L'Empèri britanic o Empèri colonial britanic èra un ensemble territorial compausat dels dominàvem, colonias, protectorats, mandats e autres territòris governats o administrats pel Reialme Unit. Tròba son origina dins las colonias otramar e los taulièrs comercials establits per Anglatèrra a la fin del XVIe e debuta del sègle XVII . A son apogèu, èra lo mai grand empèri de l'istòria e la primièra poténcia mondiala. En 1922, amassava un quart de la populacion mondiala, siá mai o mens 458 milions d'abitants e s'espandissiá sus près de 33 milions de km². En consequéncia, son eretatge politic, lingüistic e cultural es colossal.
Pendent l'Edat de las descobèrtas als XVe e XVIe sègles, Portugal e Espanha se lancèron dins l'exploracion del mond e fondèron de vastes empèris. Envejós de las riquesas conferidas per aqueles empèris, Anglatèrra, França e los Païses Basses comencèron d'establir de colonias e dels taulièrs comercials en America e en Asia. Una seria de guèrras amb França e los Païses Basses daissèt Anglatèrra (puèi lo Reialme Unit après l'Acte d'Union amb Escòcia) la poténcia coloniala dominanta en America del Nòrd e en Asia. La pèrda de las Tretze colonias en America del Nòrd en 1783 après la Guèrra d'independéncia dels Estats Units privèt Grand Bretanha de sas mai ancianas e de sas mai prospèras colonias. L'atencion britanic se virèt alara cap a Africa, Asia e lo Pacific. En seguida de la desfacha de la França napoleoniana en 1815, Grand Bretanha coneguèt un sègle de dominacion sens despartiment e espandiguèt sas possessions tot a l'entorn del mond. Acordèt de gras divèrses d'autonomia a las coloniasblancas dont d'unes venguèron dels dominàvem.
Expansion coloniala e luchas amb los Empèris colonials europèus
Jean Cabot arriba a Tèrranòva en 1497 marcant la debuta de l'exploracion del mond novèl pels britanics, en 1583, Humphrey Gilbert ne reivindica la sobeiranetat per la corona.
Lo desvolopament de las rivalitats entre totas las poténcias colonialas europèas conduch a la guèrra de Sèt Ans que va aver per efièch de balhar un reequilibratge global de las poténcias europèas.
Per pèrdre pas pas mai de territòris en America del Nòrd, lo Naut-Canadà e lo Bas-Canadà son instaurats per l'Acte constitucional de 1791, conferissent de dreches e un poder politic als canadians francofòns.
De 1815 e 1914, Grand Bretanha regna sens despartiment en Euròpa e dins lo mond, la segonda revolucion industriala e lo desvolopament de novèlas tecnologias coma lo telegraf o la marina a vapor asseguran la supremacia economica e maritima de l'Empèri.
Dins la partida sud d'Africa , los britanics qu'avián annexat l'anciana colonia del Cap en 1806 an a afrontar las populacions negras coma las nacions basotho o zolos mas sustot a las nacions fondadas pels boers : las republicas boers, constituïdas per d'emigrats europèus e que s'opausan a l'imperialisme pendent la Segonda Guèrra dels boers.
En 1882, los britanics prenon posicion en Egipte e ocupan la Canal de Suez, ais estrategic per son comèrci cap a Asia. Temptan puèi de reclamar los territòris sus l'ais Lo Cap-Lo Caire pendent las diferentas conferéncias que partejan Africa entre las poténcias colonialas.
Progressivament, las colonias a poblament majoritàriament blanc se desvolopan e reclaman de mai en mai d'independéncia e d'autonomia, los dominàvem son atal creats e forman lo Commonwealth of Nacions.
Lo Reialme Unit forma mantuna aliança amb Japon en 1902, França en 1904 e Russia en 1907 per tal de parar a la montada en poténcia de la marina alemanda.
Quand esclata la guèrra en 1914, totas las nacions de l'Empèri son apeladas a combatre als costats de la Tripla-Ententa. A la sortida de la guèrra, las colonias alemandas son despartidas entre los dominàvem e los protectorats angleses e franceses.
En 1921, l'Estat liure d'Irlanda es format, l'annada seguenta, Egipte obten son independéncia e progressivament, son totas las colonias qu'aquerisson lor libertat.
L'Empèri colonial britanic es lo mai espandit del mond al XIXe sègle amb mai o mens 33 milions de km2 per mai o mens lo quart de la populacion mondiala totala d'alara, valent a dire 500 milions d'abitants. Las possessions, taulièrs e colonias britanicas s'espandisson suls cinc continents, de las Americas als confinhs d'Asia e dels Territòris antartics a l'actual Nunavut. Lo desvolopament sens precedent del comèrci entre las Illas britanicas e son Empèri mena a la creacion de nombrosas companhiás mercandas de las Índias orientalas, d'Africa , de la Baia de Hudson o encara de Nòva Zelanda.
Los britanics lucharàn sovent contra lors enemics ereditaris franceses, e contra los autres empèris colonials, mas la casuda de l'Empèri vendrà de l'interior amb la descolonizacion de las colonias « indigènas » e la passacion de sobeiranetat a las colonias de « poblament blanc ».
De matèrias discontinua e a diferentas epòcas, los britanics an regnat en partida o en totalitat sus aqueles territòris vengut de las nacions sobeiranas o fòrça ligadas pel Commonwealth of Nacions :
Trafalgar es estat la batalha navala decisiva de la guèrra maritima, pendent las guèrras napoleonianas. Après la debuta de la Tresena Coalicion segon la corta Patz d'Amiens, Napoleon Ier èra determinat a envasir Anglatèrra çò qu'impausava lo contraròtle de la Marga. França, dominatritz sus tèrra, esprovava de grandas dificultats a empachar lo contraròtle de las mars pels angleses qu'impausavan un blocatge.
Après son retorn de las Antilhas, la flòta francesa combinada amb la del novèl aliat espanhòl èra basada a Cadiç. Èra comandada per l'amiral francés de Villeneuve, qu'aviá ja conegut la desfacha contra Nelson pendent la batalha d'Aboukir en 1798, e aviá de reticéncias a quitar son pòrt d'estaca per anar ajudar a André Masséna en Itàlia. Mas preissat per Napoleon e per la perspectiva del desonor seguida a l'anóncia de l'arribada de son remplaçant lo vice-amiralRosily-Mesros, se decidiguèt a lèu levar l'ancora. Engatgèt donc la Mediterranean Fleet de Nelson a proximitat del destrech de Gibraltar dins l'esperança d'una victòria que demostrariá sas competéncias militaras. La desfacha foguèt d'importància e permetèt al Reialme Unit de Grand Bretanha e d'Irlanda d'obtenir la supremacia maritima fins a la Primièra Guèrra Mondiala en tirant tota possibilitat, fauta d'una flòta sufisenta, d'una invasion de Grand Bretanha per França.
Malgrat qu'après còp i aja agut fòrça confusion entornejant los tèrmes exactes emplegats dins la frasa del senhal, l'importància estrategica de la victòria e la mòrt de Nelson pendent la batalha an fach qu'aquela expression es regularament citada, parafrasada e mesa en referéncia dins la lenga anglesa.
.svg)
.svg)
.svg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
.svg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
