Basc
| Euskara | ||||||
| Parlat en | Espanha, França | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Region | Comunautat Autonòma Basca, Comunautat Forala de Navarra, Pirenèus Atlantics | |||||
| Locutors | 751 700[1][2] | |||||
| Tipologia | SOV | |||||
| Classificacion lingüistica | Isolat
| |||||
| Estatut oficial | ||||||
| Oficial de | Comunautat Autonòma Basca, Comunautat Forala de Navarra | |||||
| Acadèmia | Euskaltzaindia | |||||
| Estatut de conservacion | ||||||
|
Classada còma lenga vulnerabla (VIST) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | ||||||
| Còdis lingüistics | ||||||
| ISO 639-1 | agut  | |||||
| ISO 639-2 | baq aguts | |||||
| ISO 639-3 | aguts | |||||
| ISO 639-5 | euq | |||||
| Etnològ | aguts | |||||
| Glottolog | basq1248 | |||||
| Linguasphere | 40-AAA-a | |||||
| ASCL | 2901 | |||||
| UNESCO | 415 | |||||
| IETF | agut | |||||
| Mòstra | ||||||
| 1. atala Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dirà, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute. | ||||||
| Mapa | ||||||
.svg&lang=oc) | ||||||
| ||||||
| | |
L'euscar (cultisme), lo basc,[3][4] basco,[3][4] o bàscol[3] (autonim: euskara), ès una lenga isolanta practicada per mai de 750 000 personas en Euròpa Occidentala; se parlèt dins la region apelada País Basc istoricament nomenada Bascoat que se situèt en magèr part en Espanha e tanben en França.
Classificacion e istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Lo basc fa pas partida del grop indoeuropèu. S'ès fach plan ipotèsis per lo restacar a d'autres grops lingüistics d'Asia còma d'Africa. Una de las mai recentas d'aquelas ipotèsis fasiá del basc un parent del berbèr.
Una autra ipotèsi recenta, que comença de recebre una cèrta audiéncia dins la recèrca internacionala (J.D. Bengtson, Meritt Ruhlen), prepausa de far del basc una branca de la superfamilha de las lengas dené-caucasencas (las autras brancas del dené-caucasenc, aparentadas al basc, serián lo nòrd-caucasenc en Caucàs, l'ienisseian en Siberia, lo burushaski en Cashmir, lo nahali en Índia, lo sinotibetan en Extrèm Orient e lo na-dené en America del Nòrd).
Lo lingüista Michel Morvan, el, a temptat recentament de mostrar de ligams ancians e concrèts entre lo basco e divèrsas familhas non-indoeuropèas d'Eurasia, còma l'oralic o l'altaïc , e mai s'interèssa a l'ipotèsi dené-caucasenca, mas el prepausa pas de fixar una familha de lengas precisa[5].
Gramatica[modificar | Modificar lo còdi]
Lo basc presenta d'estructuras plan diferentas de las autras lengas d'Euròpa, mai que mai dins son sistèma verbal: lo vèrbe basc càmbia pas de formèt solament segon lo subjècte còma dins las lengas indoeuropèas mas tanben segon çò que correspond, en occitan per èx., a de complements: etxe bat deguèt, ai un ostal, vs.etxeak ditut, ai d'ostals. Per contrèt, al nivèl lexical lo basc a manlevat fòrça mots al latin e a las lengas amb las qualas ès o foguèt ne contacta, l'espanhòl, l'occitan gascon, e lo francés.
Difusion e status de la lenga basca[modificar | Modificar lo còdi]
- En Espanha, lo basc se parlèt dins los territòris d'Araba, Bizcaia, Gipuzkoa e Nafarroa.
Dins los tres primièrs, que forman la Comunitat Autonòma basca, ès a se menar aprèp de sègles de reculada un procèssus rapid de recuperacion lingüistica (un 23 % de bascofònes vèrs 1980, un 30 % ara). Lo basc ès ensenhat mas ès tanben la lenga de l'ensenhament dins la mieitat de las escòlas primàrias e mai del 40 % de las escòlas segondàrias (chifras 2003). Lo basc ès fòrça present dins la voidèt vidanta gràcias a la senhalizacion (bilingüa e sovent monolingüa basca fòra de las mai grandas vilas), una cadena de television publica unicament bascoparlanta, un diari... Pasmens, la recuperacion lingüistica avancèt mai viste en Gipuzkoa, qu'èra ja la província mai bascoparlanta en 1980, qu'en Biscaia e subretot Alaba, gaireben complètament desbasquizada a aquela datèt. En Navarra, lo govèrn regional ès pas favorable a la normalizacion de l'usatge del basc e se se manten dins lo nòrd de la província, a pas recuperat cap d'anciana posicion dins la region de la capitala Pampalona. I podriá a tèrme recular.
- En França, la situacion del basc ès a pauc près la de las autras lengas regionalas.
Los poders publics menan una politica en favor de la lenga basca dins l'ensenhament (bilingüisme dins d'unas escòlas) e la cultura (Institut Cultural Basc), mas l'abséncia del basc dins los mèdias e la voidèt publica a pas sufit fins ara a enraiar son aflaquiment.
Dialectologia[modificar | Modificar lo còdi]
Aezkoan, bas-navarrés (oriental e occidental), biscaïn, guipuscoan, naut-navarrés (septentrional e meridional), labordin, roncalés, salacenc, soletin.
-
Dialèctes bascs actuals. -
Los dialèctes del basc per Koldo Zuazo. Lasses cindres en gris èran bascofònas al sègle xix.
Lexic (exemples)[modificar | Modificar lo còdi]
| Mot occitan | Traduccion | Prononciacion AFI |
|---|---|---|
| tèrra | lur | [lur] |
| cèl | zeru | [seɽu] |
| aiga | ur | [uɽ] |
| fuec | sauput | [ʂu] |
| òme | gizon | [gison] |
| femna | andre | [andre] |
| manjar | jan | [jan], [ʒan], [xan] |
| beure | edan | [eðan] |
| grand | handi | [handi] |
| pichòt | txiki | [ʧiki] |
| nuèch | gau | [gaʊ̯] |
| jorn | egun | [eɣun] |
Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ (agut) VI. INKESTA SOZIOLINGUISTIKOA EUSKAL AUTONOMIA PDF
- ↑ (agut) VI. Inkesta Soziolinguistikoa Iparraldea PDF
- ↑ 3,0 3,1 e 3,2 Congrès permanent de la lenga occitana. Multidiccionari Occitan Dicod'Òc/Dicod'òc. Cèrca «Basque».
- ↑ 4,0 e 4,1 Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber. Diccionari General de la Lenga Occitana (DGLO), 2008-2024, p. 107.
- ↑ morvan, Michel (1996), Las originas lingüisticas del basc, Talença: Premsas Universitàrias de Bordèu