puèi Acquired Immunodeficiency Sindròm. Lo tèrme AIDS amb la nocion d'Acquired (aquesit) son famoses èsser balhats pel cercaire Bruce Voeller, mòrt el meteis d'una complicacion ligada a aquela malautiá.

A la fin de 1981, lo Burèu d'epidemiologia del Ministèri de la santat nacionala e del benestar social de Canadà demandava al Burèu de la traduccion del governament canadian l'equivalent francés del tèrme « acquired immune deficiency sindròm » o « AIDS ». Aquelas doas apellacions apareissián dins un comunicat difusat pel Center for Disease Control (CDC) d'Atlanta, als Estats Units. Solament, confòrmament a la Politica sus las lengas oficialas en vigor a Canadà, tot bulletin emés per un ministèri federal deviá èsser difusat simultanèament en anglés e en francés. Lo Burèu d'epidemiologia deviá donc absoludament trobar lo tèrme corrècte per descriure aquela realitat en francés. En aquel temps, cap d'obratge medical francofòn tractava pas d'aquel sindròm, excepcion facha d'un rapòrt que fasiá mencion de las òbras de Luc Montagnier de l'Institut Pasteur, en França, ont èra question de « immuno-depression aquesida » e de « deficiéncia immunitària aquesida ».

L'expèrta del Burèu de la traduccion en matèria de terminologia medicala, Sylvie Dupont establiguèt amb son interlocutor del ministèri de la Santat que s'agissiá pasmens d'un sindròm, valent a dire d'un ensemble de simptòmas constituent una entitat clinica. Lo Ministèri de la santat desirava egalament trobar una sigla, de preferéncia tanben simpla a l'usatge que lo « AIDS » anglés. En manipulant las compausantas del sintagma, prepausèt diferents equivalents, dont « sindròm d'immunodéficience aquesida » que podiá èsser abreujat en l'acronim « sida ». Al fil dels ans, aquel tèrme es passat dins l'usatge e a patit una darrièra transformacion : dempuèi la fin de las annadas 1980 s'utiliza la grafia « sida » puslèu que « SIDA », sustot que lo tèrme es vengut un nom comun dins los diccionaris de franceses Petit Larousse e Petit Robert.

Per designar la persona atencha de sida, lo tèrme « sidatique » èra estat prepausat, confòrmament a las règlas de derivacion néologique e segon l'exemple del tèrme « traumà » que balha traumatic, traumatizat, traumatizant, traumatologia, etc. Pasmens, aquel tèrme essent estat malencontreusement utilizat dins un contèxt discriminatòri per Jean-Marie Le Pen, en 1987, e lo tèrme atal connotat es pas mai estat emplegat. La ministra francesa de la santat de l'epòca, Barzach, aviá donc començat a utilizar lo tèrme « sidéen » pendent las conferéncias de premsa^{[réf. desirada]}. Puèi que la premsa escricha francesa gaudís d'una mai granda difusion a l'escala internacionala, es aquel tèrme qu'es progressivament dintrat dins l'usatge^{[réf. necessari]}.

L'origina virala foguèt pas sul pic evocada, e l'ipotèsi d'una intoxicacion per de produches coma los poppers (estimulants sexuals contenent de nitrite d'amil) a pogut èsser emesa al començament, perque los sièis primièrs malauts n'avián totes estats de gròsses consumaires. Tot parièr, l'identificacion del virus responsable es estat dificila, fòrça scientifics parlant de HTLV coma causa de l'epidèmia. Es al meteis periòde que de nombrós trasvojats son contaminats per de lòts de sang contenenta lo VIH. En qualques annadas, lo virus se va espandir per acabar per tocar totas las jaças de la populacion.

En genièr de 1983, l'equipa del professor Jean-Claude Chermann e Françoise Barré-Sinoussi que trabalha a l'Institut Pasteur jos la direccion de Luc Montagnier, isòla un virus estrechament associat al sida ; a aquel estadi, pasmens, lo ligam dintra lo LAV (Lymphadenopathy Associated Virus) e lo sida es pas clarament establit per l'equipa de Luc Montagnier.

Lo 23 d'abril de 1984, una conferéncia de premsa es organizada pel departament de la Santat e dels Servicis socials dels Estats Units. A aquela escasença, la secretària americana a la Santat Margaret Heckler anóncia primièr que Robert Gallo e sos collaborators an descobèrt l'agent causal del sida, un retrovirus batejat HTLV-III. Anóncia puèi qu'aquela equipa es en mesura de produire lo virus ne massa. Enfin, anóncia la distribucion venenta d'un tèst de diagnostic. En mai de 1986, una comission de nomenclatura virologique farga una sigla per designar lo virus isolat : HIV (Human Immunodeficiency Virus), que los franceses transcrivon en VIH. En junh de 1986, jol governament Chirac, lo sida ven una malautiá a declaracion obligatòria. En decembre, los cases de sida averats obtenent l'estatut de malautiá de durada obrisson drech a una presa en carga a 100 %.

Contestacion del ligam dintra VIH e sida

D'unas personas o grops an remés en question lo ligam de causalitat entre lo VIH e lo sida, quitament negat l'existéncia del virus. Lo virologiste Peter Duesberg, dont las òbras an dempuèi estiu contradiches, sosten que lo sida es causat per la consomacion a long tèrme de drògas o d'antiretrovirals.

• En Africa del Sud aquel ponch de vista es estat représ pendent un temps pel governament e, mai particularament, son president de l'epòca, Thabo Mbeki. Aquí perqué a convocat una conferéncia contradictòria entre los tenents de la posicion oficiala e aqueles sostenent d'ipotèsis alternativas, en demandant una reevaluacion. A egalament remés en causa l'innocuitat de d'unes antiretrovirals, tals l'A.Z.T. , e presentat la pauretat coma origina del sida. Malgrat aquò, Africa del Sud es estada un motor dins lo desvolopament legal dels generics, en contournement de la posicion dominanta dels grands laboratòris occidentals. Malgrat la reticéncia del governament a fornir de medicaments als seropositius al VIH e jos la pression interiora e internacionala, los fonzes consacrats a la lucha contra lo sida an pas cessat d'aumentar, atenhent lor ponch d'òrgue a las campanhas nacionalas de tractament gratuit anonciadas en 2003, mas pauc desvolopadas dempuèi. Los delais dins l'accès als suènhs e als tractaments mas tanben dins la prevencion son atal imputats a aquelas actituds controvertidas, e mai se de nombroses autres factors pòdon legitimament èsser invocats per explicar qu'Africa del Sud siá un dels païses mai tocats pel sida.
• En China, la província del Henan es estada contaminada massissament dins las annadas 1990 per de collèctas de sang e de derivats sanguins efectuadas segon un protocòl perilhós (reütilizacion de material usagé, met en comun de la sang collectada, etc.), e a egalament negat la realitat del sida, per protegir los responsables. Dins las annadas 2000, lo mal es identificat, mas los tractaments seguisson pas. Segon una autra ipotèsi, lor sida èra l'efièch de las collèctas de sang remuneradas tròp frequentas demest una populacion plan paura (e donc ja mal noirida), qu'auriá causat son esfondrament immunitari.

En reaccion a aquelas controvèrsias, la Declaracion de Durban ausís rampelar que las pròvas que lo sida es causat pel VIH son claras, sens ambigüitat e confòrmas als pluses nauts estandards de la sciéncia.

Origina

Lo VIH fan partida d'un grop de virus entrainant de las malautiás parièras al sida en çò dels primats, los virus de l'immunodéficience simiesca (VITZ). Los diferents virus umans (VIH) son lo resultat de la transmission a l'Òme de diferents virus al XX^e sègle, sustot de las VISES dels chimpanzés (pel VIH-1) e dels mangabeys (probablament, pel VIH-2). Malgrat que las VISES infècten abitualament pas l'Òme, d'unas mutacions, dont qualques unas son estadas identificadas, an permés aquelas transmissions. Lo mòde exacte de transmission es pas conegut, mas s'auriá pogut agir, per exemple, d'una contaminacion per via sanguina pendent lo decopatge d'animals infectats.

Los estudis scientifics suggerisson que VIH-1 es aparegut dins lo bacin de Còngo dins las annadas 1920. A aquela epòca, lo desvolopament economic del Còngo bèlga s'es acompanhat d'un desvolopament de las ligasons ferroviàrias e d'una fòrta creissença de la populacion de Kinshasa, çò que poiriá aver favorizat la propagacion del virus. Lo primièr escapolon recensat del VIH foguèt reculhit en 1959 a Léopoldville (uèi Kinshasa), dins l'actuala Republica democratica de Còngo. Demest los primièrs escapolons reculhits, lo cas d'un american omosexual en 1969 e d'un marin eterosexual norvegian en 1976.

A la debuta de l'epidèmia, de recèrcas son estadas entrepresas per determinar lo pacient zèro qu'auriá propagat lo virus als Estats Units. Pendent un temps los dobtes se son portats sus Gaëtan Dugas, un òste canadian omosexual qu'es mòrt lo 30 de març de 1984. Un estudi fa remontar la dintrada del VIH als Estats Units cap a 1969.

Pandemia

Dins las annadas 1980, lo sida se transforma en una pandemia. I a agut, entre 1981 e 2006, mai o mens 25 milions de mòrts deguts a las malautiás en rapòrt amb lo sida. En 2007, l'epidèmia sembla marcar lo pas, lo nombre de seropositius al VIH avent sensiblament demesit de 38,6 milions en 2006 a 33,2 milions de personas seropositivas al VIH. L'ONUSIDA indica pasmens qu'aquela diminucion proven d'una utilizacion melhora dels espleches estatistics, e met en garda contra un optimisme exagerat.

Las principalas victimas son actualament los abitants dels païses en via de desvolopament. Las rasons son multiplas e vàrian d'un país a l'autre : torisme sexual per Asia del Sud-èst, abséncia d'informacion de la populacion suls factors de risc de transmission (sustot en Africa subsahariana), conviccions religiosas defendent l'utilizacion dels mejans de proteccion tals coma lo preservatiu, refús de l'abstinéncia o relacions fòra maridatge, manca de mejans o de volontat per far de prevencion e informar las populacions (principalament en Africa e en Asia), quitament refús d'admetre los faches.^{[réf. necessari]}

Los seropositius al VIH estrangièr pòdon dificilament dintrar dins mantun país, coma Russia. Als Estats Units, la defensa es estada levada per l'administracion Obama en genièr de 2010.

Ròtle dels mèdias

Impacte positiu sus la compreneson del sida

La plaça de las Combatentas-e-Combatents-del-sida, a París.

Tre la debuta de l'epidèmia, los mèdias fan de sida l'un dels subjèctes centrals de lor cobèrta. Atal, en França, tre 1986, las fonts mediaticas venon un element central de la prevencion mesa en plaça per l'Estat : publicitat pels preservatius, campanha de prevencion « lo Sida, passarà pas per ieu ». Aquela campanha utiliza una varietat de mèdias, tals coma la television, lo minitel o encara la ràdio, per tal de tocar lo mai grand nombre. Lo messatge transmés es que la malautiá fasent pas excepcion del genre, del sèxe, de l'orientacion sexuala o encara de la riquesa, totòm pòt èsser tocat e deu pas èsser en cap de cas mes a despart.

Aquelas campanhas an egalament l'objectiu de levar dels fonzes, per tal de venir en ajuda a las personas tocadas e trobar de solucions medicalas per contrar la malautiá.

Las campanhas governamentalas utilizan los mèdias mai populars coma la television e la ràdio, a las oras melhoras d'audiéncia. Per exemple en Soïssa, l'un dels païses mai tocats d'Euròpa, per fin que la campanha nacionala siá la mai utila possibla, l'Estat recomande de messatges permanents detenent d'informacions centralas a mencionar dins cada intervencion « l'usatge de preservatiu », « la fidelitat » e la « non-dintrada dins la toxicomania ».

Impacte negatiu sus la compreneson del sida

Pasmens, los mèdias participan egalament a la propagacion d'informacions erronèas, a la debuta de l'epidèmia. Los mejans de transmission de la malautiá essent pauc coneguts a la debuta de las annadas 1980, d'unas personas essent pas eissidas de la comunautat scientifica, mas puslèu de miègs religioses, coma de pastors, son convidadas a s'exprimir sul subjècte, çò qu'engendra de cresenças de transmission per contacte fisic o per contacte bucal^{[réf. necessari]}. Aquelas informacions an per consequéncia la montada de la paur dins la societat, mas tanben l'estigmatizacion dels omosexuals, que son acusats d'èsser a l'origina de l'epidèmia. Atal, la television americana presenta dels mètges partejar lor volontat d'isolar los omosexuals per amendrir l'epidèmia^{[réf. necessari]}.

Una manca importanta de cobèrta mediatica es a notar dins las regions del tèrç mond, pasmens plan tocadas pel virus, mentre qu'es l'un dels subjèctes dominants dins los mèdias occidentals. L'Africa subsahariana demòra la zòna del glòb mai concernida (la probabilitat per un adult d'i atrapar lo sida es alara 125 còp superior a la dels Estats Units). Meteisses se d'unas fonts mediaticas internacionalas informan pasmens sus aquela region, d'unes i veson pas qu'una volontat d'afortir los estereotips tradicionals associats a Africa, donc d'un territòri instable economicament e politicament, ja portat a la famina e al non-respècte dels dreches de l'òme. Aquela situacion a pogut afortir, en Occident, la compreneson d'Africa coma un continent incapable de s'autogouverner e de legitimar alara de politicas internacionalas controvertidas.

Implicacion de celebritats

Elizabeth Taylor es la primièra estela a s'implicar dins la lucha contra lo sida en seguida del tust que creèt lo decès de son amic Rock Hudson. Crèa l'AmfAR en 1985. Son engatjament a permés de recoltar mai de 50 milions de dòlars per la recèrca contra la malautiá.

Lady Diana e Rock Hudson s'inscrivon coma de figuras influentas d'aquela lucha.^{[réf. desirada]}

Diana, la princessa de Galas, esposa del prince Carles, es eissida d'un mièg aisit e respectat dins la consciéncia collectiva. En aquel temps, la populacion, pauc informada, crench que tot contacte amb los sidéens engendra una contaminacion. Atal, en 1987, Lady Diana crèa un esmai quand sarra la man d'un òme atenh de sida, sens proteccion. En efièch, en profechant de sa cobèrta mediatica, aflaquís l'estigmatizacion entornejant las personas contaminadas, en provant que representan pas un dangièr per la santat publica per o tocar.^{[réf. desirada]}

En mai, Rock Hudson, un actor american de las annadas 1950 incarnant las bonas valors tradicionalas americanas dins sos films amb sos ròtles de seductor, es egalament una figura importanta avent usat de sa notorietat artistica per luchar contra l'estigmatizacion. En efièch, aquela vedeta del cinèma, desira sensibilizar lo public american, mentre qu'un climat ostil domina als Estats Units de cap als malauts. En 1985, al moment que desvèla èsser omosexual e contaminat, lo governament american es reticent de cap a l'immigracion de personas tocadas pel sida, afortissent lo fenomèn d'estigmatizacion. Pasmens, las revelacions tustes d'un òme representant l'ideal del « gentlemen » als Estats Units fan trantalhar lo public e an de repercussions significativas. L'actor perturba l'estereotip prat-bastit que la societat deten a aquela epòca volent que los omosexuals sidéens representen una menaça o una forma de « càncer gai ». Qualques meses après la mòrt de Hudson, lo governament federal entrepren una reforma, finançant divèrses projèctes de recèrca per contrar la propagacion del sida e per desvolopar un tractament.^{[réf. desirada]}

Lo 24 de novembre de 1991, Freddie Mercury se morís a l'edat de 45 ans un jorn après aver revelat al public qu'èra portaire del VIH e atench del sida. Lo 20 d'abril de 1992 los membres restants de Queen organizan un concèrt e i convidan una pleiada d'artistas (David Bowie, Elton John, George Michael, Liza Minnelli, Guns Non Roses, Metallica, Robert Plant) a reprene los tubs del grop. L'argent recoltat pel concèrt e per la venda de las VHS e DVD es reversé a la Fondacion Mercury que lucha contra lo sida.

En França, Line Renaud e Pierre Bergé crèan Sidaction en 1994.

Victimizacion dels malauts

Las personas atenchas del sida e las associacions que los defendon coma Act Up son puslèu mal vistas per la populacion ignoranta a l'endrech de la malautiá. Per tal de portar remèdi a aquò, es jutjat necessari d'entretenir un imatge victimisante dels sidéens dins los mèdias, per suscitar l'empatia e atal accionar una campanha de prevencion. Aquel ròtle es primièr atribuït als governaments, puèi d'associacions talas coma Sidaction prenon lo relai per tal de sostenir las victimas e far avançar la recèrca. Los organismes e institucions ciblan aqueles grops en foncion de lor cultura, lors originas, lors risques, lors comportaments.

La sociològa Janine Barbot escriu : « la primièra forma d'engatjament es bastida sus una lectura politica de l'epidèmia del sida en tèrmes de rapòrts de dominacion e de luchas de poders. Es la lectura d'Act Up. Per aquela associacion, lo sida a pas frapat a l'azard, mas tocat de las categorias especificas : omosexuals, toxicomans, minoritats etnicas, etc. Aquelas categorias son « socialament definidas » per de conduchas que s'escartan del « modèl dominant » o dels « nòrmas moralas majoritàrias ».

Òbras e bibliografia

Films

• Marrits Sang de Leos Carax (1986)
• Virats d'uèlh sus un adieu de Bill Sherwood (1986)
• Encara de Paul Vecchiali (1988)
• Clair (Una Notte di Chiaro di Luna) Lina Wertmüller (1989)
• Common Threads: Stories from the Quilt de Rob Epstein e Jeffrey Friedman (1989)
• Un companh de longa tòca (Longtime companion) de Norman René (1990)
• Mercé la vida de Bertrand Blier (1991)
• Las Nuèchs falbas de Cyril Collard (1992)
• Peter's Friends de Kenneth Branagh (1992)
• The Living End de Gregg Araki (1992)
• Silverlake Life: The View from Here (1993)
• Zero Patience de John Greyson (1993)
• Philadelphia de Jonathan Demme (1993)
• Blue de Derek Jarman (1993)
• Los Soldats de l'esperança (And the Band Played Òm) de Roger Spottiswoode (1993)
• Oblida pas que se vas morir de Xavier Beauvois (1995)
• Kids de Larry Clark (1995)
• Trainspotting de Danny Boyle (1996)
• Mos 17 ans de Philippe Falcon (1996)
• Scenaris d'Africa dempuèi 1997
• Anatomia d'un top model (1998)
• VildSpor de Simon Staho (en) (1998)
• Tot sus ma maire de Pedro Almodóvar (1999)
• Jeanne e lo Dròlle formidable (1998), Coquin de Félix (2000), Nascuts en 68 (2008) e Théo e Hugo dins lo meteis batèl (2016) de Jacques Martineau e Olivier Ducastel.
• D^r Lucille Teasdale-Corti de Francine Allaire amb Marina Orsini (2000).
• Rent de Chris Columbus (adaptacion de la comèdia musicala escricha e compausada per Jonathan Larson) (2005)
• Zatertag is voor doden de Lias Niezen e Lee-Ann Cotton (2006)
• Los Testimònis d'André Téchiné (2007) sus una idèa originala de Michel Canesi e Jamil Rahmani
• How to Subrevisca a Plague de David France (2012)
• Dallas Buyers Club de Jean-Marc Vallée (2013)
• The Normal Heart de Ryan Murphy (2014)
• Los Coquins de peisses-gats de Claudia Santa-Luce (2014)
• Pride de Matthew Warchus (2014)
• 120 batements per minuta de Robin Campillo (2017)
• Agradar, aimar e córrer lèu de Christophe Honoré (2018)
• Holding the Man de Neil Armfield (2015)

Serias televisadas

• 21 Jump Street Sason 2 episòdi 13 Darrièr envòl.
• Queer as fòlc.
• Angels in America de Mike Nichols, segon Tony Kushner (2003)
• Kamisama mō sukoshi dake seria de Takeuchi Hideki e Iwamoto Hitoshi (1998)
• Urgéncias.
• When We Rise : episòdis 3 e 4.
• Pausa
• It's a Sin

Benda dessenhada

• Yann e Denis Bodart, Nicotina Quitran, 1989-90
• Derib, Jo, 1991
• Rapi Zappeur Collectiu - Isoëte, Toxico, sida and Co, 1994
• Tito, Lo Professor, 1996
• Judd Winick, Pedro e ieu, 2000
• Frederik Peeters, Pilulas blavas, 2001

Libres

• Dominique Fernandez, La glòria del Pària, 1987
• Jean Martin (dir.), Afrontar lo SIDA, Lausana, Edicions Favre, 1988.
• Jean Martin (réd. Edicion lenga francesa), Lo SIDA en Soïssa - L'epidèmia, sas consequéncias e las mesuras presas, Bèrna, Ofici federal de la santat publica, 1989.
• Mirko Grmek, Istòria del sida : debuta e origina d'una pandemia actuala, París, Payot, 1989 [reedicions : 1990, 1995, 2005]
• Cyril Collard, Las Nuèchs falbas, París, Flammarion (1989)
• Dominique Lapierre, Mai grands que l'amor, 1990
• Michel Bounan, Lo Temps del sida, París, Éd. Alièt (1990, 2004)
• Hervé Guibert, A l'amic que m'a pas salvat la vida (1990), lo Protocòl compassionnel (1991), l'Òme al capèl rog (1992), Cytomégalovirus : jornal d'espitalizacion, 1992.
• Pascal de Duve, Cargo Vida, 1993
• Luc Montagnier, Dels Virus e dels Òmes, París, Éd. Odile Jacob, 1994
• Maxime Montel, Un mal imaginari, París, Éd. de Mièjanuèch, 1994
• Barbara Samson, S'es pas seriós quand s'a dètz e sèt ans, 1994
• Élisabeth Bourgois, La pèsta novèla, 1995
• Christophe Honoré, Tot contra Léo, 1996
• Guillaume Dustan Balland, Dins ma cambra (1996), Mai fòrt qu'ieu (1998) P.O.L, Nicolas Paginas (1999), Engèni divin (2001) coll. « lo Rai » [sus la practica del barebacking]
• Érik Rémès, Bendi, donc soi, Serial Fucker ; jornal d'un barebacker Edicions Blanca, 1999, sul barebacking
• Gudule, La vida de reculons, 1999
• Marie Borin, Lo basculament del mond, Edicions L'Edat d'Òme, 2007.
• Jean-Michel Iribarren, L'Insècte, París, Lo Seuil, 2000
• Jean-Luc Romero-Michel, Virus de vida, París, Florent Massot, 2002
• Jonathan Tropper, Lo Libre de Joe, 2004
• Phil Marso, K'amic swing Edicion Megacom-ik : la prevencion del sida en lengatge SMS, 2005
• Étienne de Harven e Jean-Claude Roussez, Lo sida, París, Dangles, 2005 - libre consacrat a la contestacion de la responsabilitat del VIH dins la subrevenguda del sida
• Michel Canesi e Jamil Rahmani, Lo Sindròm de Lazare, 2006
• Laurence Lacour, Lo Cant sacrat Una istòria de la sang contaminada. 1, París, Stock, 2008
• Pierre Guéry, HP 1999, 2009
• Alexandre Bergamini, Sang damnada, París, Lo Seuil 2011
• Jacques Leibowitch, Per n'acabar amb lo sida, París, Plon, 2011
• Anne Bouferguène, Un mal que se ditz pas, París, Robert Laffont, 2011
• Jérôme Soligny, Soi mòrt fa vint e cinc ans, Éd. Ninòia, 2011
• Jonathan Tropper, Lo Libre de Joe, Éd. 10/18, 2011
• Françoise Barré-Sinoussi, Per un mond sens sida : un combat partejat, París, Albin Michel, 2012
• John Irving, A ieu sol ben dels personatges (títol original : In one person) París, Lo Seuil, 2013
• Olivier Maurel, Michel Bourrelly, Una istòria de la lucha contra lo sida, París, Nouveau Pèla Edicions, 2021, 714 p. (ISBN 978-2-380-94174-6)

Teatre

• Larry Kramer, The Normal Heart, 1985 (adaptacion francesa per Virgínia de Clausade en 2021)
• Bengt Ahlfors e Yohan Bargum, I a de tigres a Còngo ?, 1986
• Jonathan Larson, Rent, 1996
• Éric-Emmanuel Schmitt, Lo Badalhòl, 1999

Emissions de ràdio

• Las pandemias e la prevencion sanitària, amb Arnaud Fontanet. Emission L'esperit public del 21/08/2016 écoutable sul sit de França-Cultura.

Veire tanben

Articles connèxes

• Origina del virus de l'immunodéficience umana
• Sérophobie
• Donadas personalas#Donadas medicalas (cf. sustot polemica pertocant l'inscripcion del sida sus la lista de las malautiás a declaracion obligatòria, en 1999)
• Lo programa Fightaids@home
• Personalitats e sida
• VIH-2
• Tractament antiretroviral nautament actiu
• Representacion del SIDA dins los mèdias
• Contestacion de la responsabilitat del VIH dins lo sida

Lo sida dins lo mond

• Incidéncia economica del sida en Africa subsahariana
• Sida en Euròpa
• Sida en França
• Sida a Canadà
• Sida als Estats Units

Associacions e organizacions

• L'agéncia ONUSIDA (Organizacion de las Nacions Unidas)
• Lo Fons mondial de lucha contra lo sida, la tuberculòsi e lo paludisme
• L'associacion AJUDAS
• Las associacions Act Up-París e Act Up Nòva Iòrc
• L'associacion Sidaction (França)
• L'associacion Sida Info Servici (França)
• Lo Quiòsc informacions sida toxicomania (França)
• Solidaritat sida (França)
• L'associacion Riban rog
• Lo Centre regional d'informacion e de prevencion del sida e per la santat dels joves (CRIPS)
• Los movements dels malauts
• L'associacion Liberam Las Capòtas
• L'associacion Terrence Higgins Trust
• Martin Shkreli e l'escandal del Daraprim

Ligams extèrns

• Dossièr documentari de la Societat Francesa de Santat Publica
• 2006 Rapòrt sus l'epidèmia mondiala de sida, sul sit d'ONUSIDA
• Sida, un glossari[PDF], sul sit d'Act Up-París, actualizada en julhet de 2005
• Cronologia de la lucha contra lo sida[PDF], sul sit de l'associacion Lo Quiòsc
• Prèst-a-montar de sensibilizacion dels mainatges (lançat a la mitat de julhet 2008, dins l'encastre de l'iniciativa ONUSIDA) (Ligam cap a EDUCAIDS - UNAIDS Global Iniciativa for Educacion and HIV & AIDS)

• Ressorsas relativas a la santat :
  • Classificacion internacionala dels suènhs primaris
  • Diseases Ontology
  • DiseasesDB
  • Eretatge mendelian en çò de l'uman
  • Eretatge mendelian en çò de l'uman
  • ICD-10 Version:2016
  • Icd9data.com
  • Medical Subject Headings
  • MedlinePlus
  • NCI Thesaurus
  • Orphanet
  • PatientLikeMe
  • Estòr medisinske leksikon
  • WikiSkripta
• Notícias dins de diccionaris o enciclopèdias generalistas :

  • Britannica
  • COISSINS Encyclopedia of Arkansas
  • Den Estòr Danske Encyklopædi
  • Dictionary of Sydney
  • Diccionari istoric de la soïssa
  • Enciclopedia D'Agostini
  • Encyclopedia of Chicago
  • L'Enciclopèdia canadiana
  • Gran Enciclopedia Aragonesa
  • Gran Enciclopèdia Catalana
  • Hrvatska Enciklopedija
  • Larousse
  • Maine: An Encyclopedia
  • Treccani
  • Universalis
• Notícias d'autoritat :

  • BnF (donadas)
  • LCCN
  • GND
  • Japon
  • Espanha
  • Israèl
  • Tchéquie