Ciclòn tropical

Ciclòn tropical

L'auragan Ivan près de la Granada, lo 7 de setembre de 2004.

Presentacion

Tip	Tip de ciclòn (d)
Usatge	Ciclòn de las regions tropicalas a centre caud

Un ciclòn tropical es un tip de ciclòn (depression) que pren forma dins los oceans de la zòna intertropicala a partir d'una perturbacion atmosferica que s'organiza en depression tropicala puèi ne tempèsta. Son estadi final es conegut jos divèrses noms a travèrs lo mond : auragan dins l'Atlantic nòrd e lo Pacific Nòrd-èst, tifon en Asia de l'Èst e ciclòn dins los autres bacins oceanics.

Structurellement, un ciclòn tropical es una larja zòna de nívols d'auratge en rotacion acompanhada de vents fòrts. Se los pòt classar dins la categoria dels sistèmas convectifs de méso-escala puèi qu'an un diamètre inferior a una depression classica, dicha « sinoptica », e que lor font d'energia principala es lo desgatjament de calor latenta causat per la condensacion de la vapor d'aiga en altitud dins lors auratges. Lo ciclòn tropical es parièr a una maquina termica, al sens de la termodinamica. Lo desgatjament de calor latenta dins los nivèls superiors de la tempèsta auça la temperatura a l'interior del ciclòn de 15 a 20 °C al dessús de la temperatura ambienta dins la troposfèra a l'exterior del ciclòn. Per aquela rason, los ciclòns tropicals son de tempèstas a « nuclèu caud ».

Los ciclòns tropicals son crenches pel caractèr destructor de lors pluèjas torrencialas e de lors vents. Son classats demest los risques naturals mai corrents e fan cada annada de las centenas, quitament dels milièrs de victimas. Las regions mai menaçadas an mes en plaça de mesuras de susvelhança meteorologica, coordenada per l'Organizacion meteorologica mondiala, aital coma de programas de recèrca e de prevision de la trajectòria e la velocitat de desplaçament dels ciclòns.

Classificacion e terminologia

Origina del tèrme

L'Observatòri de Zi-Ka-Wei près de Shanghai : lo bastiment meteorologic cap a 1925.

Lo tèrme ciclòn, aplicat als ciclòns tropicals, es estat fargat pel Capitani de vaissèl anglés Henry Piddington (1797 – 1858) en seguida de sos estudis sus la terribla tempèsta tropicala de 1789 qu'aviá tuat mai de 20 000 personas dins la vila costièra indiana de Coringa. En 1844, publiquèt sas òbras jol títol The Horn-book for the Law of Storms for the Indian and China Seas (Memòrias sus las tempèstas d'Índia). Los marins del mond reconeguèron la qualitat granda de sas òbras e o nommèron president de la Marina Court of Inquiry (Cort de marina) de Calcuta. En 1848, dins una novèla version agrandida e completada de son libre, The Sailor's Horn-book for the Law of Storms (Guida del marin sus la lei de las tempèstas), aquel pionièr de la meteorologia comparèt lo fenomèn meteorologic a una sèrp s'enrotlant en cercle, kyklos en grèc, d'ont ciclòn.

Louis Froc (1859-1932) es estat escaissat lo « paire o lo prèire dels tifons » per aver organizat la primièra ret d'observacion permetent de preveire e seguir los tifons en mar de China a la fin del XIX^e sègle e a la debuta del XX^e sègle.

Nomenclatura

Noms balhats als ciclòns tropicals per bacin: 1) Auragan 2) Tifon 3) Ciclòn.

Los ciclòns tropicals son dividits en tres estadis de vida : las depressions tropicalas, las tempèstas tropicalas, e un tresen grop dont lo nom vària segon las regions. Aqueles estadis son en fach tres nivèls d'intensitat e d'organizacion qu'un ciclòn tropical pòt o non aténher. Se retròba donc dins l'òrdre creissent d'intensitat :

• la depression tropicala. Es un sistèma organizat de nívols, d'aiga e d'auratges amb una circulacion ciclonica barrada en susfàcia e dels vents dont la velocitat maximala es inferiora a 17 m/s (siá 63 km/h) ;
• la tempèsta tropicala. Es un sistèma ciclonic dont los vents an una velocitat maximum compresa entre 17 e 33 m/s (siá entre 63 e 117 km/h) ;
• l'auragan/tifon/ciclòn. Es un sistèma ciclonic dont los vents an una velocitat qu'excedís 33 m/s (mai o mens 118 km/h) e qu'a un uèlh desgatjat en son centre.

Lo tèrme utilizat per designar los ciclòns tropicals superiors vària segon las regions, coma seguís :

• auragan dins l'Atlantic Nòrd e l'ocean Pacific a l'èst de la linha de cambiament de data. L'origina del mot es contestada : de huricán, del carib per « dieus del mal » o « dieu de las tempèstas », o encara de l'arawak huracana significant « vent d'estiu ». Jean-Arnaud Bruneau de Rivedoux evòca, en 1572, « aquel vent nommat Uracan [que] alen ordinàriament als meses d'agost, setembre & octobre, és mai o mens dels Isles de Navace & Jamaïca, a environ sièis-vingts lègas d'Eila S. Dominique. Aquel mot Uracan es un vocable dels insulars lo qual significa en lor lenga los quatre vents jonches amassa & bufant l'un contra l'autre. » ;
• tifon dins lo Pacific Nòrd a l'oèst de la linha de cambiament de data. Lo mot vendriá del grèc ancian Τυφών / tuphōn, un mostre de la mitologia grèca responsabla dels vents cauds, e qu'auriá viatjat cap a Asia per l'arab (tûfân) puèi recuperat pels navigators portugueses (tufão). D'autra part, los chineses utilizan 颱風 (grand vent) prononciat tai fung en cantonés (veire Wiktionnaire), e lo japonés balha sul meteis étymon taifû ;
• ciclòn tropical dins lo Pacific Sud e dins l'ocean Indian. Pasmens, s'utiliza localament lo tèrme de fòrta tempèsta tropicala dins l'ocean Indian Nòrd ;
• dins l'Atlantic Sud, lo tèrme a utilizar es pas determinat. Fins ara, s'a repertoriat qu'un sol sistèma d'aquel tip a causa de las condicions desfavorablas dins aquela region.

Aquela terminologia es definida per l'Organizacion meteorologica mondiala (OMM). En d'autres endreches dins lo mond, los ciclòns tropicals an recebut los noms de baguio a las Filipinas, de chubasco a Mexic e taino en Haití. Lo tèrme willy-willy retrobat sovent dins la literatura coma un tèrme local en Austràlia es erronèu perque designa en fach un remolin de posca.

Categorias

Destruccions a la Granada per l'auragan Ivan en setembre de 2004.

Los ingredients d'un ciclòn tropical incluson una perturbacion meteorologica preexistenta, de las mars tropicalas caudas, de l'umiditat, e dels vents relativament febles en altitud. Se las condicions requeridas persistisson pro longtemps, se pòdon combinar per produire los vents violents, las èrsas nautas, las pluèjas torrencialas, e las inondacions que son associadas a aquel fenomèn.

Coma mencionat anteriorament, lo sistèma ven primièr una depression tropicala, puèi una tempèsta e s'utiliza puèi de categorias d'intensitat que vàrian segon lo bacin. La definicion de vents sostenguts, recomandada per l'OMM, per aquela classificacion es una mejana sus dètz minutas. Aquela definicion es adoptada per la màger part dels païses, mas qualques païses utilizan un periòde de temps diferenta. Los Estats Units, per exemple, definisson los vents sostenguts en vertut d'una mejana d'una minuta, mesurada a 10 mètres al dessús de la susfàcia.

Una escala de 1 a 5 es utilizada per categorizar los auragans de l'Atlantic nòrd segon la fòrça de lors vents : l'escala de Saffir-Simpson. Un auragan de categoria 1 a los vents mai febles, mentre qu'un auragan de categoria 5 es lo mai intens. Dins d'autres bacins, s'utiliza una nomenclatura diferenta que se retròba dins lo tablèu çai jos.

Classificacion dels sistèmas tropicals sul bacin (vent mejan sus 10 minutas, levat sus 1 minuta pels centres americans)
Escala de Beaufort	Vents sostenguts sus 10 minutas (noses)	Ocean Indian nòrd Servici meteorologic indian	Ocean Indian sud-oèst Météo-France	Austràlia Bureau of Meteorology	Pacifica sud-oèst Fiji Meteorological Servici	Pacific nord-oèst Agéncia meteorologica del Japon	Pacific nord-oèst Jonch Typhoon Warning Center	Pacific nòrd-èst e Atlantic nòrd Nacional Hurricane Center e Central Pacific Hurricane Center
0–6	<28	Depression	Perturbacion tropicala	Depression tropicala	Depression tropicala	Depression tropicala	Depression tropicala	Depression tropicala
7	28–29	Depression prigonda	Depression tropicala
	30–33						Tempête tropicala	Tempête tropicala
8–9	34–47	Tempête ciclonica	Tempête tropicala moderada	Ciclòn tropical (1)	Ciclòn tropical	Tempête tropicala
10	48–55	Tempête tropicala sevèra	Forte tempèsta tropicala	Ciclòn tropical (2)		Tempête tropicala sevèra
11	56–63						Tifon	Auragan (1)
12	64–72	Tempête tropicala plan sevèr	Ciclòn tropical	Ciclòn tropical sevèr (3)		Tifon
	73–85							Auragan (2)
	86–89			Ciclòn tropical sevèr (4)				Auragan màger (3)
	90–99		Ciclòn tropical intens
	100–106							Auragan màger (4)
	107–114			Ciclòn tropical sevèr (5)
	115–119		Ciclòn tropical plan intens				Super tifon
	>120	Super tempèsta ciclonica						Auragan màger (5)

Lo Nacional Hurricane Center (lo centre de prevision dels ciclòns tropicals als Estats Units) classifica los auragans de categoria 3 (178 km/h) e mai coma essent d'auragans màgers. Lo Jonch Typhoon Warning Center classifica los tifons dont los vents atenhon almens (241 km/h) coma essent dels « supèr tifons ». Pasmens, tota classificacion es relativa, perque de ciclòns de categorias inferioras pòdon pasmens causar de damatges mai importants que los de las categorias superioras, segon l'endrech frapat e los dangièrs que provòcan. Las tempèstas tropicalas pòdon tanben causar de grèus damatges e de las pèrdas en vidas umanas, sustot a causa de las inondacions.

Denominacion dels ciclòns

Lo nom de baptisme d'un ciclòn se compausa en italicas. Lo fach de balhar un nom als ciclòns tropicals remonta a mai de dos sègles (XVIII^e sègle). Aquò respond al besonh de diferenciar cada eveniment dels precedents. Atal los espanhòls balhavan al ciclòn lo nom del sant patron del jorn. Per exemple, los auragans avent frapat Porto Rico lo 13 de setembre de 1876, puèi a la meteissa data en 1928, s'apèlan totes los dos San Felipe (Sant Felip). Pasmens, lo de 1928 aviá frapat la velha Guadalope e rèsta apelada sus aquela illa lo « Grand Ciclòn ».

La primièra utilizacion de noms de personas balhats a aqueles sistèmas foguèt amorsada per Clement Lindley Wragge, un meteorologista australian de la debuta del XX^e sègle. Preniá de prenoms de femnas, dels noms de politicians qu'aimava pas, dels noms istorics e mitologics.

L'armada americana, de la debuta del XX^e sègle fins a la Segonda Guèrra Mondiala, aviá la costuma d'utilizar l'alfabet fonetic de las transmissions militaras amb l'annada. De lor costat, los meteorologistas de l'American Air Force (precursor de l'US Air Force) e de la COSTUMAS Navy del teatre Pacific, pendent la Segonda Guèrra Mondiala, balhavan de prenoms femenins als ciclòns tropicals. En 1950, lo sistèma d'alfabet fonetic (Able, Baker, Charlie, etc.) foguèt oficializat dins l'Atlantic nòrd pel servici meteorologic american (Nacional Weather Servici). En 1953, la lista repetitiva foguèt remplaçada per una autra lista utilizant exclusivament de prenoms femenins e en 1954, la lista precedenta foguèt represa mas foguèt decidit de cambiar de lista cada annada.

Dempuèi 1979, en seguida de las criticas dels movements feministas, los auragans recebon de prenoms alternativament masculins e femenins (en anglés, espanhòl e francés) dins lo bacin atlantic. Un principi de cicles foguèt tanben establit : basat sus sièis ans e sièis listas, las annadas paras debutan per un prenom masculin, las annadas imparas per un prenom femenin. Atal la lista de 2000 es la meteissa que la de 1994 ; la lista de 2001 repren las de 1989 e 1995. Las sièis listas preveson 21 prenoms corrents d'A a W mas sens Q ni U, puslèu paures en prenoms. Puèi, es previst d'utilizar las letras de l'alfabet grèc. En 2005, annada de recòrd amb 27 ciclòns, la lista foguèt totalament utilizada fins a Wilma, puèi fins a la letra grèca Zèta.

Coma los ciclòns tropicals se limitan pas al bacin Atlantic, de listas similaras son elaboradas pels diferents sectors dels oceans Atlantic, Pacific e Indian. Dins lo bacin de l'ocean Atlantic, lo Nacional Hurricane Center (NHC) de Miami es oficialament cargat de nommar los ciclòns. Lo bacin de l'ocean Pacific es dividit en mantun sector vist son espandida. Lo NHC de Miami nomma los de la porcion Es, lo Central Pacific Hurricane Center de Honolulu bateja los del centre-nòrd, lo centre japonés los del nòrd-oèst e lo sud-oèst torna al Burèu of Meteorology (BOM) australian e als centres meteorologics de las Fiji e de Papoa-Nòva Guinèa.

La denominacion dins l'ocean Indian torna al BOM, al servici meteorologic indian e al centre meteorologic de l'illa Maurici, segon lo sector. Dins los sectors nòrd, soscontinent indian e Arabia, los ciclòns èran pas nommats abans 2006 mentre que los del sector sud-oèst an de noms dempuèi la sason 1960 - 1961.

Los noms demòran dels prenoms dins l'Atlantic nòrd e lo Pacific nòrd-èst, mas endacòm mai los diferents païses someton a l'OMM dels noms de flors, d'aucèls, etc., pas necessàriament dins un òrdre alfabetic. Pendent grèus ciclòns, los noms d'aquestes son suprimits de las listas e remplaçats per tal de trucar pas la populacion en li rampelant de tròp marrits sovenirs. Atal, dins la lista 2004, Matthew a remplaçat lo nom de Mitch perque l'Auragan Mitch tuèt mai o mens 18 000 personas en America Centrala en 1998.

Luòcs de formacion

Carta mostrant la traça de totes los ciclòns tropicals entre 1985 e 2005. La color correspond a l'escala de Saffir-Simpson segon la legenda indicada. Un sol ciclòn dins l'Atlantic Sud : es Catarina.

Quasi totes los ciclòns tropicals se forman a mens de 30° de l'eqüator e 87 % a mens de 20° d'aqueste. Coma la fòrça de Coriolis balha als ciclòns lor rotacion iniciala, aquestes se desvolopan pasmens rarament a mens de 10° de l'eqüator (la compausanta orizontala de la fòrça de Coriolis es cap d'a l'eqüator). L'aparicion d'un ciclòn tropical a l'interior d'aquel limit èst pasmens possible s'una autra font de rotacion iniciala se manifèsta. Aquelas condicions son fòrça raras e de talas tempèstas se produson, se crei, mens d'un còp per sègle.

La màger part dels ciclòns tropicals apareisson dins una benda d'auratges tropicals qu'encercla lo glòb terrèstre, e que se crida la zòna de convergéncia intertropicala (ZCIT). Lor trajècte afècta lo mai sovent de las zònas al climat tropical e al climat subtropical umid. De pel mond, se rapòrta en mejana 80 ciclòns tropicals per annada.

Bacins principals

Bacins e Centres de l'OMM responsables

Bacin oceanic	Centre responsable
Atlantic nòrd	Nacional Hurricane Center (Miami)
Pacific Nòrd-èst	Nacional Hurricane Center (Miami)
Pacific Centre-nòrd	Central Pacific Hurricane Center (Honolulu)
Pacifica Nord-oèst	Agéncia meteorologica de Japon (Tòquio)
Pacific Sud e Sud-oèst	Fiji Meteorological Servici (Nadi)† Meteorological Servici of New Zealand Limited (Wellington) Papua New Guinea Nacional Weather Servici (Port Moresby)† Bureau of Meteorology (Darwin e Brisbane)†
Indian Nòrd	India Meteorological Department (Nòva Delhi)
indian Sud-oèst	Météo-France (La Reünion)
indian Sud-èst	Bureau of Meteorology† (Perth) Meteorology and Geophysical Agency of Indonesia (Jakarta)†
†: Indica un centre d'avertiments dels ciclòns tropicals

Existís sèt principals bacins de formacion dels ciclòns tropicals :

• l'oèst del Pacific Nòrd : los ciclòns tropicals dins aquela region afèctan sovent China e Taiwan, Japon e las Filipinas. I son apelats tifons (de chinés :　台 风(taifeng)). Es de luènh lo bacin mai actiu, comptant pel tèrç de totes los ciclòns tropicals dins lo mond. Las agéncias meteorologicas nacionalas, aital coma lo Jonch Typhoon Warning Center (JTWC) son responsables de l'emission de las previsions e dels avertiments dins aquel bacin ;
• l'èst del Pacific Nòrd : s'agís de la segonda zòna mai activa al mond, e tanben la mai densa (lo mai grand nombre de tempèstas dins una zòna relativament reducha d'ocean). Las tempèstas que se desvolopan dins aquel bacin pòdon aténher l'oèst de Mexic, Hawaii e plan rarament Califòrnia. Lo Central Pacific Hurricane Center es responsable de las previsions per la partida oèst d'aquela zòna, e lo Nacional Hurricane Center es cargat de la partida es ;
• l'oèst del Pacific Sud : los ciclòns dins aquela region afèctan generalament Austràlia e Oceania. Son seguits e previstes per Austràlia e la Nòva Guinèa. Atenhon de còps Nòva Caledònia ;
• lo nòrd de l'ocean Indian : se dividís aquel bacin en doas regions, lo golfe de Bengala e la mar d'Arabia. Lo golfe de Bengala domina lo descompte, amb 5 a 6 còps mai de ciclòns que la mar d'Arabia. Los ciclòns que se forman dins aquel bacin son istoricament los mai murtrièrs. Notam particularament lo ciclòn de Bhola de 1970, que faguèt 200 000 victimas. Los païses afectats per aquel bacin incluson Índia, Bangladesh, Sri Lanka, la Tailàndia, Birmania e Paquistan. Cadun d'aqueles païses emet de previsions e dels avertiments. En de raras escasenças, un ciclòn provenent d'aquel bacin pòt afectar la Peninsula Arabica : en 1981 quand una tempèsta tropicala a tocat lo destrech d'Ormuz e lo sultanat d'Oman e voidat de las quantitats d'aiga totalament inabitualas dins aquela region (65 millimètres a Mascat) ;
• lo sud-èst de l'ocean Indian : los ciclòns apareissent dins aquela region afèctan Austràlia e Indonesia. Son seguits e previstes per aqueles païses. Tòcan egalament las Illas Cocòs e l'ile Christmas ;
• lo sud-oèst de l'ocean Indian : s'agís del bacin lo mens fòrça comprés, a causa d'una manca de donadas istoricas. Aqueles ciclòns afèctan Madagascar, Moçambic, l'illa de La Reünion, l'ile Rodrigues, l'illa Maurice, las Comòras (dont Maiòta), Tanzania e Kenya. Las previsions per aqueles ciclòns son emesas pel Centre meteorologic regional especializat ciclòns de La Reünion, servici de Météo-France. Los baptismes son per contra realizats pel centre meteorologic de l'illa Maurice e pel de Madagascar ;
• l'Atlantic nòrd : es lo bacin tropical lo mai estudiat. Incluguèt l'ocean Atlantic, la mar Cariba e lo Golfe de Mexic. Lo nombre de ciclòns tropicals formats dins aquel bacin vària grandament d'una annada a l'autre, entre un sol e un vintenat. I son apelats auragans (d'espanhòl huracán). Los Estats Units, Mexic, l'America Centrala, las Caribas e Canadà pòdon èsser afectats per aqueles ciclòns. Las previsions per aqueles ciclòns son emesas per totes los païses de la region pel Nacional Hurricane Center, basat a Miami (Florida) ; lo Centre canadian de prevision d'auragan, basat a Halifax (Nòva Escòcia) emet de previsions e dels avertiments pertocant los ciclòns tropicals que menaçan lo territòri e las aigas canadianas.

Zònas de formacion inabitualas

Trajectòria dels rars ciclòns tropicals e subtropicals près de la còsta sud-atlantica d'America del Sud de 2004 a 2021.

Las zònas seguentas produson plan rarament de ciclòns tropicals :

• l'Atlantic Sud : d'aigas mens caudas (corrent de Benguela), l'abséncia d'una zòna de convergéncia inter-tropicala, e la preséncia de cisalhament vertical del vent contribuïsson a rendre plan dificil lo desvolopament de ciclòns tropicals dins aquela region. S'i a pasmens observat dos ciclòns tropicals : en 1991, una febla tempèsta tropicala al larg d'Africa (qu'a tocat l'illa Santa Elena), e lo ciclòn Catarina (de còps tanben apelat Aldonça), que frapèt la còsta brasiliana en 2004 ;
• lo centre del Pacific Nòrd : lo cisalhament dins aquela zòna limita grandament los astres de desvolopament de ciclòns tropicals. Pasmens, aquela region es sovent frequentada per de ciclòns nascuts dins lo bacin fòrça mai favorable de l'èst del Pacific Nòrd ;
• la Mediterranèa : de tempèstas que semblan aparentadas per lor estructura a de ciclòns tropicals o sub-tropicals se produson de còps dins lo bacin mediterranèu. Aqueles ciclòns subtropicals mediterranèus, tanben apeladas Medicanes, son estadas senhaladas entre autras en setembre de 1947, setembre de 1969, genièr de 1982, setembre de 1983, genièr de 1995 e novembre de 2011. La natura d'aquelas tempèstas rèsta matèria a debats ;
• Grands Lacs (America del Nòrd) : malgrat que plan al nòrd, la superficia granda d'aqueles lacs pòt venir un terren propici al desvolopament convectif intens quand lor temperatura es a son maximum e que d'aire plan freg d'altitud i passa en auton. Una tempèsta en 1996 (veire Ciclòn de 1996 sul Lac Huron) sul Lac Huron aviá de caracteristicas similaras a las d'un ciclòn tropical o subtropical, dont un uèlh al centre pendent un temps brèu ;
• lo Pacific Sud : sens èsser una region a fòrt risc, lo Pacific Sud a l'èst del meridian 180 es pas estalviat per las perturbacions d'aquel tip. Entre 1831 e 1998, almens 30 ciclòns (vent mejan egal o superior a 118 km/h) e mai o mens 22 tempèstas tropicalas (90 km/h < vent mejan < 118 km/h) an afectat las Illas Cook e la Polinesia Francesa dont 16 ciclòns e 4 tempèstas entre 1981 e 1991. Aqueles nombres son probablament sosestimats a causa de donadas inexistentas o incomplètas fins en 1940. Lo ciclòn de 1906 que frapèt Anaa dins l'archipèla de las Tuamotu emportèt, per submersion de l'atòl per l'èrsa, mai o mens una centena (de 95 a 130 segon los rapòrts) de sos abitants en mar. Aquel inventari pren pas ne compte dels fenomèns avent pres naissença a l'èst del 180^e qu'an evoluat cap a l'oèst, estalviant la Polinesia Francesa.

Sasonalitat

Grafic mostrant la distribucion temporala dels sistèmas dins l'Atlantic nòrd.

Sus l'ensemble del glòb, la frequéncia dels ciclòns tropicals atenh son maximum cap a la fin de l'estiu, quand l'aiga es la mai cauda. Cada bacin a pasmens sos pròpris caracteristics sasonièras :

• dins l'Atlantic nòrd, una sason dels auragans plan desmarcada comença al començament junh e s'acaba a la fin de novembre, amb una fòrta butada a la debuta de setembre ;
• lo nòrd-èst del Pacific a un periòde d'activitat mai larja mas similara a la de l'Atlantic ;
• lo nòrd-oèst del Pacific produch dels ciclòns tropicals tota l'annada, amb un minimum en febrièr e una poncha a la debuta de setembre ;
• dins lo bacin del nòrd de l'ocean Indian, los ciclòns son mai frequents d'abril a decembre, amb de ponchas en mai e en novembre ;
• dins l'emisfèri sud, la formacion de ciclòns tropicals comença a la fin octobre e s'acaba en mai. Las ponchas subrevenon en la mitat de febrièr e a la debuta de marces.

Aquí un tablèu recapitulatiu que balha las mejanas d'eveniments annals per zòna, classadas per òrdre de frequéncia descreissenta :

Mejanas sasonièras

Bacin	Debuta	Fin	Tempèstas tropicalas (> 34 noses)	Ciclòns tropicals (> 63 noses)	Categoria 3+ (> 95 noses)
Nòrd-oèst del Pacific	Avril	Janvier	26,7	16,9	8,5
Sud de l'ocean Indian	Octobre	Mai	20,6	10,3	4,3
Nòrd-èst del Pacific	Mai	Novembre	de 16,3	9,0	4,1
Nòrd-Atlantic	Junh	Novembre	de 10,6	5,9	2,0
Austràlia e sud-oèst del Pacific	Octobre	Mai	10,6	4,8	1,9
Nòrd de l'ocean Indian	Avril	Decembre	de 5,4	2,2	0,4

Formacion e desvolopament

L'importància de la condensacion coma font principala d'energia diferéncia los ciclòns tropicals dels autres fenomèns meteorologics, coma las depressions de las latituds mejanas que posan lor energia puslèu dins los gradients de temperatura preexistents dins l'atmosfèra . Per conservar la font d'energia de sa maquina termodinamica, un ciclòn tropical deu demorar al dessús de l'aiga cauda que li pòrta l'umiditat atmosferica necessària. Los fòrts vents e la pression atmosferica reducha dins lo ciclòn estimulan l'evaporacion , çò qu'entreten lo fenomèn.

La formacion dels ciclòns tropicals es totjorn un subjècte de recèrca scientifica intensa, e es pas encara completament compresa. En general, la formacion d'un ciclòn tropical requerís cinc factors :

1. la temperatura de la mar deu despassar 26,5 °C fins a una prigondor d'almens 60 m, amb una temperatura de las aigas de susfàcia atenhent o despassant 28 a 29 °C. L'aiga cauda es la font d'energia dels ciclòns tropicals. Quand aquelas tempèstas se desplaçan sus l'interior de las tèrras o sus d'aigas mai frejas, feblisson lèu ;
2. las condicions devon èsser favorablas a la formacion d'auratges . La temperatura atmosferica deu demesir lèu amb l'altitud, e la troposfèra mejana deu èsser relativament umida ;
3. una perturbacion atmosferica preexistenta. Lo movement vertical ascendent dins la perturbacion ajuda a l'amorsatge del ciclòn tropical. Un tip de perturbacion atmosferica relativament febla, sens rotacion, apelat onda tropicala servís generalament de ponch de partença a la formacion dels ciclòns tropicals ;
4. una distància de mai de 10 ° de l'eqüator. La fòrça de Coriolis amòrsa la rotacion del ciclòn e contribuís a son manten. Dins los entorns de l'eqüator, la compausanta orizontala de la fòrça de Coriolis es quasi cap de (cap d'a l'eqüator), çò que defend lo desvolopament de ciclòns ;
5. abséncia de cisalhament vertical del vent (un cambiament per fòrça o de direccion del vent amb l'altitud). Tròp de cisalhament damatja o destrutz l'estructura verticala d'un ciclòn tropical, çò qu'empacha o nòtz a son desvolopament.

A l'escasença, un ciclòn tropical se pòt formar en defòra d'aquelas condicions. En 2001, lo tifon Vamei s'es format a solament 1,5 ° al nòrd de l'eqüator, a partir d'una perturbacion preexistenta e de las condicions atmosfericas relativament frescas religadas a la monson. S'estima que los factors qu'an menat a la formacion d'aquel tifon se repetiscan pas que cada 400 ans. Es egalament arribat que de ciclòns se sián desvolopats amb de temperaturas de susfàcia de la mar a 25 ° o mens (coma l'auragan Vince en 2005).

Quand un ciclòn tropical de l'Atlantic atenh las latituds mejanas e pren sa corsa cap a l'èst, pòt se re-intensificar jos la forma d'una depression de tip barocline (tanben cridada frontala). De talas depressions de las latituds mejanas son de còps violentas e pòdon a l'escasença conservar de vents per fòrça d'auragan quand atenhon Euròpa.

Estructura

« Anatomia » d'un ciclòn tropical : bendas de pluèja concentricas, l'uèlh e sa paret. Las sagetas mòstran lo movement de l'aire e dels nívols.

Un ciclòn tropical intens compren los elements seguents :

• una depression : totes los ciclòns tropicals son en rotacion a l'entorn d'una zòna de bassa pression atmosferica a la susfàcia de la Tèrra. Las pressions mesuradas al centre dels ciclòns tropicals son demest las mai bassas que se pòsca mesurar al nivèl de la mar ;
• una cobèrta nivolosa centrala densa : una zòna concentrada d'auratges e de bendas de pluèja entornejant la depression centrala. Los ciclòns tropicals amb una cobèrta centrala simetrica an tendéncia a èsser intenses e a plan se desvolopar ;
• un uèlh : lo sistèma desvolopa en son centre una zòna de subsidéncia (movement descendent). Las condicions dins l'uèlh son normalament calmas e sens nívols, malgrat que la mar pòsca èsser fòrça agitada. L'uèlh es l'endrech mai freg del ciclòn a la susfàcia, mas lo mai caud en altitud. Es abitualament de forma circulara e son diamètre vària d'8 a 200 km. Dins los ciclòns de mendre intensitat, la cobèrta nivolosa centrala densa ocupa lo centre del ciclòn e i a pas d'uèlh ;
• una paret de l'uèlh : s'agís d'una benda circulara de conveccion atmosferica e de vents intenses sus la bordadura immediata de l'uèlh. S'i retròba las condicions mai violentas dins un ciclòn tropical. Dins los ciclòns mai intenses, s'obsèrva un cicle de remplaçament de la paret de l'uèlh, en vertut de lo qual de parets concentricas se forman e remplaçan la paret de l'uèlh. Lo mecanisme a l'origina d'aquel fenomèn es encara mal comprés ;
• escorrement divergent : dins los nivèls superiors d'un ciclòn tropical, los vents s'aluènhan del centre de rotacion e manifèstan una rotacion anticiclonica. Los vents de susfàcia son fòrça ciclonics, mas feblisson amb l'altitud e càmbian de direccion de rotacion près de la cima de la tempèsta. Es una caracteristica unica dels ciclòns tropicals.

Lo desgatjament de calor latenta dins los nivèls superiors de la tempèsta auça la temperatura a l'interior del ciclòn de 15 a 20 °C al dessús de la temperatura ambienta dins la troposfèra a l'exterior del ciclòn. Per aquela rason, los ciclòns tropicals son de tempèstas a « nuclèu caud ». Pasmens, aquel nuclèu caud es pas present qu'en altitud — la zòna tocada pel ciclòn a la susfàcia es abitualament mai freja de qualques gras respècte a la normala, a causa dels nívols e de las precipitacions.

Energia

Indici de l'energia cumulativa annala dempuèi 1851 dins l'Atlantic nòrd.

Existís mantuna faiçon de mesurar l'intensitat d'un sistèma tropical, demest las qualas la tecnica de Dvorak, qu'es una faiçon d'estimar la pression centrala e los vents d'un ciclòn a partir de son organizacion sus las fòtos satellitàrias e de la temperatura de las cimas dels nívols. Los meteorològs utilizan tanben la mesura dirècta per reconeissença aeriana, o avaloran, a posteriori, los efièches devastators sus las zònas traversadas. Lo Nacional Weather Servici american estima que la poténcia reala d'un sistèma tropical se situa entre 2,2 x 10¹² e 1,6 x 10¹⁸ watts, mas aquel calcul utilize mantuna aproximacion suls paramètres meteorologics. Lo NWS a donc desvolopat un metòde rapid per estimar l'energia totala desgatjada dins un tal sistèma en tenent compte de la velocitat dels vents, estimada o notada, aital coma la durada de vida del ciclòn : l'indici d'Energia cumulativa dels ciclòns tropicals (Accumulated ciclòn energy o ACE en anglés).

Aquel indici utiliza lo vent maximum sostengut —$v_{\mathrm {max} }$ —, sens la ventada, coma aproximacion de l'energia cinetica. Se calcula l'indici en utilizant lo carrat de $v_{\mathrm {max} }$ dins lo ciclòn, notat o estimat, per cada periòde de sièis oras pendent la durada de vida del sistèma. Se dividís lo tot per 10⁴ per reduire la chifra a una valor rasonabla.

L'eqüacion es donc :

$IECCT\left(o\ ACE\right)=\sum _{i=1}^{n}{\frac {v_{\mathrm {max_{i}} }^{2}}{10^{4}}}\qquad {\begin{casas}v_{max_{i}}\mathrm {\ en\ {\text{noses}}\ pendent\ la\ p{\acute {e}}riode} \ i\mathrm {\ de\ sièis\ oras} \\n\mathrm {\ es\ lo\ nombre\ de\ p{\acute {e}}riodes\ de\ sièis\ oras\ que\ dura\ lo\ ciclòn} \end{casas}}$

Coma l'energia cinetica es ${(\mathrm {Masse} \times v_{\mathrm {max} }^{2})}/2$, aquel indici es proporcional a l'energia desvolopada pel sistèma en prenent coma ipotèsi que la massa per unitat de volum dels sistèmas es identica mas ten pas compte de la massa totala d'aquestes. Atal, l'indici pòt comparar de sistèmas de dimensions parièras, mas poirà sosestimar un sistèma avent de vents mens violents en avent un mai larg diamètre. Un jos-indici es lo del Potencial de destruccion d'auragan, qu'es lo calcul de l'indici cumulatiu, mas solament pendent lo periòde pendent la quala lo sistèma tropical es de nivèl ciclòn tropical/auragan/tifon. Dins lo grafic a drecha, se pòt veire la variacion de l'indici d'energia cumulativa pels sistèmas dins l'Atlantic nòrd en negre e la mejana annala d'aquela energia per sistèma en brun. Se remarca la plan granda variabilitat d'aquelas valors annalament, mas que la mejana per sistèma seguís la meteissa tendéncia que lo total annal. Aqueste èra particularament auçat a la debuta de las annadas 1950, puèi es passat per un clòt de 1970 a 1990, e sembla a remontar dempuèi aquel temps. En revenge, un estudi del Center for Ocean-Atmospheric Prediction Studies de l'Universitat d'Estat de Florida mòstra que l'ACE per l'ensemble dels fenomèns ciclonics tropicals del glòb a conegut un pic en estiu 1992 e regrèssa per aténher un minimum istoric en estiu 2009 jamai observat dempuèi 1979.

Observacions e previsions

Observacions

Aviam WP-3D Orion del Nacional Oceanic and Atmospheric Administracion dels Estats Units : los caçaires de ciclòns.

Los ciclòns tropicals intenses pausan un problèma particular pertocant lor observacion. Coma s'agís d'un fenomèn oceanic perilhós, se dispausa rarament d'instruments sul sit meteis del ciclòn, levat quand aqueste passa sus una illa o una zòna costièra, o s'un vaissèl malastrat se tròba pres dins la tempèsta. Quitament dins aqueles cases, la presa de mesuras en temps real es pas possible qu'en periferia del ciclòn, ont las condicions son mens catastroficas. La presa de mesuras a la popa meteissa del ciclòn es pasmens possible per avion. Dels aviam especialament equipats, generalament de gròsses qüadrimotors turbopropulsés, pòdon volar dins lo ciclòn, prene de mesuras dirèctament o a distància, e i daissar de las catasondes.

Se pòt tanben localizar la pluèja associada amb la tempèsta per radar meteorologic quand s'apròcha relativament près de las còstas. Aiçò balha d'informacions sus l'estructura e l'intensitat de las precipitacions. Los satellits géostationnaires e circompolars pòdon obtenir d'informacions en lum visible e en infrarog pertot al dessús del glòb. Se'n tira l'espessor dels nívols, lor temperatura, lor organizacion e la posicion del sistèma aital coma la temperatura de susfàcia de la mar. D'unes satellits novèls a orbita bassa son quitament equipats de radars.

Previsions

Diminucion evidenta de l'error de posicion de la trajectòria dempuèi las annadas 1970.

Los sistèmas tropicals se situan al limit inferior de l'escala sinoptica. Coma los sistèmas de las latituds mejanas, dependon donc de posicion de las crestas barometricas, anticiclòns e dels clòts a l'entorn, mas l'estructura verticala dels vents e lo potencial de conveccion i es egalament critica, coma pels sistèmas de méso-escala. Los previsionistas tropicals considèran encara que lo melhor indicator instantanèu del desplaçament d'aqueles sistèmas es encara lo vent mejan dins la troposfèra ont se tròba lo ciclòn e la trajectòria lisada notada anteriorament. Dins lo cas d'un environament amb fòrça cisalhament, l'utilizacion del vent mejan de bassa altitud, coma lo de 700 hPa a mai o mens 3 000 mètres, es pasmens melhora.

Per una prevision a plus long tèrme, dels modèls de prevision numerica del temps son estats desvolopats especialament pels sistèmas tropicals. En efièch, la combinason d'una circulacion en general pro febla dins los Tropics e una dependéncia granda de la conveccion suls ciclòns tropicals necessita una analisi e un tractament a plan fina resolucion que son pas presents dins los modèls normals. En mai, aquestes incorpòran de paramètres de las eqüacions primitivas atmosfericas que son sovent negligits a plus larg escala. Las donadas d'observacions obtengudas pel biais dels satellits meteorologics e dels caçaires d'auragans son injectadas dins aqueles modèls per acréisser la precision. Se vei a drecha un grafic de l'evolucion de l'error sus la posicion de la trajectòria dempuèi las annadas 1970, en milas marinas, dins lo bacin de l'Atlantic nòrd sus las previsions del Nacional Hurricane Center. Se remarca qu'a totes los periòdes de prevision, lo melhorament es plan important. Pertocant l'intensitat dels sistèmas, lo melhorament es estat mendre a causa de la complexitat de la micro-fisic dels sistèmas tropicals e de las interaccions entre las escalas méso e sinopticas.

Tendéncias e rescalfament climatic

Lo desvolopament de ciclòns es un fenomèn irregular e la debuta de las mesuras fisablas de la velocitat dels vents remonta pas qu'al mièg del XX^e sègle. Un estudi publicat en 2005 mòstra una aumentacion globala de l'intensitat dels ciclòns entre 1970 e 2004, lor nombre total essent en diminucion pendent lo meteis periòde. Segon aquel estudi, es possible qu'aquela aumentacion d'intensitat siá ligada al rescalfament climatic, mas lo periòde d'observacion es tròp cort e lo ròtle dels ciclòns dins los fluxes atmosferics e oceanics es pas pro conegut per que aquela relacion pòsca èsser establida amb certitud. Un segond estudi, publicada un an mai tard, mòstra pas d'aumentacion significativa de l'intensitat dels ciclòns dempuèi 1986. La quantitat d'observacions a nòstra disposicion es pas en fach estatisticament pas sufisenta.

Ryan Maue, de l'universitat de Florida, dins un article entitolat « Northern Hemisphere tropical ciclòn activity », obsèrva de son costat una baissa marcada de l'activitat ciclonica dempuèi 2006 dins l'emisfèri nòrd respècte a las trenta darrièras annadas. Ajusta que la baissa es probablament mai marcada, las mesuras datant de trenta ans detectant pas las activitats mai feblas, çò que permetan las mesuras d'uèi. Per Maue, es possiblament un mai bas dempuèi cinquanta ans que s'obsèrva en tèrmes d'activitat ciclonica. Christopher Landsea, de la NOAA e un dels ancians coautors del rapòrt del GIEC, estima el tanben que las mesuras passadas sosestimen la fòrça dels ciclòns passats e sus-valorizen la fòrça dels ciclòns actuals.

Se pòt donc pas dedusir que l'aumentacion d'espectaculars auragans dempuèi 2005 siá una consequéncia dirècta del rescalfament climatic. Aquela aumentacion poiriá èsser deguda a l'oscillacion entre periòdes freges e caudas de la temperatura de susfàcia dels bacins oceanics coma l'oscillacion atlantica multidécennale. Lo cicle caud d'aquela variacion a el sol permet de predire d'auragans mai frequents per las annadas 1995 a 2020 dins l'Atlantic nòrd. Las simulacions informaticas permeton egalament pas dins l'estat actual de las coneissenças de preveire d'evolucion significativa del nombre de ciclòns ligats a un rescalfament climatic a causa dels autres efièches mencionats que desavenon la signatura. Dins la segonda mitat del XXI^e sègle, pendent lo venent periòde freg de l'Atlantic nòrd, lo rescalfament climatic poiriá balhar un senhal mai clar.

Efièches

Fotograf japonés filmant los degalhs daissats pel tifon Vera en banlèga de Nagoya, Japon, en setembre de 1959. Lo bilanç uman s'aucèt a 5 098 mòrts.

L'après-còp de l'auragan Andrew (1992), lo segond ciclòn tropical mai costós de l'istòria dels Estats Units, après Katrina (2005).

L'aflaquiment de calor latenta dins un ciclòn tropical mature pòt excedir 2 × 10¹⁹ joules per jorn. Aquò equival a far detonar una bomba termonucleara de 10 megatonas totas los 20 minutes o 200 còps la capacitat instantanèa de produccion electrica mondiala. Los ciclòns tropicals a l'ample grand causan de gròssas èrsas, de la pluèja fòrta, e dels vents violents, çò que compromet la securitat dels vaissèls en mar. Pasmens, los efièches mai devastators dels ciclòns tropicals se produson quand frapan la còsta e dintran dins las tèrras. Dins aquel cas, un ciclòn tropical pòt causar de damatges de quatre faiçons :

• vents violents : de vents per fòrça d'auragan pòdon damatjar o destruire de veïculs, dels bastiments, dels ponts, etc. Los vents fòrts pòdon tanben transformar de brigalhs en projectils, çò que torna l'environament exterior encara mai perilhós ;
• onda de tempèsta : las tempèstas de vent, e mai los ciclòns tropicals, pòdon causar una montada del nivèl de la mar e de las inondacions dins las zònas costièras ;
• èrsa ciclonica : los ciclòns tropicals genèran de fòrtas èrsas abans lor arribada. Aquel fenomèn es sorsa de degalhs, sustot dins las granas o las planas litoralas, las èrsas podent aténher un vintenat de mètres de naut. Lo ciclòn pòt aver una trajectòria parallèla a la còsta, sens jamai l'afectar dirèctament, mas coma l'èrsa se propaga lateralament, va balhar una gròssa mar a una distància granda. Atal, arriba sovent que de negadas sián raportadas sus las còstas pendent lo passatge d'un ciclòn a l'ample a causa de las èrsas e de la creacion d'un corrent d'arrancament.
• pluèja fòrta : los auratges e las fòrtas pluèjas provòcan la formacion de torrents, emportant las rotas e provocant dels embodens ;
• tornadas : los auratges imbricats dins lo ciclòn balhan sovent naissença a de tornadas. Malgrat qu'aquelas tornadas sián normalament mens intensas que las d'origina non-tropicala, pòdon encara provocar d'importants damatges. Se produson sustot a la bordadura extèrna del sistèma après sa dintrada sus las tèrras, aquí ont lo cisalhament dels vents es important a causa de la friccion. Demest aquelas tornadas, los ciclòns tropicals son particularament susceptibles de balhar lo fenomèn rar de las tornadas anticiclonicas puèi que la rotacion es indusida a plan bas nivèl pel relèu.

Los efièches segondaris d'un ciclòn tropical son sovent tanben destructors, sustot las epidèmias. Lo mièg umid e caud dins los jorns que seguisson lo passatge del ciclòn, conjugat a la destruccion de las infrastructuras sanitàrias, aumenta lo risc de propagacion d'epidèmias, que pòdon tuar longtemps après lo passatge del ciclòn. A aquel problèma se pòt ajustar lo de las panas de corrent : los ciclòns tropicals causan sovent de pesucs damatges a las installacions electricas, privant de corrent la populacion, copant las comunicacions e nosent als mejans de secorses e d'intervencion. Aiçò rejonh lo problèma dels transpòrts, puèi que los ciclòns tropicals destruson sovent de ponts, viaductes, e rotas, ralentissent considerablament lo transpòrt de viures, de medicaments e de material de secors cap a las zònas sinistradas. Paradoxalament, lo passatge murtrièr e destructor d'un ciclòn tropical pòt aver d'efièches positius pontuals sus l'economia de las regions tocadas, e del país en general, o puslèu sus son PIB dins d'unes sectors coma la construccion. Per exemple, en octobre de 2004, après una sason ciclonica particularament intensa dins l'Atlantic, 71 000 emplecs son estats creats dins lo bastiment per reparar los degalhs patits, sustot en Florida.

Un ciclòn pòt tanben aver d'efièches duradisses sus la populacion ; un exemple rendut celèbre per Oliver Sacks es lo ciclòn Lengkieki, qu'a devastat l'atòl de Pingelap, als Estats federats de Micronesia, cap a 1775. Lo tifon e la famina qu'a seguit an pas fach qu'un vintenat de subrevivents, dont l'un èra portaire d'un gèn de l'achromatopsie , malautiá genetica dont los principals simptòmas son una abséncia totala de vision de las colors, una acuitat visuala plan reducha e una fòrta fotofòbia. Qualques generacions mai tard, entre 8 e 10 % de la populacion es atencha d'achromatopsie, e mai o mens 30 % dels abitants de l'atòl son portaires sans del gèn.

Proteccion e prevencion

Ostal concebut per resistir als ciclòns (aicí après l'auragan Dennis de 2005).

Se se pòt totalament protegir dels efièches dels ciclòns tropicals. Pasmens, en zòna a risc, un amainatjament adaptat e prudent del territòri pòt permetre de limitar los degalhs umans e materials deguts als vents, a las precipitacions e a las inondacions. Una arquitectura ofrissent mens de presa al vent, l'abséncia de construccion en zònas umidas, de las rets electricas enterradas e isolats de l'aiga, lo manten o la restauracion de zònas umidas sagèls, e de mangròvas e bòsques litorals, la preparacion de las populacions, de las antenas e eolianas que se pòt « colcar » lo temps de la tempèsta, etc. i pòdon contribuïr. En 2008, la FAO a per exemple estimat que se la mangròva del dèlta de l'Irrawaddy (Birmania), existissent abans 1975 (mai de 100 000 ectaras), èra estada conservada, las consequéncias del ciclòn Nargis serián estats almens dos còps mendres.

Dissipacion artificiala

A causa del còst economic considerable provocat pels ciclòns tropicals, l'òme cerca per totes los mejans a ne prevenir l'aparicion. Dins las annadas 1960 e 1970, jos l'egida del governament american, dins l'encastre del projècte « Stormfury », s'a temptat de procedir a l'ensemenada de las tempèstas tropicalas amb d'iodur d'argent. Gràcias a una estructura cristallina pròcha de la del glaç, l'iodur jòga lo ròtle d'agent de nucleacion de las gotetas d'aiga que transformaràn la vapor d'aiga en pluèja. Lo refregiment creat, se pensava, poiriá provocar l'esfondrament de l'uèlh del ciclòn e reduire los vents violents. Lo projècte es estat abandonat après que nos foguèrem mainat que l'uèlh se reforma naturalament dins los ciclòns de fòrta intensitat e que l'ensemenada a d'efièches tròp reduches per èsser realament eficaç. En mai, d'estudis subsequents an mostrat que l'ensemenada aviá pauc d'astres d'aumentar la quantitat de pluèja, perque la quantitat de gotetas en subrefusion dins un sistèma tropical es tròp bas comparativament a d'auratges violents de las latituds mejanas.

D'autres apròchis son estats considerats coma lo remorcatge d'icebèrgs dins las zònas tropicalas per refregir l'aiga deçà del ponch critic, l'escampament dins las aigas oceanicas de substàncias qu'empachan l'evaporacion o lo quite pompatge de las aigas mai frejas venent del fons. Lo « projècte Cirrus » considerava de getar de glaç sec sul ciclòn e d'unes an quitament suggerit de far explosar de las bombas atomicas dins los ciclòns. Totes aqueles apròchis sofrisson d'un defaut màger : un ciclòn tropical es un fenomèn termic tròp massís per èsser contengut per las tròp feblas tecnicas physico-quimicas disponiblas. En efièch, s'espandís sus mantuna centena de quilomètres de diamètre e la calor liberada cada vint minutas correspond a l'explosion d'una bomba nucleara de 10 megatonas per un auragan mejan. La quita susfàcia corruda per un uèlh mejan de 30 km de diamètre cobrís de desenats de milièrs de quilomètres carrats en 24 oras, e modificar la temperatura de la mar lo long d'aquela susfàcia seriá ja un projècte colossal que necessitariá en mai una coneissença perfiècha de sa trajectòria.

Ciclòns notables

I a pas gaire de donadas escrichas anterioras al XIX^e sègle sul continent american pertocant especificament de las donadas meteorologicas. En Extrèm Orient, las donadas son fòrça mai ancianas e complètas. Existís per exemple, un registre dels tifons que se son produches sus las Filipinas entre 1348 e 1934. Existís pasmens de metòdes scientifics permetent d'identificar e de datar dels eveniments ancians, constituïssent una paléotempestologie, tèrme creat en 1996 per Kerry Emanuel. Son en particular l'estudi dels sediments dels lacs costièrs mostrant la preséncia de sable marin, la relativa pauretat n'oxigèn 18, un isotòp pesuc, que se pòt retrobar dins los cercles dels arbres o dins las concrecions de las caunas.

Ciclòns istorics

Abans lo XX^e sègle, coma mencionat anteriorament, i aviá pas de faiçon sistematica de nommar los ciclòns, auragans e tifons, mas d'unes son ça que la passats a l'Istòria. La màger part dels païses dins las zònas afectadas an seguit la tradicion lançada pels americans e los australians dempuèi aquel temps. L'Organizacion meteorologica mondiala, pendent lo rencontre annal del comitat de susvelhança dels ciclòns tropicals en març o abril, decidís de listas de noms potencials pels ciclòns tropicals. Los païses afectats per de ciclòns particularament intenses e avent causat de fòrts damatges pòdon prepausar de retirar lo nom d'aquestes de las listas futuras, çò que los fa tanben passar a l'Istòria.

Ocean Atlantic

Demest los auragans celèbres, dont lo nom es estat retirat o non, de l'Atlantic nòrd, se nòta :

Auragans los mai costoses del bacin Atlantic de 1900 a 2010
Damatges totals ajustats al còst de la vida

Reng	Auragan	Sason	Còst (2010) (miliards de $US)
1	Auragan de Miami de 1926	1926	164,8
2	Katrina	2005	113,4
3	Galveston	1900	104,3
4	Segond auragan de Galveston	1915	71,3
5	Andrew	1992	58,5
6	Novèla-Anglatèrra	1938	41,1
7	Cuba–Florida	1944	40,6
8	Okeechobee	1928	35,2
9	Ike	2008	29,5
10	Donna	1960	28,1

Auragans los mai murtrièrs

Reng	Auragan	Sason	Mòrts
1	Grand auragan	1780	22 000 – 27 500
2	Mitch	1998	11 000 – 18 000
3	Auragan de Galveston	1900	8 000 – 12 000
4	Fifi-Orlene	1974	8 000 – 10 000
5	Republica Dominicana	1930	2 000 – 8 000
6	Flora	1963	7 186 – 8 000
7	Pointe-à-Pitre	1776	6 000+
8	Auragan de Tèrranòva	1775	4 000 – 4 163
9	Auragan Okeechobee	1928	4 075+
10	Auragan San Ciriaco	1899	3 433+

Auragans los mai intenses
Mesurats per la pression centrala

Reng	Auragan	Sason	Pression (hPa)
1	Wilma	2005	882
2	Gilbert	1988	888
3	Auragan de la Fèsta del trabalh 1935	1935	892
4	Rita	2005	895
5	Allen	1980	899
6	Katrina	2005	902
7	Camille	1969	905
	Mitch	1998	905
	Dean	2007	905
10	Maria	2017	908

Dos vaissèls angleses en perdicion dins la canal de la Mona pendent l'auragan grand de 1780.

D'autres auragans celèbres :

• Lista dels noms retirats d'auragans dont :
  • David, en 1979 sus l'illa de Martinica e sus la Dominique ;
  • Hugo, en 1989, un dels mai poderoses auragans a frapar las Antilhas e Carolina del Sud ;
  • Luis, en 1995 qu'a frapat las illas francesas de Sant Martin e de Sant-Barthélemy ;
  • Floyd, en 1999, lo long de las còstas americanas, amb un fòrt impacte en Carolina del Nòrd ;
  • Gustav, en 2008 qu'a frapat Cuba e Nòva Orleans ;
  • Sandy, en 2012 qu'a frapat Nòva Iòrc.

Ocean Pacific

Auragans e ciclòns
importants

Nom	Categoria	Pression hPa (mbar)	Annada
Auragan Patricia	5 879		2015
Auragan Ioke	5 920		2006
Ciclòn Ingrid	4 924		2005
Ciclòn Larry	5 915		2006
Ciclòn Erica	4 915		2003
Ciclòn Heta	5 915		2003

Tifons los mai intenses
del Pacific Oèst

Reng	Nom	Pression hPa (mbar)	Annada
1	Tifon Tip	870	1979
2	Tifon Gay	872	1992*
2	Tifon Ivan	872	1997*
2	Tifon Joan	872	1997*
2	Typhoon Keith	872	1997*
2	Tifon Zeb	872	1998*
*Pression centrala estimada amb las donadas dels satellits meteorologics solament.

Ocean Indian

Prat-1950

• Ciclòn de 1948 sus l'illa de La Reünion

Annadas 1950-1990

• ciclòn Denise, en genièr de 1966 sus l'illa de La Reünion, deten lo recòrd de pluèja en 12 oras
• ciclòn de Bhola, en 1970, avent fach entre 300 000 e 500 000 mòrts
• ciclòn Hyacinthe, en 1980 sus l'illa de La Reünion, deten lo recòrd de pluèja sus 10 e 15 jorns
• ciclòn Firinga en 1989 sus l'illa de La Reünion
• ciclòn Gorky de 1991 que faguèt 138 000 victimas a Bangladesh
• ciclòn Geralda en 1994 que causa la mòrt de 231 personas a Madagascar
• ciclòn d'Orissa de 1999 que faguèt 10 000 mòrts en Índia

Annadas 2000

• Ciclòn Leon–Eline (en), en 2000 sus Madagascar e Moçambic
• Ciclòn Dina, en 2002 sus l'illa de La Reünion e sus l'illa Maurici
• Ciclòn Gafilo, en 2004 sus Madagascar causant la mòrt de mai o mens 500 personas
• Ciclòn Gonu, en 2007 sus Oman venent lo mai intens auragan observat dins la region
• ciclòn Sidr de 2007 que tuèt mai de 3 000 personas a Bangladesh
• ciclòn Gamède, en 2007 sus l'illa de La Reünion
• ciclòn Nargis que frapèt Birmania en 2008 e tuèt, segon estimacion, almens 100 000 personas

Annadas 2010

• Ciclòn Chapala (en), en 2015 a Iemèn, batent lo recòrd del mai intens impacte dirècte pel país
• Ciclòn Enawo, en 2017 sus Madagascar
• Ciclòn Faquir, en 2018 sus l'illa de La Reünion, lo mai destructor dempuèi Dina en 2002
• Ciclòn Idai, en març de 2019 a Moçambic causant la mòrt de mantun milièr de personas
• Ciclòn Kenneth, en abril de 2019 a Moçambic, Comòras, e Tanzania

Annadas 2020

• Ciclòn Batsirai, en 2022, sus l'illa Maurice, l'illa de La Reünion e Madagascar

Extrèms mondials

Intensitat

L'Organizacion meteorologica mondiala (OMM) a omologat a la debuta de 2010 lo recòrd del vent mai violent jamai observat scientificament, fòra los de las tornadas, de 408 km/h lo 10 d'abril de 1996 a l'illa de Barrow (Austràlia-Occidentala) pendent lo passatge del ciclòn Olivia. Lo precedent recòrd de 372 km/h observat scientificament datava d'abril de 1934 a la cima del mont Washington (Nòu Hampshire) als Estats Units. Pasmens, lo ciclòn Olivia es pas considerat el meteis coma lo mai violent a aver afectat la region australiana perque aquel recòrd representa pas l'intensitat generala del sistèma.

Dimensions

Dimensions relativas entre lo tifon Tip e lo ciclòn Tracy sus una carta dels Estats Units.

Tifon Tip, en octobre de 1979, es lo ciclòn tropical en mai grand diamètre, 2 170 km. A contrario, lo ciclòn Tracy, en decembre de 1974, es lo mai pichon amb solament 96 km. Aqueles diamètres representan la distància interiora al sistèma ont los vents atenhon almens la fòrça de bufals (62 km/h).

Ondas de tempèsta

Los ciclòns tropicals causan d'ondas de tempèsta que s'espandisson sus las còstas. Aquestas dependon de la fòrça del vent, del gradient de pression cap a l'uèlh del ciclòn e del diamètre de la tempèsta. Mai los vents son fòrts, mai la butada sus l'ocean es granda mas dels vents mai febles pòdon èsser compensats per un mai grand diamètre a l'entorn del sistèma ont se los retròba. En mai, lo contorn del fons marin lo long de la còsta, en particular una rapida remontada del fons, los va amplificar.

Demest las tres ondas mai nautas jamai raportadas, la de l'auragan Katrina de 2005 : lo mai larg auragan de categoria 5 a agut la mai nauta onda de tempèsta dels auragans de l'Atlantic nòrd amb 8,5 mètres. Ven puèi l'auragan Camille de 1969, amb de vents per fòrça identic als de Katrina mas de diamètre mai pichon, los meteorològs avent relevat una onda de 7,2 mètres.

Es possible qu'en mai importantas ondas se sián espandit abans las presas de mesura modèrnas mas es lo ciclòn Mahina de 1899 qu'es en general reconegut coma aquel avent produch la mai nauta onda de tempèsta mondialament consignada : 14,6 mètres. Un estudi en 2000 a remés en question aquel recòrd en agachant los depausses marins dins la region concernida e en utilizant un modèl de simulacion matematica per calcular l'onda de tempèsta amb las donadas meteorologicas e oceanograficas disponiblas.

Dins la cultura

La novèla « Tifon » de Joseph Conrad a per subjècte l'eroïsme de l'equipatge d'un vapor pres dins un ciclòn tropical. A son subjècte, lo Morning Pòst del 22 d'abril de 1903 escrich : « 'Tifon' conten la mai estonanta descripcion qu'ajam jamai legida de furor descabestrada de la mar quand es tormentada per una fòrça quasi tan poderosa coma ela meteissa.»

Veire tanben

Bibliografia

• Florent Beucher, Manuel de meteorologia tropicala : d'alisis al ciclòn (2 tòms), París, Météo-France, coll. « Cors e Manuel, 897 pp. », 25 de mai de 2010, 897 p. (ISBN 978-2-11-099391-5, presentacion en linha, lira en linha [PDF]), p. 476 e 420
• Los ciclòns semenan la tempèsta en çò dels scientifics, article del Corrièr internacional (paginas 48–49, edicion del 12 al 18 de genièr de 2006) : debat sul rescalfament climatic e sas consequéncias sus una possibla aumentacion del nombre de ciclòns.
• Lo resultat de recèrcas publicat dins la revista scientifica Nature del 4 d'agost de 2005, per Kerry Emanuel (« Agravacion de l'efièch destructor dels ciclòns tropicals sus las 30 darrièras annadas »), suggerís que l'aumentacion de las temperaturas de las aigas de susfàcia dels oceans, consecutiva al rescalfament global, entrainarà de ciclòns mai violents. Segon las analisis menadas pel Professor Kerry Emanuel, climatològ, de Massachusetts Institute of Technology, las tempèstas grandas dins l'Atlantic e lo Pacific an aumentat en intensitat de mai o mens 50 % dempuèi las annadas 1970. Aquela tendéncia es estrechament ligada a l'elevacion de la temperatura mejana de la susfàcia dels oceans.
• Henry Piddington, The Horn-book for the Law of Storms for the Indian and China Seas, 1844
• Henry Piddington, The Sailor's Horn-book for the Law of Storms, London, Smith, Elder and Co., 1848, 360 p.
• Emmanuel Dormy e Ludivine Oruba, « De ciclòns mai destructors ? », Per la sciéncia, fòra-seria n^o 110,‎ febrièr-març de 2021, p. 68-77
• Jean-Louis Martin, Lo Libre Grand dels Ciclòns e tempèstas tropicalas, edicions Orphie, 2002

Articles connèxes

• Alèrta meteorologica
  • Escarrabilhada ciclonica
  • Proteccion paracyclonique a Bangladesh
• Vent
  • Tempête
  • Ciclòn
• Prevision dels ciclòns tropicals :
  • Tecnica de Dvorak
  • Hypercyclone
• Sasons ciclonicas
• Lista dels noms retirats d'auragans
• Lista de las catastròfas naturalas mai murtrièras dempuèi l'Antiquitat
• Tifon (mitologia)

Ligams extèrns

Notícias d'autoritat :

• LCCN
• GND
• Japon
• Israèl
• Tchéquie

Governamentals o universitaris

• « Tot suls auragans », Centre canadian de prevision d'auragan, 16 de setembre de 2003 (consultat lo 28 de julhet de 2021).
• Atmospheric Composicion Cambi, « Condicions de formacion de ciclòns tropicals », Institut Max-Planck de meteorologia (version del 28 d'abril de 2014 sus Internet Archiva)
• « Fièra a las questions », Météo-France (Nòva Caledònia) (consultat lo 28 de julhet de 2021) « (traduccion del sit de NOAA) ».
• (en) « Nacional Hurricane Center », NOAA
• (en) « Prevision experimentala de la sason dels auragans », Universitat d'Estat de Colorado.
• (en) « Tropical Ciclòn Programa », Organizacion meteorologica mondiala (amb qualques documents en francés dins la seccion de las publicacions).
• (en) « Tropical Ciclòns...A Satellita Perspectiva », Cooperative Institute for Meteorological Satellita Studies (CIMSS).
• « Ciclòns tropicals remarcables », Organizacion meteorologica mondiala